Typy więzi społecznych u F.Tonnies'a

Socjologia wg. Tonnies'a jest nauką, która bada społeczną istotę człowieka. Żyjemy w różnego rodzaju związkach z różnymi ludźmi - pośrednich lub bezpośrednich. Socjologia bada właśnie te związki. Jak poznajemy innych ludzi? Czemu zachodzą miedzy nami relacje? Jak one przebiegają? Są to właśnie pytania na które stara się odpowiedzieć.

Tonnies w swoim tekście początkowo rozważa relacje między ludźmi i ich typy, później definiuje pojęcie więzi społecznej, stara się odpowiedzieć na pytanie co wpływa na nasze działanie. Następnie rozważa czym jest wymiana i próbuje określić czym są jestestwa społeczne i wynikające z nich typy relacji. Również pojęcie woli zostaje u Tonnise'a rozpatrzone i wytłumaczone. Ostatnia część tekstu natomiast skupią się głównie na tematach zbiorowości, zrzeszenia i społeczeństwa obywatelskiego.

Tonnies rozróżniał 4 rodzaje relacji mogących wystąpić między ludźmi:

1. Znajomość i obcość

• Znajomy - ktoś kogo ja znam i kto zna mnie również.(Relacja sympatii)

• Ktoś kogo znam - ta osoba jednak nie musi mnie znać. (Relacja ma zabarwienie obojętne uczuciowo)

2. Sympatia i antypatia

• Uczucie to może wynikać z pierwszego wrażenia. Opiera się na powierzchowności danego człowieka.

• Może również wynikać z prawdziwego poznania danej osoby np. możemy mieć do czynienia z sytuacja kiedy na początku kogoś nie lubimy a potem zmieniamy o nim zdania i staje się naszym przyjacielem (lub odwrotnie - przyjaciel staje się wrogiem).

• Zazwyczaj sympatia odczuwana jest do osób które znajdują się w tym samym „ obozie” (ugrupowaniu, kategorii) co my sami. np. szkoła, naród, klub, zawód.

• Z ostatniego stwierdzenia konsekwentnie wynika też, że antypatią obdarzamy tych, którzy znajdują się w „obozie” identyfikowanym jako przeciwny naszemu np.: Chłopi- szlachta,

• Antypatia może też sama w sobie być czynnikiem łączącym grupę : Wspólne jest nam to, że nie lubimy X'a.

3. Zaufanie i nieufność

• Zazwyczaj znajomi wzbudzają nasze zaufanie, a obcy nieufność.

• Sympatia jest czynnikiem który zwiększa zaufanie, a antypatia tym który zwiększa nieufność.

• Zaufanie lub nieufność są uczuciami do których prowadzi nie tylko własne doświadczenie lecz także innych np. zasłyszana opinia o kimś.

• Zaufaniem możemy też obdarzać osoby których w ogóle nie znamy, jedynie ze względu na wykonywaną przez nich pracę np. listonosz, lekarz, maszynista. Ufamy im ponieważ wierzymy w ich :

1. umiejętności

2. chęci

• Jeśli sprawy które wchodzą w grę są dla nas bardzo ważne, dodatkowo bierzemy pod uwagę:

1. świadectwa

2. doświadczenie

3. opinię

4. osobistą radę lub polecenie, które danej osobie otworzyło drzwi do jej działalności, jej urzędu.

• Dodatkowo ufamy, bo jesteśmy przekonani, że dana osoba ma pewne wartości moralne i sprawowanie właściwie przez nią jej obowiązków jest w jej interesie. Zaufanie to opiera się na 3 wielkich systemach w jakie wierzy większość ludzi:

1. porządek

2. prawo

3. moralność

4. Bycie z kimś „powiązanym” lub wolnym

• Powiązanie oznacza mus, obowiązek , powinność, brak przyzwolenia - musimy się stosować do pewnych zasad, jesteśmy zależni od kogoś np. matka - niemowlę, pan - niewolnik

WIĘŹ SPOŁECZNA - obustronna zależność, wola jednej strony oddziałuje na wole drugiej wzmacniając ją lub hamując, względnie na raz wzmacniając i hamując.

