Ekonomika ochrony środowiska V wykład 21.03.

Gospodarka wodna

25 - 30 mld m³ rocznie wody powierzchniowe w Polsce

10 - 12 mld m³ rocznie wody podziemne w Polsce

Człowiek korzystając z zasobów wodnych wykorzystuje ich naturalną dyspozycyjność.

Naturalna dyspozycyjność zasobów wodnych jest określana nie tylko przez ich wielkość będącą w posiadaniu danego społeczeństwa, ale także przez ich jakość (czystość) oraz ich rozmieszczenie w przestrzeni i czasie.

Aby naturalnie zwiększać dyspozycyjność wody trzeba:

• unikać zanieczyszczenia

• oczyszczać wody powierzchniowe

• można dokonywać przerzutów wody

• rozmieszczać w czasie: raz susza, raz powódź (wymaga ta sytuacja budowy zbiorników retencyjnych, których powinno być 2 lub 3 razy więcej niż jest)

Do pewnego momentu naturalna dyspozycyjność zasobów wodnych zaspokajała potrzeby człowieka. Z czasem jednak przestaje wystarczać. Człowiek obecnie może zarówno zwiększać jak i zmniejszać naturalną dyspozycyjność zasobów wodnych. Zmniejsza je przez zanieczyszczenia w wyniku działalności gospodarczej. Gdy przestało wystarczać naturalnych zasobów człowiek powołał do życia nowy dział infrastruktury: gospodarka wodna.

Infrastruktura gospodarcza kraju - to zbiór wielu różnych systemów obejmujących określone instytucje i urządzenia niezbędne do właściwego funkcjonowania gospodarki narodowej i jej dalszego rozwoju.

Gospodarka wodna - stanowi ważny element infrastruktury gospodarczej kraju, jest systemem obejmującym instytucje i urządzenia, który winien umożliwiać racjonalną gospodarkę zasobami wodnymi.

Hierarchia celów gospodarki wodnej

Celem nadrzędnym gospodarki wodnej jest zaspokojenie uzasadnionych potrzeb użytkowników wody przez umożliwienie im w wymaganym stopniu pewności poboru określonej ilości wody, o określonej jakości, w określonym miejscu i czasie oraz utrzymywanie trwałej równowagi bilansu wodnego. Cel ten powinien być realizowany z jednoczesnym zachowanie pożądanego stanu środowiska przyrodniczego i przy możliwie najniższych nakładach społecznych.

Trzeba racjonalnie gospodarować wodą w związku z konkurencyjnością potrzeb.

Cele niższego rzędu (realizacja ich umożliwia realizację celu wyższego) to sprecyzowane zadania gospodarki wodnej takie jak:

1. zaopatrzenie w wodę rolnictwa, przemysłu i innych pozostałych dziedzin gospodarki komunalnej

2. oczyszczanie, odprowadzanie i zrzut wody po jej użytkowaniu

3. wykorzystanie wód dal celów transportowych, hydroenergetycznych, dla wypoczynku ludności , dla turystyki i sportu

4. regulacja stosunków wodnych w glebie (nie zawsze nawadniać czasem osuszać)

5. zabezpieczenie rzek, jezior i zbiorników wodnych przed erozją, akumulacją osadów i abrazją brzegów

6. ochrona przed powodzią

Celem nadrzędnym jest zaspokajanie potrzeb społeczenstwa

Ochrona przed powodzią wymaga kosztownej i kompleksowej pracy. Administracja na różnych szczeblach powinna ze sobą współpracować; koordynacja w ramach komitetów przeciwpowodziowych.

Na każdym etapie rozwoju społeczeństwa pojawia się problem zaspokajania potrzeb, w wyniku, czego tworzymy hierarchię celów (ważne i ważniejsze). Tym samym cele dzielimy na :

- cel nadrzędny

- cel wyższego rzędu

- cel niższego rzędu - ich realizacja pozwala zrealizować cele wyższego

- zadanie operacyjne - mają wyznaczonego wykonawcę i środki; pozwalają na realizację celów niższego rzędu

Powoli realizując cele niższego rzędu, przechodzimy do realizacji celu nadrzędnego. Cel wyższego rzędu zaspokaja potrzeby społeczeństwa np. utrzymanie środowiska w dobrym stanie, możliwość przemieszczania się, dostęp do usług itd. Wszystkie te cele dążą do realizacji celu nadrzędnego.

Bilans wodno - gospodarczy to porównanie (zestawienie) w danym miejscu i czasie podaży wody z jakiej mogą korzystać użytkownicy i ich popytem na wodę.

Uważa się, że racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi powinno uwzględnić ich naturalne uwarunkowanie i odbywać się w układzie zgodnym z hydrograficznym podziałem kraju, co oznacza , że bilans wodno - gospodarczy poszczególnych zlewnia ma charakter operatywny.

