GERONTOLOGIA I GERIATRIA - RYS HISTORYCZNY, ZAKRES, CELE I ZAŁOŻENIA

Procesami starzenia i starością jako określonym stanem człowiek interesuje się od bardzo dawna i to zarówno w aspekcie poznawczym jak i możliwości praktycznego poprawiania tego okresu życia. Świadomi bezradności, przez bardzo długi czas oczekiwaliśmy skutecznego wsparcia w wierzeniach i sztukach magicznych, by od około 100 lat szukać racjonalnych rozwiązań w intensywnych badaniach naukowych.

Pod koniec XIX i na początku XX wieku rozpoczęły swoją drogę rozwoju gerontologia oraz geriatria.

Gerontologia jest nauką o starości i o wszystkich związanych z nią zjawiskach i problemach. Jej nazwa utworzona została ze słów pochodzenia greckiego: geras - starość, geron - starzec lub mędrzec, logos - nauka. Zagadnienia te są obszerne i różnorodne, dlatego gerontologiem może być nie tylko lekarz, lecz i biolog badający zjawiska starzenia się w świecie roślin i zwierząt, a także socjolog zajmujący się społecznymi problemami starości ludzkiej oraz psycholog badający związane ze starzeniem zjawiska i zmiany psychiczne.

1903 - Ilia Miecznikow (Paryż) zapoczątkowuje badania nad ludźmi starszymi i nadaje nazwę nowej nauce „gerontologia”

1928 - w Stanford University w Kaliforni powstaje pierwszy instytut dla badania procesów starzenia się

1929 - Rybnikow opisuje gerontologię jako dziedzinę wiedzy, która bada zachowania się ludzi w starszym wieku, a jej celem jest zbadanie przyczyn i warunków starzenia się i dokładny opis regularnie postępujących zmian zachowania, zależnych od wieku.

1933 - powstaje pierwsza publikacja autorstwa Charlotty Buhler obejmująca całość ludzkiego życia

1938 - powstaje praca Gruhlego, charakteryzująca objawy starzenia się

1945 - powstaje pierwsze Towarzystwo Gerontologiczne w USA

1946 - pierwsze czasopisma pt. Jurnal of Gerontology, w którym systematycznie ukazywały się artykuły na temat procesów starzenia się biologicznego, psychologicznego i społecznego

1950 - powstaje Międzynarodowe Towarzystwo Gerontologiczne

1951 - utworzenie w ramach Towarzystwa sekcji nauk społecznych

1960 - pierwszy Kongres Gerontologiczny, który zgromadził 1100 gerontologów z 32 krajów

1972 - w Polsce powstaje Towarzystwo Gerontologiczne z siedzibą w Warszawie

1973 - ukazuje się publikacja J. Piotrkowskiego pt. Miejsce człowieka starego w rodzinie i społeczeństwie

1974 - Pierwszy Zjazd Polskiego Towarzystwa Gerontologicznego

1975 - ukazał się pamiętnik zjazdu zawierający następujące działy: problematyka i stan badań, problemy gerontologii społecznej, aktywność osób starszych, problemy kliniczne i organizacja opieki zdrowotnej i społecznej

Gerontologia jest nauką interdyscyplinarną, tzn. wchodzi w zakres wielu nauk (dyscyplin), skupiając specjalistów kilku dziedzin.

NAUKI GERONTOLOGICZNE

GERONTOLOGIA (w ujęciu interdyscyplinarnym)
GERIATRIA	PSYCHO-GERONTOLOGIA	SOCJO- GERONTOLOGIA	GERAGOGIKA

Gerontologia społeczna (socjo-gerontologia) zajmuje się badaniem warunków życia oraz potrzeb ludzi starszych, dążąc do zaspokojenia tych potrzeb, a także analizując rolę i zadania starszego pokolenia - tak w rodzinie, jak i w społeczeństwie.

Gerontologia kliniczna (termin używany w krajach zachodnich). Nie jest on równoznaczny z geriatrią przede wszystkim, dlatego, że klinika zajmuje się tylko chorobami i nie obejmuje profilaktyki.

Geragogika (gerontopedagogika) wspomaga prawidłową adaptację do starości. Analizuje ona ostatnią fazę rozwojową życia ludzkiego, diagnozuje sytuację życiową ludzi starych, określa główne czynniki warunkujące proces starzenia się. Prowadzi badania nad przedłużeniem i optymalizacją warunków aktywnego życia osób w wieku poprodukcyjnym.

Psychogerontologia zajmuje się zagadnieniami dotyczącymi adaptacji psychiki ludzi starzejących się do nieuniknionego okresu starości. Jednym z fundamentalnych elementów tej adaptacji jest zgoda na własną starość, uświadomienie sobie, że jest to taki sam etap życia jak inne, posiadający swoje radości i problemy. Akceptacja własnej starości jest połową sukcesu w walce o szczęśliwą, satysfakcjonującą starość.

Gerontologia to nie to samo, co geriatria. Geriatria to specjalizacja w obrębie medycyny, która interesuje się wyłącznie diagnozą i leczeniem ludzi starszych, skupia się przede wszystkim na chorobach tego wieku. Gerontologia jest wiedzą znacznie bogatszą: dotyczy nie tylko chorób wieku starszego, ale i warunków życia osób starszych, dochodów, ich wypoczynkiem, rekreacją, organizacją wolnego czasu, a także problemami psychologicznymi i społecznymi. Dlatego gerontolog zajmuje się znacznie szerszym zakresem spraw aniżeli geriatra i jest raczej doradcą nie lekarzem.

