CHEMIOTERAPIA P/BAKTERYJNA
Chemioterapia - stosowanie leków które powodują zahamowanie rozwoju lub niszczenie drobnoustrojów chorobotwórczych np. wirusów, bakterii, pierwotniaków, grzybów
Chemioterapeutyki mogą być pochodzenia:
- naturalnego (antybiotyki)
- zw. synt.
Charakt. cecha wszystkich środków chemioterapeutycznych to większe powinowactwo tego środka do mikroorganizmu niż do tkanek człowieka.
Każdy środek chemioterapeutyczny charakt. się określonym spektrum działania czyli zakresem które może być wąskie lub szerokie.
Wąskie spektrum występ. wówczas gdy lek działa wyłącznie na jeden rodzaj drobnoustroju czy grupę drobnoustrojów np. bakterie G+. Szerokie spektrum działania na m-sce występ. wówczas gdy lek działa na różne grupy drobnoustrojów np. gdy działa na bakterie G+ i G-.
Każdy środek chemioterapeutyczny wykazuje wobec drobnoustrojów działanie:
- bójcze (zabicie drobnoustroju, jego zniszczenie)
- statyczne (hamowanie rozwoju drobnoustroju, jego namnażania, eliminacja drobnoustroju odbywa się drogą sił odpornościowych ustroju)
Podział chemioterapeutyków ze wzgl. na spektrum działania:
- chemioterapeutyki p/bakteryjne np. PENICYLINY, CEFALOSPORYNY, AMINOGLIKOZYDY
- chemioterapeutyki p/gruźlicze np. RIFAMPICYNA, ETAMBUTOL
- chemioterapeutyki p/grzybicze np. KLOTRIMAZOL, NYSTATYNA
- chemioterapeutyki p/wirusowe np. ACIKLOWIR, ZYDOWUDYNA
- chemioterapeutyki p/pierwotniakowe np. METRONIDAZOL, CHLOROCHINA
Oporność drobnoustrojów na chemioterapeutyki - jest to zmniejszenie lub brak wrażliwości na działanie środka chemioterapeutycznego. Ma ona charakter nabyty i powoduje ograniczenie skuteczności działania i stosowania środka chemioterapeutycznego.
Stosowanie środków chemioterapeutycznych
Podstawowym wskazaniem do stosowania chemioterapeutyków jest stwierdzone zakażenie (na podstawie objawów chorobotwórczych lub badania mikrobiol.) w wyjątkowych sytuacjach podaje się te leki profilaktycznie np. u chorych przed czy po zabiegach operacyjnych; z obniżoną odpornością ustrojową; po wszczepieniu protez; po przeszczepach; ponadto w zapobieganiu gruźlicy, malarii, gorączki reumatycznej.
Chemioterapeutyki stosuje się dla uzyskania działania ogólnego lub miejscowego, leki te można podawać doustnie, domięśniowo, dożylnie, na skórę i błony śluzowe.
Czas terapii zależy od rodzaju infekcji np. gruźlicy wynosi kilka m-cy, anginy 7-10 dni.
Środki chemioterapeutyczne podaje się zwykle w dawkach i odstępach czasu takich aby utrzymać stęż. terapeutyczne w m-scu infekcji, dlatego wiele środków chemioterapeutycznych stosuje się w równych odstępach czasu w ciągu doby.
