Na układ krążenia składają się:

• układ krwionośny - rozprowadzający krew w naczyniach krwionośnych do wszystkich tkanek organizmu;

• układ chłonny - transportujący limfę z tkanek do układu krwionośnego.

Serce

Jest głównym narządem układu krążenia, który dzięki swojej pracy zapewnia przepływ krwi. Położone jest w klatce piersiowej, otoczone workiem osierdziowym.

Osierdzie (łac. pericardium) budują dwie łącznotkankowe błony tworzące odpowiednio:

• włóknistą blaszkę zewnętrzna (łac. pericardium fibrosum) inaczej blaszkę ścienną (łac. lamina parietalis)

• surowiczą blaszkę wewnętrzną (łac. pericardium serosum)

Blaszka surowicza przylega bezpośrednio do powierzchni mięśnia sercowego, gdzie w sposób ciągły przechodzi w nasierdzie (łac. epicardium), zwane inaczej blaszką trzewną (łac. lamina visceralis). Przestrzeń zawarta między oboma blaszkami osierdzia, która w warunkach fizjologicznych zawiera niewielką ilość płynu, określana jest mianem jamy osierdzia (łac. cavum pericardii).

Serce ma budowę warstwową i jest zbudowane z:

• nasierdzia (łac. epicardium) - warstwa położona najbardziej zewnętrznie

• sierdzia inaczej mięśnia sercowego (łac. myocardium) - główna warstwa środkowa

• wsierdzia (łac. endocardium) - warstwa wyścielająca wnętrze jam serca.

Serce osoby dorosłej ma budowę czterojamową . Funkcjonalnie wyróżnia się tzw. serce prawe zbudowane z prawego przedsionka (łac. atrium dexter) i prawej komory (łac. ventriculus dexter) , które tłoczy krew żylną do krążenia małego oraz tzw. serce lewe zbudowane z lewego przedsionka (łac. atrium sinister) i lewej komory (łac. ventriculus sinister), które tłoczy krew tętniczą do krążenia dużego. Pomiędzy przedsionkiem i komorą znajduje się ujście przedsionkowo-komorowe (łac.ostium atrioventriculare), zwane inaczej ujściem żylnym, w którym znajduje się zastawka przedsionkowo-komorowa (łac. valva atrioventricularis). Prawe ujście żylne zaopatrzone jest w zastawkę trójdzielną (łac. valva tricuspidalis), a lewe w zastawkę dwudzielną, zwaną inaczej mitralną (łac. valva bicuspidalis vel. valva mitralis).

Do prawego przedsionka uchodzą:

• żyła główna górna (łac. vena cava superior) dwie żyły prowadzące do serca krew żylną

• żyła główna dolna (łac. vena cava inferior) z całego organizmu

• żylna zatoka wieńcowa (łac. sinus coronarius) - zbierająca krew żylną ze ściany serca

Głównym naczyniem wychodzącym z prawej komory jest pień płucny (łac. truncus pulmonalis), którego ujście zaopatrzone jest w zastawkę półksiężycowatą pnia płucnego (łac. valva trunci pulmonalis).

Do lewego przedsionka uchodzą żyły płucne (łac. venae pulmonales) prowadzące krew tętniczą z płuc. Głównym naczyniem wychodzącym z lewej komory jest tętnica główna, czyli aorta (łac. aorta), której ujście zaopatrzone jest w półksiężycowatą zastawkę aortalną (łac. valva aortae).

Funkcją zastawek sercowych jest zapewnienie odpowiedniego kierunku przepływu krwi: z przedsionków do komór i z komór do naczyń wyprowadzający danej komory.

Naczynia krwionośne

W organizmie krew krąży w zamkniętym systemie naczyń krwionośnych (łac. vasa sanguinae). Ze względu na kierunek przepływu krwi w naczyniach wyróżnia się:

• tętnice (łac. arteriae) prowadzące krew z serca,

• żyły (łac. venae) prowadzące krew do serca.

Naczynia włosowate (łac. vasa capillaria) stanowią połączenie między naczyniami tętniczymi i żylnymi. Najwyższe ciśnienie panuje w naczyniach tętniczych.

W układzie krwionośnym wyróżnia się dwa zamknięte obiegi krwi:

• układ krążenia małego, zwany inaczej krążeniem płucnym,

• układ krążenia dużego, zwany inaczej krążeniem systemowym.

Krążenie systemowe ma swój początek w lewej komorze, kończy się natomiast w prawym przedsionku. Aorta uchodząc z lewej komory, oddaje liczne rozgałęzienia zaopatrujące w krew tętniczą wszystkie tkanki i narządy wewnętrzne całego organizmu. Z narządów docelowych krew spływa z sieci naczyń włosowatych do systemu żył, które ostatecznie łączą się w dwie żyły główne: dolną i górną, które zbierają krew żylną z całego organizmu. Te ostatnie uchodzą ostatecznie do prawego przedsionka.

Krążenie systemowe jest układem wysokociśnieniowym. Ciśnienie skurczowe panujące w aorcie wynosi ok. 120mmHg (16kPa), a ciśnienie rozkurczowe obniża się do wartości ok. 80mmHg (10,7kPa). Wraz z coraz mniejszymi odgałęzieniami naczyń tętniczych ciśnienie krwi ulega obniżeniu. Największy spadek ciśnienia zachodzi na poziomie naczyń włosowatych, które pełnią rolę regulatorową, zwalniając przepływ krwi przez tkanki w celu zapewnienia optymalnych warunków wymiany gazowej w narządach docelowych. Pole przekroju wszystkich naczyń włosowatych jest wielokrotnie większe od pola przekroju naczyń tętniczych, co stwarza możliwość precyzyjnej kontroli przepływu krwi przez tkanki. Ciśnienie panujące w żyłach krążenia systemowego jest już zupełnie niskie, a w odcinkach żył głównych uchodzących bezpośrednio do serca, przyjmuje wartości ujemne.

Krążenie płucne ma swój początek w prawej komorze, kończy się natomiast w lewym przedsionku. Pień płucny uchodząc z prawej komory, ulega podziałowi na dwie tętnice płucne (łac. arteriae pulmonale) tworzące sieć naczyń oplatających pęcherzyki płucne. W obrębie naczyń włosowatych płuc zachodzi wymiana gazowa, której efektem jest utlenowanie krwi żylnej dopływającej do płuc. Z kapilar płucnych krew spływa do systemu naczyń żylnych, które łączą się w najczęściej cztery duże żyły płucne. Te ostatnie uchodzą ostatecznie do lewego przedsionka.

Budowa ściany naczyniowej różni się w zależności od funkcji pełnionej przez naczynie. Ze względu na podwyższone ciśnienie panujące w naczyniach tętniczych ich ściana jest bardziej wytrzymała niż ściana niskociśnieniowych naczyń żylnych. Z kolei budowa ściany naczyń włosowatych umożliwia zachodzenie w ich obrębie wymiany gazowej.

Ściana naczyniowa ma budowę wartstwową i jest zbudowana z:

• błony wewnętrznej zwanej intimą (łac. tunica intima) -zbudowanej z komórek nabłonkowych tworzących tzw. śródbłonek wyściełający wnętrze naczyń idealnie gładką powierzchnią, która zapobiega wykrzepianiu się krwi w naczyniach i pełni liczne funkcje regulatorowe,

• błony środkowej zwanej medią (łac. tunica media)- zbudowanej z komórek mięśniowych gładkich, umożliwiających zmianę średnicy naczynia oraz włókien sprężystych, których proporcje różnią się w zależności od typu naczynia; jest to warstwa oporowa naczynia,

• błony zewnętrznej (łac. tunica externa vel. adventitia)- zbudowanej z włókien kolagenowych , która warunkuje odpowiednie umocowanie naczynia w tkankach otaczających i odpowiednie dostosowanie jego długości.

Budowa ściany serca

Dzięki temu, że serce pokryte jest nasierdziem jego powierzchnia jest zupełnie gładka. Dodatkowonagromadzenie tkanki tłuszczowej w zagłębieniach, w których przebiegają naczynia zaopatrujące serce, wyrównuje jego powierzchnię.

Serce jest zwrócone swoja podstawą do góry i ku tyłowi nieco bardziej w stronę prawą. Znajduje się ona na poziomie od V do VII trzonu kręgu piersiowego, a od kręgosłupa oddzielają je struktury śródpiersia tylnego tj. przełyk, aorta zstępująca i przewód piersiowy. W sercu możemy wyróżnić:

• powierzchnię mostkowo-żebrową (łac. facies sternocostalis) skierowaną do przodu w stronę mostka i żeber

• powierzchnię przeponową (łac. facies diaphragmatica) skierowana ku dołowi, stykającą się z przeponą

• powierzchnię płucną (łac. facies pulmonalis) skierowaną ku tyłowi, stykającą się tkanka płucną.

Na styku powierzchni przeponowej i mostkowo-żebrowej znajduje się prawy brzeg serca (łac. margo dexter), który tworzy prawa komora i prawy przedsionek. W odcinku komorowym prawy brzeg serca jest mocno zaostrzony i dobrze odgraniczony stąd nazywany jest brzegiem ostrym (łac. margo acutus). Wyróżniany dawniej lewy brzeg serca jest tępy i bardzo słabo widoczny.

Wewnętrzny podział serca na cztery komory ma swoje odbicie również na powierzchni tego organu. Komory i przedsionki oddziela od siebie bruzda wieńcowa (łac. sulcus coronarius), w której przebiegają naczynia krwionośne zaopatrujące ścianę serca. Na powierzchni przedniej jej przebieg krzyżuje pień płucny. Z prawej strony pnia płucnego leży początkowy odcinek aorty. Początkowe odcinki obu pni tętniczych sąsiadują ze strukturalnymi częściami przedsionków zwanymi uszkami. Pień płucny sąsiaduje z uszkiem lewym (łac. auricula cordis sinistra), natomiast aorta z uszkiem prawym (łac. auricula cordis dextra).

Podział między komorami zaznaczony jest na powierzchni serca przy pomocy bruzd międzykomorowych. Wyróżniamy bruzdę międzykomorową przednią ( łac. sulcus intraverntricularis anterior) oraz bruzdę międzykomorową tylną (łac. sulcus intraventricularis posterior). Przebieg bruzdy międzykomorowej przedniej znajduje się na powierzchni żebrowo-przeponowej serca w sąsiedztwie prawego brzegu serca. Połączenie obu bruzd znajduje się w okolicy koniuszka serca, gdzie przyczynia się do powstania wcięcia, które czyni z koniuszka serca anatomiczną część lewej komory.

Budowa warstwy mięśniowej ściany serca

Zasadniczą część ściany serca stanowi myocardium. Poszczególne jamy serca różnią się grubością warstwy mięśniowej swojej ściany. Myocardium jest grubsze w obrębie ściany komór niż w przedsionkach. Co więcej komora lewa ma ścianę niemal trzykrotnie grubszą niż komora prawa. Różnica ta wynika ze znacznie większego obciążenia ciśnieniowego lewej komory, która przepompowuje krew do krążenia systemowego, wykazującego opór wielokrotnie większy niż niskociśnieniowe krążenie płucne.

W części mięśniowej ściany przedsionków wyróżnia się dwie warstwy włókien mięśniowych. Włókna warstwy powierzchownej są wspólne dla obu przedsionków, łącząc je ze sobą. Natomiast włókna warstwy wewnętrznej ułożone są podkowiasto, ograniczając górna ścianę przedsionków i mają bezpośrednie połączenie ze strukturami szkieletu serca. Mięśniówka przedsionków zasadniczo nie łączy się z mięśniem komór. Jedynym połączeniem między nimi jest pęczek przedsionkowo-komorowy zwany pęczkiem Hisa, który stanowi część układu przewodzącego serca (patrz niżej).

Przebieg włókien mięśniowych w myocardium komór różni się tworząc trzy warstwy:

• skośną - położoną zewnętrznie,

• okrężną - położoną środkowo,

• podłużną- położoną wewnętrznie.

Jest to jednak podział bardzo uproszczony, ponieważ nie jest możliwe wypreparowanie poszczególnych warstw. Włókna poszczególnych warstw są w rzeczywistości przemieszane, a punkty ich przyczepu stanowią elementy szkieletu serca tj. trójkąty i pierścienie włókniste.

Biorące swój początek na trójkątach włóknistych, włókna mięśniowe warstwy zewnętrznej (biegnące początkowo w dół i w lewo), na pewnym odcinku przechodzą bardziej w głąb (biegnąc bardziej poziomo), gdzie z innymi włóknami łączą się w warstwę okrężną.

