„EPIKA ŚREDNIOWIECZNA: EPOS, ROMANS RYCERSKI. Dante- Boska komedia. Poezja narracyjna polskiego średniowiecza. Legenda wierszowana. Satyra średniowieczna.

EPIKA EUROPEJSKA

Dante villon krol artur roland...

EPIKA ŚREDNIOWIECZNA POLSKA

EPIKA RYCERSKA

„CARMEN MAURI” (PIEŚŃ MAURA)

1.Geneza utworu.

*Łaciński poemat o tragicznych losach palatyna wrocławskiego Piotra Włostowica (zm. 1153) z możnego rodu Łabędziów powstał zapewne po jego śmierci.

*Autorem dzieła miał być nieznany benedyktyn pochodzenia romańskiego, imieniem Maur, osiadły w klasztorze św. Wincentego we Wrocławiu, fundowanym przez Piotra. Przyjmuje się, że dzieło powstało między rokiem 1153 a 1163.

*Oryginalny tekst nie jest dziś dostępny. Wiedza pochodzi z późniejszych wzmianek, w większości z opracowania XV-wiecznego. Najwcześniejszą informację o utworze znajdujemy w „Kronice polsko-śląskiej” (1285)

* Wzmianki o poemacie znajdujemy też w: Wielkiej Kronice” Wincentego Kadłubka, kronice Benedykta z Poznania oraz innych.

2.Treść poematu.

*Wyrosła ze zdarzeń historycznych, które rozegrały się w Polsce w na przełomie lat: 1145/1146. Doszło wtedy do otwartego konfliktu między seniorem, Władysławem II Wygnańcem(najstarszym synem Bolesława Krzywoustego) a jego młodszymi braćmi, wspieranymi przez możnowładców. Z opozycją przeciw Władysławowi sprzymierzył się krewny panującej rodziny- Piotr Włostowic, jeszcze przez Bolesława Krzywoustego wyniesiony na urząd wojewody. Po zaciętej wojnie domowej Władysław został pokonany przez juniorów pod Poznaniem w r. 1146, po czym uciekł z Polski i zmarł na wygnaniu; podobny los spotkał jego żonę.

*Fabuła poematu koncertuje się wokół losów Piotra Włostowica. Narracja zaczyna się prawdopodobnie od wzmianki o śmierci Bolesława Krzywoustego oraz o małżeństwie osadzonego na senioralnym tronie Władysława z niemiecką księżniczką Agnieszką. Zawiązanie akcji następuje w scenie zimowego polowania, kiedy to książę Władysław i wojewoda Piotr czynią sobie bolesne wymówki. Władysław żartuje z Piotra- własna żona zdradza go z opatem. Piotr odparowuje, że żona księżniczka zdradza go z niemieckim rycerzem. Rozmowa ta wywiera na księciu ogromne wrażenie. Od tego momentu Władysław unika żony. Agnieszka wymusza na mężu wyznanie prawdy, a dowiedziawszy się o niej, poprzysięga zemstę na Piotrze. Plan jej jest okrutny: przekonuje męża, że Piotr wraz z juniorami knuje spisek i skłania go do rozpoczęcia wojny domowej. Młodsi bracia i wojewoda usiłują odwieść księcia od tego pomysłu, ale na daremno.

*Wojna obejmuje kraj. Piotr wygłasza płomienna mowę, mająca odwieść księcia od dalszego prowadzenia wojny, skutek jest jednak odwrotny: Władysław zarzuca Piotrowi udział w spisku i zdradę. Agnieszka namawia męża, aby porwał podstępnie wojewodę, zlecając tę okrutną robotę marszałkowi dworu, Dobkowi. Dobek udaje się do posiadłości Włostowica we Wrocławiu. Wkrada się w łaski gospodarza, a potem go zdradza. Podstępnie chwyta bezbronnego Piotra, jego syna oraz wasala- starostę Rogera, domostwo zaś grabi i podpala.

*Zięć Piotra, Jaksa, dowiedziawszy się o losie teścia, błaga o litość dla więźnia. Jednak Agnieszka i Władysław są nieugięci. Podczas narady następuje wyrok: oślepienie i wygnanie. Wykonawcę wyroku jest Dobek. Władysław domaga się od Rogera przejścia na swoją stronę i wskazał miejsce przechowywania skarbu Włostów. Roger odmawia, obiecuje jednak wysoki okup za siebie i uzyskuje warunkowe zwolnienie z więzienia na zebranie odpowiedniej sumy.

*Agnieszka tymczasem ma proroczy sen, z którego wynika, że Roger jest zagrożeniem. Zmusza to męża do ponownego sprowadzenia go na dwór. Roger w tym czasie organizuje bunt przeciw Władysławowi. Armia zjednoczonych juniorów gromadzi się w Wielkopolsce i wykorzystując chwilową nieobecność Władysława w kraju, przystępuje do ostatecznej z nim rozprawy. Władysław zostaje zdetronizowany i wraz z Agnieszką wygnany z kraju. Piotr powraca, odzyskuje zatracone dobra i wszelkie godności. Prowadzi działalność fundacyjną na rzecz Kościoła. Po siedmiu latach umiera i zostaje pogrzebany wraz z małżonką w chórze klasztoru św. Wincentego.

3. Specyfika utworu.

Akcja ogniskuje się wokół postaci historycznych. A przynajmniej w większości.

*Przebieg akcji został przedstawiony wedle wszelkiego prawdopodobieństwa na podstawie ustnej tradycji pochodzącej od naocznych świadków lub nawet samych aktorów wydarzeń.

*Autentyzm bohaterów miesza się z epizodami czysto fikcyjnymi (m.in.. opis sprzeczki Agnieszki z mężem, sen Agnieszki).

*Autor był zapewne dobrze obeznany z epiką rycerską i literaturą hagiograficzną. Analogie z cyklem utworów o męczeńskiej śmierci Karola Dobrego, hrabiego Flandrii, lub z epiką zbuntowanych wasali (cykl Doona z Moguncji).

*Historia nabrała wymiar walki dobra ze złem. Dobro musiało ostatecznie odnieść zwycięstwo

*Bohater skupia w sobie cechy idealnego rycerza i męczennika, niezłomnie znoszącego cierpienia w imię ocalenia najgłębszych wartości moralnych. W rysunku jego osobowości najdobitniej połączyły się konwencje epiki rycerskiej (gesta) i piśmiennictwa hagiograficznego(passio) a ideał świeckiego herosa związał się z wzorcem chrześcijańskiego martyra.

*Zło uosabia nie tyle Władysław, co Agnieszka- „narzędzie szatana”. Autor nie szczędzi jej negatywnych ocen, przekształcających się w obszerne dywagacje myzogyniczne.

*Autor obdarzony wybitnym talentem narracyjnym. Liczne sceny przedstawione z realistyczną drobiazgowością i psychologicznym prawdopodobieństwem.

*Narracja przepleciona dialogami, składających się z kwestii, których konstrukcja i styl dobrze odpowiadają właściwościom charakteru i emocjom postaci.

