Seminarium II

Szczegółowe badanie głowy i szyi.

A) Czaszka - wielkość i kształt.

- Wielkogłowie (macrocephalia) - zwiększenie wymiarów głowy występuje w:

• wodogłowiu wewnętrznym (hydrocephalus internus) - płyn mózgowo-rdzeniowy gromadzi się w komorach bocznych mózgu

• akromegalii

• chorobie Pageta

• krzywicy (rachitis).

- Małogłowie (microcephalia) - zmniejszenie wymiarów głowy - jest zaburzeniem rozwojowym; występuje w kretynizmie.

- Czaszkę wieżową (oxycephalia) spotyka się:

• we wrodzonej żółtaczce hemolitycznej

• w przypadku przedwczesnego zarośnięcia szwów: strzałkowego i wieńcowego.

- Czaszka kwadratowa (caput quadratum) - kanciastego kształtu, z dużymi guzami czołowymi i skroniowymi; występuje w

• krzywicy - kości potylicy są spłaszczone , miękkie (craniotebes - zmiękczenie kości).

B) Twarz

- Typowy wygląd twarzy z wytrzeszczem gałek ocznych w chorobie Gravesa-Basedowa: skóra twarzy cienka, delikatna, często spocona, pojawia się zaczerwienienie pod wpływem niewielkich podniet, charakterystyczny blask szeroko otwartych oczu.

- W niedoczynności tarczycy wyraz twarzy jest apatyczny, tępy, spojrzenie martwe, zamglone; twarz nieruchoma, bez mimiki; skora sucha, chłodna, blada; pogrubiała i obrzękła skóra twarzy (obrzęk śluzowaty - myxaedema) doprowadza do zatarcia jej wyrazu.

Twarz obrzękła (zwłaszcza obrzęk powiek) jest najczęściej wyrazem choroby nerek.

- W kretynizmie - wyraz twarzy apatyczny, tępy, szpary powiekowe wąskie na skutek obrzęku powiek; skóra sucha o zabarwieniu woskowym, obrzęknięta.

- W akromegalii - powiększenie żuchwy i prognetyzm, powiększenie warg, nosa, małżowin usznych, języka i krtani.

- Twarz okrągła (facies lunaris) - typowa dla zespołu Cushinga. Policzki pucołowate, zaczerwienione i gorące; wargi i śluzówki ciemno-czerwone.

- Twarz hipokratesa (facies hippocratica) - zapadnięte, blade policzki, silnie zaznaczone fałdy twarzy, zaostrzony nos, zapadnięte oczy, zimne uszy; skóra twarzy: bladosina, zimna, pokryta zimnym potem. Występuje w:

• zapaleniu otrzewnej

• niedrożności jelit

• cholerze.

- Risus sardonicus - usta są jakby zastygłe w śmiechu przy zmarszczonym czole, jest wywołany tonicznym napięciem mięśni twarzy, występuje u chorych na tężec.

- W porażeniu nerwu twarzowego występuje asymetria twarzy objawiająca się nieruchomością połowy twarzy i pociągnięciem jej na stronę zdrową.

- Objaw Chwostka - lekkie uderzenie pnia nerwu twarzowego tuż przed małżowiną uszną powoduje skurcz mięśni mimicznych twarzy.

C) Oczy

- Wytrzeszcz gałek ocznych (exophthalmus) występuje w chorobie Gravesa-Basedowa. Jeśli jest znaczny, to powoduje zapalenie spojówek ,niedomykalność powiek oraz wysychanie rogówki.

- Wytrzeszcz obustronny spotyka się w:

• oksycephalii

• zakrzepach zatoki jamistej.

- Wytrzeszcz tętniczy (exophthalmus pulsans) jest najczęściej wywołany urazem uszkadzającym tętnice szyjne wewnętrzne.

- Jednostronny wytrzeszcz oczu jest objawem:

• guza oczodołu

• ropawicy

• zakrzepowego zapalenia żył oczodołu.