• Gdy obie strony chcą tego samego powstaje WIĘŹ WSPÓLNA - jest to chęć wspólna, którą można traktować jako jedność, ponieważ jest wzajemna (ustanawia i wzmacnia zarówno chęć A zgodną z chęcią B, jak i chęć B zgodną z chęcią A). Więź wspólna stanowi najprostszy przypadek woli dwóch osób. Woli ze względu na chcenie a więc i działanie wobec drugiego, czyli obydwu wzajemnie wobec siebie. W ten sam sposób co dwie jednostki, powiązana być może jednostka z wieloma osobami, zaś wiele osób ze sobą na raz. Wtedy wola każdej z osób uczestniczących jest częścią woli wspólnej , jest określona i od niej zależy. (może się ona przejawiać w różnych formach np. uczestniczy w niej różna liczba osób, jest ona uświadamiana lub nie , manifestuje się w różny sposób ).

• Każdą wiążącą wolę pojmować można jako podmiot oznaczający powiązaną większość lub gromadę, która przez osoby do niej należące wyobrażana jest i traktowana jako jedna osoba (jako osoba zbiorowa).

• Formy społeczne są jednorodne, choć różne pod względem formy i treści. Jednorodność ich polega na tym, że zawarta jest w nich wola społeczna, która determinuje współdziałające wole indywidualne, przez to, że po części nadaje prawa a po części nakłada obowiązki. Każda osoba uczestnicząca ma jakieś powinności zadane przez inne wole, jak również przez jej własną, względnie poprzez wolę wiążącą.

• Wola szersza może oddziaływać na wolę węższą.

RODZAJE LUDZKIEGO DZIAŁANIA

Rozróżnić możemy dwa rodzaje działania:

1. Takie którego inni od nas oczekują, jak i my sami oczekujemy od siebie ze względu na innych. Związane jest to z istotą „praw” i „obowiązków”.

2. Działanie wolne, które pojawia się gdy dostrzegamy, że nasze potrzeby nie mogą zostać zaspokojone siłą naszych własnych chęci ani poprzez stosunki naturalne. Czyli moje działanie będzie uwarunkowane koniecznością lub pragnieniem ale nie istnieniem innych ludzi np. Gdy nie dostanę bułki w domu, musze na nią sam zarobić , jakoś ją kupić. Wkraczam wtedy w stosunki społeczne, których wzorcem jest wymiana a zatem sprzedaż i kupno rzeczy i świadczeń.

Działamy w zgodzie z :

1.	Pragnienia i skłonności	Charakterystyczne dla wspólnoty
2.	Miłość lub przyzwyczajenie
3.	Rozumne poczucie obowiązku

1.	Daję po to aby otrzymać coś w zamian	Charakterystyczne dla społeczeństwa
2.	Osoba z którą wchodzę w relacje jest mi obca, obojętna

WYMIANA - jest to najprostszy przypadek więzi społecznej. Powoduje, że choć dwa przedmioty nie mają ze sobą nic wspólnego, to jeden staję się środkiem do zdobycia drugiego.

Związek, który ustalony tylko poprzez obietnicę też możemy uznać za wymianę, tylko, że rozciągniętą w czasie.

Jest to stosunek oparty na społeczeństwie.

• ZWIĄZEK DWUOSOBOWY - np. przyjaźń czy miłość, to typ związku który może zostać rozbity przez jedną osobę.

• STOWARZYSZENIE - jest to związek wielu osób, dlatego złe zachowanie jednej z nich nie zagraża jego istnieniu jako związku. Dopiero zachowanie kilku osób - bardziej licznej grupy może doprowadzić do rozpadu. Mamy tu do czynienia z relacją : większość - mniejszość, przy czym zazwyczaj wola większość ma moc obowiązującą.

JESTESTWA SPOŁECZNE - Są to efekty działalności i istnienia człowieka, które istnieją bez względu na to czy w nie wierzymy czy też nie. Tonniesa porównuje je z Bogami.

Wśród jestestw społecznych wyróżniamy :

1. Stosunki - podmioty stosunku są jego świadome, chcą go w sensie pozytywnym

2. Zbiorowości - obiekty które łączą wspólne dążenia, pragnienia, uczucia, myślenie

3. Zrzeszenia lub związki (grupy, stowarzyszenia, towarzystwa) - zdeterminowana w sposób spójny wola, która wiąże i zmusza by zgodnie z nią działać.

Stosunek społeczny jest najogólniejszym i najprostszym społecznym jestestwem. Polega on na faktach będących przyczyną styczności ludzi, ich wzajemnej od siebie zależności oraz na najbardziej koniecznych potrzebach człowieka.

Ze stosunku społecznego wynika zawsze działanie i oczekiwania nasze wobec kogoś, kogoś wobec nas, lub oba te przypadki na raz: np. ktoś jest moim bratem - jest to relacja praw i obowiązków.

Jest to stosunek oparty na wspólnocie.

Stosunki biorące początek w społeczeństwie:

• Towarzyski - dobrowolny układ między jednostki np. umowa o pracę

• Władczy - taki stosunek ma np. państwo do obywatela.