Włókna warstw powierzchownych są często wspólne dla obu komór, natomiast te głębiej położone przynależą jedynie do jednej z nich. Opuszczające warstwę okrężną, włókna zmieniają swój przebieg na bardziej pionowy i ostatecznie przyczyniają się do utworzenia wewnętrznej warstwy podłużnej. Badania ostatnich czasów wykazują wspólne pochodzenie morfologiczno- czynnościowe szkieletu serca i jego warstwy mięśniowej. Potwierdzeniem tego zjawiska mają być pewne włókna mięśniowe zlokalizowane w podstawnych częściach komory. W ich łukowatym przebiegu można wyróżnić odcinki o charakterze ścięgnistym, które bezpośrednio łączą się z pierścieniem włóknistym, po czym zawijają się by ponownie wpleść się w mięśniówkę komory, zachowując przy tym charakter komórek mięśniowych.

Wir serca (łac. vortex cordis) jest utworzony przez włókna warstwy zewnętrznej, których przebieg w okolicy koniuszka serca ma postać pierścieni. Opuszczając to miejsce włókna tej warstwy przenikają następnie głębiej w warstwę wewnętrzną, a część z nich dociera nawet do mięśniówki budującej beleczki serca i mięśnie brodawkowate.

Miejscem połączenia włókien warstwy okrężnej, należących do obu komór, jest przegroda międzykomorowa. Warstwa okrężna jest szczególnie dobrze rozwinięta w obrębie lewej komory.

Poszczególne warstwy włókien mięśniowych odgrywają swoją rolę w pracy serca. Skurcz mięśni przedsionków powoduje opróżnienie ich zawartości w kierunku komór. Dzięki swojej mocno rozwiniętej warstwie mięśniowej komory przepompowują krew dalej do wielkich naczyń. Funkcją włókien warstwy okrężnej jest zapewnienie koncentrycznego obkurczania się ściany komory. Jednak to włókna podłużne zapewniają całkowite opróżnienie komory. W czasie skurczu ulegają one bowiem pogrubieniu, przez co zapełniają światło komory. Dodatkowo, kurczące się włókna podłużne pociągają za sobą pierścienie włókniste. Powoduje to rozciągnięcie przedsionków, co warunkuje ich prawidłowe napełnianie się krwią. Obkurczanie się włókien podłużnych zapobiega również nadmiernemu wydłużaniu się komór, które mógłby wywołać skurcz włókien okrężnych.

Budowa układu przewodzącego serca

Układ przewodzący serca tworzą komórki różniące się morfologią od włókien warstwy mięśniowej. Tworzą one skupiska jasnych komórek, których funkcją jest generowanie i przewodzenie potencjału pobudzającego pracę serca. W obrębie układu przewodzącego serca wyróżniamy:

• węzeł zatokowo-przedsionkowy zwany węzłem Keitha-Flacka

• węzeł przedsionkowo-komorowy zwany węzłem Aschoffa-Tavary'ego

• pęczek przedsionkowo- komorowy zwany pęczkiem Hisa

• włókna Purkiniego, będące końcowymi odgałęzieniami pęczka Hisa

Cechą komórek budujących układ przewodzący jest unikalna zdolność do wytwarzania bodźców stymulujących pracę serca.

Nadrzędnym ośrodkiem pełniącym funkcję głównego rozrusznika serca jest węzeł zatokowo-przedsionkowy, o średnich wymiarach 2x3x30 mm. Jest on zlokalizowany w prawym przedsionku, w okolicy ujścia żyły próżnej górnej i częściowo rozciąga się również w sąsiedztwie grzebienia granicznego. Nie posiada on anatomicznego połączenia z węzłem przedsionkowo-komorowym, a pobudzenie z tego ośrodka przekazywane jest na pozostałą część mięśnia sercowego przez mięśniówkę przedsionków.

Węzeł przedsionkowo-komorowy, o średnich wymiarach 2x4x6 mm, zlokalizowany jest z prawej strony przegrody przedsionkowo-komorowej a jego przedłużenie stanowi pęczek przedsionkowo-komorowy Hisa. Odcinek początkowy pęczka, zwany pniem (łac. truncus fasciculi atrioventricularis His), przebiega do przodu od prawego trójkąta włóknistego po czym wchodzi w obręb przegrody międzykomorowej - jej części błoniastej. Podział pęczka Hisa na odnogi prawą i lewą (łac. crus dextrum, crus sinistrum) zachodzi na poziomie połączenia części błoniastej i mięśniowej przegrody międzykomorowej. Dalszy podwsierdziowy przebieg odnóg pęczka przedsionkowo-komorowego ma miejsce wzdłuż obu stron przegrody międzykomorowej. Następnie włókna obu odnóg dzielą się w dolnej części komory na drobne włókna, zwane włóknami Purkiniego , które zaopatrują beleczki serca i mięśnie brodawkowate.

Jamy serca

Przedsionki położone są u podstawy serca. Przegroda międzyprzedsionkowa (łac. septum interatrale) oddziela od siebie lewy i prawy przedsionek. W przypadku komór funkcję tę pełni przegroda międzykomorowa (łac. septum interventriculare). Jest ona zbudowana z położonej wyżej, łącznotkankowej części błoniastej (łac. pars membranacea) i części mięśniowej (łac. pars muscularis), położonej poniżej części błoniastej. Górny odcinek części błoniastej przegrody międzykomorowej znajduje się na granicy prawego przedsionka i lewej komory, gdzie tworzy przegrodę przedsionkowo-komorową (łac. septum atrioventriculare). Natomiast tylko niewielki, dolny odcinek części błoniastej przegrody międzykomorowej oddziela od siebie obie komory. Część mięśniowa przegrody międzykomorowej stanowi zasadniczą strukturę dzielącą serce na dwie komory. Przedsionki i komory łączą się ze sobą za pośrednictwem ujść przedsionkowo-komorowych prawego i lewego(łac. ostia atrioventricularia dextrum et sinistrum).

Wnętrze jam serca wysłane jest wsierdziem, którego sfałdowanie buduje zastawki przedsionkowo-komorowe prawą i lewą (łac. valva atroventricularis dextra et sinistra). Aorta ma swój początek w lewej komorze, w której znajduje się otwór zwany ujściem aortalnym (łac.ostium aorticum). W ten sam sposób z prawej komory wychodzi pień płucny, którego początek nazywany jest ujściem pnia płucnego (łac.ostium trunci pulmonalis). Obydwa ujścia zamykają zastawki półksiężycowate, które od strony komorowej powstają na skutek sfałdowania warstwy wsierdzia, natomiast od strony naczyniowej wyścielone są przez medię. Wewnątrz zastawek obecna jest cienka warstwa łącznotkankowa. Odpowiednio do swojej lokalizacji zastawki nazywane są zastawką aortalną (łac. valva aortae) i zastawką pnia płucnego (łac. valva trunci pulmonalis).

Naczynia zaopatrujące serce

Tak jak każdy narząd, serce do swojej pracy wymaga zaopatrzenia w krew i transportowane w niej tlen i substancje odżywcze. Funkcję tę pełnią w sercu naczynia wieńcowe: prawa i lewa tętnica wieńcowa. Miejscem odejścia tętnic wieńcowych (łac. arteriae coronariae) jest początkowy odcinek aorty zwany opuszką (łac. bulbus aortae), w której wyróżnia się trzy zagłębienia, ograniczone przez płatki zastawek półksiężycowatych i ścianę naczynia, nazywane zatokami Valsalvy (łac. sinus aortea vel. Valsalvae).

Przebieg tętnicy wieńcowej prawej (łac. arteria coronaria dextra) znajduje się w obrębie prawej bruzdy wieńcowej, gdzie biegnie ona w prawo i do tyłu, przechodząc pod uszkiem prawego przedsionka. Gdy osiąga bruzdę międzykomorową tylną, kieruje się w niej w dół do koniuszka serca i na tym odcinku nazywana jest gałęzią międzykomorową tylną (łac. ramus interventricularis posterior). Tętnica zaopatruje prawą komorę i prawy przedsionek.

W bruździe międzykomorowej tylnej z gałęzią międzykomorową tylną sąsiaduje żyła średnia serca uchodząca do zatoki wieńcowej w bruździe wieńcowej.

Przebieg tętnicy wieńcowej lewej (łac. arteria coronaria sinistra) ma swój początek w sąsiedztwie uszka lewego przedsionka i pnia płucnego. Biegnie ona początkowo w obrębie nagromadzonej tam tkanki tłuszczowej tworząc krótki pień. Następnie pień ulega podziałowi na:

• gałąź międzykomorową przednią (łac. ramus interventricularis anterior), która biegnie w dół w kierunku koniuszka serca w bruździe międzykomorowej przedniej;

• gałąź okalającą (łac. ramus circumflexus), która biegnie w kierunku przeponowej ściany serca w bruździe wieńcowej; nie osiąga ona jednak bruzdy międzykomorowej tylnej ale zwraca się w dół i kieruje w stronę koniuszka serca.

Do obszaru zaopatrywanego przez prawą tętnicę wieńcową zalicza się:

• prawy przedsionek i prawa komora,

• mięśnie brodawkowate komory prawej,

• tylna 1/3 przegrody międzykomorowej

• część tylnego mięśnia brodawkowatego lewej komory

• część ściany lewej komory położonej na przeponowej ścianie serca w okolicy bruzdy międzykomorowej tylnej,

• układ przewodzący serca.

Do obszaru zaopatrywanego przez lewą tętnicę wieńcową zalicza się:

• lewy przedsionek i lewą komorę,

• mięśnie brodawkowate lewej komory,

• przednie 2/3 przegrody międzykomorowej,

• część przedniego mięśnia brodawkowatego komory prawej,

• część ściany komory prawej w okolicy bruzdy międzykomorowej przedniej.

Napływ krwi do krążenia wieńcowego zachodzi podczas rozkurczu serca, kiedy wsteczny ruch części krwi w opuszce aorty powoduje zamknięcie płatków zastawek półksiężycowatych, umożliwiając wypełnienie zatok Valsalvy.

Przebieg tętnic wieńcowych obserwowany na wypreparowanym sercu jest wężykowaty. Wynika to ze skracania się tych naczyń w czasie skurczu serca, które z powodu swojej zbyt dużej długości, układają się wężykowato. Naczynia wieńcowe osiągają bowiem swoją maksymalną długość podczas rozkurczu serca. Dzięki temu możliwa jest swobodna praca mięśnia sercowego i pełen rozkurcz, który nie jest ograniczony długością naczyń wieńcowych.

Naczynia wieńcowe pod względem anatomicznym nie są zaliczane do naczyń końcowych. W obrębie przegrody międzykomorowej tworzą one bowiem między sobą wiele zespoleń, co teoretycznie jest warunkiem wystarczającym do powstania krążenia obocznego. Jednak w warunkach fizjologicznych naczynia wieńcowe zachowują się jak naczynia końcowe. Nagła niedrożność jednego z dużych pni powoduje wystąpienie ostrego niedokrwienia mięśnia sercowego, które może prowadzić do śmierci. Jeśli niedrożne jest mniejsze naczynie wówczas niewielki obszar serca, który ulega wtedy martwicy, goi się z pozostawieniem łącznotkankowej blizny. Blizny takie lokalizują się również w mięśniach brodawkowatych mimo tego, że naczynia je zaopatrujące tworzą tam liczne zespolenia. Takie niedokrwienie serca wywołane niedrożnością wieńcową nazywamy zawałem serca.

UNACZYNIENIE ŚRÓDPIERSIA

• Tętnice śródpiersia

Aorta (łac. aorta): jest głównym pniem tętniczym naszego organizmu. Odchodzą od niej wszystkie naczynia zaopatrujące narządy wewnętrzne w tlen i substancje odżywcze. Średnica naczynia różni się w zależności od wieku (rośnie wraz z wiekiem), płci i odcinka jej przebiegu i wynosi średnio 20-32 mm przy długości ok. 0,5 m. Kolejne odcinki aorty to:

• • aorta wstępująca (łac. aorta asendens)

  • łuk aorty (łac. arcus aortae)

  • aorta zstępująca (łac. descendens)

Aorta wstępująca bierze swój początek w lewej komorze i w swoim początkowym odcinku tworzy poszerzenie zwane opuszką aorty, które budują trzy zatoki Valsalvy. Na tym odcinku przebiega ona w obrębie worka osierdziowego i jest pokryta warstwą nasierdzia, która otacza również pień płucny. Kieruje się do góry, w prawo i do przodu. Na tym odcinku sąsiaduje:

- z przodu: z mostkiem, o którego oddzielona jest w początkowym odcinku przez uszko prawego przedsionka i pień płucny później natomiast przez worek osierdziowy, prawą opłucną oraz grasicę (lub jej pozostałością- ciałem tarczowym),

- z prawej strony: z żyłą główną górną,

- z lewej strony: z pniem płucnym,

- z tyłu: z zatoką poprzeczną osierdzia, która oddziela ją od lewego przedsionka.

Aorta wstępująca, a dokładnie odcinek jej prawej ściany położony powyżej opuszki, jest miejscem, w którym najczęściej powstają tętniaki (łac. aneurysma). Tętniakowato poszerzona aorta powoduje wówczas ucisk na sąsiadujące z nią struktury czego objawem może być zastój w dopływie żyły ramienno-głowowej czy też chrypka wywołana uciskiem na nerw błędny.

