konspekt – temat nr 9. Dehumanizacja sztuki

1. Niepopularność nowej sztuki

Z socjologicznego punktu widzenia cała sztuka nowoczesna (malarstwo, poezja, teatr, muzyka) jest niepopularna. Jest to socjologiczną konsekwencją TOŻSAMOŚCI CELÓW ARTYSTYCZNYCH, czyli dążenia do tych samych wartości artystycznych w różnych dziedzinach sztuki. Niepopularność nowej sztuki nie jest dziełem przypadku – wynika ona z istoty tej sztuki i jej przeznaczenia. Romantyzm jako „…wyjątkowe zjawisko socjologiczne”, pokazuje odwrotną sytuację do tej, w jakiej znajduje się sztuka nowa. Romantyzm był stylem, który szybko zdobył przychylność tej większości, do której sztuka klasyczna „…nigdy się nie odwoływała.” Sztuka nowoczesna jest: a.) niepopularna, b.) antypopularna. Dzieło sztuki wywołuje dwie reakcje: życzliwość lub wrogość, zależne od przypadkowych indywidualnych gustów; w sztuce nowoczesnej następuje głębszy rozłam – większość ludzi sztuki tej nie rozumie (następuje podział wśród odbiorców na rozumiejących i nierozumiejących). Sztuka nowa nie jest dla każdego, konsekwencją jest oburzenie drugiej grupy odbiorców. „Z drugiej strony nowa sztuka pozwala wybranym rozpoznać się w szarej masie i uczy ich, że będąc mniejszością, walczyć muszą przeciwko większości”. Analogicznie w reszcie dziedzin życia społecznego dojdzie do podziału na: wybitnych i pospolitych.

2. Sztuka artystyczna

- nowa sztuka nie jest dla każdego

- nowa sztuka przeznaczona jest dla grupy ludzi niekoniecznie lepszych, ale innych

- ESTETYCZNA PRZYJEMNOŚĆ „to taki stan umysłu, który nie różni się zasadniczo od … zwykłego zachowania … pozbawiony bolesnych konsekwencji”. Uwaga koncentruje się na przedstawionych ludzkich sprawach i namiętnościach. Właściwa forma artystyczna nie może przeszkadzać w ich odbiorze.

- PRAWDZIWA PRZYJEMNOSĆ ESTETYCZNA nie polega na czerpaniu przyjemności z ludzkich treści, jest to niezgodne z WŁAŚCIWYM ZADOWOLENIEM ESTETYCZNYM

- artyści XIX wieku minimalizując elementy czysto estetyczne, pozwalali by dzieła jedynie przedstawiały fikcję ludzkiej rzeczywistości (sztuka realistyczna). Do odbioru takiej „niepełnej” sztuki nie trzeba wrażliwości artystycznej – wystarczy empatia.

- sztuka przeznaczona dla większości była zawsze realistyczna

- liczba kombinacji jest ograniczona, a „powtórzenie w sztuce jest niczym”

- na nową sztukę składają się tendencje : 1.) dehumanizacja, 2.) unikanie form mających swe odbicie w życiu, 3.) spowodowanie, by dzieło sztuki nie było niczym więcej jak dziełem sztuki, 4.) traktowanie sztuki jako zabawy i niczego więcej, 5.) postawa z zasady ironicznej, 6.) wystrzeganie się fałszu, skrupulatna realizacja dzieła, 7.) według młodych artystów sztuka nie ma żadnego transcendentnego znaczenia.

3. Trochę fenomenologii

- rzeczywistość może ulec rozszczepieniu na mniejsze, każda z nich jest prawdziwa, jeśli patrzymy na nią z właściwego jej punktu widzenia. (fakt ten prowadzi do praktycznej i normatywnej koncepcji rzeczywistości)

- rzeczywistość może być przeżywana albo obserwowana; wszystkie rodzaje rzeczywistości wywodzą się z tej „przeżywanej”, którą można nazwać po prostu „ludzką”.

- AHUMANISTYCZNE ODWRÓCENIE PORZĄDKU: rzeczywistości-idee nie są narzędziem myślenia, są jego przedmiotem i celem.