Geriatria - od greckiego geras (stary człowiek) oraz iatreia (leczenie), to dział medycyny wieku starszego. Nauka ta zajmuje się głównie chorobami ludzi starzejących się i starych oraz zapobieganiem chorobom i niedołęstwu wieku starczego.

1909 - I. Nasher zapoczątkowuje i nazywa nową dziedzinę geriatria

1935 - powstaje pierwszy zespół szpitalny dla 847 osób w podeszłym wieku, prowadzony przez dr Warren, który zostaje przekształcony w czynny zespół geriatryczny

1946 - dr Warren zwraca uwagę na znaczenie wprowadzenia geriatrii do kształcenia przyszłych lekarzy i pielęgniarek

1949 - opieka nad ludźmi starszymi zostaje wprowadzona jako przedmiot na medycznych studiach wyższych

1959 - Doreen Norton zwraca uwagę na znaczenie kształcenia pielęgniarek w zakresie geriatrii

1971 - wprowadzenie geriatrii jako zajęć fakultatywnych (nieobowiązkowych) dla pielęgniarek

1979 - wprowadzenie pielęgniarstwa geriatrycznego w program nauczania, jako obowiązującego w szkołach pielęgniarskich

Cechy geriatrii:

• Odróżnianie i ocena stanów chorobowych wymagających leczenia od fizjopatologicznych następstw starzenia się człowieka wymagających postępowania usprawniającego (rewitalizacji),

• Holistyczne podchodzenie do zdrowotnych problemów osób w wieku podeszłym i kompleksowe rozwiązywanie ich potrzeb prewencyjno-leczniczych oraz psychologicznych, jak również przystosowywanie ich do samodzielności we własnym, naturalnym środowisku (rehabilitacja),

• umiejętność racjonalnego koordynowania (hierarchizacji) licznych potrzeb diagnostyczno-leczniczych oraz rehabilitacyjnych starszego pacjenta.

Specyfiką geriatrii jest odmienność chorowania ludzi w wieku podeszłym. Skłaniają się na nią aspekty epidemiologiczne:

• swoiste dla wieku podeszłego (upadki, osteoporoza, nieotrzymanie zwieraczy),

• charakteryzujące się odrębnością w przebiegu (nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, niewydolność serca),

• duża częstość równocześnie występujących stanów chorobowych (wielochorobowość - polipatologia).

Cel geriatrii Więcej lat do życia i więcej życia do lat

Świat gwałtownie się starzeje. Według statystyk WHO, 7% całej populacji świata to ludzie powyżej 65 roku życia. Oznacza to, że próg „starego” społeczeństwa osiągnęła już w 1967 roku. W 1980 roku przekroczyliśmy kolejną granicę - 10% społeczeństwa powyżej 65 roku życia dołączając tym samym do społeczeństw o zaawansowanej starości.

Dziś w Polsce liczba osób powyżej 65 roku życia przekroczyła 13%. Według prognoz w 2020 roku, co czwarty mieszkaniec Polski przekroczy 60 rok życia.

Jednocześnie wydłuża się przeciętna długość życia, u kobiet przekroczyła 79 lat, a u mężczyzn - 71.

W starzejącym się społeczeństwie geriatria zacznie odgrywać coraz większą rolę. Przyjmuje się, że na 4 tys. osób powyżej 75 lat powinien przypadać 1 geriatra.

Tymczasem w Polsce jest zaledwie 80 czynnych geriatrów.

W krajach zachodnich sytuacja wygląda znacznie lepiej: w Anglii -800, w Niemczech - 1800, Słowacja - 130 geriatrów, Czechy - 150.

Polskie Towarzystwo Gerontologiczne wskazuje na konieczność:

1. Stworzenia geriatrycznej opieki zdrowotnej opartej na powszechnym systemie ochrony zdrowia

2. Kompleksowego charakteru opieki geriatrycznej i zaspokajania jego potrzeb medycznych, psychospołecznych

3. Utrzymanie człowieka starszego w jego środowisku życiowym i zapewnienie mu maksymalnej samodzielności

4. Opieki zindywidualizowanej do potrzeb starszego człowieka

5. Stworzenia wielostronnego i interdyscyplinarnego systemu opieki geriatrycznej

6. Finansowania opieki nad ludźmi z wielu źródeł

Funkcje opieki geriatrycznej:

1. Profilaktycznej oceny sprawności fizycznej w zakresie czynności życia codziennego, funkcji poznawczych i emocji

2. Oceny zagrożeń środowiskowych i socjalnych

3. Rozpoznawania najważniejszych potrzeb niesprawnych osób starszych i ich opiekunów

4. Organizacji zaspokajania tych potrzeb

5. Prewencji wtórnej

6. Edukacji

7. Organizacji pomocy różnych praktyków: geriatry, pielęgniarki środowiskowej, pracownika socjalnego, lekarza psychiatry, rehabilitanta, psychologa, logopedy czy terapeuty zajęciowego

---