Aorta wstępująca oddaje:

• tętnicę wieńcową lewą,

• tętnicę wieńcową prawą.

Łuk aorty ma swój początek na wysokości drugiego, prawego stawu mostkowo-żebrowego, po czym biegnie do góry, w lewo i do tyłu z przodu sąsiadując z tchawicą. Następnie łuk kieruje się dalej do tyłu i w lewo od tchawicy, aby na poziomie trzonu IV kręgu piersiowego zawrócić i skrzyżować lewe oskrzele, biegnąc łukiem ponad nim. Łuk aorty sąsiaduje:

- z przodu i po lewej: z opłucną, lewym nerwem przeponowym i lewym nerwem błędnym,

- z tyłu i po prawej: z tchawicą, węzłami chłonnymi, przewodem piersiowym i głęboką częścią splotu sercowego,

- od dołu: z pniem płucnym w miejscu jego podziału, lewym oskrzelem, więzadłem tętniczym, lewym nerwem krtaniowym i powierzchowną częścią splotu sercowego,

- od góry: z lewą żyłą ramienno-głowową i początkowymi odcinkami odchodzących od niej pni tętniczych.

Łuk aorty oddaje:

• pień ramienno-głowowy,

• lewą tętnicę szyjną wspólna ,

• lewą tętnicę podobojczykową ,

• tętnicę tarczową najniższą (łac. arteria thyroidea ima), która odchodzi od łuku aorty u 10% populacji i kierując się do góry zaopatruje dolne partie tarczycy; jej obecność ma znaczenie podczas przeprowadzania tracheotomii.

Pomiędzy miejscem odejścia lewej tętnicy podobojczykowej i miejscem przyczepu więzadła tętniczego znajduje się przewężenie aorty, zwane cieśnią aorty (łac. isthmus aortae).

Aortę zstępującą dzielimy na:

• aortę piersiową,

• aortę brzuszną.

Aorta piersiowa ma swój początek na poziomie trzonu III lub IV kręgu piersiowego. Biegnie w obrębie śródpiersia tylnego gdzie sąsiaduje:

- w odcinku górnym z lewej strony: z kręgosłupem i przełykiem,

- w odcinku dolnym od przodu z przełykiem a od tyłu z kręgosłupem,

- z prawej strony z żyłą nieparzystą.

Na poziomie trzonu XII kręgu piersiowego aorta piersiowa przechodzi (wraz położonym z tyłu przewodem piersiowym) przez rozwór aortalny przepony dając początek aorcie brzusznej.

Pień ramienno-głowowy: jest pierwszym odgałęzieniem łuku aorty o długości ok. 30-50 mm, odchodząc od niej na poziomie przyczepu mostkowego drugiej chrząstki żebrowej po stronie prawej. Stąd biegnie w stronę prawą i do góry osiągając górny brzeg prawego stawu mostkowo-obojczykowego, gdzie dzieli się na:

• prawą tętnicę podobojczykową i

• prawą tętnicę szyjną wspólną.

W swoim przebiegu pień ramienno-głowowy zwykle nie oddaje bocznych odgałęzień. Sąsiaduje natomiast:

- z przodu: z prawą żyłą ramienno-głowową, grasicą (lub jej pozostałością) i z mięśniami: mostkowo-tarczowym i mostkowo-gnykowym prawy w ich początkowych odcinkach,

- z tyłu i po lewej: z tchawicą,

- z prawej strony: z żyłą główną górną, prawą żyłą ramienno-głowową i z opłucną,

- z lewej strony: z lewą tętnicą szyjną wspólną w jej początkowym odcinku.

• Żyły śródpiersia

Krew żylną ze śródpiersia do serca odprowadzają naczynia żylne ściany klatki piersiowej oraz wielkie pnie żylne śródpiersia górnego:

• żyła główna górna,

• żyły ramienno-głowowe,

• żyły podobojczykowe.

Żyła główna górna (łac. vena cava superior): jest jednym z głównych naczyń żylnych odprowadzających krew do serca. Bierze swój początek na poziomie I stawu mostkowo-żebrowego po stronie prawej, gdzie tworzą ją zlewające się tam obie żyły ramienno-głowowe. Kieruje się następnie w dół wzdłuż prawej krawędzi mostka i dociera do worka osierdziowego gdzie na wysokości drugiej prawej przestrzeni międzyżebrowej osiąga prawy przedsionek serca. Zanim żyła główna górna dotrze do osierdzia w swoim przebiegu sąsiaduje:

- z przodu: z opłucną,

- z prawej strony: z opłucną i prawym nerwem przeponowym,

- z lewej strony: z aortą wstępującą,

- z tyłu: z korzeniem prawego płuca.

Główne dopływy żyły głównej górnej to:

• żyła nieparzysta,

• żyły osierdziowe,

• żyły śródpiersiowe,

• żyły grasicze,

• żyła tarczowa najniższa (zmiennie),

• prawa żyła międzyżebrowa górna (zmiennie).

Żyła ramienno-głowowa prawa i lewa (łac. vena brachiocephalica dextra et sinistra): jest naczyniem powstającym z połączenia się żyły szyjnej wewnętrznej z żyłą podobojczykową w tzw. kącie żylnym (łac. angulus venosus), zlokalizowanym z tyłu odpowiednio za stawem mostkowo-obojczykowym prawy i lewym. W lewym kącie żylnym ma swoje ujście również przewód piersiowy (łac. ductus thoracicus), natomiast do prawego kata żylnego uchodzi prawy przewód chłonny (łac. ductus lymphaticus dexter). Położenie żył ramienno-głowowych jest niesymetryczne. Przebieg prawej z nich jest krótki i skierowany pionowo w dół. Natomiast przebieg lewej żyły ramienno-głowowej jest trzy razy dłuższy od prawej i skierowany w prawo i skośnie w dół.

AORTA BRZUSZNA (łac. aorta abdominalis)

Jest dolnym odcinkiem aorty zstępującej. W jamie brzusznej przebiega zaotrzewnowo, leżąc na przednich powierzchniach trzonów kręgów lędźwiowych, z lewej strony od linii pośrodkowej ciała. Jej początkiem jest przejście aorty piersiowej (łac. aorta thoracica) przez rozwór aortalny przepony (łac. hiatus aorticus) na poziomie trzonu XII kręgu piersiowego. Końcem tego naczynia jest jego podział na tętnice biodrowe wspólne: prawą i lewą (łac. arteriae iliacae communes: dextra et sinistra) , który ma miejsce na wysokości dolnej krawędzi trzonu IV kręgu lędźwiowego. Przedłużeniem aorty brzusznej jest tętnica krzyżowa pośrodkowa (łac. arteria sacralis mediana). Aorta brzuszna sąsiaduje:

- z przodu: z trzonem trzustki, żyłą śledzionową, poziomym i wstępującym odcinkiem dwunastnicy, lewą żyłą nerkową, korzeniem krezki jelita cienkiego,

- z tyłu przez więzadło podłużne przednie: z trzonami kręgów lędźwiowych, krążkami międzykręgowymi, lewymi żyłami lędźwiowymi, zbiornikiem mleczu,

- z prawej strony: z żyłą główną dolną,

- z lewej strony: z lewą odnogą przepony.

Aorta brzuszna oddaje:

tętnice przeponowe dolne (na poziomie trzonu XII kręgu piersiowego) tętnice lędźwiowe (4 pary po jednej na poziomie od I do IV trzonu kręgu lędźwiowego)		gałęzie ścienne
pień trzewny (na poziomie krążka międzykręgowego między XII kręgiem piersiowym a I kręgiem lędźwiowym) tętnicę krezkową górną (na poziomie trzonu I kręgu lędźwiowego) tętnicę krezkową dolną (na poziomie trzonu III kręgu lędźwiowego)		trzewne gałęzie nieparzyste
tętnice nadnerczowe środkowe (na poziomie trzonu I kręgu lędźwiowego) tętnice nerkowe ( na poziomie trzonu I i II kręgu lędźwiowego) tętnice jądrowe lub jajnikowe (na poziomie II i III kręgu lędźwiowego)		trzewne gałęzie parzyste
tętnicę krzyżową pośrodkową tętnice biodrowe wspólne		gałęzie końcowe

Tętnice nadnerczowe środkowe po swoim odejściu od aorty biegną nieco w bok i do góry i docierają do nadnerczy, gdzie stanowią część ich unaczynienia.

Tętnice nerkowe po swoim odejściu od aorty biegną nieco w bok i docierają do odpowiadających sobie wnęk nerkowych. W swoim przebiegu oddają:

• • tętnice nadnerczowe dolne i

  • gałęzie moczowodowe.

Tętnice jądrowe i jajnikowe po swoim odejściu od aorty biegną po powierzchni mięśnia lędźwiowego większego, położone w przestrzeni zaotrzewnowej kierują się nieco w bok i w dół. W swoim przebiegu krzyżują od przodu moczowody. Tętnica jajnikowa dociera do jajnika wchodząc w skład więzadła wieszadłowego jajnika. Tętnica jądrowa wchodzi w skład powrózka nasiennego i przez kanał pachwinowy dociera do jądra, prowadząc krew również do najądrza.

ŻYŁA GŁÓWNA DOLNA (łac. vena cava inferior)

Jest drugim głównym naczyniem żylnym odprowadzającym krew do serca. Bierze swój początek na poziomie krążka międzykręgowego między IV i V kręgiem lędźwiowym, najczęściej poniżej podziału aorty, gdzie tworzą ją zlewające się tam żyły biodrowe wspólne lewa i prawa (łac. vena iliaca communis dextra et sinistra). Stąd kieruje się ona do góry, leżąc z prawej strony aorty i kręgosłupa. Na wysokości I kręgu lędźwiowego kieruje się w stronę prawą, by na tym odcinku przebiegać w obrębie rowka żyły głównej (łac. sulcus venae cavae) położonego na trzewnej powierzchni wątroby. Następnie przecina przeponę przechodząc przez otwór żyły głównej (łac. foramen venae cavae), który położony jest na poziomie VIII kręgu piersiowego w obrębie środka ścięgnistego przepony. Odcinek piersiowy żyły głównej górnej jest krótki (ok. 2,5 cm) i kończy się uchodząc do prawego przedsionka.

Na swoim przebiegu sąsiaduje ona:

- z tyłu: z kręgosłupem, prawymi tętnicami lędźwiowymi, prawą tętnicą nerkową, prawą tętnicą nadnerczową środkową, prawą tętnicą przeponową dolną, prawym mięśniem lędźwiowym większym, prawym pniem współczulnym i węzłami chłonnymi,

- z lewej strony: z aorta brzuszną,

- z prawej strony: z prawym mięśniem lędźwiowym większym, prawą nerką, prawym nadnerczem,

- z przodu: z prawą tętnicą biodrową wspólną, korzeniem krezki jelita cienkiego, prawą tętnicą jądrową lub jajnikową, dolną częścią dwunastnicy, głową trzustki, żyłą wrotną, powierzchnią przeponową wątroby.

Główne dopływy żyły głównej dolnej to:

żyły przeponowe dolne żyły lędźwiowe		dopływy ścienne
żyły nerkowe ( na poziomie krążka międzykręgowego między I i II kręgiem lędźwiowym) prawa żyła jądrowa lub jajnikowa prawa żyła nadnerczowa dwie lub trzy żyły wątrobowe		dopływy trzewne

Lewa żyła jądrowa i jajnikowa uchodzą do lewej żyły nerkowej, dlatego też nie są bezpośrednim dopływem żyły głównej dolnej.

PIEŃ TRZEWNY (łac. truncus celiacus)

Jest jednym z nieparzystych odgałęzień przedniej powierzchni aorty brzusznej, które zaopatruje w krew narządy wewnętrzne jamy brzusznej. Swój początek ma na poziomie krążka międzykręgowego między XII kręgiem piersiowym a I kręgiem lędźwiowym natomiast kończy się powyżej górnego brzegu trzustki. Po swoim odejściu od aorty kieruje się w dół, na prawo i lekko do przodu, wchodząc w skład sieci mniejszej. W początkowym odcinku sąsiaduje ze splotem trzewnym.

Pień trzewny oddaje:

• lewą tętnicę żołądkową

• tętnicę wątrobową wspólną

• tętnicę śledzionową

UNACZYNIENIE SZYI

• Tętnice szyi

Tętnica szyjna wspólna (łac. arteria carotis communis).

Prawa tętnica szyjna wspólna (łac. arteria carotis communis dextra) bierze swój początek z podziału pnia ramienno-głowowego, który ma miejsce na poziomie górnego brzegu prawego stawu mostkowo-obojczykowego.

