Finanse publiczne - zjawiska ekonomiczne - gromadzenie i wydatkowanie publicznych pieniędzy. Tworzenie i wydatkowanie funduszy publicznych - budżetu państwa, budżetów samorządów terytorialnych, funduszy ubezpieczeń społecznych i innych funduszy publicznych.
Finanse publiczne - realizują interesy publiczne państwa - redystrybuują dochód narodowy za pomocą budżetów.
Funkcje finansów publicznych:
Alokacyjna - finanse są narzędziem alokacji - publiczne i społeczne zadania stawiane przed państwem
Redystrybucyjna - państwo dokonuje wtórnego podziału dóbr i usług - ściąga podatki od jednych i rozdaje innym
Stabilizacyjna - państwo przepływami budżetowymi oddziałuje na sytuację społeczno-gospodarczą kraju - studzi gospodarkę obniżając popyt i przyspiesza zachęcając do inwestowania
Paradoks wyborczy - wyniki głosowania są inne niż preferencje wyborców
Optimum Pareto - kiedy nie można polepszyć sytuacji jednostki nie pogarszając jednocześnie sytuacji innych
Sektor publiczny - należą do niego podmioty należące do organów władzy publicznej - Urzędy pracy, Ośrodki pomocy społecznej, ośrodki wsparcia, publiczne ZOZy, jednostki kultury; - Państwowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych, Fundusze ochrony środowiska, Fundusz pracy, NFZ - ZUS i KRUS
Sektor publiczny - zarządza i chroni państwo - wykonuje i/lub finansuje zadania należące wg prawa do niego
Wydatki budżetowe - pieniądze z budżetu państwa na finansowanie zadań państwa, jst i innych związków publicznoprawnych
Wydatki budżetowe - dotacje i subwencje - świadczenia na rzecz osób fizycznych - wydatki budżetowe j budżetowych - wydatki majątkowe - na obsługę długu skarbu państwa - współfinansowanie programów UE - środki własne UE
Dotacja - przekazanie pieniędzy na konkretny cel - pieniądze niewykorzystane wracają
Subwencja - bezzwrotne pieniądze dla jst - zadania własne
Świadczenia na rzecz osób fizycznych - transfery dla OF - obowiązkowe ubezpieczenia społeczne
Wydatki bieżące jedn budżetowych - wynagrodzenia - zakupy dóbr i usług - koszty utrzymania
Wydatki majątkowe - zakupy akcji - wniesienie wkładów do SPH - dotacje współ-/ finansujące inwestycje
Obsługa długu publicznego - 34 800 mln wg prognozy
Cechy wydatkowania środków publicznych - arbitralność decyzji o kierunkach i rozmiarach - niebezpieczeństwo nadużyć i korupcji - wypychanie zasobów poza obieg gospodarczy - niebezpieczeństwo nadużyć
Zasady wydatkowania środków publicznych - dyrektywności wydatków - ograniczenia dowolności - limitowania wydatków
Podział wydatków publicznych - wpływ na stan majątku publicznego (kapitałowe i bieżące) - związek z wykorzystaniem PKB (nabywcze i transferowe) - wpływ na bilans płatniczy (krajowe i zagraniczne) - powtarzalność w czasie (stałe i nadzwyczajne) - charakter związku z zadaniami państwa (podstawowe i koszty długu publicznego) - przeznaczenie (na funkcje podstawowe, wydatki socjalne, prorozwojowe i na obsługę długu publicznego)
Równowaga budżetowa - wydatki powinny równać się dochodom - nie występuje prawie nigdy - najczęściej pojawia się deficyt
Znaczenie równowagi budżetowej - rodzaj odchyleń między stanem wyjściowym a obecnym - skala odchylenia - kierunek ewolucji - równowaga bieżąca i na koniec okresu fiskalnego - przyczyny naruszenia równowagi - relacja między równowagą całego systemu a budżetową - poziom równowagi - źródła finansowania deficytu / kierunki wykorzystania nadwyżki
Rodzaje sald budżetowych - pierwotne (nie są zaciągane nowe pożyczki) - majątkowe (informuje o stanie majątku) - ogólne (pokrywa się z koncepcją kredytową) - krajowe (ogólne po skorygowaniu o rozliczenia zagraniczne) - realne i nominalne (wpływają na kształt dochodów i wydatków)
Czynniki równowagi budżetowej - o charakterze ekonomicznym (realny, systemowy i wynikający z bieżącej polityki) - o charakterze organizacyjnym (budowa finansów publicznych z zasadami przepływów, wewnętrzna struktura systemu, zakres i zasady funkcjonowania finansów pozabudżetowych) - o charakterze technicznym (techniki planowania dochodów i wydatków, gromadzenia dochodów, rozdysponowania wydatków, możliwości monitorowania dochodów i wydatków) - o charakterze politycznym (określona strategia)
Deficyt budżetowy - przewaga wydatków nad dochodami budżetowymi - może być zaplanowany z góry / może nie być przewidziany i być skutkiem niezaplanowanych procesów
Rodzaje deficytów - rzeczywisty (faktyczna różnica) - cykliczny (wskazuje wpływ cyklu koniunkturalnego na dochody i wydatki) - strukturalny (hipotetycznie jaki byłby gdyby gospodarka wykorzystała wszystkie zasoby)
Mechanizm powstania deficytu - warunki ekonomiczne, społeczne, polityczne - nadmierne wydatki / zbyt małe dochody