Niektóre dialogi zyskały rangę osobnych mów, ułożonych wg zasad retoryki.

„HISTORIA O WISŁAWIE, WALTERZE I HELGUNDZIE”

1.Geneza utworu.

*Historia zawarta w Kronice Wielkopolskiej.

*Najprawdopodobniej staniał jakiś inny pierwowzór. W formie poematu łacińskiego, powstałego w Polsce koło XII w.

2.Treść utworu.

Walter i książę Alemanów przebywali na dworze króla Franków. Córka tego króla darzyła uczuciem Niemca. Walter podstępem zdobył jej miłość, uwiózł do rodzinnego kraju, zabijając po drodze w pojedynku swego rywala. Wraz z Helgundą zamieszkał a Tyńcu.

*Po pewnym czasie dowiedział się, że książę Wiślicy, Wisław Piękny, podczas jego nieobecności, wyrządził mu pewne krzywdy. Wówczas więzi go w lochu zamku a sam wyjeżdża na dwa lata.

*Helgunda zakochuje się w Wisławie i razem z nim ucieka. Walter oszalał z gniewu i pędzi do Wiślicy.

*W chwili, gdy przybywa na zamek, Wisława nie ma. Helgunda pada na kolana przed Walterem i mówi, ze to Wisław ją porwał. Namawia męża, aby w komnacie zaczaił się na niego.

*Walter został ujęty przez straże i stał się więźniem zdradzieckiej pary. Wisław kazał przymocować go żelaznymi klamrami do ściany, z wyciągniętymi rękami i nogami, z wyprostowaną głową.

Cierpienia Waltera wzbudziły litość siostry Wisława, której z powodu brzydoty nikt nie chciał poślubić. Po warunkiem poślubienia jej, kobieta obiecała uwolnić więźnia.

*Walter zaskoczył Wisława i Helgundę w łożu i zabił ich- przebił ich nożem na wylot.

3.Konstrukcja utworu.

*Na fabułę złożyły się dwa wątki: wywodzący się z tradycji zachodnioeuropejskiej oraz z kręgu podań rodzimych.

*W IX w. równocześnie pojawiły się w piśmiennictwie europejskim dwie wersje eposu, związanego z cyklem burgundzko-huńskich opowieści o Walterze. Łaciński poemat pt. Waltharius .Na Wyspach Brytyjskich Waldhere. Być może obie wersje pochodziły z Vii w ze starogermańskiego pierwowzoru.

*Treścia pierwotnego poematu rycerskiego była ucieczka z kraju Hunów Waltera i Helgundy, uwożących skarby oraz zwycięska walka stoczona przez Waltera w lesie waskońskim z kilkunastoosobową drużyną Franków, Huntera, która otworzyła mu możliwość szczęśliwego powrót do Akwitanii, gdzie wraz z Helgundą panował 30 lat.

*Do historii szybko dokładano nowe watki, jak np. ten ze zdradą.

*Zromanizowania wersja najprawdopodobniej przeniosła się do Polski w drugiej połowie XII w. i tu została złączona z podaniami wiślickimi.

POEZJA KRĘGU PRZYKOŚCIELNEGO

„LEGENDA O ŚWIĘTYM ALEKSYM”

1. Geneza utworu.

*Jedyna zachowana wersja utworu mieści się w kodeksie o treści teologicznej z drugiej ćwierci XV wieku .Na manuskrypcie widnieje data: 1454- rok ten traktuje się jako orientacyjną wskazówkę, dotyczącą polskiego poematu. Tekst urywa się. Autor mógł pochodzić z Mazowsza, bo w tekście jest dużo dialektyzmów mazowieckich.

*Bohater jest postacią legendarną. Jego imię, urobione od gr. Aleksis (tj. obrona, opieka) pojawiło się w VII-IX wieku w grecko- bizantyjskich wersjach opowieści. Wcześniejsza od imienia legenda powstała w V lub w VI wieku n.e. w Syrii, na podłożu wątków fabularnych wywodzących się najprawdopodobniej Treść Indii (tzw. pierwowzór syryjski)

2.Tresć utworu.

* Mąż Boży- Aleksy- będąc bogatym, pochodząc z arystokratycznego rodu, ożeniony z polecenia rodziców, opuścił podczas wesela są oblubienicę, a także całą rodzinę, dom i majątek, aby jako nie rozpoznany przez nikogo żebrak, spędzić resztę życia u bramy kościoła w Edessie (Pn. Mezopotamia).

3. Kult Aleksego w Polsce.

*Dwa najważniejsze ośrodki kultu św. Aleksego: Rzym(klasztor św. Bonifacego oraz bazylika św. Klemensa)

*Niezwykła popularność legendy w kręgach chrześcijańskich.

*Jej prozaiczna wersja znajduje się w „Złotej Legendzie” Jakuba da Voragine.

*Liczne opracowania w Polsce.

*W Polsce kult Aleksego, podobnie jak w Czechach, wyrósł z korzeni rzymskich. Odegrali tu rolę Benedyktyni. Dwa najstarsze ośrodki kultu: Łęczyca oraz Płock.

*Wersje Aleksego: vitae oraz sermones, „Żywot błogosławionego Aleksego spowiednika” tłum. Jan z Koszyczek (1529)

*Wszystkie wersje łączy wspólna geneza: wywodziły się z jednego pnia, jakim była kanoniczna, oficjalna wersja legendy. Jednakże na polski wierszowany utwór miała wpływ wersja nieoficjalna, zapisana w Acta Sanctorum. Wersja ta zawiera charakterystyczny motyw przejęcia karty ze spisanym przez Aleksego żywotem własnym z rąk zmarłego świętego przez żonę (a nie przez papieża jak w wersjach oficjalnych) a nadto wiele elementów „cudownych”. Prawdopodobnie została ona przeniesiona przez mnichów do południowo-wschodnich Włoch, gdzie stała się podłożem pieśni ludowych.

*Polska wersja wykazuje najwięcej podobieństw z niemiecką. Wywodzą się one najprawdopodobniej z jednego źródła.

*Bezpośredni wzór zapisanego około 1454 roku utworu polskiego nie jest znany, przypuszcza się, że mógł powstać w wieku XIV.

*cantus gestualis: pieśni wykonywane przez żonglerów, występujących na placach publicznych:

-tematyka gesta herorum(czyny bohaterów)

- tematyka vita et martyra sanctorum (żywoty i męczeństwo świętych)

*Legendę mogli popularyzować żonglerzy i wędrowni żebracy.

*Ślady moralności w utworze, np. „ja opowiem”.

4. Budowa utworu.

Zaczyna się wstępem(niepojawiajacy się w paralelnych tekstach łacińskich):

Ach, królu wieliki nasz,

Coż ci dzieją Męszyjasz,

Przydaj rozumu k mej rzeczy,

Me sierce bóstwem obleczy,

Raczy mię mych grzechów pozbawić(…)

-Mówca wspiera się na autorytecie tekstu pisanego ( „Cztę w jednych księgach o nim”)- wzbudzenie zaufania odbiorcy.