Lewa tętnica szyjna wspólna (łac. arteria carotis communis sinistra) bierze swój początek w łuku aorty odchodząc od niego jako drugie naczynie po pniu ramienno- głowowym, a przed lewą tętnica podobojczykową. Na odcinku piersiowym biegnie ona w obrębie śródpiersia przedtchawiczego, kierując się w górę i na lewo i osiąga poziom górnego brzegu stawu mostkowo-obojczykowego. W tym miejscu rozpoczyna się jej szyjny odcinek, w którym kieruje się ona nieco w bok i prawie pionowo do góry. Początkowy odcinek tętnicy szyjnej wspólnej znajduje się bocznie w stosunku do przełyku i tchawicy, natomiast wyżej z boku mija ona przełyk, gardło i krtań. Wzdłuż przyśrodkowego brzegu tętnicy na całym przebiegu towarzyszy jej żyła szyjna wewnętrzna. Razem z nerwem błędnym te dwa naczynia tworzą szyjny powrózek naczyniowo-nerwowy. Ułożony w stosunku do niego nieco skośnie, mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy, w różnym stopniu pokrywa przebieg powrózka. Dola część mięśnia pokrywa całkowicie wszystkie składowe powrózka. Natomiast w części górnej, zwanej trójkątem tętnicy szyjnej, jego przedni brzeg przykrywa tylko tętnicę. Tutaj tętnicę szyjną wspólną łatwo docisnąć do wyrostków poprzecznych od IV do VI kręgu szyjnego. Powyżej tego miejsca tętnica szyjna wspólna biegnie już zupełnie nie pokryta tym mięśniem, bezpośrednio pod mięśniem szerokim szyi, blaszką powierzchowną powięzi szyjnej i skórą. Następnie dociera ona do poziomu górnego brzegu trzonu IV kręgu szyjnego lub dolnego brzegu trzonu III kręgu szyjnego (górny brzeg chrząstki tarczowatej krtani), gdzie ulega podziałowi na:

• tętnicę szyjną wewnętrzną (łac. arteria carotis interna) i

• tętnicę szyjną zewnętrzną (łac. arteria carotis externa).

W miejscu podziału tętnica poszerza się a miejsce to określane jest mianem zatoki szyjnej (łac. sinus caroticus). Od tyłu od kąta zatoki szyjnej położony jest kłębek szyjny (łac. glomus caroticum).

Zatoka szyjnajest poszerzeniem zlokalizowanym w miejscu podziału tętnicy szyjnej wspólnej oraz w początkowym odcinku tętnicy szyjnej wewnętrznej, a czasem również tętnicy szyjnej zewnętrznej. Zwykle pojawia się w rozwoju około czwartego roku życia i jest obecna u 90% osób dorosłych.

W obrębie ściany zatoki szyjnej zlokalizowane są liczne receptory reagujące na zmiany wartości ciśnienia krwi, nazywane z tego względu baroreceptorami. Powstające w nich impulsy nerwowe przekazywane są do ośrodków sercowego i naczynioruchowego w rdzeniu przedłużonym za pośrednictwem gałęzi zatokowych nerwu językowo-gardłowego oraz wiscerosensorycznych włókien współczulnych. W pniu mózgu twór siatkowaty umożliwia przełączenie tych impulsacji na jądra nerwu błędnego. Stan podwyższonego ciśnienia tętniczego powoduje powstanie impulsów w obrębie baroreceptorów, które przekazane do ośrodków pnia mózgu wywołują poszerzenie naczyń krwionośnych i zwolnienie akcji serca. Odruch ten można wywołać również uciskając okolicę zatoki szyjnej tzw. masaż zatoki szyjnej.

Kłębek szyjny to struktura o wymiarach około 2x4x7 mm, będąca przyzwojowym ciałem parasympatogennym, która znajduje się w kącie zatoki szyjnej, powyżej podziału tętnicy szyjnej wspólnej. Jest to nagromadzenie receptorów wrażliwych na zmiany we krwi ciśnienia parcjalnego tlenu, dwutlenku węgla oraz pH, nazywanych z tego względu chemoreceptorami. Powstające w nich impulsy nerwowe przekazywane są do ośrodka oddechowego w rdzeniu przedłużonym za pośrednictwem gałęzi zatokowych nerwu językowo-gardłowego. Pobudzenie tego ośrodka powoduje przyspieszenie i pogłębienie oddychania. Kłębek szyjny zaopatrywany jest również przez gałęzie gardłowe i krtaniowe od nerwu błędnego oraz współczulne włókna nerwowe z górnego zwoju szyjnego.

Tętnica szyjna zewnętrzna (łac. arteria carotis externa): ma swój początek w miejscu podziału tętnicy szyjnej wspólnej. Po swoim odejściu w trójkącie tętnicy szyjnej kieruje się ona przyśrodkowo i do przodu w stosunku do tętnicy szyjnej wspólnej stanowiąc jej przednią gałąź. Kierując się w stronę kąta żuchwy, biegnie ona do tyłu od tylnego brzuśca mięśnia dwubrzuścowego oraz do tyłu od mięśnia rylcowo-gnykowego, po czym trafia do dołu zażuchwowego. Przebiegając przez miąższ ślinianki przyusznej dociera w okolicę szyjki żuchwy (jej tylnej powierzchni) i znajduje się 2-3 cm w dół od zewnętrznego otworu słuchowego. Ostatecznie dzieli się na dwie gałęzie końcowe. Do obszaru zaopatrywanego przez tętnicę szyjna zewnętrzną zalicza się: głowę (oprócz mózgu, oka i ucha wewnętrznego) i szyję.

Tętnica szyjna zewnętrzna w trójkącie tętnicy szyjnej oddaje:

tętnicę tarczową górną (łac. arteria thyroidea superior) tętnicę językową (łac. arteria lingualis) -na poziomie rogu większego kości gnykowej tętnicę twarzową (łac. arteria facialis)		odgałęzienia przednie
tętnicę gardłową wstępującą (łac. arteria pharyngea ascendens)		odgałęzienie przyśrodkowe
tętnicę potyliczną (łac. arteria occipitalis)		odgałęzienie tylne

Tętnica tarczowa górna biegnie w dół i unaczynia górny biegun płata tarczycy. Na swoim przebiegu oddaje również:

• gałąź mostkowo-obojczykowo-sutkową (łac. ramus sternocleidomastoideus),

• gałąź podgnykową (łac. ramus infrahyoideus),

• tętnicę krtaniową górną (łac. arteria laryngea superior),

• gałąź pierścienno-tarczową (łac. ramus cricothyroideus).

Tętnica twarzowa w początkowym odcinku przebiega pod brzuścem tylnym mięśnia dwubrzuścowego i pod mięśniem rylcowo-gnykowym. Jej przebieg na twarzy zaczyna się w okolicy przedniego przyczepu mięśnia żwacza (wyczuwalne tętnienie).

Tętnica gardłowa wstępująca ma swój początek na wysokości tętnicy językowej, po czym kieruje się w górę na boczną ścianę gardła i w początkowym odcinku przebiega pomiędzy tętnicą szyjną zewnętrzną i wewnętrzną. Na swoim przebiegu oddaje:

• tętnicę oponową tylną (łac. arteria meningea posterior)

• tętnicę bębenkową dolną (łac. arteria tympanica inferior)

Tętnica potyliczna ma swój początek na wysokości dolnego brzegu mięśnia dwubrzuścowego i w początkowym odcinku biegnie w kierunku wyrostka sutkowatego pokryta jego tylnym brzuścem. Następnie kieruje się w tył i do góry mijając od tyłu przyczep mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego i osiąga okolice potyliczną. W swoim przebiegu oddaje głównie gałęzie oponowe.

Tętnica szyjna zewnętrzna w dole zażuchwowym oddaje:

• tętnicę uszną tylną (łac. arteria auricularis posterior) - jej początek znajduje się niekiedy jeszcze w obrębie trójkąta tętnicy szyjnej, po swoim odejściu kieruje się z tyłu w stosunku do małżowiny usznej;

• tętnicę skroniową powierzchowną (łac. arteria temporalis superficialis) - po swoim odejściu kieruje się do góry jako główne przedłużenie pnia tętniczego i docierając w okolicę skroniową z przodu w stosunku do małżowiny usznej. Oddaje:

- gałąź czołową,

- gałąź ciemieniową,

- tętnicę poprzeczną twarzy (łac. arteria transversa faciei);

• tętnicę szczękową wewnętrzną(łac. arteria maxillaris interna)- po swoim odejściu kieruje się ku przodowi niemal pod kątem 90^o, a następnie dociera do dołu podskroniowego, a stamtąd do dołu skrzydłowo-podniebiennego.

Tętnica szyjna wewnętrzna (łac. arteria carotis interna): ma swój początek w miejscu podziału tętnicy szyjnej wspólnej. Odchodzi na poziomie górnego brzegu chrząstki tarczowatej i stanowi przedłużenie tętnicy szyjnej wspólnej. Po swoim odejściu kieruje się do góry, od strony bocznej i tyłu sąsiadując z tętnicą szyjną zewnętrzną. W obrębie trójkąta tętnicy szyjnej przechodzi na przyśrodkową powierzchnię tętnicy szyjnej zewnętrznej. Dalej biegnie do tyłu od tylnego brzuśca mięśnia dwubrzuścowego i mięśnia rylcowo-gnykowego zmierzając do przestrzeni zagardłowej. Tam osiąga podstawę czaszki i dociera do kanału tętnicy szyjnej przez jego zewnętrzny otwór (łac. foramen caroticum externum). W obrębie kanału biegnie początkowo do góry, po czym kieruje się do przodu i w stronę przyśrodkową. Kanał uchodzi otworem wewnętrznym (łac. foramen caroticum internum) w obrębie środkowego dołu czaszki. Tutaj tętnica szyjna wewnętrzna biegnie łukiem ku górze nad chrząstkozrostem klinowo-skalistym, docierając do rowka tętnicy szyjnej (łac. sulcus caroticus), który prowadzi ją do góry, a następnie do przodu i ponownie w górę. Następnie osiąga zatokę jamistą, gdzie jej przebieg ma kształt esowaty i tworzy tzw. syfon tętnicy szyjnej wewnętrznej. Kierując się ku tyłowi i dalej w górę, przebija warstwę opony twardej i opuszcza zatokę jamistą. Stamtąd dostaje się w obręb przestrzeni podpajęczynówkowej, do zbiornika skrzyżowania (łac. cisterna chiasmatis), gdzie ulega podziałowi na tętnicę przednią i środkową mózgu.

Tętnica szyjna wewnętrzna oddaje:

• gałąź szyjno-bębenkową (łac. ramus caroticotympanicus) - w obrębie kanału tętnicy szyjnej, po swoim odejściu kieruje się w kanaliku szyjno-bębenkowym do jamy bębenkowej;

• gałąź kanału skrzydłowego (łac. ramus canalis pterygoidei)- po swoim odejściu kieruje powyżej chrząstkozrostu klinowo-skalistego do otworu poszarpanego (łac. foramen lacerum) przez który dostaje się do kanału skrzydłowego. Tam łączy się z tętnicą kanału skrzydłowego (łac. arteria canalis pterygoidei), odgałęzieniem tętnicy szczękowej;

• gałęzie zatoki jamistej (łac. rami sinus cavernosi), które dzielą się na:

- tętnice przysadkowe dolne (łac. arteriae hypophysiales

inferiores),

- gałęzie ścian zatoki jamistej,

- gałęzie zwoju trójdzielnego;

• tętnicę oczną (łac. arteria ophthalmica),

• tętnicę łączącą tylną (łac. arteria communicans posterior),

• tętnicę naczyniówkową przednią (łac. arteria choroidea anterior),

• tętnicę przednią mózgu (łac. arteria cerebri anterior),

• tętnicę środkową mózgu (łac. arteria cerebri media).

• Żyły szyi

Układ żylny szyi dzieli się na naczynia żylne głębokie i powierzchowne. Układ powierzchowny tworzą:

• żyła szyjna zewnętrzna (łac. vena jugularis externa) i

• żyła szyjna przednia (łac. vena jugularis anterior).

Układ głęboki tworzy zlewisko żyły szyjnej wewnętrznej (łac. vena jugularis interna).

Żyła szyjna zewnętrzna (łac. vena jugularis externa): bierze swój początek ze zalania się żyły usznej tylnej (łac. vena auricularis posterior) z żyłą zażuchwową (łac. vena retromandibularis).W początkowym odcinku biegnie nad powięzią powierzchowną szyi pokryta mięśniem szerokim szyi z tyłu sąsiadując z mięśniem mostkowo-obojczykowo-sutkowym. Kończy się uchodząc w większości przypadków do żyły podobojczykowej (łac. vena subclavia) jednak czasami również do kąta żylnego lub żyły szyjnej wewnętrznej. Orientacyjnie jej przebieg odpowiada linii łączącej kąt żuchwy z połową długości obojczyka.

