Kary i nagrody w procesie wychowawczym
W grupie przedszkolnej tak, jak i w każdej innej grupie społecznej, obowiązują pewne normy, regulujące wzajemne relacje zarówno pomiędzy dziećmi, jak też dziećmi i dorosłymi. Stąd też konieczne jest stosowanie odpowiednich środków mających na celu wyrażenie uznania lub też zganienie, zależnie od tego czy dzieci stosują się do tych norm, czy też nie. Aby osiągnąć pożądany rezultat wychowawczy zarówno nagradzać jak i karać należy z umiarem, a właściwy środek dobrany być powinien z uwzględnieniem poziomu wrażliwości dziecka, jego ambicji i systemu wychowawczego stosowanego przez rodzinny dom. Ten ostatni element ważny jest o tyle, że jedynie dobra znajomość domowych środków wychowawczych pozwoli zrozumieć dlaczego dziecko nadmiernie reaktywnie lub zbyt słabo reaguje na uwagi wychowawcy. Pozwoli to również poprzez odpowiednie kroki modyfikować niewłaściwe postępowanie, z jakim dziecko spotyka się w domu.
Każdy wychowawca pamiętać powinien, że najlepsze rezultaty osiąga się poprzez oddziaływanie pozytywne, a więc poprzez wszelkie pochwały, nagrody i wyrazy uznania. Kary stosowane powinny być jedynie w sytuacjach wyjątkowych i stosując je trzeba zdawać sobie sprawę, że dla każdego dziecka co innego będzie skuteczną karą.
Kary
Karanie jest rzeczą przykrą, ale niestety czasem konieczną. Oczywiście nie trzeba przypominać, że nie wchodzą tu w grę kary fizyczne. Są one nie tylko zabronione przez prawo, ale też czynią niepowetowane szkody w mentalności dziecka, czyniąc je niewrażliwym na przemoc i ucząc agresji w stosunku do innych. Nie od dziś wiadomo, że największe problemy wychowawcze stwarzają dzieci bite w domu. Karane fizycznie przez najbliższych, czują się w przedszkolu bezkarne i często nie reagują na łagodniejsze środki wychowawcze. Stąd też, decydując się na ukaranie dziecka, wychowawczyni powinna wziąć pod uwagę stopień jego wrażliwości - tylko wtedy kara będzie skuteczna jako środek wychowawczy.
Kara musi być przykra, ponieważ inaczej nie byłaby karą, nie może jednak przynosić szkody. Rodzice stosują różne metody wychowawcze - jedni chowają swoje dzieci w sposób rygorystyczny, inni pozwalają im na bardzo wiele. Stąd wiele dzieci, zwłaszcza w początkowym okresie życia w grupie, nie zawsze zdaje sobie sprawę, że łamie normy współżycia. Dlatego wychowawczyni, zanim zdecyduje się ukarać dziecko, powinna sprawdzić, czy zdaje ono sobie sprawę z tego, że źle postępuje. Dziecko może być ukarane jedynie wtedy, gdy rozumie swoje przewinienie. Wiele małych dzieci nie zdaje sobie sprawy np. z tego, że nie wolno brać bez pozwolenia cudzych rzeczy. Inne nie są uczone dbania o zabawki i sprzątania ich po skończonej zabawie. Dlatego też, wychowawczyni chcąca ukarać dziecko musi być pewna, że postępuje ono źle w sposób świadomy, np. kopie samochodzik lub rzuca lalką, mimo ostrzeżeń, że postępuje źle i może zniszczyć zabawkę. Wychowawczyni może wówczas zabronić dziecku bawić się tą zabawką przez pewien określony czas lub do chwili, gdy dziecko poprosi o tę zabawkę, obiecując, że będzie ją szanować.
Stosując karę trzeba również wziąć pod uwagę sytuację, w której doszło do przewinienia. A więc jeśli dziecko szarpie i dokucza innym podczas wspólnej zabawy, można je czasowo z tej zabawy wyłączyć. Wyizolowane dziecko musi mieć jednak możliwość samodzielnej zabawy tak, aby mogło zaspokoić swoją potrzebę aktywności. W przeciwnym wypadku, nudząc się, zacznie zaczepiać inne dzieci i może zasłużyć na kolejną karę.
Izolując dziecko nie powinno się usuwać go z sali. Jest to szczególnie dotkliwa kara, ostentacyjnie wyłączająca dziecko ze społeczności grupy. Jeżeli jednak z jakichś przyczyn jest ona konieczna, dziecko nie powinno być samotnie odizolowane za drzwiami czy w łazience, ale należy przekazać je pod opiekę osoby dorosłej np. woźnej lub umieścić na pewien czas w innej grupie.
Zanim dojdzie do zastosowania kary należy dziecko wcześniej upomnieć. W bardzo wielu wypadkach jest to środek wystarczający.
Dzieci należy nie tylko karać, ale i uczyć przepraszać i naprawiać wyrządzone szkody. Proces ten powinien się rozpocząć wraz z ich pierwszymi krokami w życiu przedszkolnym.
Nagrody
Nagrody są znacznie przyjemniejszym i skuteczniejszym środkiem wychowawczym niż kary.
Nagrody mogą być zarówno grupowe jak i indywidualne. Tak więc wychowawczyni może poczęstować cukierkami wszystkie dzieci w nagrodę za dobre zachowanie podczas wycieczki lub pochwalić je przed rodzicami po przedszkolnej imprezie. Może za dobre sprawowanie zorganizować dzieciom szczególnie atrakcyjną zabawę lub ozdobić stół, przy którym siedzą najładniej jedzące dzieci.
Trochę inaczej ma się sprawa w przypadku nagród indywidualnych. Nie powinno się tu stosować nagród rzeczowych, ponieważ mogą one budzić zazdrość i żal. Wychowawczyni może za to umówić się z dziećmi, że to spośród nich, które najładniej je, najsprawniej się ubiera, najlepiej sprząta po sobie zabawki lub pomaga innym, zostanie uhonorowane na wiszącej w sali tablicy lub przez jakiś czas będzie pełnić funkcję jej pomocnika. Może też wprowadzić specjalną odznakę, którą nagradzać będzie wyróżniające się dzieci. Nagroda taka może być znakomitym bodźcem dla tych, którzy jeszcze jej nie dostali.
Jedną z form nagradzania jest pochwała. Dzieci tak, jak i dorośli, lubią być chwalone, a pochwała ma dla nich szczególnie dużą wartość, jeśli wypowiadana jest w obecności ich rówieśników lub dorosłych.
Pochwały i nagrody są znacznie skuteczniejszym środkiem wychowawczym niż kary, ale stosować je należy z umiarem tak, aby nie straciły na swojej wartości.
Opracowała: Justyna Kasza