Wątrobowce
Budowa:
Gametofit plechowaty (kszt. Rozetkowy, taśmowaty) lub zróżnicowany na łodyżkę i liście (takowe mogą mieć trzy rzędy jednakowych liści na łodyżce lub dwa jednakowe i trzeci rząd liści mniejszych, zredukowanych lub tylko dwa rzędy liści). Czasem zróżnicowanie na epidermę z aparatami szparkowymi, tkankę spichrzową, wzmacniającą, asymilacyjną, a nawet prymitywne elementy przewodzące. Gametofity wytwarzają przeważnie jednokomórkowe chwytniki, przytwierdzające je do podłoża.
Gametangia powstają egzogenicznie (z zew. Cz. Komórki początkowej) i tkwią swobodnie na powierzchni gametofitu.
Komórki wątrobowców posiadają twory zwane ciałami oleistymi (bezbarwne, łamiące światło, o nieznanej roli). Chloroplasty prawie zawsze i w dużej liczbie.
Bardziej pod rozmnażanie, chociaż nadal trochę budowy:
Charakterystyczny rozwój sporofitu: pozostaje aż do momentu dojrzewania zarodników. Młody sporofit jest żywo zielony, tuż przed dojrzeniem komórki sety tracą chloroplasty, a ścianka przybiera barwę czarną lub ciemnobrunatną. Dojrzały sporofit wysuwa się z rodni, przerywając ją w górnej części, tak że resztki rodni stanowią wyraźny kołnierzyk u podstawy sety sporofitu.
Sporofit ma bardzo prostą budowę: niewielka stopa, delikatna i bezbarwna seta, kulista lub jajowata zarodnia, która otwiera się poprzez podłużne pęknięcia na kilka (4) klap, regularne wieczko lub ścianka rozpada się na nieregularne fragmenty.
Wnętrze wypełnione zarodnikami, komórkami płonnymi charakterystycznymi dla wątrobowców, zwanymi sprężycami lub elaterami (wydłużone, pozbawione protoplastu, o ścianach opatrzonych charakterystycznymi, śrubowato przebiegającymi zgrubieniami). Po otwarciu zarodni sprężyce skręcają się lub rozkręcają i w ten sposób rozluźniają masę zarodników przyczyniając się do ich rozsiewania.
Zarodnik wytwarza krótką nitkowatą wypustkę lub bryłkowatą masę komórek, gdzie jedna komórka przekształca się w komórkę inicjalną i dzięki niej powstaje gametofit (brak dobrze wykształconego splątka).
Rozpowszechnione rozmnażanie wegetatywne poprzez rozmnóżki (gemmy). Tworzą się na gametofitach, mają postać 1-2 komórkowych tworów o grubej ścianie.
Mchy
Budowa:
Oś gametoforu zbudowana jest z parenchymatycznego rdzenia, otoczonego grubościennymi komórkami. Niekiedy pojawiają się tkanki przewodzące zbudowane z martwych, wydłużonych komórek – hydroidów. Czasem wokół nich pojawia się wiązka przewodząca zbudowana z żywych komórek – leptoidów (te mają skoście ucięte końce i na styku takich komórek wykształcają się liczne otworki, przez które przechodzą plazmodesmy).
Liście zbudowane są na ogół z jednej warstwy komórek, często posiadają jednak wielowarstwowe pasma wydłużonych komórek, przebiegające przez środek blaszki (tzw żebro lub nerw)
Gametofor wytwarza liczne chwytniki, silnie rozgałęzione i o charakterystycznie skośnie umieszczonych ścianach poprzecznych.
Gametangia tworzą się egzogenicznie. Młode zawiązki rodni i plemni wytwarzają na szczycie dwusieczną komórkę inicjalną, która buduje gametangium (brak takich komórek u wątrobowców). Zarówno rodnie jak i plemnie umieszczone są na szczycie gałązek.
Wstawki – płonne, nitkowate twory znajdujące się między gametangiami u mchów.
Cykl rozwojowy:
Z zarodnika wyrasta splątek, a z niego liczne, ulistnione łodyżki (gametofory). Rosną podobnie jak ulistnione wątrobowce za pomocą dużej, trójsiecznej komórki inicjalnej, tworzącej trzy segmenty zwane merofitami, z jednym rzędem liści każdy (łodyżka w trakcie wzrostu skręca się, dzięki czemu pierwotny, regularny układ liści zaciera się.
Sporofit mchów jest trwalszy niż wątrobowców: może żyć do trzech lat. Wcześnie przerywa ściankę rodni, w której się rozwijał – następuje to u jej podstawy (u wątrobowców na szczycie). Ścianka zostaje wyniesiona w górę na rosnącym sporoficie i nosi nazwę czepka (duża rola w procesach formowania się zarodni). Ma bardziej skomplikowaną budowę:
*stopa składa się z komórek, których wyrostki ścian zwiększają powierzchnie, przez którą przechodzą produkty odżywcze pobierane z tkanek gametofitu.
*seta jest sztywna, dzięki grubościennym komórkom epidermy i czasem leżacym pod nią kilku warstwom komórek. Rośnie długo dzięki merystemowi interkalarnemu, umieszczonemu w cz. Szczytowej.