Główne dopływy żyły szyjnej zewnętrznej to:

żyła uszna tylna (łac. vena auricularis posterior), żyła zażuchwowa (łac. vena retromandibularis)		dopływy początkowe
żyły nadłopatkowe (łac. venae suprascapulares), żyły poprzeczne szyi (łac. venae transversae coli), żyła szyjna przednia (łac. vena jugularis anterior)		dopływy boczne

Żyła szyjna przednia (łac. vena jugularis anterior): bierze swój początek ze zalania się kilku skórnych żył dna jamy ustnej, które łączą się w okolicy dolnego odcinka mięśni mostkowo-gnykowego i żuchwowo-gnykowego. W początkowym odcinku biegnie do dołu w okolicę przestrzeni nadmostkowej podążając za przednim brzegiem mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego. Tam tworzy ona dość duże zespolenie z drugostronną żyłą szyjną przednią czyli tzw. łuk żylny szyi (łac. arcus venosus juguli), zwany inaczej łukiem nadmostkowym. W końcowym odcinku zakręca do boku, przebiegając dalej pod mięśniem mostkowo-obojczykowo-sutkowym i uchodzi do żyły szyjnej wewnętrznej lub żyły podobojczykowej.

Żyła szyjna wewnętrzna (łac. vena jugularis interna): jest bezpośrednim przedłużeniem zatoki esowatej opony twardej. Ma swój początek w bocznej części otworu szyjnego, gdzie początkowy odcinek naczynia jest poszerzony jako tzw. górna opuszka żyły szyjnej wewnętrznej, która mieści się w obrębie dołu szyjnego kości skroniowej. Następnie kieruje się w dół, sąsiadując początkowo z tylno-bocznym obwodem tętnicy szyjnej wewnętrznej, po czym przechodzi do boku w stosunku do tętnicy szyjnej wspólnej. Kończy się uchodząc do żyły podobojczykowej na wysokości stawu mostkowo-obojczykowego, a połączenie tych naczyń daje początek żyle ramienno-głowowej. Około 1,5 do 2 centymetrów powyżej swojego ujścia, światło naczynia ulega drugiemu poszerzeniu, które nazywane jest dolną opuszką żyły szyjnej wewnętrznej.

Główne dopływy żyły szyjnej wewnętrznej to:

• zatoka esowata,

• zatoka potyliczna,

• splot żylny kanału nerwu podjęzykowego,

• żyła potyliczna,

• żyła twarzowa,

• żyły gardłowe,

• żyła językowa,

• żyły tarczowe górne,

• żyła tarczowa dolna.

ŻYLNE UNACZYNIENIE GŁOWY

Żyły głowy dzielą się na:

• naczynia żylne mózgowia,

• naczynia żylne ściany czaszki,

• naczynia żylne oponowe,

• zatoki żylne opony twardej,

• naczynia żylne powierzchowne głowy,

• naczynia żylne powierzchowne szyi.

Do żył ściany czaszki zaliczamy:

• żyły śródkościa (łac. venae diploicae),

• żyły wypustowe (łac. venae emissariae),

• sploty żylne kanałów kostnych.

Zatoki żylne opony twardej (łac. sinus venosus durae matris): są przestrzeniami ograniczonymi przez blaszki opony twardej, które wyściela śródbłonek i które są miejsce spływu krwi żylnej z rejonu czaszki i mózgowia. W przeciwieństwie do żył brak w nich zastawek, a ich ściana nie posiada warstwy mięśniowej. Zatoki opony twardej budują dwa systemy odpływu krwi żylnej: górny i dolny.

Tylno-górny system zatok: obejmuje zatoki zlokalizowane w górnej i tylnej części czaszki, które uchodzą i mają swój początek w jego centralnej części, którą jest spływ zatok (łac. confluens sinuum), leżący w obrębie guzowatości potylicznej wewnętrznej. Spływ zatok zaopatrują:

• zatoka strzałkowa górna (łac. sinus sagittalis superior) - nieparzyste naczynie biegnące wzdłuż sierpa mózgu, jego początek zlokalizowany jest w okolicy otworu ślepego (łac. foramen caecum) kości czołowej a koniec uchodzi do spływu zatok na guzowatości potylicznej;

• zatoka prosta (łac. sinus rectus) - nieparzyste naczynie powstające ze zlania się ze sobą zatoki strzałkowej dolnej (łac. sinus sagittalis inferior) i żyły wielkiej mózgu Galena (łac. vena cerebri magna Galeni), biegnące na pograniczu namiotu móżdżku i sierpa mózgu.

Spływ zatok drenują:

• zatoki poprzeczne (łac. sinus transversi) - parzyste naczynia, których przedłużeniem są zatoki esowate (łac. sinus sigmoidei), dające początek żyłom szyjnym wewnętrznym;

• zatoka potyliczna (łac. sinus occipitalis) - nieparzyste naczynie biegnące wzdłuż wewnętrznego grzebienia potylicznego, które w końcowym odcinku ulega podziałowi na parzyste zatoki brzeżne (łac. sinus marginalis), które otaczają otwór potyliczny wielki. Uchodzą one w pewnej części do wewnętrznego splotu kręgowego (łac. plexus venosus vertebralis internus) oraz do żył szyjnych wewnętrznych.

Inną droga odpływu krwi z tylno-górnego systemu zatok są żyły wypustowe i sploty żylne kanałów kostnych czaszki.

Żyły wypustowe (łac. venae emissariae): są to krótkie naczynia żylne, łączące naczynia żylne wewnątrzczaszkowe z zewnątrzczaszkowym układem żylnym. Miejscem ich przebiegu są specjalne otwory w pokrywie czaszki. Ich funkcją jest zapewnienie odpływu krwi na zewnątrz czaszki w przypadku przepełnienia wewnątrzczaszkowej przestrzeni naczyń żylnych. Obserwuje się dużą zmienność ich liczby i występowania. Wśród najważniejszych naczyń wypustowych wymienia się:

• żyłę wypustową ciemieniową, która jest położona w otworze ciemieniowym i stanowi połączenie zatoki strzałkowej górnej i żyły skroniowej powierzchownej;

• żyłę wypustową sutkową, która jest położona w otworze sutkowym kości skroniowej i stanowi połączenie zatoki esowatej i żyły potylicznej lub żyły usznej tylnej;

• żyłę wypustową kłykciową, która jest położona w kanale kłykciowym kości potylicznej i stanowi połączenie zatoki esowatej i zewnętrznego splotu kręgowego lub żyły kręgowej;

• żyłę wypustową potyliczną, która stanowi połączenie zatoki poprzecznej lub spływu zatok i żyły potylicznej.

Sploty żylne kanałów kostnych czaszki: są innym sposobem połączenia naczyń żylnych wewnątrzczaszkowych z zewnątrzczaszkowym układem żylnym. W przeciwieństwie do żył wypustowych, ich ściana nie jest zrośnięta z kością. Wśród najważniejszych splotów wymienia się:

• splot żylny kanału nerwu podjęzykowego, który oplatając nerw językowy w jego kanale stanowi połączenie zatoki potylicznej oraz wewnętrznego splotu kręgowego i górnej opuszki żyły szyjnej wewnętrznej.

Przednio-dolny system zatok: obejmuje zatoki zlokalizowane w dolnej i przedniej części czaszki, które uchodzą i mają swój początek w jego centralnej części, którą jest parzysta zatoka jamista, zajmująca obręb bruzdy tętnicy szyjnej u podstawy skrzydła większego kości klinowej, obustronnie w kierunku bocznym od siodła tureckiego. Swój początek ma w okolicy szczeliny oczodołowej górnej, a kończy się w szczycie piramidy kości skroniowej. Połączeniem obu zatok jamistych są zatoki międzyjamiste, które otaczają dół przysadki. Zawartość zatoki jamistej, którą otacza śródbłonek zatoki, lecz która nie ma bezpośredniego kontaktu z krwią, stanowią:

• tętnica szyjna wewnętrzna,

• splot jamisty - współczulny splot nerwowy otaczający tutaj tętnice szyjną wewnętrzną,

• nerw odwodzący (n. VI).

Do struktur, które przebiegają przez ścianę boczną zatoki jamistej zaliczamy:

• nerw okoruchowy (n. III),

• nerw bloczkowy (n. IV),

• nerw oczny (n. V₁),

• nerw szczękowy (n. V₂).

Zatokę jamistą zaopatrują:

• zatoka klinowo-ciemieniowa - parzyste naczynie biegnące wzdłuż górnego brzegu skrzydła mniejszego kości klinowej, które ma swój początek w kącie klinowym kości ciemieniowej, ze zlania się powierzchownych naczyń żylnych półkul mózgowych;

• żyła oczna górna,

• górna gałąź żyły ocznej dolnej.

Zatokę jamistą drenują:

• zatoka skalista górna - parzyste naczynie biegnące w miejscu przyczepu namiotu móżdżku, wzdłuż górnego brzegu piramidy kości skroniowej, odprowadza krew do zatoki esowatej;

• zatoka skalista dolna - parzyste naczynie biegnące w bruździe zatoki skalistej, wzdłuż tylnego brzegu części skalistej kości skroniowej docierając do otworu szyjnego, odprowadza krew do opuszki górnej żyły szyjnej wewnętrznej;

• podstawny splot żylny - nieparzysty splot naczyń żylnych, odprowadza krew do żylnych wewnętrznych splotów kręgowych;

• splot żylny otworu owalnego - położony obustronnie w otworze owalnym, odprowadza krew do żylnego splotu skrzydłowego,

• splot żylny tętnicy szyjnej wewnętrznej - towarzyszy tętnicy w jej przebiegu, odprowadza krew do żylnego splotu skrzydłowego,

• żyła wypustowa otworu poszarpanego - położona obustronnie w otworze poszarpanym , odprowadza krew do żylnego splotu skrzydłowego.

Żyły śródkościa (łac. venae diploicae):są to pozbawione zastawek naczynia żylne umocowane przy pomocy pasm łącznotkankowych do ściany kanalików drenujących istotę gąbczastą kości czaszki, tak jak w przypadku zatok twardówki ich światło nie ulega zapadnięciu. Ich funkcją jest zapewnienie odpływu krwi z istoty gąbczastej i blaszek kości czaszki, oraz szpiku do zatok żylnych twardówki lub na zewnątrz czaszki do systemu żył powierzchownych głowy. Ze względu na ich lokalizację podzielono je na trzy grupy:

• czołową czyli przednią,

• skroniową czyli środkową,

• potyliczną czyli tylną.

Wśród najważniejszych z nich wymienia się:

• czołową żyłę śródkościa (łac. vena diploica frontais), która drenuje czołowy obszar czaszki i swoje ujścia ma w żyle nadoczodołowej lub zatoce strzałkowej górnej;

• skroniową przednią żyłę śródkościa (łac. vena diploica temporalis anterior), która ma swoje ujście w żyłach skroniowych głębokich lub w zatoce klinowo-ciemieniowej;

• skroniową tylną żyłę śródkościa (łac. vena diploica temporalis posterior), która drenuje kość ciemieniową i część łuskową kości skroniowej i za pośrednictwem żyły wypustowej sutkowej swoje ujście ma w żyle potylicznej, żyle usznej tylnej lub zatoce poprzecznej;

• potyliczna żyła śródkościa (łac. vena diploica occipitalis), która drenuje tylny obszar czaszki i za pośrednictwem żyły wypustowej potylicznej swoje ujście ma w żyle potylicznej lub zatoce poprzecznej.

Funkcjonalne połączenie między zewnątrzczaszkowym i wewnątrzczaszkowym układem żylnym stanowią:

• żyły oczne - łączą zatokę jamistą i splot skrzydłowy z żyłą twarzową;

• zatoka potyliczna - łączy się z wewnętrznym splotem kręgowym;

• splot podstawny - łączy się z wewnętrznym splotem kręgowym;

• w/w żyły śródkościa - łączą zatoki twardówki z żyłami zewnątrzczaszkowymi

• w/w żyły wypustowe - łączą zatoki twardówki z żyłami zewnątrzczaszkowymi

• w/w sploty żylne kanałów kostnych - łączą się z naczyniami żylnymi podstawy czaszki.

UNACZYNIENIE KOŃCZYNY GÓRNEJ

Tętnica pachowa (łac. arteria axillaris): jest przedłużeniem tętnicy podobojczykowej. Jej początek wyznacza zewnętrzny brzeg pierwszego żebra, a koniec odpowiada dolnemu brzegowi mięśnia piersiowego większego (łac. musculus pectoralis major) lub dolnemu brzegowi mięśnia najszerszego grzbietu (łac. musculus latissimus dorsi). Towarzysząca jej żyła pachowa (łac. vena axillaris), naczynia chłonne i pęczki nerwowe pochodzące ze splotu ramiennego, tworzą razem tzw. powrózek naczyniowo-nerwowy, w którym tętnica pachowa układa się z boku i tyłu w stosunku do żyły pachowej. W zależności od jej ułożenia względem mięśnia piersiowego mniejszego (łac. musculus pectoralis minor) w jej przebiegu wyróżnia się trzy odcinki oddające kolejne odgałęzienia:

tętnicę piersiową najwyższą (łac. arteria thoracalis suprema), tętnicę piersiowo-barkową (łac. arteria thoracoacromialis), która oddaje: - gałęzie piersiowe (łac. rami pectorales), - gałąź naramienną (łac. ramus deltoideus), - gałąź obojczykową (łac. ramus clavicularis), - gałąź barkową (łac. ramus acromialis);		odcinek powyżej i przyśrodkowo od mięśnia
tętnicę piersiową boczną (łac. arteria thoracalis lateralis),		odcinek do tyłu do mięśnia
tętnicę podłopatkową (łac. arteria subscapularis), która oddaje: - tętnicę piersiowo-grzbietową (łac. arteria thoracodorsalis), - tętnicę okalającą łopatki (łac. arteria circumflexa scapulae); tętnicę okalającą ramię tylną (łac. arteria circumflexa humeri posterior), tętnicę okalającą ramię przednią (łac. arteria circumflexa humeri anterior).		odcinek poniżej i bocznie od mięśnia

Naczynia żylne kończyny górnej (łac. venae membri superioris): żyły kończyny górnej dzielą się na dwa systemy odprowadzające krew żylną:

• układ głęboki inaczej podpowięziowy - pojawiający się w miarę rozwoju osobniczego,

• układ powierzchowny - główny system żylny u zarodka.