Istnieje wiele czynników, które wpływają na stronę popytową i podażową wody.

Do czynników zwiększających popyt na wodę zalicza się:

1. wzrost zasobów demograficznych na obszarze danej zlewni

2. wzrost produkcji przemysłowej, rolniczej i świadczonych usług oraz występujące zmiany strukturalne zwiększające wodochłonność PKB (jeżeli zmienia się struktura gospodarcza tym więcej gospodarstw wodochłonnych)

3. stosowanie technik i technologii nadmiernie wodochłonnych

4. wzrost konsumpcji i zmiany jej struktury wymagające zwiększonego poboru wody

5. zwiększenie stopnia urbanizacji obszarów zlewni

6. rozwój systemów wodno - kanalizacyjnych w wiejskiej sieci osadniczej na terenie zlewni

7. nieprawne systemy rozrządu i dystrybucji oraz rosnąca ich awaryjność

Czynniki zmniejszające popyt:

1. ograniczenie produkcji wodochłonnej

2. wdrażanie i upowszechnianie nowych technik i technologii w tym tzw. obiegów zamkniętych

3. eliminowanie strat w systemach rozrządu i poboru wody u użytkowników oraz zastępowanie przestarzałych systemów systemami nowoczesnymi o wysokim stopniu niezawodności

4. wdrażanie ekonomiczno - prawnego i techniczno - organizacyjnego sytemu oddziaływania na gospodarkę wodną powodujące oszczędne ich użytkowanie

Czynniki zwiększające dyspozycyjność zasobów wodnych zlewni (zwiększające podaż bilansu wodnego):

1. wielkość, struktura i dynamika inwestycji w gospodarce wodnej

2. zwiększenie retencji wód, poprawa sprawności i rozbudowa systemów przerzutów wód oraz innych urządzeń gospodarki wodnej umożliwiających zróżnicowanie w formie jej użytkowania

3. tworzenie systemu monitoringu wód, skuteczne ich ochrony przed zanieczyszczeniem i tym samym poprawa stanu czystości wód

4. wprowadzenie systemowej gospodarki wodnej poszczególnych zlewni

5. współpraca miedzy zlewniami umożliwiającymi racjonalne wykorzystanie środków inwestycyjnych zwiększających dyspozycyjność zasobów wodnych na większych obszarach i uporządkowanie międzynarodowej współpracy na wodach granicznych

6. ukształtowanie systemu ekonomiczno - prawno - organizacyjnego pobudzającego rozbudowę i modernizację gospodarki wodnej oraz pozwalającego na prowadzenie kompleksowej strategii i polityki ekologicznej państwa

Czynniki zmniejszające dyspozycyjność zasobów wodnych zlewni:

1. nadmierne zużycie infrastruktury technicznej gospodarki wodnej

2. dokonanie zrzutów ścieków niedostatecznie oczyszczonych pogarszających czystość wód

3. zbyt duże zużycie bezzwrotne wody

4. brak odpowiedniego egzekwowania prawa wodnego i ekologicznego

5. deformacja stosunków wodnych w zlewniach na skutek nieracjonalnej eksploatacji bogactw naturalnych i zanieczyszczeń obszarowych

6. niski stopień świadomości ekologicznej społeczeństwa przy jednocześnie niskich dochodach

System zarządzania gospodarki wodnej - to zbiór instytucji i innych jednostek organizacyjnych skoordynowanych wewnętrznie w ramach danej struktury, która spełnia określone funkcje w procesie gospodarowania zasobami wodnymi

Do podstawowych funkcji zarządzania zaliczamy:

• funkcja organizowania - oznacza tworzenie odpowiedniego układu podmiotowego w systemie oraz różnego rodzaju występujących między podmiotami zależności i powiązań

• funkcja planowania - oznacza tworzenie planów, wykorzystywanie istniejących zasobów i urządzeń wodnych, które powinny być ściśle powiązane z tzw. planami przestrzennego zagospodarowania (plany krótkookresowe, długookresowe 10-20lat)

• funkcja zasilania - oznacza dostosowanie niezbędnych środków finansowych, środków rzeczowych, środków osobowych i niezbędnych informacji do systemu

• funkcja motywowania - oddziaływanie na użytkowników zasobów wodnych przy pomocy instrumentów regulacji:

• bezpośrednich - zakazy, pozwolenia administracyjne

• pośrednich- ekonomiczne za pomocą rynku (ceny poboru wody, opłata za zrzut ścieków)

• funkcja kontroli - oznacza stosowanie kontroli wewnętrznej i zewnętrznej dokonującej przez Inspekcję Ochrony Środowiska i kontroli społecznej dokonywanej przez rady dorzeczy i organizacje ekologiczne.

---