*zarodnia – jej ścianka zawsze zbudowana jest z wielu warstw komórek, z zewnątrz zielona i opatrzona funkcjonującymi szparkami. Na szczycie wieczko, które po dojrzeniu odpada i otwiera zarodnię. Brzeg opatrzony ozębnią /perystom/ (wyrostki zbudowane z resztek ścian komórkowych, które odginają się na zewnątrz lub do wewnątrz). W ostatnim przypadku otwór zostaje zamknięty i rozsiewanie zarodników przerwane. Wewnątrz kolumienka, brak sprężyc.
Mchy: TORFOWCE
Splątek jest tworem plechowatym, nieregularnie rozgałęzionym i zbudowanym z jednej warstwy komórek. Może się rozmnażać wegetatywnie poprzez nitkowate wyrostki (po pewnym czasie na brzegu takiego tworu powstaje zawiązek ulistnionej łodyżki gametoforu). Splątek i młody gameto for przytwierdzone są do podłoża chwytnikami, które później znikają. Łodyżka rośnie przy udziale trójsiecznej komórki inicjalnej, a ulistnienie jest spiralne.
Liczne, krótkie gałązki skupiają się na szczycie tworząc główkę. W regularnych odstępach poniżej główki mieszczą się pęczki gałązek (część przylega do łodyżki, reszta odgina się mniej więcej pod kątem prostym). Brak żebra w liściach, które są zbudowane z dwóch typów komórek: wodonośnych oraz zielonych (f. asymilacyjna). Każda komórka wodonośna otoczona jest przez komórki zielone (4).
Plemnie tworzą się w kątach liści, nie w szczytowych grupach. Rodnie zajmują położenie szczytowe.
Sporofit ma bardzo krótką setę, wyniesiony zostaje na powierzchnię rośliny specyficznym, bezlistnym trzonkiem, zwanym pseudopodiom (zbudowanym z haploidalnej tkanki gametofitu, nie diploidalnej sporofitu). Na szczycie znajduje się zarodnia, zaopatrzona w wieczko. Kolumienka pęcznieje, a wzrastające ciśnienie odrywa wieczko i wyrzuca zarodniki.
Mchy: PŁONNIKI
Splątek to system rozgałęzionych nici, pełzających po powierzchni gleby, zróżnicowanych na część asymilacyjną (chloronemę) oraz wytwarzającą ulistnione łodyżki (kaulonemę). Wytwarzają również chwytniki, wrastające w głąb podłoża. U wielu przedstawicieli splątek jest trwały i nie zanika po wytworzeniu łodyżek.
Łodyżka ma skomplikowaną budowę anatomiczną: przez jej środek przebiega wiązka przewodząca, zbudowana z hydroidów i leptoidów. U niektórych gatunków obok łodyżek ulistnionych istnieją także bezlistne, płożące się o jeszcze bardziej skomplikowanej budowie anatomicznej: wiązka przewodząca otoczona jest pierścieniem komórek przypominających endodermę.
Na szczycie wytwarzają się gametangia: skupienia plemni (perygonii) otoczone są liśćmi wykształconymi odmiennie od liści łodygowych, tworzące coś w rodzaju miseczki. Krople wody uderzające w miseczki wyrzucają na zewnątrz plemniki. Rodnie (perychecja) otoczone są liśćmi, które je osłaniają. Pomiędzy gametangiami występują z reguły płonne nitkowate wstawki (parafizy).
Budowa ozębni sporofitu różni się od innych mchów tym, że ząbki zbudowane są z całych komórek zgiętych w kształcie litery U. Czepek jest pokryty gęstymi i długimi włosami.
Mchy: PRĄTNIKI
Splątek przypomina ten u płonników. Gametofory są zawsze ulistnionymi łodyżkami opatrzonymi wiązką przewodzącą zbudowaną z hydroidów. Na szczycie lub szczytach krótkich gałązek bocznych wytwarzane są gametangia. Skupiska plemni (perygonia) i rodni (perychecja) otoczone są gęsto skupionymi liśćmi. Pomiędzy gametangiami występują parafizy.
Liście zbudowane z jednej warstwy komórek, często mają wydłużony kształt. Mają przeważnie żebro zbudowane z kilku warstw wydłużonych komórek. Stanowi ono wiązkę przewodzącą, czasem wchodzącą do łodygi.
Sporofit ma dobrze wykształconą, sztywną setę, rozwijającą się długo przed dojrzeniem zarodnii. Znajduje się tam wiązka przewodząca, zawierająca zarówno hydroidy jak i leptoidy. Gametofit nie wytwarza leptoidów.
Zarodnia dojrzewa ponad szczytem gametofitu i okryta jest przez cały czas czepkiem. Ma wysoki stopień organizacji, można wyróżnić 3 jej części:
Dolna: SZYJKA (apofiza) zbudowana z tkanki miękiszowej, epiderma ma szparki oddechowe;
ZARODNIA, posiada wielowarstwową ścianę i centralnie umieszczoną kolumienkę, sięgającą do szczytu. Wewnątrz zakłada się archeospor.
Szczyt: WIECZKO, po dojrzeniu odpada pozostawiając szeroki otwór. Brzegi opatrzone są ozębnią zbudowaną z jednego lub dwóch wieńców ząbków zbudowanych z resztek ścian komórkowych odpadającego wieczka.