- Zapadnięcie gałek ocznych do oczodołu (enophthalmus) jest wywołane zanikiem tkanki oczodołu lub schorzeniem rdzenia. Obustronne zapadnięcie stwierdza się w:

• chorobach wyniszczających

• wymiotach i biegunkach

• ostrej niewydolności krążenia

- Zespół Hornera ( jednostronne zapadnięcie gałki ocznej, zwężenie źrenicy, zwężenie szpary powiekowej wywołane częściowym opadnięciem powieki górnej - enopthalmus, myosis et ptosis palpebrae + jednostronny brak pocenia się twarzy i szyi) pojawia się w:

• pierwotnym raku płuc

• raku tarczyce

• tętniaku aorty

• guzach śródpiersia

Zespół Hornera jest spowodowany porażeniem nerwu współczulnego szyjnego unerwiającego m. tarczkowy, m. rozszerzacz źrenicy i m. oczodołowy. Na powiekach stwierdza się:

• zmarszczkę nalęstną (epicantus) - pionowy fałd skórny przesłaniający wewnętrzny kąt szpary powiekowej; występuje w zespole Downa.

• opryszczkę powieki (herpes simplex)

• jęczmień (hordeolum)

• kępki żółte (xanthelasma palpebrarum) - stwierdza się w cukrzycy, miażdżycy tętnic, nadciśnieniu tętniczym i w okresie przekwitania.

- Zabarwienie spojówek:

• blade - w niedokrwistości

• żółte - w żółtaczce

• nadmierne zaczerwienienie - w zapaleniu spojówek, czerwienicy prawdziwej i w chorobie posurowiczej

- Wybroczyny lub wylewy do spojówek zdarzają się w:

• ostrym zapaleniu spojówek

• skazach krwotocznych

• stwardnieniu tętnic

• krztuścu

- Zapalenie spojówek (coniuctivitis) doprowadza do pieczenia pod powiekami, łzawienia, nieraz światłowstrętu. Stwierdza się przekrwienie i obrzęk spojówek, nieraz wybroczyny i zapalną wydzielinę. Zapalenie spojówek najczęściej wywołane jest drobnoustrojem.

- Ostre zapalenie gruczołu łzowego (dacryoadenitis acute) zdarza się w odrze, płonicy, śwince i innych chorobach zakaźnych. Objawia się bólem okolicy gruczołu łzowego, obrzękiem powieki górnej, wyczuwalnym powiększeniem części powiekowej gruczołu łzowego i obrzękiem przedusznych węzłów chłonnych.

- Wysychanie rogówek pojawia się w chorobach gruczołów łzowych (upośledzenie wydzielania łez), w niedomykalności szpary powiekowej i może doprowadzić do owrzodzenia rogówek.

- Zapalenie miąższowe rogówek (keratitis parenchymatosa) najczęściej rozwija się na tle kiły wrodzonej.

- Obwódka starcza (gerontoxon, arcus senilis) - jest objawem starzenia się - koliste zmętnienie zewnętrznego brzegu rogówki.

- W chorobie Wilsona (zwyrodnieniu wątrobowo-soczewkowym) występuje srebrno-żółto-brunatny pierścień okołorogówkowy Keysera-Fleischera. Stwierdza się objawy marskości wątroby i uszkodzenie jąder podstawnych mózgu.

- Błękitne twardówki są objawem osteogenesis imperfecta, natomiast żółte zabarwienie twardówek jest zwykle pierwszą oznaką żółtaczki.

- Anisocoria - nierówność źrenic występuje w:

• napadach jaskry

• porażeniu nerwu okoruchowego

• kile OUN

• zapalenie opon mózgowych

• udarze mózgu

• krwotokach podpajęczynówkowych, pod- i nadtwardówkowych

• tętniaku aorty uciskającym nerw współczulny, przez co źrenice po tej stronie rozszerzają się.

- Odchylenie od okrągłego kształtu źrenic zdarza się w:

• wiądzie rdzenia kręgowego

• kile OUN

• napadzie jaskry

• porażeniu postępującym

- Zwężenie źrenic (myosis) występuje w

• zatruciu: morfiną, pilokarpiną, fizostygminą, nikotyną

• wiądzie rdzenia

• porażeniu postępującego

• obustronnym zapaleniu tęczówki i ciałka rzęskowego

• śpiączce mocznicowej

- Rozszerzenie źrenic (mydriosis) charakterystyczne dla:

• zatrucia atropiną

• jaskry

• wstrząsu i agonii

• ostrego zatrucia etanolem, metanolem, CO, jadem kiełbasianym i grzybami

- Brak odruchu źrenic na światło zdarza się w:

• śpiączkach i zatruciach

• chorobach oczu: ślepocie, ostrym napadzie jaskry

- Objaw Argyll -Robertsona - polega na nieregularnym bezpośrednim i konsensualnym (pośrednim) odruchu źrenic na światło z prawidłową ich reakcją na nastawność i zbieżność (akomodację i konwergencję). Źrenice małe, nieregularne z prawidłową ostrością wzroku. Charakterystyczny dla wiądu rdzenia (tabes dorsalis) i porażenia postępującego (paralysis progressiva) oraz kiły układu nerwowego i uszkodzenia pokrywy śródmózgowia.