4. Uwagi wstępne o dehumanizacji sztuki

- kierunki nowej sztuki mają wspólne podstawy, nową wrażliwość (wyrażającą się w tendencji do dehumanizowania sztuki)

- współczesny artysta nie zajmuje się naśladowaniem rzeczywistości, wręcz zwraca się przeciwko niej (deformuje, pozbawia aspektów „ludzkich”)

- człowiek nie może obcować z rzeczami przedstawionymi przez nowe malarstwo, gdyż formy niezwiązane są z „żywą” rzeczywistością. Jesteśmy zmuszeni improwizować nowe formy kontaktu, inne od zwykłego postępowania z przedmiotami

- nie jest możliwe stworzenie form w pełni oryginalnych-abstrakcyjnych

- SZTUKA JEST AHUMANISTYCZNA, BO SAMA JEST AKTEM DEHUMANIZACJI

5. Wprowadzenie do zrozumienia

- istota sztuki XIX wieku polegała na uwypukleniu ludzkiej rzeczywistości, nadaniu jej „blasku i uroku”. Sztuka tego czasu wymagała podwójnego widzenia : rzeczywistości „przeżytej” i percepcji formy artystycznej, które zasadniczo są ze sobą niezgodne

- „wola stylizacji” uwalnia sztukę od wyłącznego realizmu, „stylizacja to deformowanie rzeczywistości … Stylizacja pociąga za sobą dehumanizację. I vice versa, nie ma innych sposobów stylizacji poza dehumanizacją”.

- wierny realizm skłania do zarzucenia przez artystę stylu.

6. Jeszcze o dehumanizacji

Wyróżnić można trzystopniową hierarchię ludzkich treści: 1.) ludzie, 2.) wszelkie istoty żywe, 3.) świat nieorganiczny. Nowa sztuka wyjątkowo unika warstwy pierwszej i jej najmocniej się sprzeciwia (ze względu na to, że jest z nich najbardziej ludzka).

- „Sztuka nie może polegać na psychicznej zaraźliwości, ponieważ zarażanie się stanami psychicznymi jest aktem świadomym, a sztuka powinna być uosobieniem jasności, powinna stanowić apogeum pracy intelektu”. „Przyjemności mogą być świadome lub ślepe”.

- na przykładzie Debussy’ego widać jak ważne jest przejście od postawy subiektywnej do obiektywnej.

- „Poeta zawsze pragnął być po prostu człowiekiem”, natomiast młodzi artyści chcą rozgraniczenia życia i sztuki; „Dolą człowieka jest żyć ludzkim życiem, dolą poety – wymyślać to, co nie istnieje.”

- „Poezja jest obecnie wyższą algebrą metafor”

7. Tabu i metafora

- metafora pozwala uciec od rzeczywistości i jej tworów, wyrażając „instynktowne unikanie określonych realiów”

- metafora wyrasta z „tabu” – strachu przed groźną rzeczywistością; potrzeby omijania pewnych jej aspektów, z którymi jednak nie da się nie zetknąć. Słowo było tożsame z przedmiotem, który oznacza (dlatego nie można po imieniu nazywać rzeczy strasznych)

- mająca tabuistyczne korzenie EKSPRESJA METAFORYCZNA w poezji służy wywyższaniu i nobilitowaniu przedmiotów rzeczywistych. W nowej poezji metafora pełni funkcję zasadniczą, a nie dekoracyjną

8. Nadrealizm i podrealizm

Istnieje wiele narzędzi dehumanizacji poza metaforą, najprostszym jest zmiana perspektywy, która zaspokaja potrzebę dehumanizacji, ale nie zmienia pierwotnej natury rzeczy (wysunięcie nieistotnych rzeczy na pierwszy plan i nadanie im monumentalnej formy). Zarówno NADREALIZM METAFORY, jak i PODREALIZM (metody bardzo od siebie różne) pozwalają uciec od rzeczywistości.