-Pierwsze słowa inwokacji : mówiący zwraca się do Jezusa o wsparcie swego intelektu i o łaskę bożego natchnienia- stereotypowy w utworach oralnych.

*Poemat wierszowany, ułożony wierszem zdaniowym, rymowanym parzyście.

*Bezśredniówkowy ośmiosylabowiec, chętnie mieszany z siedmiosylabowcem..

*Duża rozpiętość długości wersów: od czterozgłoskowca do piętnastozgłoskowca. Wiersz uzywany do melorecytacji.

*Na fabułę składają się trzy wątki:

-dzieje tytułowego bohatera, który opuściwszy w noc poślubną małżonkę, udaje się w daleką podróż z zamiarem całkowitego poświęcenia się Bogu, a następnie powraca do rodzinnej miejscowości, gdzie spędza ostatnie lata jako nierozpoznany przez nikogo żebrak i dopiero po śmierci jest zostaje otoczony aureolą świętości.

-historia rodziców Aleksego, Eufamijana i pobożnej Aglijas, którzy szukają swego jedynaka na całym świecie, aby go rozpoznać w zmarłym u progu domu nędzarzu

-losy porzuconej w noc poślubną żony Aleksego, pędzącej samotne życie, nagrodzonej po śmierci męża cudownie danym prawem odczytania listu, znalezionego w dłoni świętego.

*Narracja składa się z pięciu oddzielonych od siebie części.

-Część pierwsza: rodzice św. Aleksego : Eufamijan- bogaty pan, mieszkający w Rzymie oraz Aglijas- pobożna niewiasta. Oboje usilnie prosili Boga o potomka.

-Narodziny i dzieciństwo i młodość świętego. Małżeństwo z cesarska córką oraz postanowienie służby Bogu.

-Żebracze życie Aleksego w Laodycei, rozdanie mienia żebrakom, bytowanie u progu kościoła. Nad cierpiącym nędzarzem zlitowała się Matka Boska, która wyszedłszy z obrazu wiszącego w kościele, poleciła klucznikowi, aby zaprosił leżącego przed wrotami żebraka do wnętrza świątyni. Tymczasem ojciec wysłał po całym świecie posłańców, aby odnaleźli Aleksego. Słudzy natknęli się na niego, ale żaden z nich go nie rozpoznał. Aleksy przyjął od nich jałmużnę.

-Losy Aleksego po opuszczeniu Jelidocni- ponieważ jego sława jako świętego rozeszła się za bardzo, postanowił zmienić miejsce pokutowania. Udał się do Tarsu. Na morzu wiatr skierował jednakże Aleksego do Rzymu Ojciec nie poznał syna. Przydzielił mu sługę, przyjąwszy nędzarza do swego domu, ten był dla niego niedobry. Czując zbliżającą się śmierć, Aleksy spisał historię swego życia na liście i ścisnąwszy pismo w dłoni, oddał ducha.

-Niedokończony opis wydarzeń, które rozegrały się po śmierci Aleksego. W Rzymie w cudowny sposób rozdzwoniły się dzwony. Poruszeni tym mieszkańcy zaczęli szukać świętego po wszystkich domach. Prawdę poznało bliżej nieokreślone dziecko. Wtedy do dworu Eufamijana ruszył uroczysty pochód: papież z kardynałami, cesarz, kapłani i wielka ciżba. Od ciała świętego biła woń, uzdrawiająca wszystkich chorych. List odczytała żona Aleksego. Wtedy rozpoznano Aleksego jako syna Eufamijana.

*Przykład skrajnej chrześcijańskiej ascezy, dobrowolny wzorzec ubóstwa

*Polska wersja wprowadziła pewne zmiany: pogłębienie psychologicznego wizerunku postaci drugoplanowych(ojciec, matka), wydobycie spod maski heroizmu cech człowieczych oraz podkreślenie tragizmu losu, przesycanie fabuły wydarzeniami cudownymi, innymi niż te kanoniczne, dodanie motywu przeczytania listu przez żonę Aleksego.

*Przyjmowanie elementów kultury masowej przez Kościół: przenikanie wersji niekanonicznej do oficjalnych obiegów.

5.Utwór na tle epoki.

*Postać Aleksego wzorem świętości w duchu chrześcijańskiej ascezy. Zasady, wg których się kierował: ubóstwo, pogarda dla elementarnych potrzeb cielesnych, zerwanie więzów rodzinnych, czystość. Ucieczka= indywidualny bunt i kontestacja świata urządzonego przez bogaczy, stała się odpowiedzią świeckiego wyznawcy na wyzwanie tkwiące w najgłębszych treściach religii.

*Świadomy powrót do kanonów etycznych pierwotnego chrześcijaństwa.

*Idea dobrowolnego ubóstwa- odradzała się w średniowieczu w rozmaitych formach jako reakcja na odstępstwa od ducha wiary

*Zbieżność pojawienia się legendy z rozprzestrzenieniem się duchowości bernardyńskiej.

INNE LEGENDY O ŚWIĘTYCH:

„PIEŚŃ O ŚWIETEJ DOROCIE”

*Pochodzi z około 1420 roku.

*Dużo bohemizmów. Wstępna inwokacja, po czym kontynuacja epickiej opowieści.

*Narracja przeplatana przytoczeniami wypowiedzi bohaterów.

Treść utworu; Dorota, wywodząca się z królewskiego rodu z Cezarei, ogarnięta pragnieniem służenia Bogu, dobrowolnie wybrała ubóstwo. Wyrzekła się majątku i rozdała go. Panujący ówcześnie król Fabrycjusz, zawzięty wróg chrześcijan, zapałał do niej miłością i obiecywał jej bogactwa w zamian za wyrzeczenie się chrześcijaństwa. Dorota odrzuciła tę propozycje. Okrutny król kazał ją pojmać i poddać mękom. Obnażono jej ciało i biczowano tak mocno, że tryskały potoki krwi. I wiele innych tortur wchodziło w skład tych katuszy. Dorota jednak nie zmieniła decyzji. Gdy była już prawie martwa, zamknięto ja w więzieniu, gdzie przebywała dziewięć dni, nie przyjmując pokarmu, Chrystus jednak ją uleczył. Następnie, torturowana przez sędziego -Teofila, zmarła. A w zasadzie to Jezus wezwał ją do siebie. W momencie, gdy Dorota schylała głowę pod miecz katowski, ukazało się piękne dzieciątko w purpurowym stroju, niosące w koszyku 3 jabłka i trzy róże. Było to dziwne, bo akcja działa się w lutym. Jakieś dziecko przyniosło owoce Teofilowi, który widząc ten cud nawrócił się.

*Autentyczność świętej Doroty. Rozdział jej poświecony znajduje się w „Złotej legendzie”.

*Popularna historia wśród chrześcijan.