Typy oparte na wspólnocie:

• Typ towarzyski - braterstwo, koleżeństwo, przyjaźń

• Typ władczy - ojciec-syn, kapłaństwo, stosunek opieki

• Stosunki mieszane (władczy i zarazem towarzyski) - małżeństwo

LUDZKIE CHCENIE - jest czymś naturalny i pierwotnym. Spełnia się ono w możności i jest zarazem przez możność organicznie określane (tzn. określone przez kulturę)

Rodzaje woli:

1. Wola organiczna - żywy, dawny odziedziczony sposób myślenia i odczuwania przodków, dziedzictwo przodków. Powołuje ona do życia wspólnotę kontrolowaną przez zwyczaj i tradycję.

2. Wola refleksyjna - wola racjonalna ( nie należy jej mylić z wolą rozumną). Wola ta pozostaje w pełni świadoma. Działamy ze względu na wyższe potrzeby.

3. Wola rozumna - pozostaje w zgodzie z motywami podświadomymi, stanowiącymi głęboką podstawę woli organicznej.

WSPÓLNOTA I SPOŁECZEŃSTWO

Wspólnota - rodzaj więzi gdzie przeważa wola organiczna, która jest zarazem rozumna. Jest to bezpośrednie chcenie i działanie. Związana jest z tworzeniem, kreacja.

Społeczeństwo - więzi kształtowane lub istotnie warunkowane przez wolę refleksyjną, którą charakteryzuje świadomość. Związana jest ona z pracą mechaniczną i jest przeciwieństwem twórczości, jest raczej wykonywaniem tylko.

Nie należy sądzić, że zasady te z istoty i trwale należą, bądź do woli refleksyjnej bądź do woli organicznej. Przyjąć trzeba dynamikę zachowań, odpowiadających ruchliwemu pierwiastkowi ludzkiego odczuwania i myślenia - tu motywy słabną bądź przechodzą jedne w drugie, przy czym zaobserwować można pewna regularność.

ZBIOROWOŚCI

Typy zbiorowości:

• Naturalna

• Duchowa

• Społeczna (tworzy ją zbiorowość naturalna, społeczna i jeszcze jedne element nieokreślony). Zbiorowości oparte na społeczeństwie działają inaczej niż zbiorowości naturalne i duchowe, bo są bardziej świadome i mają de zrealizowania konkretne cele.

Zbiorowość społeczna jest oparta na wspólnocie wówczas gdy jej uczestnicy traktują ją jako daną przez naturę.

ZRZESZENIE

Zrzeszenie (powiązanie) nigdy nie jest czymś naturalnym. Fakt ten istnieje wyłącznie dlatego, że większość wierzy w jego istnienie a w każdym razie myśli o nim jako o istniejącym.

Cechą charakterystyczną zrzeszenia jest jego możliwość spójnego chcenia i działania - możliwość podejmowania decyzji.

Typem zrzeszenia opartym o wspólnotę krwi jest: plemię, ród, klan. Opierają się one na stosunku towarzyskim ( wspólne zamieszkiwanie) a zarazem władczym ( decyzje wynikające z narad są obowiązujące).

SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE

* Kiedy życie społeczne oparte na wspólnocie ulega osłabieniu (indywidualizm), zaś rozwija się i stopniowo osiąga przewagę współdziałanie wynikające z potrzeb, interesów, życzeń powstają warunki do rozwoju „społeczeństwa obywatelskiego”. Jest to zjawisko kosmopolityczne i nieograniczone.

* Społeczeństwo obywatelskie jest zbiorowością o charakterze głównie ekonomicznym, w której uczestniczą jednostki i rodziny mające swój udział w bogactwach społecznych tzn. ziemi i kapitale, jako koniecznych środkach produkcji dóbr.

* Zbiorowość ta buduje sobie państwo w granicach zakreślonych przez dawne pokrewieństwo plemienne ( dowodem może być np. wspólnota języka). Państwo takie jest środkiem dla osiągnięcia swych celów a więc przede wszystkim dla ochrony osób i ich dóbr, jak i również własności duchowej.

Podsumowując, Tonnies w swojej pracy skupił się głównie na relacjach zachodzących między ludźmi i tym co może na nie wypływać. Jego teorie są bardzo uniwersalne i próbują uchwycić każdy element relacji międzyludzkich. Szczególnie warto zaś zapamiętać powtarzający się wielokrotnie motyw do którego autor lubi nawiązywać podziału na wspólnotę i stowarzyszenie.

5

---