Oba układy są ze sobą połączone za pomocą naczyń perforatorów czyli tzw. żył przeszywających.

Miejscem gdzie ten podział się zaciera są naczynia żylne palców. Tam tworzą one:

• sieć dłoniową, która ma swój początek w żylnym splocie opuszkowym, którego naczynia zlewają się ze sobą z obydwu stron palca tworząc tzw. żyły międzygłowowe (łac. venae intercapitatae), uchodzące do żylnych łuków grzbietowych palców albo żył grzbietowych śródręcza; efektem połączeń naczyń sieci dłoniowej jest powstanie poprzecznego łuku dłoniowego palca, który lokalizuje się u podstawy palców (wyj. kciuk) i łącząc się z sąsiednim łukiem daje początek żyle międzypalcowej.

• sieć grzbietową, która ma swój początek w żylnym splocie podpaznokciowym, którego naczynia zlewają się ze sobą w linii pośrodkowej paliczka bliższego palca, tworząc żylny łuk grzbietowy palca, uchodzący do żylnej sieci grzbietowej dłoni.

Naczynia żylne dłoni dzielą się na :

• żyły grzbietu ręki,

• żyły dłoni.

Wynikiem połączenia sąsiadujących ze sobą żylnych łuków grzbietowych palców jest powstanie czterech żył grzbietowych śródręcza, które stanowią ujście dla żył międzygłowowych należących do żylnej sieci dłoniowej. Miejscem ujścia żył grzbietowych śródręcza jest żylny łuk grzbietowy śródręcza, który daje początek żyle odłokciowej palca małego (łac. vena basilica digiti minimi) i żyle odpromieniowej kciuka (łac. vena cephalica pollicis).

Żyła odpromieniowa (łac. vena cephalica): swój początek bierze ze zlania się naczyń żylnego łuku grzbietowego ręki i żyły odpromieniowej kciuka. W swoim początkowym odcinku kieruje się do góry, mijając po drodze tabakierkę anatomiczną po czym na wysokości 1/3 dolnej przedramienia otacza jego brzeg i układa się na przedniej jego powierzchni. Tam biegnąc napowięziowo wzdłuż mięśnia ramienno-promieniowego (łac. musculus brachioradialis) sąsiaduje z nerwem skórnym bocznym przedramienia (łac. neruus cutaneus antebrachii lateralis). Następnie dociera na przednią powierzchnię zgięcia łokciowego, gdzie uchodzi do niej, za pośrednictwem żyły pośrodkowej łokcia(łac. vena mediana cubiti), żyła odłokciowa (łac. vena basilica). Kierując się dalej do góry, żyła odpromieniowa układa się wzdłuż bruzdy bocznej mięśnia dwugłowego (łac. sulcus bicipitalis lateralis), skąd dostaje się do rowka naramienno-piersiowego (łac. sulcus deltoideopectoralis).Po dotarciu w obręb trójkąta naramienno-piersiowego (łac. trigonum deltoideopectorale) przebija powięź obojczykowo-piersiową (łac. fascia clavipectoralis), gdzie ma swoje ujście w żyle pachowej(łac. vena axillaris) lub podobojczykowej (łac. vena subclavia).

Główne dopływy żyły odpromieniowej to:

• dodatkowa żyła odpromieniowa (łac. vena cephalica accessoria)

• drobne naczynia żylne powierzchowne przedramienia

• drobne naczynia żylne powierzchowne ramienia

• drobne naczynia żylne powierzchowne barku

• gałąź łącząca z żyłą szyjną zewnętrzną (zmiennie)

Żyła odłokciowa (łac. vena basilica): swój początek bierze ze zlania się naczyń żylnego łuku grzbietowego ręki i żyły odłokciowej palca małego. W swoim początkowym odcinku biegnie otaczając łokciowy brzeg dłoni i dolny odcinek przedramienia i układa się na jego dłoniowej powierzchni wzdłuż mięśnia zginacza łokciowego nadgarstka (łac. musculus flexor carpii ulnaris).Następnie dociera na przednią powierzchnię zgięcia łokciowego, gdzie łączy się z żyłą pośrodkową łokcia (łac. vena mediana cubiti). Stąd trafia do bruzdy pośrodkowej mięśnia dwugłowego (łac. sulcus bicipitalis medialis). Po dotarciu w obręb rozworu odłokciowego (łac. hiatus basilicus),przechodzi w nim powyżej powięzi ramienia i uchodzi do żyły ramiennej (łac. vena brachialis).

Żyła pośrodkowa łokcia (łac. vena mediana cubiti): jest naczyniem łączącym żyłę odpromieniową i odłokciową w obrębie przedniej powierzchni zgięcia łokciowego. Jej przebieg układa się skośnie i do góry, a od tyłu sąsiaduje z rozcięgnem mięśnia dwugłowego ramienia. Ma liczne połączenia z żylnymi naczyniami głębokimi przez tzw. żyły przeszywające (łac. venae perforantes).

Żyła pośrodkowa przedramienia (łac. vena mediana antebrachii): jest naczyniem odprowadzającym krew z żylnej sieci powierzchownej dłoni. W swoim przebiegu układa się w linii pośrodkowej ramienia wzdłuż mięśnia dłoniowego długiego i sąsiaduje z gałęzią przednią nerwu skórnego przyśrodkowego przedramienia (łac. ramus anterior nervi cutanei antebrachii medialis). Swoje ujście ma w obrębie przedniej powierzchni zgięcia łokciowego, gdzie łączy się z żyłą pośrodkową łokcia (łac. vena mediana cubiti), lub ulega podziałowi i łączy się równocześnie z żyłą odłokciową i żyłą odpromieniową.

Tętnica ramienna (łac. arteria brachialis): biegnie jako przedłużenie tętnicy pachowej (łac. arteria axillaris), a jej początek wyznacza fałd pachowy przedni (tworzony przez brzeg mięśnia piersiowego większego) lub fałd pachowy tylny (tworzony przez brzeg mięśnia najszerszego grzbietu). Towarzyszące jej żyły ramienne, naczynia chłonne głębokie przedramienia, nerw pośrodkowy, nerw łokciowy (w górnej połowie ramienia) i nerwy skórne przyśrodkowe ramienia i przedramienia tworzą razem tzw. powrózek naczyniowo-nerwowy ramienia. Nerw pośrodkowy krzyżuje tętnicę ramienną mijając ją od przodu w połowie ramienia, po czym układa się po jej bocznej stronie i odtąd biegną one razem w obrębie rowka przyśrodkowego mięśnia dwugłowego, docierając do dołu łokciowego. Tam na wysokości przedniej powierzchni szyjki kości promieniowej dochodzi do podziału tętnicy ramiennej na tętnicę promieniową (łac. arteria radialis) i tętnicę łokciową (łac. arteria ulnaris).Na swoim przebiegu tętnica ramienna oddaje:

• tętnicę głęboką ramienia (łac. arteria profunda brachii), która biegnie w sąsiedztwie nerwu promieniowego (łac. nervus radialis) w rowku nerwu promieniowego i dociera z nim do przedziału mięśni prostowników ramienia; na swoim przebiegu oddaje:

- gałąź naramienną (łac. ramus deltoideus),

- tętnicę ożywczą kości ramiennej (łac. arteria nutricia humeri),

- tętnicę poboczną środkową (łac. arteria collateralis media),

- tętnicę poboczną promieniową (łac. arteria collateralis radialis);

• tętnicę poboczną łokciową górną ( łac. arteria collateralis ulnaris superior),

• tętnicę poboczną łokciową dolną ( łac. arteria collateralis ulnaris inferior),

• tętnicę powierzchowną fałdu łokciowego (łac. arteria plicae cubiti superflcialis),

• tętnicę promieniową (łac. arteria radialis), odgałęzienia

• tętnicę łokciową (łac. arteria ulnaris). końcowe

Na początkowy etapie rozwoju osobniczego głównymi naczyniami biegnącymi w przedłużeniu tętnicy ramiennej są: tętnica międzykostna wspólna (łac. arteria interossea communis) i tętnica pośrodkowa (łac. arteria mediana). W miarę dojrzewania organizmu tracą one na ważności, natomiast dominującą rolę w ukrwieniu przedramienia zaczynają odgrywać tętnica promieniowa i tętnica łokciowa.

Tętnica promieniowa (łac. arteria radialis): ma swój początek w obrębie dołu łokciowego, a jej początkowy odcinek znajduje się poniżej stawu łokciowego, leżąc z przodu rozcięgna mięśnia dwugłowego. Następnie kieruje się do dołu, podążając wzdłuż przyśrodkowego brzegu mięśnia ramienno-promieniowego, z drugiej trony sąsiadując z mięśniem nawrotnym obłym i mięśniem zginaczem promieniowym nadgarstka. Stąd trafia na powierzchnię mięśnia zginacza powierzchownego palców i kieruje się w stronę wyrostka rylcowatego kości promieniowej. Mijając go, zakręca w stronę grzbietowej powierzchni ręki, gdzie przebiega przez tabakierkę anatomiczną (dołek promieniowy), a następnie poniżej ścięgna mięśnia odwodziciela kciuka długiego oraz mięśnia prostownika krótkiego kciuka. W odcinku na grzbietowej powierzchni ręki biegnie ona nad kością czworoboczną większą i kieruje się do pierwszej przestrzeni międzykostnej. Tam biegnie skośnie i z tyłu w stosunku do ścięgna mięśnia prostownika kciuka długiego i mijając pierwszy mięsień międzykostny, łączy się z naczyniami tętniczymi głębokiego łuku dłoniowego (łac. arcus palmaris profundus). Na swoim przebiegu tętnica promieniowa oddaje:

• tętnicę promieniową wsteczną (łac. arteria recurrens radialis),

• gałęzie mięśniowe (łac. rami musculares),

• gałąź dłoniową nadgarstka (łac. ramus carpeus palmaris),

• gałąź grzbietową nadgarstka (łac. ramus carpeus dorsalis),

• gałąź dłoniową powierzchowną (łac. ramus palmaris superficialis)

• tętnicę grzbietową śródręcza I (łac. arteria metacarpea dorsalis prima),

• tętnicę główną kciuka (łac. arteria princeps pollicis).

Tętnica łokciowa (łac. arteria ulnaris): ma swój początek w miejscu podziału tętnicy ramiennej. W swoim początkowym odcinku kieruje się do dołu i przyśrodkowo, przebiegając na powierzchni mięśnia ramiennego, z przodu w stosunku do przedziału powierzchownego mięśni zginaczy. Biegnie następnie w towarzystwie żył łokciowych i nerwu pośrodkowego poniżej łuku ścięgnistego mięśnia zginacza powierzchownego placów. Tam trafia między mięsień zginacz powierzchowny i głęboki palców, stamtąd dalej między zginacz łokciowy nadgarstka i zginacz powierzchowny palców (2/3 dolne przedramienia), aż w końcu dociera między zginacz głęboki palców i mięsień nawrotny czworoboczny. W obrębie nadgarstka towarzyszy jej gałąź dłoniowa nerwu łokciowego, a obie te struktury pokryte powięzią przedramienia, przebiegają po brzegu promieniowym kości grochowatej. Stąd tętnica łokciowa trafia między troczek zginaczy i mięsień dłoniowy krótki, krzyżując od przodu pierwszy z nich, by zakończyć swój przebieg, łącząc się z naczyniami tętniczymi powierzchownego łuku dłoniowego (łac. arcus palmaris syperficialis). Na swoim przebiegu tętnica łokciowa oddaje:

• tętnicę łokciową wsteczną (łac. arteria recurrens ulnaris),

• tętnicę międzykostną wspólną (łac. arteria interossea communis) - ma swój początek w sąsiedztwie mięśnia zginacza głębokiego palców i mięśnia zginacza długiego kciuka i oddaje:

- tętnicę międzykostną przednią - w początkowym odcinku biegnie do dołu pod mięśniem zginaczem długim kciuka, a na powierzchni błony międzykostnej przedramienia, jej odgałęzieniami są: tętnica pośrodkowa i gałęzie do grzbietowej i dłoniowej sieci nadgarstka;

- tętnicę międzykostną tylną - jej przebiegowi towarzyszy gałąź głęboka nerwu promieniowego, a obie te struktury dostają się na tylną powierzchnię przedramienia, przechodząc pod struną skośną(łac. chorda obliqua) błony międzykostnej przedramienia, jej odgałęzieniem jest tętnica międzykostna wsteczna;

• gałąź dłoniową nadgarstka (łac. ramus carpeus palmaris)- zaopatruje sieć dłoniową nadgarstka,

• gałąź grzbietową nadgarstka (łac. ramus carpeus dorsalis)- zaopatruje sieć grzbietową nadgarstka,

• gałęzie mięśniowe (łac. rami musculares)

• tętnicę dłoniową palca małego łokciową (łac. arteria palmaris digiti minimi ulnaris), której źródłem może być również gałąź głęboka dłoniowa,

• gałąź dłoniową głęboką (łac. ramus palmaris profindus) - odchodzi na poziomie kości grochowatej i w towarzystwie gałęzi głębokiej nerwu łokciowego kieruje się w stronę kłębika, gdzie łączy się z naczyniami tętniczymi głębokiego łuku dłoniowego.