*Łacińskie sekwencje o św. Dorocie

*Schemat broniącej wiary męczennicy, prześladowanej przez pogańskiego władcę, która dzięki heroicznej postawie, odnosi moralne zwycięstwo. Korzenie: w pierwszych wiekach chrześcijaństwa.

*Elementy cudowności w utworze.

*Motyw interwencji anioła, w postaci pięknego dziecięcia.

„PIESŃ O ŚWIĘTYM STANISŁAWIE”

*Pierwszy cząstkowy ślad piśmienniczy: 1452 rok.

* Tekst napisany do starej melodii ludowej, co pozwala mniemać, ze powstała znacznie wcześniej.

*Wstępna inwokacja do Boga, a następnie wezwanie do ojczyzny (nawiązujące do „Gaude Mater Poloniae” Wincentego z Kielczy, aby cieszyła się ze swojego wielkiego patrona.

*W drugiej części, która rozpoczyna partię epicką, następują informacje o miejscu narodzin świętego (Szczepanowi).

*Zwrotka trzecia opowiada świątobliwej młodości świętego oraz wybór na biskupa. Następnie opis konfliktu ze złym króla Bolesławem i wskrzeszenie Piotra z Piotrawina, który poświadczył niewinności biskupa. Widząc okrucieństwo króla, Stanisław rzucił na niego klątwę. Król wpadł w gniew i zabił biskupa, po czym rozrzucił w polu pocięte na kawałki ciało Stanisława, w nadziei, ze zostaną zjedzone przez zwierzęta. Jednakże wszystkie członki ciała wydawały dziwny blask. Kiedy ryba zjadła pale świętego, natychmiast spadł na nią z nieba promień świetlny i została złowiona przez rybaka, a świadkami tego udu byli wszyscy kanonicy. Kanonicy pozbierali rozrzucone szczątki i zanieśli na Skałkę, gdzie ciało z woli Boga zrosło się. Nastąpił pełen chwały pogrzeb. Papież Innocenty IV kazał ogłosić go świętym.

*Kolejne strofki zawierają apostrofę do świętego, aby wspomagał grzeszników.

*Fabuła pieśni wyrosła z XII-XIII wiecznej tradycji. Źródłami byli: Wincenty z Kielczy oraz Wincenty Kadłubek.

*Najprawdopodobniej pieśń ułożył anonim dobrze zaznajomiony z ustnym przekazem.

*Duża ilość cudów w pieśni (połączenie ich z tradycją św. Wojciecha)

*Prosta budowa, ośmiozgłoskowiec o ruchomej średniówce.

*Pieśń ułożona do melodii.

UTWORY O ŚMIERCI I ŻYCIU

„SKARGA UMIERAJĄCEGO”

1.Geneza.

*Zwrotkowa pieśń została zapisana w zaginionym dziś kodeksie kościelnym z drugiej połowy XV wieku, powstałym w Płocku. Zapis sporządzony prawdopodobnie przez Dawida z Mirzyńca, kanonika płockiego w roku 1463 .

*Kolejne rękopisy z przełomu XVI i XVII wieku.

*Pieśń liczy 23, zaczynające się od kolejnych liter alfabetu strofy, napisane przeważnie ośmiozgłoskowcem i związane prostym rymem o schemacie aabb.

2. Tematyka.

*Umieranie człowieka, uchwycone w momencie, kiedy leżąc na łożu śmierci w otoczeniu rodziny i przyjaciół, doznaje cierpień fizycznych oraz duchowej męki, związanej strachem przed czekającym go sądem Boga.

*Pieśń jest w większości monologiem. Wyraża żal, że nie bohater nie zagwarantował sobie za życia zbawienia.

*Umierający żałuje dóbr, które gromadził za życia, a teraz musi je zostawić. Przy łożu widzi rodzinę, która udaje żal, a w rzeczywistości nie dba o dusze brata, tylko o przejecie po nim spadku.

* „Moribundus” czuje się oszukany przez świat, który pociągał go fałszywymi i zgubnymi urokami. Wszelkie doczesne zabiegi nie liczą się, skoro człowiek i tak umrze. Umierający żałuje swych grzechów i wyznaje je: nie dawał jałmużny biednym, nie składał ofiary Bogu, nie dotrzymał ślubów…

*Następuje narracyjno- opisowy lament bohatera, a zarazem zapowiedź wydarzeń przyszłych. Słowa umierającego uwydatniają odrębność duszy i ciała, ściśle złączonych w człowieku za życia, a teraz rozdzielających się. Dusz lęka się niepewnej przyszłości, ciało doznaje cierpień fizycznych.

*Psychomachia: umierającemu ukazują się trzy duchy, starające się uzmysłowić mu wszystkie winy doczesne i pozyskać duszę. Jednocześnie ktoś nienazwany w tekście, zapewne Anioł Stróż, podsuwa mu sposoby ocalenia: przyjęcie kapłana, spowiedź, pokuta, namaszczenie, uporządkowanie spraw ziemskich, przekazanie majątku dzieciom, złożenie ofiary na Kościół, zapisanie części dóbr przyjaciołom i spłacenie długów. W końcowej czesi do głosu znów dochodzi umierający. Zanosi modlitwę do Chrystusa z prośbą o oddalenie diabła. Zwraca się do Ojca o miłosierdzie.

*Lament kończy prośba do otaczających łoże przyjaciół i rytualne zapalenie świecy, po czym następuje przypomnienie, że męka konania nieuchronnie czeka wszystkich obecnych.

3.Problematyka.

*Schemat Everymana .Na poetykę utworu wpływ wywarły: lament pokutny, spór, a w szczególności ta jego odmiana, w której stronami dialogu są uosobione Ciało i Dusza.

*Sztuka umierania: ars moriendi. Charakterystyczny motyw: przedśmiertne kuszenie oraz walka o duszę umierającego, także zaleceń, dotyczących „lekarstwa duchowego” (spłacenie długów, i.t.p)

„SKARGA UMIERAJĄCEGO” (DIALOG)

*Dialog powstały na podłożu dwóch pieśni zwrotkowych: „Ach, mój smętku, ma żałości!” oraz „Dusza z ciała wyleciała”

*Tekst dialogu został podzielony na kwestie, przypisane różnym postaciom, wśród których są: Infirmus (Chory), Homines (Ludzie słuchający), Angeles(Anioł) ,św. Piotr oraz Dusza. Parę wierszy wypowiada ktoś w rodzaju narratora.

*Pierwsza część to dialog Chorego Chorego otaczającymi go ludźmi

*Lament chorego w obliczu nieuchronnej konieczności śmierci i żal z powodu utraconych dóbr, nieszczerości otaczającej go rodziny oraz zwodniczości fałszywego świata. Ludzie udzielają choremu rady, w jaki sposób postać: niech przywoła kapłana okaże skruchę i.t.p. Infirmus zwraca się do swej duszy, aby się obudziła z długiego snu i próbowała się ratować. Zarzuca jej również, że grzesząc, sprzedawała się złemu duchowi. Homines nie ustają w udzielaniu rad. Infirmus z przerażeniem woła, z widzi przed sobą trzy duchy, które wyjawiają jego grzechy i stawiają sidła na umierającego. Obecny przy łożu Anioł upomina go, że zapomniał o obietnicy, danej na chrzcie i grzeszył. Infirmus umiera samotnie: nikt mu nie może udzielić pomocy. Nadzieję może pokładać tylko w Bogu. Prosi, aby ludzie zapalili mu świecę i niech pamiętają, że ich także śmierć dosięgnie.