9. Inwersja

- INWERSJA PROCESU ESTETYCZNEGO: „urzeczywistnianie” metafory, która wcześniej służyła za dekorację. „Nie ogranicza się ona jedynie do sposobów użycia metafory… wpływa na obraz całej współczesnej sztuki”

- idea a przedmiot rzeczywisty: to co myślimy o rzeczywistości wydaje nam się prawdą; rzeczy i idee są od siebie oddalone. „Tęsknota za rzeczywistością prowadzi nas do jej idealizacji”

- odwrócenie się od rzeczywistości i „urzeczywistnienie” idei, które uznamy tylko za subiektywny wzorzec, spowoduje ich dehumanizację. Nie można pojęć traktować jako rzeczywistości, bo jest to wtedy fałsz i idealizacja. „…powołanie ich do życia w sferze irrealności jest… urzeczywistnieniem irrealności jako takiej”. Następuje zmiana kierunku: przejście nie od umysłu do realnego świata, a obiektywizacja i nadawanie ziemskiego kształtu temu, co subiektywne i immamentne.

- „Wyrzekając się rywalizacji z rzeczywistością malarstwo stałoby się tym, czym jest naprawdę: wyobrażeniem, irrealnością”.

10. Obrazoburstwo

W rozwoju sztuki widać powtarzające się przejścia od form żywych, do abstrakcji. W sztuce pojawia się potrzeba obrazoburstwa: „Bywało, że wstręt do form żywych przeradzał się w nienawiść rozniecającą konflikty społeczne”

11. Negatywny wpływ przeszłości

- oznaki zmian zachodzących we wrażliwości zbiorowej pojawiają się najwcześniej w nauce i sztuce ( działalność jest swobodna i najmniej uzależniona od warunków społecznych)

- artysta ze swoją indywidualną wrażliwością ściera się z zastaną sztuką; „…tradycja artystyczna pośredniczy w jego stosunkach ze światem”. Musi się ustosunkować do przeszłości (pozytywnie lub negatywnie)

- wpływ przeszłości na teraźniejszość: wyraża się w chęci naśladownictwa; można dostrzec też negatywny wpływ, kiedy nowy styl świadomie sprzeciwia się tradycyjnemu.

- W rozwoju sztuki występuje czynnik estetycznej przyjemności – szyderstwo i agresja dla zastanej sztuki

- „Albo twórcze natchnienie zostaje zduszone przez tradycję …-albo też wpływ przeszłości na teraźniejszość zmienia formę działania …nowa sztuka, krok za krokiem uwalnia się od przygniatającego ją ciężaru tradycji”

- „niechęć do form żywych, dehumanizacja powodowane są awersją do tradycyjnej interpretacji rzeczywistości”

- zachwyt nowej wrażliwości nad sztuką dawną, prymitywną bierze się z braku obciążenia tradycją, a nie z jej wartości artystycznych.

12. Skazani na ironię

Nowy styl wydaje się być entuzjastycznie nastawiony do sztuki pragnąć zachować jedynie czyste jej elementy. Stoi to w sprzeczności do uczuć wzgardy i wstrętu. Pierwsza z konsekwencji odwrócenia sztuki od siebie samej to odrzucenie patosu. „…sztuka, bez względu na zawartą w sobie treść, kpi sama z siebie”

- sprzeczność uczuć niweluje ironia: nienawiść występuje w sztuce traktowanej na serio, natomiast miłość jest właściwa „sztuce triumfującej jako farsa, kpiącej ze wszystkiego i z siebie samej…”

13. Atranscendentność sztuki

- dla współczesnego artysty sztuka jest czymś atranscendentnym; dawniej zajmowała się ona najpoważniejszymi problemami ludzkości

- nowa sztuka może być uznana za próbę przywrócenia światu jego młodości (nowy styl jest bliższy triumfom sportu i zabaw, podczas gdy inne powinno się rozważać w kontekście dramatycznych ruchów społecznych i politycznych lub też głębokich prądów religijnych i filozoficznych)

- „Wszystkie właściwości nowej sztuki można właściwie sprowadzić do tej jednej: jej atranscendentności, co z kolei sprowadza się po prostu do tego, że sztuka zmieniła swoje miejsce w hierarchii ludzkich zainteresowań i ludzkich działań. „Dążenie do czystej sztuki nie jest objawem pychy… wręcz przeciwnie, jest przejawem skromności. Sztuka pozbawiona ludzkiego patosu traci jakąkolwiek transcendentność – staje się po prostu sztuką, bez żadnych innych wyższych aspiracji”