Najczęstsze błędy i niepowodzenia chemioterapii:
- stosowanie leków p/bakteryjnych w zakażeniach np. wirusowych (przeziębień, ospie, grypie)
- stosowanie leków p/bakteryjnych w gorączce o nieustalonym pochodzeniu
- stosowanie zbyt małych lub zbyt dużych dawek
- nieprzestrzeganie czasu między dawkami
- zbyt krótki czas terapii
- zastosowanie niewłaściwej drogi podawania
Objawy niepożądane:
a) reakcje uczuleniowe np. zaczerwienienie skóry, wysypki, świąd, gorączka, skurcz oskrzeli, wstrząs anafilaktyczny
b) bezpośr. działania toksyczne czyli uszkodzenie lub zab. czynności narządów i układów
- wątroby - hepatotoksyczność
- p. pok. - nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunki
- w nerkach - nefrotoksyczność
- ucho wewn. i narząd równowagi - ototoksyczność
- szpik kostny - mielotoksyczność
c) zab. równowagi, flory bakteryjnej wewnątrztrzustkowej na skutek zniszczenia bakterii saprofitycznych (pożyteczne produkują wit. B i K) może prowadzić do:
- nadkażeń drobnoustrojami chorobotwórczymi np. grzybami
- zmniejszenia ilości wit. z grupy B i K w organizmie
- zmiany zapalne błon śluzowych
Wybrane chemioterapeutyki p/bakteryjne:
- penicyliny
- cefalosporyne
- aminoglikozydy
- makrolidy
- tetracykliny
- chinolony
Penicyliny i cefalosporyny - działają bakteriobójczo i charakt. się niską toksycznością.
Penicyliny dzielimy na:
1. naturalne - BENZYLOPENICYLINA
- jest to penicylina o wąskim spektrum działania (G+)
- działa krótko, nie może być stosowana doustnie bo jest rozkładana przez kw. solny żołądka
- nie może być stosowana w zakażeniach gronkowcowych
- podawana jest domięśniowo co 4-6h lub dożylnie (wlew)
- objawy niepożądane: b. różne reakcje uczuleniowe włączając w to groźny dla życia wstrząs anafilaktyczny
2. półsyntetyczne - AMOKSYCYLINA, TYKARCYLINA
- porównaniu z naturalnymi mają:
- poszerzone spektrum działania (o bakterie G-)
- mogą być stosowane doustnie np. AMOKSYCYLINA
- mogą być stosowane w zakażeniach gronkowcami np. KLOKSACYLINA
Cefalosporyny:
- mają podobną budowę chem. jak penicyliny i dlatego mają wiele cech wspólnych, również działają bójczo
- mają szerokie spektrum działania
- są preparaty do stosowania doustnego np. CEFUROKSYM oraz do stosowania dożylnego i mięśniowego np. CEFOPERAZON
- większość jest skuteczna w zakażeniach gronkowcami
- działania niepożądane: uczulenia, bolesność i zapalenia żył po iniekcjach, nietolerancja alkoholu (szczeg. po MOKSALAKTAMIE)
Aminoglikozydy:
- działają bójczo gł. na bakterie G- (wąskie spektrum działania)
- nie wchłaniają się z p. pok.
- mają niski wskaźnik terapeutyczny
- wywołują szereg działań toksycznych
- są ototoksyczne i nefrotoksyczne, ponadto obniżają napięcie m. prążkowanych i wywołują uczulenia (kontaktowe - szczeg. narażony personel medyczny)
- są stosowane pozajelitowo dla uzyskania działania ogólnego
- są stosowane w posocznicach wywołanych bakteriami G-, w zapaleniu wsierdzia łącznie z penicylinami
- doustnie są stosowane w celu wyjałowienia p. pok. np. przed zabiegami operacyjnymi
- preparaty: STREPTOMYCYNA, GENTAMYCYNA, AMIKACYNA, NEOMYCYNA
Makrolidy:
- działają bakteriostatycznie
- spektrum działania wąskie zbliżone do spektrum penicylin naturalnych
- stosowanie doustne
- z działań niepożądanych mogą wywołać objawy ze strony p. pok. (nudności, wymioty, biegunki)
- mogą wywołać zapalenie wątroby ponieważ wydalają się z żółcią
- rzadziej wywołują alergie skórne
- ogólnie wskaźnik terapeutyczny jest wysoki
- preparaty: ERYTROMYCYNA, KLARYTROMYCYNA, ROKSYTROMYCYNA
3