*Dbałość o przystosowanie pieśni do wymogów inscenizacyjnych, które to inscenizacje miały pełnić funkcję umoralniającą.

„DUSZA Z CIALA WYLECIAŁA”(PIEŚŃ)

*Pieśń wkomponowana w udramatyzowaną akcje „Skargi umierającego”.

*Mieszanie głosek „a” i „e”(np. „cieła” zamiast „ciała”)-związane związane dialektem pisarza z pogranicza śląsko- morawskiego.

*Regularny schemat rymowy aa(występujący sporadycznie w polskich pieśniach kościelnych XV wieku)

*Ośmiozgłoskowiec ze średniówką po czwartej sylabie.

*Kontynuacja sceny umierania człowieka z pieśni: „Ach, mój smętku, ma żałości!”. Dusza, opuściwszy ciało, przybywa na zieloną łąkę i rzewnie płacze. Ktoś pyta ja o przyczynę smutku. Dusza wyjaśnia, że nie wie, dokąd ma się udać. Rozmówca obiecuje zabrać ją do raju.

*Temat wiąże się z visio (nadprzyrodzona wizyjność, rozdzielenie duszy z ciałem, i.t.p) Poznawszy niedostępne śmiertelnikom prawdy, bohater utworu wizyjnego nie tylko pouczał swe otoczenie o perspektywie wiecznej nagrody i kary, ale najczęściej całkowicie odmieniał własny sposób życia.

*Dominujący dydaktyzm i nieodłączna tendencja umoralniająca.

*Utwory wizyjne często wykorzystywane przez kaznodziejów.

*Kierowanie uwagi na los duszy bezpośrednio po śmierci. Punkt ciężkości przeniesiony na los jednostki i na jej indywidualną odpowiedzialność za czyny oraz sąd szczegółowy.

*Różnica pomiędzy schematem fabularnym wizji, a pieśnią: po obejrzeniu zaświatów dusza z powrotem wracała na ziemię. Natomiast w polskiej pieśni do Kariny pozaziemskiej dusza śmiertelnika przybywa po to, aby rozliczywszy się ze swoich czynów, doświadczyć na sobie nieuchronnych praw bożych. Być może więc u źródeł genezy utworu leży watek pozagrobowego losu człowieka sprawiedliwego.(np. początkowa część „Visio s. Pauli”)

* Zielona łąka- miejsce oczekiwania.

*Brak czyśćca. Podział tylko na zbawienie i potępienie, choć czasami pojawiało się coś „niezupełnie rajskiego” i „niezupełne piekielnego”.

*Obraz zielonej łąki zadomowiony w średniowiecznych wizjach europejskich, dobrze znany sztuce sakralnej.

*Pieśń przeznaczona dla nieuczonej społeczności, łatwo przenikała do poezji ludowej.

„DIALOG MISTRZA POLIKARPA ZE ŚMIERCIĄ”

1.Geneza.

*Zaliczany do największych osiągnięć artystycznych polskiej poezji średniowiecznej dialog pomiędzy mędrcem o imieniu Polikarpus a personifikowaną Śmiercią zachował się w jednym zapisie, w kodeksie z drugiej połowy VX wieku, który zawierał „Skargę umierającego”.

*Zapisany prawdopodobnie w r.1463 roku przez bratanka Mikołaja z Mirzyńca, Dawida. Tytuł łaciński: De Morte prologus. Praca skryptowa nie została jednak zakończona.

*Pierwowzorem dialogu był łaciński prozaiczny dialog „Colloquium de morte”. Związek polskiego utworu z łacińskim był jednak luźny.

*Utwór wyrósł z inspiracji ideowych wspólnych europejskiej literaturze o śmierci, a zwłaszcza takich jej form jak wierszowane spory Człowieka lub różnych stanów ze Śmiercią, jak poematy typu Vado mori lub tańce śmierci.

2.Budowa utworu.

*Składa się z trzech nierównej wielkości części; wstępu, utrzymanego w formie wypowiedzi poetyckiego „ja”, zwracającego się najpierw do Boga, a następnie do słuchaczy; fragmentu narracyjno-opisowego, oraz obszernego dialogu, po którym miało z pewnością nastąpić zakończenie, nie zostało ono jednak dopisane.

*Wstęp:

Budowa właściwa dla retoryczno-poetyckich przedmów literackich, przeznaczonych do parateatralnej prezentacji głosowej. Autor zwraca się do Boga o pomoc w ułożeniu dzieła, które ma być pomnikiem Bożej chwały oraz spełnić formę pouczenia odbiorców.

Następuje zwrot do słuchaczy, w którym mówiący zachęca wszystkich ludzi do uważnego swej opowieści, albowiem każdy podlega prawu śmierci.

*Narrator informuje, że mędrzec wielki imieniem Polikarpus prosił Boga, aby pozwolił mu zobaczyć „śmierć w jej postawie”. Pewnego razu, gdy zatopiony w modlitwie został sam w kościele, Śmierć ukazał się jego oczom. Przerażony jej widokiem mistrz upadł na ziemię. Autor odwołał się w kreśleniu wizerunku śmierci do popularnego w zachodnim piśmiennictwie wizerunku żeńskiego trupa w stanie rozkładu.

*Mistrz i Śmierć SA nierozłącznymi stronami dialogu. Polikarpus, któremu Śmierć odebrała zdolność rozumowania, zamienia się w „ubogiego żaka”, zadającego pytania, na które występując w rolo nauczyciela Śmierć udziela wyczerpujących odpowiedzi.

*Degradacja Polikarpa czyni z niego postać komiczną. Śmierć natrząsa się z niego. Polikarp nie ukrywa swego strachu. Przemawia, leżąc twarzą do ziem. Podnosi się dopiero na zapewnienie rozmówczyni, że ta nie zamierza go jeszcze usiec swą kosą.

*Polikarpus formułuje pod adresem śmierci kolejne pytania: skąd się bierze zaciekłość śmierci wobec ludzi i czy można przekupić ją darami, uchodząc tym samym przed jej ciosem? Z kim będzie przyjaźniła się śmierć i dokąd się schroni, gdy wtrąci wszystkich ludzi? Co można sądzić o lekarzach, którzy zapewniają o wielkiej mocy aplikowanych przez siebie ziół a sami nie mogą uchronić się przed śmiercią? Czy on SA, mistrz Polikarpus może ukryć się przed Śmiercią, np. pod ziemią? Czy zdoła jej ujść, jeśli się będzie strzegł we dnie i w nocy? Czy Bóg ceni święte dziewice?

