CHEMIOTERAPEUTYKI

A) SULFONAMIDY I TRIMETORPIM:

SULFONAMIDY - klasyczne leki chemioterapeutyczne, pochodne kwasu sulfanilowego, działają przeciwbakteryjnie, moczopędnie oraz hipoglikemicznie.

Działanie bakteriostatyczne tej grupy leków zależy od wolnej grupy -NH2 przy pierścieniu benzenowym, znajdującej się w pozycji para od grupy sulfonamidowej (SO2NH-R).

Mechanizm i zakres działania:

• polega na ich właściwościach anatagonistycznych w stosunku do kwasu p-aminobenzoesowego (PABA), niezbędnego do syntezy kwasu foliowego przez bakterie (kwas foliowy jest niezbędny do syntezy nukleotydów purynowych

(bakterie, które same wytwarzają PABA są oporne na działanie sulfonamidów),

• zakres działania był dawniej szeroki, obecnie są stosowane rzadko w zakażeniach paciorkowcami, gronkowcami, dwoinką zapalenia opon mózgowych, pałeczkami okrężnicy,

są one stosowane w zakażeniach dolnego odcinka dróg moczowych

• nie działają na grzyby, wirusy i riketsje.

Przeciwwskazania, działania niepożądane i interakcje:

• p/wskazania: reakcje nadwrażliwości, niewydolność nerek i wątroby, ciąża, nie powinny być stosowane u noworodków i niemowląt (brak rozwiniętych enzymów metabolizujących leki w wątrobie),

• dz.niepożądane: negatywny wpływ na układ krwiotwórczy (agranulocytoza itp.), objawy alergiczne,

zaburzenia p.pok., zab.układu nerwowego,

• interakcje: NLPZ (takie jak fenylbutazon, indometacyna) nasilają szkodliwy wpływ na układ krwiotwórczy,

wzmagają działanie hipoglikemicznie leków przeciwcukrzycowych (poch.sulfonylomocznika),

leki zobojętniające zmniejszają wchłanianie sulfonamidów.

Trimetoprim (TRIMESAN):

• chemioterapeutyk o budowie odmiennej od sulfonamidów,

• jest inhibitorem reduktazy kwasu foliowego, która jest bakteryjnym enzymem uczestniczącym w przemianach kwasu foliowego, działa też przeciwpierwotniakowo,

• skuteczny w leczeniu zapalenia gruczołu krokowego ze względu na dobrą przenikalność tkankową (TRIMESAN),

• jest obok sulfametoksazolu składnikiem preparatów BACTRIM, BISEPTOL, tworzy chemiczne połączenie z sulfametoksazolem (nazywane ko-trimoksazolem),

• działa teratogennie (p/wskazany w ciąży).

Ko-trimoksazol (BACTRIM, BISEPTOL):

• połączenie trimetoprimu i sulfametoksazolu (w stosunku 1:5),

• wynikiem działania obu składowych leku jest hamowanie syntezy puryny w bakteriach,

• stosowany w zakażeniach układu moczowego (też zap.gruczołu krokowego), oddechowego, pokarmowego

oraz narządów płciowych,

• w dalszym ciągu stosowany (mniejsza oporność bakterii niż na same sulfonamidy).

Sulfatiazol:

• jeden z najstarszych sulfonamidów, stosowany tylko zewnętrznie (powodował silne odczyny alergiczne i powikłania nerkowe), składnik preparatu SULFARINOL (krople do nosa z nafazoliną, wskazane w ropnym katarze)

oraz w kremie ARGOSULFAN (stosowany w oparzeniach wszystkich stopni, też popromiennych, a także w leczeniu

odleżyn i przewlekłych owrzodzeń podudzi).

Sulfacetamid (Syn: Albucid):

• stosowany w postaci kropli do oczu (SULFACETAMIDUM, SULFACETAMIDUM H-E-C)

w przewlekłych zapaleniach spojówek na tle bakteryjnym,

1

Sulfasalazyna:

• połączenie kwasu 5-aminosalicylowego z sulfapirydyną, działa bakteriostatycznie oraz przeciwzapalnie,

• stosowana we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego oraz w chorobie Leśniowskiego-Crohna,

a także w reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS),

• innym lekiem o podobnym działaniu jest mesalazyna (SALOFALK) - w składzie tylko kwas 5-aminosalicylowy.

Sulfaguanidyna:

• sulfonamid słabo wchłaniający się z p.pok.,dawniej stosowana jako środek przeciwbiegunkowy (biegunki na tle bakteryjnym).