Łuk dłoniowy powierzchowny (łac. arcus palmaris superficialis): jest pokryty rozcięgnem dłoniowym reki, a leży na ścięgnie mięśnia zginacza powierzchownego palców. Jest utworzony dzięki połączeniu tętnicy łokciowej (jej końcowego odcinka) z gałęzią dłoniową powierzchowną od tętnicy promieniowej (łac. ramus palmaris superficialis arteriae radialis). Oddaje:

• gałęzie skórne zaopatrujące skórę i tkankę podskórną ręki,

• tętnice dłoniowe wspólne palców (łac. arteriae digitales palmares communes), które dzielą się na tętnice dłoniowe właściwe (łac. arteriae digitales palmares propriae), które odchodzą od nich na poziomie stawów śródręczno-paliczkowych. Zakres ich unaczynienia obejmuje dłoniową część palców od łokciowego brzegu palca wskaziciela do promieniowego brzegu palca małego.

Należy pamiętać, że po stronie dłoniowej ręki łokciowy brzeg palca małego jest zaopatrywany przez tętnicę dłoniową palca małego łokciową, która odchodzi od tętnicy łokciowej. Natomiast tętnica główna kciuka odchodząca od tętnicy promieniowej zaopatruje kciuk oraz promieniową stronę palca wskazującego przez swoje odgałęzienie tj. tętnicę palca wskaziciela promieniową (łac. arteria radialis indicis). Zakres unaczynienia łuku dłoniowego powierzchownego na grzbietowej powierzchni dłoni obejmuje paliczki środkowe i dalsze.

Łuk dłoniowy głęboki (łac. arcus palmaris profundus): jest pokryty rozcięgnem mięśnia zginacza palców i mięśnia przywodziciela kciuka, a pod nim znajdują się podstawy kości śródręcza i mięśnie międzykostne. Jest utworzony dzięki połączeniu tętnicy promieniowej (jej końcowego odcinka) z gałęzią dłoniową głęboką od tętnicy łokciowej (łac. ramus palmaris profundus arteriae ulnaris).Oddaje:

• gałęzie do dłoniowej sieci nadgarstka,

• tętnice dłoniowe śródręcza II-IV (łac. arteriae metacarpales palmares), które ulegają podziałowi na tętnice grzbietowe palców (łac. arteriae digitales dorsales).

Należy pamiętać, że po stronie grzbietowej ręki tętnice grzbietowe palców zaopatrują jedynie paliczki bliższe, a pozostała ich część ukrwiona jest z naczyń łuku dłoniowego powierzchownego (patrz wyżej). Natomiast tętnica grzbietowa śródręcza I (łac. arteria metacarpalis dorsalis I) odchodząca od tętnicy promieniowej zaopatruje grzbietową powierzchnię kciuka.

MIEJSCA OCENY TĘTNA NA KOŃCZYNIE GÓRNEJ:

• tętnica pachowa - szczyt dołu pachowego

• tętnica ramienna - ½ długości ramienia po stronie przyśrodkowej w obrębie rowka

przyśrodkowego mięśnia dwugłowego;

- dół łokciowy, po przyśrodkowej stronie rozcięgna mięśnia

dwugłowego;

• tętnica promieniowa - dolna, przednia część przedramienia, po przyśrodkowej stronie

rozcięgna mięśnia ramienno-promieniowego*;

- tabakierka anatomiczna

• tętnica łokciowa - dalszy odcinek przedramienia, po stronie bocznej kości

grochowatej i od strony promieniowej mięśnia zginacza łokciowego

nadgarstka

*- miejsce rutynowego badania tętna na kończynie górnej

UNACZYNIENIE KOŃCZYNY DOLNEJ

Tętnica biodrowa wspólna (łac. arteria iliaca communis): ma swój początek w miejscu podziału aorty, który zlokalizowany jest na poziomie trzonu IV kręgu lędźwiowego. W swoim początkowym odcinku biegnie do dołu i w bok w kierunku stawów krzyżowo-biodrowych, gdzie na wysokości dolnego brzegu trzonu V kręgu lędźwiowego, ulega podziałowi na:

• tętnicę biodrową zewnętrzną (łac. arteria iliaca externa),

• tętnicę biodrową wewnętrzną (łac. arteria iliaca interna).

Tętnica biodrowa zewnętrzna (łac. arteria iliaca externa): ma swój początek w miejscu podziału tętnicy biodrowej wspólnej. W swoim początkowym odcinku kieruje się ku przodowi, do dołu i w bok biegnąc po przyśrodkowym brzegu mięśnia lędźwiowego większego i dociera do miejsca zwanego rozstępem naczyń (łac. lacuna vasorum). Przechodząc tamtędy, krzyżuje się następnie z więzadłem pachwinowym (łac. ligamentum inguinale) i biegnie odtąd jako tętnica udowa (łac. arteria femoralis). Na swoim przebiegu tętnica biodrowa wewnętrzna oddaje:

• tętnicę okalającą biodro głęboką (łac. arteria circumflexa ilium profunda),

• tętnicę nabrzuszną dolną (łac. arteria epigastrica inferior),

• tętnicę zasłonową ( łac. arteria obturatoria), która może również odchodzić od tętnicy nabrzusznej dolnej.

Tętnica biodrowa wewnętrzna (łac. arteria iliaca interna): jest głównym naczyniem tętniczym zaopatrującym narządy miednicy mniejszej. W swoim początkowym odcinku kieruje się w dół i ku tyłowi osiągając boczną ścianę miednicy mniejszej, gdzie ulega podziałowi na dwa pnie: pień przedni i pień tylny, oddające gałęzie trzewne i ścienne. Pień przedni oddaje:

tętnicę zasłonową (łac. arteria obturatoria), tętnice pośladkową dolną (łac. arteria glutea inferior),		gałęzie ścienne
tętnicę pępkową (łac. arteria umbilicalis) - w końcowym odcinku jej światło zarasta, natomiast w odcinku początkowym oddaje parzystą tętnicę pęcherzową górną, tętnicę maciczną (łac. arteria uterina) lub tętnicę nasieniowodu (łac. arteria ductus deferentis), tętnicę odbytniczą środkową (łac. arteria rectalis media), tętnicę pęcherzową dolną (łac. arteria vesicalis inferior), tętnicę sromową wewnętrzną (łac. arteria pudenda interna)		gałęzie trzewne

Pień tylny kieruje się w stronę otworu kulszowego większego. Na swoim przebiegu oddaje jedynie gałęzie ścienne:

• tętnicę biodrowo-lędźwiową (łac. arteria iliolumbalis),

• tętnice krzyżowe boczne: górną i dolną (łac. arteriae sacrales laterales: superior et inferior),

• tętnicę pośladkową górną (łac. arteria glutea superior).

Tętnica zasłonowa (łac. arteria obturatoria): najczęstszym miejscem jej odejścia przedni pień tętnicy biodrowej wewnętrznej, ale u około 1/3 populacji odchodzić ona może od tętnicy biodrowej zewnętrznej lub tętnicy nabrzusznej dolnej. Jej przebieg jest równoległy w stosunku do kresy łukowatej i znajduje się poniżej niej. Tędy tętnica kieruje się w powrózku naczyniowo- nerwowym do kanału zasłonowego, w którym dzieli się na gałąź przednią i dolną. Na swoim przebiegu oddaje:

• gałęzie boczne (łac. rami laterales),

• gałąź biodrową (łac. ramus iliacus),

• gałęzie mięśniowe (łac. rami musculares)

• gałęzie do pęcherza moczowego

• gałąź łonową (łac. ramus pubicus), która wraz z gałęzią zasłonową, odchodzącą od gałęzi łonowej tętnicy nabrzusznej, tworzą zespolenie, zwane wieńcem śmierci (łac. corona mortis)

• gałąź przednią (łac. ramus anterior),

• gałąź tylną (łac. ramus posterior),

• gałąź panewkową (łac. ramus acetabularis), która oddaje tętnicę więzadła głowy kości udowej(łac. arteria ligamenti capitis femoris).

Tętnica pośladkowa dolna ( łac. arteria glutea inferior): otworem podgruszkowatym opuszcza miednicę mniejszą, wchodząc w skład powrózka naczyniowo-nerwowego, na który składają się towarzyszące jej naczynia żylne i chłonne, tylny nerw skórny uda, nerw kulszowy, naczynia sromowe wewnętrzne oraz nerw sromowy. W nim tętnica pośladkowa dolna z boku sąsiaduje z nerwem kulszowym, a przyśrodkowo z tętnicą sromową wewnętrzną. Dalej kieruje się ku dołowi pod mięśniem pośladkowym wielkim, przechodząc pomiędzy guzem kulszowym i krętarzem większym kości udowej. Na swoim przebiegu oddaje:

• gałęzie boczne (łac. rami laterales) zaopatrujące głownie splot krzyżowy,

• gałąź pośladkową (łac. armus gluteus)

• gałąź udową (łac. ramus femoralis)

• tętnicę towarzyszącą nerwowi kulszowemu (łac. arteria comitans nervi ischiadici), odchodząca od tętnicy pośladkowej dolnej w obrębie otworu podgruszkowatego, która dalej podąża wraz z nerwem kulszowym na jego udowym odcinku, czasem docierając z jego odgałęzieniami aż w okolicę dołu podkolanowego.

Tętnica sromowa wewnętrzna ( łac. arteria pudenda interna): otworem podgruszkowatym opuszcza miednicę mniejszą układając się pomiędzy mięśniem gruszkowatym i mięśniem guzicznym. Dociera do kolca kulszowego, na którym zawija się i wraca do miednicy mniejszej przechodząc otworem kulszowym mniejszym. Tutaj biegnie z towarzyszącymi jej naczyniami żylnymi i chłonnymi, nerwem sromowym, oraz rozcięgnem mięśnia zasłaniacza wewnętrznego. Dalej kieruje się ku przodowi po bocznej ścianie dołu kulszowo-odbytniczego (łac. fossa ischiorectalis),docierając do kanału sromowego (łac. canalis pudendalis )utworzonego w obrębie powięzi zasłonowej. Stąd przenika do przepony moczowo-płciowej i kieruje się w dół od spojenia łonowego, gdzie ostatecznie oddaje swoje końcowe odgałęzienia. Na swoim przebiegu oddaje:

tętnicę odbytniczą dolną (łac. arteria rectalis inferior),
tętnicę kroczową (łac. arteria perinealis),
tętnicę opuszki prącia u ♂ (łac. arteria bulbi penis),
tętnicę opuszki przedsionka pochwy u ♀ (łac. arteria bulbi vestibuli vaginae),
tętnicę cewki moczowej (łac. arteria urethralis),
tętnicę głęboką prącia u ♂ (łac. arteria profunda penis), tętnicę głęboką łechtaczki u ♀(łac. arteria profunda clitoridis), tętnicę grzbietową prącia u ♂ (łac. arteria dorsalis penis), tętnicę grzbietową łechtaczki u ♀ (łac. arteria dorsalis clitoridis).		gałęzie końcowe

Tętnica udowa (łac. arteria femoralis): jest przedłużeniem tętnicy biodrowej zewnętrznej i ma swój początek w miejscu skrzyżowania z więzadłem pachwinowym po jej przejściu przez rozstęp naczyń. Jej koniec znajduje się w kanale przywodzicieli, w którym mieści się rozwór ścięgnisty kanału przywodzicieli (łac. hiatus tendineus addactorius). Przechodząc przez niego tętnica udowa biegnie dalej już jako tętnica podkolanowa (łac. arteria poplitea). Anatomicznie jest podzielona na trzy docinki:

• odcinek pierwszy znajduje się w obrębie trójkąta udowego, ograniczonego przez więzadło pachwinowe i przyśrodkowy brzeg mięśnia krawieckiego;

• odcinek drugi odpowiada części tętnicy przykrytej mięśniem krawieckim;

• odcinek trzeci odpowiada części tętnicy przebiegającej w kanale przywodzicieli.