*Naiwność niektórych pytań ośmiesza mistrza Polikarpa w oczach Śmierci, budząc jej irytację. Przerażająca postać zdradza również cechy humorystyczne: lubi się znęcać nad leżącym u jej stóp nieborakiem, chwali się swoją wszechmocą. W największą jednak złość wprawia Śmierć niezdolność do pojęcia prawdy o bezwyjątkowości jej władzy nad ludźmi i wszelkimi stworzeniami.

*Treści intelektualne wywodów Śmierci, stanowiących odpowiedzi na zadawane przez Polikarpa pytania są nikłe. Przedstawiwszy krotko swój rodowód, związany z grzechem pierworodnym w formie opowieści, łączącej w sobie wątki biblijne, snuje historię o swych narodzinach z jabłka rajskiego.

*Główną tezą, wielokrotnie powtarzaną, jest teza o nieograniczonej mocy śmierci, która dosięga każdego, bez względu na majątek i stan. Śmierć powołuje się na argument Bożej woli i wylicza wszystkie stany, które jej podlegają: chorzy, zdrowi, starzy, młodzi, mędrcy i błazny, duchowni i świeccy, itp. Prezentacja grup siecznych stwarza okazję do przypomnienia ich grzechów(motyw de statu hominum) Satyryczne portrety: lekarza, sędziego, rolnika, kupca, biskupa, mnicha, rycerza, dworzanina, lichwiarza, starca itp.(motyw szczególnie popularny w XIV i XV wieku).Najwięcej uwagi poświęca Śmierć mnichom, obszernie przedstawiając postacie złego mnicha(zbiega), ukazując jednocześnie ideał w postaci dobrego mnicha.. Możliwe, że obserwacje wysnuł autor z autopsji, obserwując życie społeczne w Polsce tego okresu. W przeciwieństwie do złych mnichów, dobrzy zasługują na radość po śmierci, nie musza oni obawiać się kosy.

*Następnie pojawia się ustęp refleksyjny, dotyczący przemijania oraz nicości, odnoszących się do wszystkich ludzi( motyw vanitas vanitatum)

*Uderzające bogactwo językowe. Próba indywidualizowania leksyki i stylu wypowiedzi poszczególnych osób: narratora, Polikarpa i oraz Śmierci. Wstępna inwokacja do Boga posiada formę rozbudowanego złożonego zdania, w którym, oprócz pełnych namaszczenia epitetów, pojawia się paralelizm

*Metafora „szkoły- śmierci” i „ludzi- żaków”.

*Duże nagromadzenie epitetów.

*Śmierć chętnie gromadzi rzeczowniki i czasowniki, zadziwiające bogactwem nazewnictwa typów ludzkich.

*Niepozbawiony humoryzmu język. Prawdopodobnie dialog pełnił funkcję widowiska.

POEZJA ŚWIECKA I POLEMICZNO-RELIGIJNA

„WIERSZ O ZACHOWANIU SIĘ PRZY STOLE”

1.Geneza.

*Najwcześniejszy polski utwór o tematyce świeckiej, znany też jako „Gospodnie, da mi to wiedzieć…” lub „Wierszem Słoty o chlebowym stole”'

*Zachował się z XV wiecznego kodeksu, powstałego w latach 1413-1415, znajdującego się w bibliotece benedyktynów w Sieciechowie.

2.Budowa.

*Rozpoczyna się inwokacją do Boga z prośbą o natchnienie, umożliwiające należycie przedstawienie podjętego tematu, jakim jest „chlebowy stół”(w znaczeniu obyczaju biesiadnego)

*Autor mógł być tożsamy z Przecławem Słotą z Gosłowic, przedstawicielem typowej szlachty zaściankowej z przełomu XIV i XV wieku. Przyszły poeta przed rokiem 1397/8 trafił na dwór ówczesnego podczaszego krakowskiego, Tomka z Węgleszyna. Został potem burgrabim poznańskim.

*Środowiska dworów monarszych oraz panów feudalnych w Europie dojrzałego średniowiecza kultywowały wypracowany w szczegółach i przekazywany z pokolenia na pokolenie rytuał zachowań. W XIII i XIV wieku bywał on przedmiotem opisu w wierszowanych dziełach dydaktycznych, normatywizujących praktykowany kodeks obyczajowy.

*Ważny składnik w tego typu utworach: opis rytuału biesiadnego.

*Utwór Słoty wyrósł z podłoża europejskiej tradycji literatury parenetycznej.

3.Tematyka.

*Autor chciał opisać dworny obyczaj „wysoki”, przeciwstawiony wieśniaczemu, prostackiemu stylowi bycia. *Rytuał dworny był świadectwem „światowości” obyczajów. Słota wyraźnie zarysował opozycję pomiędzy sposobem bycia ludzi kulturalnych, a tych, którzy otrzymali jedynie domowe wychowanie.

*Dwa główne tematy: zasady dwornego biesiadowania oraz kult damy.

*Kompozycja dość luźna i kapryśna.

*Pochwała stołu i jadła, refleksje ogólna, iż biesiada pozwala zapomnieć o troskach i niepewnej przyszłości człowieka, wykład ogólnych zasad dwornego zachowania przy stole, przeciwstawienie obyczaju dwornego domowemu, zasady mycia rąk przed posiłkiem, normy biesiadowania pań i panien, reguły zachowania rycerza wobec damy przy stole, pochwała damy, zasady konwersacji biesiadnej, pochwała „żeńskiej twarzy”, zamknięcie utworu.

*Możliwe, że autor dokonał kompilacji toposów, występujących w europejskich literaturach parenetycznych.

*Ważny dokument kultury dworskiej. Utwór przeznaczony najprawdopodobniej do melorecytacji podczas biesiady(przemawia za tym częsta gramatyczna forma 1os.l.poj.) Utwór jest bezzwrotkowy, format waha się pomiędzy sześciozgłoskowcem a jedenastozgłoskowcem, choć podstawowa miarą jest jedenastozgłoskowiec.

*Słota operuje zwrotami do odbiorców- biesiadników(np. „Przymicie to powiedanie”)

*Utwór ułożony najprawdopodobniej przed rokiem 1409. Zachowany tekst został najprawdopodobniej zanotowany w pamięci.(liczne błędy i niejasności)

„PIEŚŃ O ZABICIU ANDRZEJA TĘCZYŃSKIEGO”

1.Geneza utworu: tło wydarzenia historyczne.

*Została napisana prawdopodobnie w końcu XV wieku na ostatniej wolnej karcie cennego kodeksu historycznego, będącego kiedyś własnością Jana Długosza.

