Epika w starożytności (Traditio pagana - epica poesis)
1. Epika - naśladowanie rzeczywistości za pomocą narracji, posługującej się opisem oraz heksametrem. Rytmika i sekwencja (ład i porządek) są elementami treści! Jak wiadomo, mimesis (imitatio) jest tu kluczowym pojęciem i niech się strzeże ten, kto nie użyje go na egzaminie ;-)
2. Gatunki: epos. Potem: satyra, list poetycki (oba ostatnie są synkretyczne, ale głównie epickie) (uwaga- mam w notatkach z wykładu, że na egz. może być pytanie o to, jakie gatunki PÓŻNIEJ zaliczano do epiki! - epopeja, genethliacum, bukolika, panegiryk, epigramat, epicedium, epitalamium, satyra - w antyku były włączane do liryki!).
3. Wyznaczniki formalne eposu (zebrali: Arystoteles, potem w poźnym antyku Diomedes):
heksametr daktyliczny
kreacja bohatera (etos agonistyczny (Homer), ergatestyczny (Wergili))
inwokacja (do Muzy lub Muz, potem do Najświętszej Marii Panny)
podział na księgi (12 lub 24 - u Homera podział jest wtórny!)
przedstawia zbiorowość w momencie przełomowym
styl podniosły, patetyzm
zasadniczo powinien być długi
kwestia moralno-filozoficzna: podkreślony stosunek człowieka do rzeczywistości, jego wpływu (lub niemożności wpływania) na otaczający świat, czynniki determinujące czyny bohatera (Fatum, bogowie)
4. Epos homerycki:
epitety homeryckie - stałe dwuczłonowe określenia bohaterów (różanopalca Eos, krowiooka Hera, o bujnych włosach Achaje). Stałe, skondensowane opisy oddziaływały na zmysły Greków.
porównania homeryckie - bardzo rozbudowane, są okazją do ukazania scenek rodzajowych z życia codziennego Greków, ukazuje umiłowanie przyrody i bytu. Homer idzie za obrazem i „maluje” skojarzeniami, bo jak wiadomo, epika obrazuje rzeczywistość. W Iliadzie jest ok. 200, w Odysei ok. 30.
„ruchliwość” postaci - one żyją i poruszają się, dynamikę widać także w procesach myślowych
wydarzenia dziejące się w tej samej chwili traktuje jak osobne obrazy (opisuje po kolei tak, jak klatki filmu)
retardacje (ale jednocześnie np. wcześniej poznajemy wynik potyczki czy poselstwa)
wpływ bogów na ludzi oraz uzależnienie ich działań od Losu
jeśli dowiadujemy się o jakimś wydarzeniu od bohatera, to Homer od razu zakłada, że inni bohaterowie też już to wiedzą
dialogi - tylko dwie osoby uczestniczą w rozmowie; nawet jeśli jest tam gdzieś w okolicy, to nie wtrąca się do rozmowy (nie ma przepychanek słownych)
bohaterami rządzą: chaos, eros, kosmos (ład), sofrosyne (samoświadomość, samoopanowanie), tyche (los), ananke (konieczność), hybris (pycha), ate (zaślepienie), hamartia (wina tragiczna), fobos (lęk), lype (melancholia), kakos (podłośc) || sebas (godna bojaźń), fronesis (pogodzenie się z losem), aporia („bez-względność” jako brak względów, a nie okrucieństwo), arete (cnota), time (poczucie godności), kalokagatia (piękno i dobro), megalopsychia (słuszna duma)
Iliada - walka, honor, odwaga, megalopsychos (Achilles) (charakter agonistyczny)
Odyseja - spryt, wędrówka, dążenie, ojczyzna, (Odys) (tu agon to walka z przeciwnościami)
+ Eneida - pobożność (pietas), kult przodków, praca, budowanie cywilizacji (chartka. ergatestyczny)
5. Metamorfozy Owidiusza
poemat epicki w 15 księgach, ok.250 mitów
heksametrem daktylicznym
podzielony na tzw. „cola” - jednostki tworzące całość znaczeniowo-rytmiczną
przedstawienie przemian w świecie - podstawą poematu jest ciągłość owych przemian (perpetuum carmen - nieskończona pieśń, która jest ahistoryczna jak mit). Każdy element poematu stanowi część całości, prowadzi do następnego.
ks. I-V podania dot. najdawniejszych czasów
ks. VI - X mity epoki Herkulesa
X-XV mity trojańskie, italsko-rzymskie
taki układ ksiąg stwarza poczucie linearności jak w procesach historycznych
pogrupowane są geograficznie (attyckie), ze względu na osoby (o Medei), aby uwypuklić kontrast (tematyczny - jak bogowie karzą pychę- Marsjasz, Niobe, Arachne)
metamorfozy to dominanta kompozycyjna zarówno w sferze tematycznej (Dafnis, Niobe), jak i strukturalnej (większość znaczących elementów podlega nieustannym przemianom, jednak bez naruszania ogólnej równowagi artystycznej). Np. opowiadanie jako wypowiedź narratora, narracja główna jest ramą dla opowiadania innego bohatera, zmieniają się emocje postaci mit, zmiany w zakresie języka i stylu poematu (bywa komicznie i bywa tragicznie)
6. Satyra - naśladowanie rzeczywistości zdeformowanej za pomocą narracji i heksametru,
- epika heroikomiczna
- Horacy nazwał to „gawędą” (to określenie pojawia się także w podręczniku Borowskiego)
- łączy wiersz jambiczny z prozą w celu wywołania efektu groteskowego
- cel: krytyka osoby, instytucji, mechanizmów społecznych (->polityczna, społeczno-obyczajowa, literacka)
- Horacy „Satyry”, Margines „Batrachomyomachia”
7. List poetycki - rodzaj listu pisanego miarą epicką
- skierowany do adresata istniejącego (patron, przyjaciel) lub fikcyjnego
- budowa listu (każdego, nie tylko poetyckiego!) związana była z porządkiem retorycznym - budowa: preskrypt = tytuł, imię piszącego i adresata, formułka „zdrowotna”, pozdrowienie na początku i końcu listu, zakończenie = życzenia szczęścia i zdrowia
- tematyka bardzo różna; najbardziej nas tu interesują wypowiedzi metaliterackie (Horacy)
- Horacy „Epistolae”, w tym słynny „List do Pizonów”, zw. „Ars poetica”. W średniowieczu uważany była za wykład poezji normatywnej. Pochodzą stamtąd dwa najważniejsze wykładniki poezji nowożytnej: utile dulci miscere (łączyć przyjemne z pożytecznym) oraz ut pictura poesis (niech poezja będzie jak obraz- postuluje realizm literatury, obrazowość narracji i stylistyki). Stamtąd pochodzi także pojęcie licentia poetica - pewna swoboda twórcza, która może być realizowana przez poetę pod warunkiem, ze stosuje się do powyższych dwóch wyznaczników.
8. Twórcy: Homer (Iliada, Odyseja), Hezjod (Prace i dnie, Teogonia), Wergiliusz (Eneida, Georgiki, Eklogi), Gaius Lucilius, Horacy (Sermones, Epistulae), Owidiusz (Metamorfozy, Heroidy, Ars amatoria), Lukrecjusz (O naturze rzeczy). Tzw. Ilias latina - streszczenie Iliady z II ne., znane w średniowieczu i traktowane jak oryginał aż do Petrarki.