B) CHINOLONY:

Mechanizm i zakres działania:

• polega na hamowaniu aktywności topoizomerazy (gyrazy) DNA odpowiedzialnej za zwijanie nici DNA

(rozpleciona nić ulega rozfragmentowaniu),

• starsze leki tej grupy (kwas nalidyksowy, kwas pipemidynowy) stosowane są wyłącznie w zakażeniach dróg moczowych (najbezpieczniejszy jest kwas pipemidynowy - PALIN), natomiast nowsze leki (fluorochinolony) stosowane są także w zakażeniach ogólnych,

Działania niepożądane:

• chinolony są na ogół dobrze tolerowane, mogą powodować zab.ze strony p.pok., skórne reakcje alergiczne (najczęściej

fototoksyczność), zaburzenia neurologiczne, rzadziej uszkodzenia wątroby i nerek,

• leki te mogą powodować zwiększone ryzyko uszkodzenia ścięgien - tendopatia (zapalenie lub zerwanie ścięgna) np.pęknięcie ścięgna Achillesa,

• wykazano również działanie uszkadzające tkankę chrzęstną (co ogranicza stosowanie tych leków u dzieci i młodzieży).

Interakcje:

• fluorochinolony są inhibitorami cytochromu P450, przez co nasilają działanie niektórych leków

(najsilniejszy wpływa na izoenzymy wątrobowe ma pefloksacyna, a najmniejszy ofloksacyna).

C) POCHODNE IMIDAZOLU:

Mechanizm działania:

• nie jest do końca poznany, związki te penetrują do wnętrza komórki bakteryjnej, gdzie są redukowane przez układy

redoks do wysoce reaktywnych, cytotoksycznych związków pośrednich, które uszkadzają DNA i ulegają przy tym

rozkładowi do nieczynnych metabolitów,

• leki tej grupy zostały zsyntetyzowane jako leki przeciwpierwotniakowe (ich działanie bakteriobójcze stwierdzono

dopiero po dłuższym stosowaniu).

Metronidazol:

• działa bakteriobójczo, głównie na bakterie beztlenowe, oporność na metronidazol występuje bardzo rzadko

(jedną z bakterii łatwo nabywającą oporności jest Helicobacter pylori - metronidazol ma zastosowanie w eradykacji),

• dobrze wchłania się z p.pok., ale jest także często stosowany w formie iniekcji,

• stosowany jest też zewnętrznie (na skórę - krem, żel, emulsja, a także błony śluzowe - czopki, tabl.dopochwowe),

• działania niepożądane: dość często powoduje metaliczny smak i suchość w jamie ustnej, obłożony język, zapalenie jamy ustnej i języka, po podaniu doustnym - nudności, wymioty, rzadziej wysypki,

• metronidazol powoduje reakcję disulfiramową (bezwzględnie przeciwwskazane jest picie alkoholu w czasie leczenia!),

Tinidazol:

• lek o zbliżonym profilu działania do metronidazolu, wykazuje dłuższe działanie,

• stosowany głównie w profilaktyce przedoperacyjnych zakażeń bakteriami beztlenowymi.

2

D) POCHODNE NITROFURANU:

Furagina:

• działa silnie bakteriobójczo na bakterie wywołujące zakażenia dróg moczowych,m.in. E.coli, St.aureus, Enterococcus,

• dobrze wchłania się z p.pok., osiąga niewielkie stężenia we krwi i tkankach, szybko wydalana przez nerki, gdzie osiąga duże stężenia (sprzyja temu zakwaszenie moczu, np. podawanie witaminy C łącznie z furaginą),

• rzadko powoduje działania niepożądane (zab.p.pok, reakcje alergiczne).

Nifuroksazyd:

• wykazuje miejscowe działanie przeciwbakteryjne wobec bakterii powodujących zakażenia jelitowe,

• nie zaburza równowagi flory jelitowej, nie prowadzi do selekcji szczepów opornych,

• praktycznie nie wchłania się z p.pok., szybko wydalany z kałem, gdzie osiąga duże stężenia,

• stosowany w ostrych i przewlekłych biegunkach, w zatruciach pokarmowych,

• praktycznie nie powoduje działań niepożądanych, natomiast może zmniejszać biodostępność innych leków podawanych doustnie, może wywołać reakcję disulfiramową po podaniu z alkoholem.

Furazolidon:

• lek przeciwbakteryjny i przeciwpierwotniakowy,

• zgodnie z wytycznymi WHO nie zalecany w zakażeniach wywołanych przez Shigella spp. (m.in. czerwonka bakteryjna), ponieważ słabo penetruje do błony śluzowej jelita,

• źle wchłania się z p.pok., ale ilość, która się wchłania może wywołać działania niepożądane,

ponieważ furazolidon jest inhibitorem MAO może powodować zaburzenia sercowo-naczyniowe,

• nasila toksyczność inhibitorów MAO, TLPD, sympatykomimetyków (też podawanych donosowe),

nie powinno się także spożywać pokarmów zawierających tyraminę,

• powoduje także reakcję disulfiramową.

3

---