- W zespole Adiego (pseudotabes) stwierdza się brak reakcji/powolną reakcję rozszerzania źrenicy na światło, natomiast na nastawność i zbieżność źrenica reaguje powoli (zwęża się) - toniczne źrenice.

- Porażenie nerwu okoruchowego (III) doprowadza do:

• opadnięcia górnej powieki (ptosis)

• porażenia ruchów gałki ocznej

• rozszerzenia źrenicy i braku oddziaływania jej na światło, nastawność i zbieżność

gałka oczna zwrócona na zewnątrz

- Oczopląs (nystagmus) - z reguły obustronne mimowolne ruchy gałek ocznych, występuje najłatwiej podczas patrzenia badanej osoby w bok. Oczopląs występuje:

• w niektórych chorobach OUN (guzy móżdżku, stwardnienie rozsiane)

• w chorobie Memere'a i zapaleniu błędnika

- W chorobie Gravesa-Basedowa spotyka się:

• objaw Grafego (-) - górna powieka opóźnia się w stosunku do gałki ocznej; odsłania biały pas twardówki nad tęczówką

• objaw Kochera (+) - powieka górna podnosi się szybciej od gałki ocznej, przez co widoczny jest biały rąbek białkówki

• objaw Moebiusa - polega na utrudnieniu ruchów zbieżnych gałek ocznych (osłabienie mięśni zewnętrznych oczu)

• objaw Stellwaga - jest dodatni w chorobie Gravesa-Basedowa, jeśli mruganie powiek jest rzadkie

• objaw Dalrymple'a - rozszerzenie szpary ocznej, wskutek zmożonego napięcia mięśni powiek.

- Odruch rogówkowy - wywołuje się dotknięciem rogówki piórkiem lub włosem albo dmuchnięciem w oko; powstaje wówczas skurcz mięśnia okrężnego oka i mrugnięcie obu oczu. Zniknięcie odruchu rogówkowego może nastąpić w:

• śpiączce

• ogólnym znieczuleniu

• histerii

D) Nos

Nos siodełkowaty występuje w kile wrodzonej.

Nos lornetkowaty - zniszczeniu ulega szkielet kostny i chrzęstny. Występuje w kile wrodzonej.

Badanie nosa:

• drożność

• wyciek z nosa

• zachowanie nozdrzy podczas oddychania

Krwawienie i krwotoki z nosa (epistaxis) zdarzają się w:

• ostrych chorobach gorączkowych (grypa, odra, płonica, gorączka reumatyczna, dur brzuszny)

• ostrym i przewlekłym zapaleniu nerek

• skazach krwotocznych

• nadciśnieniu tętniczym

• miażdżycy tętnic

• zapaleniu wsierdzia

• przewlekłej niewydolności krążenia

E) Uszy

Na małżowinie usznej i w zewnętrznym przewodzie słuchowym spotyka się:

• wypryski

• różę

• czyrak przewodu słuchowego zewnętrznego

• opryszczkę

• półpasiec uszny

• zapalenie ochrzęstnej małżowiny usznej.

- Ostre zapalenie wyrostka sutkowatego (mastoiditis acuta) i wyciek z przewodu usznego występuje w przebiegu zapalenia ucha środkowego.

- Powiększenie przyusznych węzłów chłonnych zdarza się w:

• zapaleniu ucha zewnętrznego

• róży

• stanach zapalnych górnej połowy twarzy

• nowotworach małżowiny usznej

F) Policzki, usta

Cuchnięcie z ust (foetor ex ore) pojawia się w:

• ropniu okołomigdałkowym

• wrzodziejącym zapaleniu jamy ustnej (w przebiegu ostrej białaczki)

• rozszerzeniach oskrzeli

• zgorzeli płuc

• raku i uchyłku przełyku

Wargi:

- zabarwienie: blade - w niedokrwistości, sine - w sinicy, zbliżone do żółtego - w żółtaczce

- stopień wilgotności: wysuszenie warg w: durze brzusznym, ciężkich chorobach gorączkowych, śpiączce cukrzycowej, mocznicy, ostrym zapaleniu otrzewnej

- grubość warg: zgrubienie w: ciąży, niedoczynności tarczycy, akromegalii, obrzęku Puinckego

-opryszczka na wargach

@Copyright by Marek Korożan

8

---