*Przedstawia historię Andrzeja Tęczyńskiego, który w opinii autora został zabity przez mieszczan krakowskich z powodu spoliczkowania chłopa( mieszczanina). Tęczyńskiego zamordowano w kościele, a kapłani, próbujący go bronić, doznali obrażeń. Ciało mieszczanie wlekli po ulicy rynsztokiem, po czym, aby je zhańbić, ułożyli na schodach do góry nogami. Głównymi winowajcami zajścia byli: Waltko- rajca krakowski, „niewierny zdradźca” oraz Gleglar, którzy naradzali się miedzy sobą, w jaki sposób Tęczyńskiego zgładzić. Po dokonaniu zbrodni mieszczanie wysłali poselstwo do wrocławian ze skargą na ziemian(szlachtę), spotkali się jednak z odmowa i potępieniem. Występek mieszczan został pomszczony przez „pana krakowskiego” krakowskiego jego przyjaciół, za co Bóg winien obdarzyć ich zdrowiem. Na Boże błogosławieństwo zasługuje też syn Tęczyńskiego, który pomścił śmierć ojca.

*Wydarzenia te rozegrały się w latach 1461-1462. Brat kasztelana krakowskiego Jana Tęczyńskeigo, Andrzej, zamierzał wyruszyć na czele swego oddziału na wojnę pruską, prowadzoną przez Kazimierza Jagiellończyka z Krzyżakami. Przed wyprawą oddał swą zbroję do renowacji krakowskiemu płatnerzowi, Klemensowi. Niezadowolony z wykonanej naprawy, wypłacił mniej pieniędzy niż było w umowie. Na protesty płatnerza odpowiedział pobiciem go, a następnie złożył nań skargę. Po Klemensa wysłano straż, a gdy prowadzono go ulica, poturbowany rzemieślnik zadrwił publicznie z Tęczyńskiego, że teraz już nie może go bić, bo posiada ochronę, dotknięty do żywego starosta rzucił się razem ze swymi bliskimi na Klemensa i pobił go do nieprzytomności. Rajcy miejscy na tę wieść udali się do królowej. Ta nakazała pokój i wyznaczyła dla każdej strony grzywnę za jego zakłócenie. Jednak zamieszki już wybuchły w mieście. Tłum rzucił się w pościg za uciekającym Tęczyńskim. Ten usiłował schronić się w kościele franciszkanów, ale bezskutecznie. Został zabity. Odbył się następnie sąd nad winowajcami śmierci. Wyrok zapadł w Krakowie 15.01.1462 roku. Ścięto sześciu przedstawicieli miasta, w zasadzie niewinnych. Syn zabitego odrzucił błagania o litość i ułaskawienie.

*Utwór został ułożony po wykonaniu wyroku na sześciu rajcach.

2.Budowa utworu.

*Tendencja utworu jest przejrzysta. Rysunek Andrzeja Tęczyńskiego jest wyidealizowany. Zamordowany starosta jawi nam się jako szlachetny rycerz. Pragnący w potrzebie służyć królowi i ojczyźnie, niesprawiedliwie zabity przez mieszczan i zhańbiony po śmierci. Uznanie i sympatia otaczają też jego brata oraz syna. Do mieszczan anonimowy autor podchodzi z pogardą i nienawiścią, co oddaje ówczesne nastawienie szlachty do przedstawicieli niższego stanu. Ściętych niewinnie rajców: Greglara i Waltka przedstawił jako zdrajców.

*Pieśń taka mogła wyjść tylko spod pióra szlachcica. Można mniemać, że celem utworu było nie tyle przedstawienie wydarzeń historycznych., było podsycenie nienawiści szlachty do mieszczan krakowskich. Można przypuszczać, że utwór był przeznaczony do melorecytacji.

*Utwór składa się z 26 wierszy rymowanych stychicznie., o silnie zróżnicowanej długości: od ośmiu do piętnastozgłoskowca. Obecność rymów wewnętrznych. Formaty te należały w polskiej poezji do rzadkości.

*Pisarz przeważnie zaczynał wersy od dużej litery.

*Prostota budowy składniowej, potoczność języka poetyckiego, pełnego prozaizmów i wulgaryzmów. Ciekawe są niezbyt zgodne z duchem chrześcijańskiego miłosierdzia modlitewne apostrofy do Boga o wsparcie i pomoc dla możnych szukających zemsty na mieszczanach.

„CHYTRZE BYDLĄ Z PANY KMIECIE...”(SATYRA NA LENIWYCH CHŁOPÓW)

1.Chłop w literaturze europejskiej średniowiecza.

*W społeczeństwie feudalnym rolnik postrzegany był krytycznie i niechętnie. Rolników ukazywano jako tych, którzy różnymi sposobami wprowadzają w błąd swoich panów. Literatura europejska chętnie posługiwała się toposem wieśniaka- „dzikiego zwierzęcia”, odrażającego fizycznie, brudnego, nędznie odzianego a nadto oszusta. Pisano o: ucieczkach, sabotowaniu prac rolnych, kłusownictwie, kradzieżach płodów z ról, fałszowaniu miar itp.

*Ciekawe jest to, że równocześnie w literaturze XII i XII wieku funkcjonuje również bliski „Georgikom” Wergiliusza obraz rolnika, zajmującego się szlachetnym zajęciem- uprawą roli. Rolnik zajmuje tu miejsce pośrednie, pomiędzy wysokim rycerzem a niskim pasterzem.

2.Geneza „Satyry na leniwych chłopów”

*Pierwszy literacki wizerunek wieśniaka w Polsce. Inne europejskie: „Antigameratus” Frowinusa, mistrz Oloch „O występkach, które się panoszą po świecie”, zbiór łacińskich kazań stanowych „Sermones de tempore”

*Zanotowany przez anonimowego pisarza w rękopisie z XV wieku.

3.Treść utworu.

*Bohaterem jest kmieć, początkowe wersy mówią o kmieciach, jako o pewnej zbiorowości, dalsze skupiają się na pojedynczym kmieciu.

*Nazwa „kmieć” przeżyła w języku istną ewolucję. Początkowo stosowana była w odniesieniu do dostojników książęcych lub królewskich. Potem odnoszono je do zamożnej grupy mieszkańców wsi. Ludność wiejska była ówcześnie silnie zróżnicowana majątkowo, z czego kmethones stanowili najliczniejszą grupę. Uprawiali co najmniej 1łan ziemi, w zamian za co byli zobowiązani do określonych powinności wobec właściciela ziemi. Uznawali oni swoich właścicieli za panów, mieli płacić roczny czynsz oraz wykonywać określone prace na roli, panowie za to uznawali ich za „swoich ludzi”. W ciągu XV wieku wymagania wobec kmieci zwiększały się. Miało to związek z korzyściami ekonomicznymi. Pomiędzy kmieciami a panami niejednokrotnie dochodziło do konfliktów, często znajdujących finał w sądzie. Ponieważ próby dochodzenia swych praw przez kmieci często zawodziły, zbiegali oni do innych właścicieli ziemskich lub sabotowali prace, wykonując ją źle i z najmniejszym uszczerbkiem własnym.

*W polskiej literaturze stereotypowy kmetho , zachowawszy wszystkie charakterystyczne dla stanu właściwości, a zwłaszcza niezmiennie obłudny stosunek do pana, stał się przedmiotem obserwacji podczas przymusowo spełnianych obowiązków.