Finansowanie deficytu - emisja papierów wartościowych - bony skarbowe (krótkoterminowe, z dyskontem) - bilety skarbowe (średnio- i długoterminowe, licytacja, oprocentowanie w określonych terminach) - obligacje (średnio- lub długoterminowe) - bądź kredyty bankowe / wykup obligacji przez NBP (zakazany)
Dług publiczny - suma zobowiązań publicznych po wyeliminowaniu zobowiązań wzajemnych podmiotów publicznych - emisja papierów wartościowych - kredyty i pożyczki - przyjęte depozyty - zobowiązania wymagalne sektora publicznego - wymagalne zobowiązania z różnych tytułów - wyrażany w mld zł bądź jako odsetek PKB
Rodzaje długu publicznego - ze względu na dobrowolność udzielania pożyczek (dobrowolny i przymusowy) - kryterium czasu (płynny i fundowany) - przyczyny i skutki (krajowy i zagraniczny, wewnętrzny i zewnętrzny) - strukturę władz publicznych (centralny i lokalny)
Przyczyny powstania długu - utrzymujący się dług publiczny - okres wzmożonych wydatków publicznych - interwencjonizm państwowy - cele polityczne na które podnoszone są wydatki bez podnoszenia podatków - pułapka zadłużenia
Finansowanie długu publicznego - emisja skarbowych papierów wartościowych - kredyty banków komercyjnych - kredyty międzynarodowych instytucji
Budżet jst - część uchwały budżetowej - roczny plan dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów
Zasady budżetu jst - jedności - jawności - uprzedniości (budżet uchwalany powinien być do końca roku poprzedniego) - równowagi budżetowej - szczegółowości
Funkcje budżetu jst - zarządzania (wszystko musi mieć odzwierciedlenie w budżecie) - optymalizacji/marnotrawstwa (budżet może optymalizować działalność bądź tworzyć warunki do marnotrawienia) - promocyjną (relacje z otoczeniem) - demokratyczną/autokratyczną (kto tworzy budżet - samo kierownictwo jednostki czy otoczenie także) - integracyjną (integracja zespołu przy tworzeniu i wykonywaniu całego budżetu)
Procedura budżetowa - sporządzenie projektu uchwały (zarząd - wójt, burmistrz etc + info nt stanu mienia komunalnego i objaśnienia) - przekazanie projektu do organu stanowiącego i RIO (do 15 listopada, opinię RIO zarząd przedstawia radzie przed uchwaleniem, negatywna opinia nie blokuje tylko zarząd ma odpowiedzieć na zarzuty, po przekazaniu projekt ma zostać przesłany do jednostek podległych, by mogły stworzyć swoje plany finansowe) - uchwalenie (zwykłą większością, do 31 grudnia, w szczególnych przypadkach do 31 marca, wtedy jst działa wg projektu, jak nie będzie nadal uchwalony, to obowiązki przejmuje RIO) - wykonanie (odpowiada zarząd, w 21 dni od przyjęcia opracowuje układ wykonawczy, przekazuje info nt ostatecznych kwot jednostkom podległym, opracowuje plan zadań zleconych przez rząd) - kontrola (do 31 sierpnia zarząd informuje RIO i organ stanowiący o wykonaniu budżetu, RIO wydaje opinię, na negatywną ma odpowiedzieć przed organem stanowiącym, do 20 marca zarząd przedstawia sprawozdanie za cały rok, w przypadku nieuzyskania absolutorium w województwie i powiecie odwołuje się zarząd, w gminie przeprowadza się referendum ws odwołania)
Zadania jst - własne (określone przez ustawę, służące mieszkańcom st; infrastruktura techniczna, społeczna, bezpieczeństwo i porządek publiczny, ład przestrzenny i ekologiczny) - zlecone (przeniesione na jst, nie służą bezpośrednio i/lub nie tylko mieszkańcom st; zakres administracji rządowej, przeprowadzanie wyborów, na pdst porozumień niższa jst może wykonywać zadania wyższej)
Dochody jst - należne (dochody własne, subwencja ogólna, dotacje celowe, udziały we wpływach z podatków PIT i CIT) - potencjalne (środki zagraniczne niepodlegające zwrotowi, środki własne UE)
Źródła dochodów - uzyskane przez jednostki budżetowe jst - dochody z majątku - spadki, zapisy i darowizny - kary i grzywny - odsetki od pożyczek udzielonych przez jst - odsetki od nieterminowych należności - odsetki od środków na rachunkach bankowych - dotacje z innych jst - inne - Gminy (podatki przez nie nakładane, opłaty jak skarbowa)
Subwencja ogólna - transfer ogólny, nieprzeznaczony na konkretny cel - dla gmin (wyrównawcza, równoważąca, oświatowa) - dla powiatów (wyrównawcza, równoważąca, oświatowa) - dla województw (wyrównawcza, regionalna, oświatowa)
Dotacja celowa - transfer na konkretny cel, niezrealizowanie powoduje zwrot pieniędzy -
Rozchody publiczne - spłaty kredytów i pożyczek, wykup papierów wartościowych, udzielone pożyczki
Przychody - sprzedaż papierów wartościowych jst - kredyty z banków krajowych - pożyczki - prywatyzacja majątku - nadwyżki z lat poprzednich
Wydatki - środki przekazywane na realizację zadań, każda kwota podjęta z rach bankowego - bieżące (dotacje, wynagrodzenia i uposażenia, składki z ich tytułu, zakup dóbr usług) - na obsługę długu publicznego - majątkowe (zakup i objęcie akcji, wniesienie wkładów, wydatki inwestycyjne)