Pierwszy odcinek tętnicy udowej oddaje:

• tętnicę nabrzuszną powierzchowną (łac. arteria epigastrica superficialis),

• tętnicę okalającą biodro powierzchowną (łac. arteria circumflexa ilium superficialis),

• tętnice sromowe zewnętrzne (łac. arteriae pudendae externae),

• tętnicę głęboką uda (łac. arteria profunda femoris), miejsce jej odejścia jej dość zmienne i często odchodzi ona również od drugiego odcinka tętnicy udowej. Jej główne odgałęzienia to:

- tętnica okalająca udo przyśrodkowa (łac. arteria circumflexa

femoris medialis),

- tętnica okalająca udo boczna (łac. arteria circumflexa femoris

lateralis),

- gałęzie przeszywające (łac. rami perforantes)

Drugi odcinek tętnicy udowej oddaje:

• gałęzie mięśniowe (łac. rami musculares).

Trzeci odcinek tętnicy udowej oddaje:

• tętnicę zstępującą kolana (łac. arteria genus descendens)

Żyła udowa (łac. vena femoralis): towarzyszy tętnicy udowej na całym jej przebiegu i tak jak ona dzieli się na trzy odcinki przebiegające:

• w obrębię dołu biodrowo-grzebieniowego,

• z tyłu w stosunku do mięśnia krawieckiego,

• w obrębie kanału przywodzicieli.

Żyła odpiszczelowa (łac. vena saphena magna): należy do systemu żył powierzchownych kończyny dolnej. Swój początek ma w okolicy kostki przyśrodkowej i jest przedłużeniem żyły brzeżnej przyśrodkowej (łac. vena marginalis medialis). W początkowym odcinku kieruje się do góry, drenując przyśrodkową powierzchnię uda. Do struktur towarzyszących żyle odpiszczelowej na jej przebiegu, zalicza się powierzchowne naczynia chłonne i nerw udowo-goleniowy (łac. nervus saphenus). Żyła biegnie po tylnej powierzchni kłykci przyśrodkowych kości piszczelowej, z boku omijając dół podkolanowy, skąd trafia na udo biegnąc po tylnym brzegu mięśnia krawieckiego (łac. musculus sartorius). Dalej kieruje się do góry i w bok osiągając powięź sitowatą (łac. fascia cribrosa),w której znajduje się rozwór odpiszczelowy (łac. hiatus saphenus). Po przejściu przez niego żyła odpiszczelowa uchodzi do żyły udowej (łac. vena femoralis).

Główne dopływy żyły odpiszczelowej to:

• żyła nabrzuszna powierzchowna (łac. vena epigastrica superficialis),

• żyła okalająca biodro powierzchowna (łac. vena circumflexa ilium superficialis),

• żyła odpiszczelowa dodatkowa (łac. vena saphena accessoria),

• żyły sromowe zewnętrzne (łac. venae pudendae externae).

Żyły przeszywające (łac. venae perforantes): stanowią połączenie między powierzchownym i głębokim układem naczyń żylnych kończyny dolnej. Ich funkcją jest regulowanie odpływu krwi żylnej z nóg. Obecne w świetle naczyń zastawki pozwalają na przepływ krwi tylko w jednym kierunku zapobiegając jej cofaniu się. Żyły przeszywające dzielone są przez klinicystów na trzy grupy:

• naczynia żylne dystalnej części goleni,

• naczynia żylne dołu podkolanowego,

• naczynia żylne kanału przywodzicieli.

Żyła odstrzałkowa (łac. vena saphena parva): należy do systemu żył powierzchownych kończyny dolnej. Swój początek ma w okolicy kostki przyśrodkowej i jest przedłużeniem żyły brzeżnej bocznej(łac. vena marginalis lateralis). W początkowym odcinku kieruje się ku górze i w stronę przyśrodkową, biegnąc po bocznym brzegu rozcięgna piętowego, po czym przechodzi na jego tylną powierzchnię. Do struktur towarzyszących żyle odstrzałkowej na jej przebiegu, zalicza się powierzchowne naczynia chłonne i nerw łydkowy (łac. nervus suralis).

Na wysokości 1/3 dolnej podudzia , przebiega ona w linii pośrodkowej łydki na jej tylnej powierzchni i stąd kieruje się wyżej w towarzystwie powierzchownych naczyń chłonnych i nerwu skórnego pośrodkowego łydki. Dalej układa się pomiędzy głowami mięśnia brzuchatego łydki i osiąga powieź podkolanową, którą przebija i w obrębie dołu podkolanowego zlewa się z żyłą podkolanową.

Tętnica podkolanowa (łac. arteria poplitea): jest przedłużeniem tętnicy udowej, a swój początek ma w obrębie rozworu ścięgnistego przywodzicieli. Stamtąd trafia do dołu podkolanowego i w jego obrębie kieruje się wzdłuż jego przedniej ściany. Opuszcza dół pomiędzy głowami mięśnia brzuchatego łydki i przechodzi następnie pod łukiem ścięgnistym mięśnia płaszczkowatego, gdzie ulega podziałowi na tętnicę piszczelową tylną (łac. arteria tibialis posterior) i tętnicę piszczelową przednią (łac. arteria tibialis anterior). Dalszym przedłużeniem tętnicy podkolanowej jest tętnica piszczelowa tylna. Na swoim przebiegu tętnica podkolanowa oddaje:

• tętnicę górną boczną kolana (łac. arteria superior lateralis genus),

• tętnicę górną przyśrodkową kolana (łac. arteria superior medialis genus),

• tętnicę dolną boczną kolana (łac. arteria inferior lateralis genus),

• tętnicę dolną przyśrodkową kolana (łac. arteria inferior medialis genus),

• gałęzie łydkowe (łac. rami surales).

• tętnicę środkową kolana (łac. arteria genus media), przebijając tylną ścianę torebki stawowej, powyżej więzadła podkolanowego skośnego, trafia do jamy stawowej i kierując się wzdłuż brzegów więzadeł krzyżowych, tworzy liczne rozgałęzienia w ciele tłuszczowym.

Sieć stawowa kolana (łac. rete articulare genus): tworzą ja liczne połączenia naczyń tętniczych, które przebiegają po przedniej powierzchni torebki stawowej i otaczają ścięgno mięśnia czworogłowego uda i rzepkę. Wśród nich wymienia się:

• tętnicę zstępującą kolana (łac. arteria descendens genus) - odgałęzienie tętnicy udowej,

• gałąź zstępującą boczną tętnicy okalającej udo (łac. ramus descendens arteriae circumfleccae femoris lateralis),

• tętnice wsteczne piszczelowe: przednią i tylną (łac. arteriae recurrentes tibiales: anterior et posterior)- odgałęzienia tętnicy piszczelowej przedniej,

• gałąź okalającą strzałkę (łac. ramus circumflexus fibularis)- odgałęzienie tętnicy piszczelowej tylnej,

• tętnicę górną boczną kolana (łac. arteria superior lateralis genus),

• tętnicę górną przyśrodkową kolana (łac. arteria superior medialis genus),

• tętnicę dolną boczną kolana (łac. arteria inferior lateralis genus),

• tętnicę dolną przyśrodkową kolana (łac. arteria inferior medialis genus).

Tętnica piszczelowa tylna (łac. arteria tibialis posterior): ma swój początek w miejscu podziału tętnicy podkolanowej. W swoim początkowym odcinku kieruje się do dołu i układa pomiędzy mięśniem zginaczem długim palucha (łac. musculus flexor hallucis longus) i mięśniem piszczelowym tylnym (łac. musculus tibialis posterior). W dalszym odcinku trafia pomiędzy mięsień zginacz długi palucha a mięsień zginacz długi palców (łac. musculus flexor digitorum longus). Oba te mięśnie towarzyszą jej w kanale kostki przyśrodkowej, gdzie z obu stron otaczają ją blaszki troczka zginaczy. Jeszcze w kanale kostki przyśrodkowej może dojść do podziału tętnicy piszczelowej na jej gałęzie końcowe. Na swoim przebiegu oddaje ona:

tętnicę strzałkową (łac. arteria fibularis), przebiega w obrębie tylnej grupy mięśni podudzia i częściowo leży z tyłu na powierzchni błony międzykostnej goleni; w końcowym odcinku oddaje gałęzie piętowe (łac. rami calcanei);
gałąź okalającą strzałkę (łac. ramus circumflexus fibularis),
gałęzie kostkowe przyśrodkowe (łac. rami malleolares mediales),
gałęzie piętowe (łac. rami calcanei),
gałęzie mięśniowe (łac. rami musculares),
tętnicę podeszwową boczną (łac. arteria plantaris lateralis), tętnicę podeszwową przyśrodkową (łac. arteria plantaris medialis).		gałęzie końcowe

Tętnica podeszwowa przyśrodkowa (łac. arteria plantaris medialis): przebiega wzdłuż przyśrodkowej części podeszwy. Na swoim przebiegu oddaje:

• gałąź powierzchowną, która po stronie podeszwowej przebiega po przyśrodkowym brzegu stopu, a po stronie grzbietowej biegnie na wysokości palucha.

• gałąź głęboką , która biegnie z boku od pierwszej przestrzeni międzykostnej, gdzie ulega podziałowi na:

- tętnicę podeszwową palucha przyśrodkową (łac. arteria plantaris hallucis medialis),

- tętnicę podeszwową palucha drugiego boczną (łac. arteria plantaris digiti secundi lateralis).

W końcowym odcinku tętnicy podeszwowej stopy dochodzi do jej zespolenia się z pierwszą tętnicą grzbietową śródstopia (łac. arteria metatarsea dorsalis prima).

Tętnica podeszwowa boczna (łac. arteria plantaris lateralis): w swoim początkowym odcinku trafia pomiędzy mięsień zginacz długi palców (łac. musculus flexor digitorum brevis) a mięsień czworoboczny podeszwy (łac. musculus quadratus plantae), gdzie leży z przodu i boku w stosunku do podstawy V kości śródstopia. W tym miejscu odchodzi od niej:

• gałąź podeszwowa przyśrodkowa palca małego.

Następnie tętnica podeszwowa boczna kieruje się w stronę przyśrodkową układając się między mięśniami międzykostnymi a głową poprzeczną mięśnia przywodziciela palucha. Jej zespolenie z gałęzią głęboką podeszwową od tętnicy grzbietowej stopy daje początek łukowi podeszwowemu(łac. arcus plantaris). Od łuku odchodzą:

• tętnice podeszwowe śródstopia (łac. arteriae metatarsales plantares), które dalej dzielą się na tętnice podeszwowe palców własne (łac. arteriae plantares digitorum propriae).

Tętnica piszczelowa przednia (łac. arteria tibialis anterior): ma swój początek w miejscu podziału tętnicy podkolanowej. W odcinku początkowym przebiega w otworze górnym błony międzykostnej, kierując się dalej wzdłuż jej przedniej powierzchni, do przodu i ku dołowi, w towarzystwie mięśnia piszczelowego przedniego. W 1/3 dolnej podudzia dochodzi do jej skrzyżowania z rozcięgnem mięśnia prostownika długiego palucha. Następnie kieruje się w dół mijając pod spodem troczek prostowników dolny, i w tym miejscu przebiegając między blaszkami toczka przechodzi w tętnicę grzbietową stopy (łac. arteria dorsalis pedis). Na swoim przebiegu oddaje:

• tętnicę wsteczną piszczelową przednią (łac. arteria recurrens tibialis anterior),

• tętnicę wsteczną piszczelową tylną (łac. arteria recurrens tibialis posterior),

• gałęzie mięśniowe (łac. rami musculares),

• tętnice kostkowe przednie przyśrodkowe (łac. arteriae malleolares anteriores mediales),

• tętnice kostkowe przednie boczne (łac. arteriae malleolares anteriores laterales).

Tętnica grzbietowa stopy (łac. arteria dorsalis pedis): zaopatrywany przez nią obszar to przednia powierzchnia stopy, w okolicy pierwszej przestrzeni międzykostnej, gdzie trafia ona początkowo między ścięgno mięśnia prostownika długiego placów a ścięgno mięśnia prostownika długiego palucha, a następnie między mięsień prostownik długi i krótki palucha.

MIEJSCA OCENY TĘTNA NA KOŃCZYNIE DOLNEJ:

• tętnica udowa - górna część trójkąta udowego, okolica położona pod więzadłem pachwinowym w kierunku przyśrodkowym od ½ jego długości;

• tętnica podkolanowa - dół podkolanowy w pozycji zgiętej;

• tętnica piszczelowa - kanał kostki przyśrodkowej;

• tętnica grzbietowa stopy - grzbiet stopy, pierwsza przestrzeń międzykostna śródstopia w kierunku przyśrodkowym od rozcięgna mięśnia prostownika długiego palucha.