-W dniu wyznaczonym na odrobienie pańszczyzny wchodzi w pole z dużym opóźnieniem.

-Udaje, że musi naprawić sprzęt i używa innych podstępów.

-W obecności pana pracuje, pilnowany porzuca zajęcia.

-Wyglądający na prostaka kmieć jest w istocie „chytrym pachołkiem”, podstępnie nastającym na dobro swego pana.

*Trudno oprzeć się mniemaniu, ze opis chytrego kmiecia jest rezultatem wnikliwej obserwacji, poczynionej przez osobę dobrze znającą ówczesną wieś polską.

*Realistyczny obrazek życia wiejskiego z XV wieku.

*Prosty ośmiozgłoskowiec rymowany odznaczający się walorami językowymi zbliżającymi go do mowy potocznej.

„PIEŚŃ O WIKLEFIE” JĘDRZEJ GAŁKA Z DOBCZYNA

1.Krótka biografia.

Jędrzej Gałka urodził się najprawdopodobniej w Dobczynie pod Śremem koło roku 1400. Wiadomo, że w roku 1420 wstąpił na wydział atrium na Uniwersytecie Krakowskim. Potem został magistrem. W roku 1449 popadł w ostry konflikt z władzami kościelnymi i uniwersyteckimi, w wyniku, którego Gałka został wysłany na półroczną pokutę do klasztoru cystersów w Mogile. Gałka pozostawał pod wpływem płynących z Pragi idei husyckich. Gałka nie mógł zrozumieć, dlaczego kościół potępił nauczania oksfordzkiego uczonego Johna Wiklefa, opierające się na realizmie pojęciowym. Gałka głosił jego poglądy z katedry, co przypłacił rewizją mieszkania oraz konfiskatą mienia (w tym czasie przebywał w Mogile), a wszystko to za sprawą zdrajcy, któremu Gałka ufał-Janowi Elgotowi. On to wydał Gałkę Zbigniewowi Oleśnickiemu-profesorowi Uniwersytetu Krakowskiego. Miało dojść do procesu w Mogile, ale Gałka zbiegł do Głodówka, gdzie schronił się na dworze księcia głogowsko- opolskiego, Bolka V. Dzięki pomocy cystersów mogilskich, znalazł się wkrótce na emigracji. Wysłał listy do profesorów, w których przyznał się do znajomości dzieł Wiklefa, ale protestował przeciwko pomówieniom o herezję. Domagał się, aby sprawę oddano w ręce króla. W Głogówku napisał w 1449 roku „Pieśń o Wiklefie”, po czym tekst przesłał do podkomorzego krakowskiego, Piotra Szafrańca.

2.. Tło powstania utworu.

*Tekst „Pieśni o Wiklefie” wraz z nutowym zapisem melodii, który przetrwał do dzisiejszych czasów, jest kopią naniesioną około połowy XVI wieku przez pewnego protestanckiego teologa.

*Nauka Wiklefa:

-radykalna myśl krytyczno-reformatorska, sprzeciwiająca się bogactwu i rozkładowi moralnemu instytucji kościoła;

-władza ziemska oraz materialna zasobność kościoła =upadek;

-potępienie handlu urzędu i godnosciami;

-zachęta do uważnego czytania Biblii w języku narodowym;

-poglądy Wiklefa dotarły do rąk Husa, uczonego, kapłana i kaznodziei, który uległ myśli reformatora. Wkrótce potem kazano Husowi spalić pisma Wiklefa. Antypapież obłożył go ekskomuniką. W Pradze doszło do rozruchów ludowych. Wkrótce potem Hus został skazany na śmierć za herezję, 6.07. 1415 roku.

3.Budowa utworu.

*Utwór nie jest obszerny: składa się z wersów sześciu- i siedmiozgłoskowych, podzielonych na 14 pięciowierszowych strof.

*Budowa tekstu ściśle podporządkowana melodii znanej w XVw. w Czechach.

*Podział na trzy części:

-pochwała Wiklefa oraz wykład podstawowych założeń jego systemu myślowego,

-przeciwstawienie Kościoła Chrystusowego kościołowi opanowanemu przez Antychrysta-papieża i podporządkowanie mu „cesarskich popów”,

-ukazanie chrześcijańskiego sposobu walki z Antychrystem.

*Początkowa strofka zawiera zwrot do Polaków, Niemców i innych narodów, aby zaufały nauce Wiklefa, opartej na prawdzie. Wiklef jest największym mistrzem wszechczasów, nie było takiego w przeszłości, nie będzie takiego aż do czasów sądu ostatecznego. Każdy, kto pragnie dowiedzieć się o nim czegoś, gdy raz przyjmie jego naukę, nie odstąpi już od niej nigdy.*Gałka nawiązuje do wyznawanego przez Wiklefa poglądu filozoficznego: do skrajnego realizmu- przyjmuje rzeczywisty, obiektywny byt pojęć ogólnych.

*Następnie Gałka nawiązuje do znanych sobie traktatów Wiklefa, m.in. „O eucharystii”, „O władzy papieża” i innych.

*Przeciwstawienie dwóch antagonistycznych sił oraz właściwych im postaw moralnych („Krystowi kapłani” kontra stronnictwo papieża Antychrysta)

*Nawiązanie do legendy o papieżu Sylwestrze: głosiła, że Sylwester w cudowny sposób uzdrowił cesarza Konstantyna z trądu, nawrócił go na wiarę chrześcijańską i ochrzcił, za co Konstantyn ofiarował mu władzę w Rzymie, a biskupom nakazał uznać go za władcę. Na mocy tego rzekomego dokumentu Grzegorz VII i następnie kolejni papieże dążyli do umocnienia władzy politycznej Kościoła.

*Walka, jaką stronnictwo Chrystusowe winno stoczyć z Kościołem.Wezwanie do bezkrwawej walki z Antychrystem(motywy apokaliptyczne). Uznanie papieża za Antychrysta, a papiestwa za królestwo ziemskie szatana, wiązało się w średniowieczu z ruchem waldensów i katarów. Wykorzystywał je również Wiklef, a potem Hus.

*Zwolennicy nauki Chrystusa winni się modlić, głosić prawdę, zawarte w słowach Chrystusa (które to słowo będzie mieczem w ręku przeciwko ich wrogom) Autor w tym względzie powołuje się na Drugi List do Tesaloliczan św. Pawła, Ewangelię według św. Jana(8, 31-32). Widać tu też związek z Listem do Hebrajczyków(4, 12).

*Walka z Antychrystem musi prowadzić do jego śmierci i powrotu Kościoła Bożego do pierwotnych zasad świętości oraz ubóstwa.*Piesń kończy się modlitewnym zwrotem do Chrystusa, aby raczył dać Kościołowi kapłanów, głoszących ludowi słowa Objawienia.

*W ideologii Gałki dopatrywano się swoistego optymizmu- głęboka wiara w odrodzenie, za sprawą tak wielkich ludzi jak Wiklef.

---