eon	era	okres	opis
KRYPTOZOIK (PREKAMBR)	Katarchik 4,56 - 3,5 mld lat			- proces odgazowywania materii budującej planetę (ucieczka gazów z wnętrza) - rozpoczyna się kształtowanie atmosfery ziemskiej; - na skutek odgazowywania uwalnia się znaczna il. wody - powstają praoceany; - skorupa różnicuje się na oceaniczną i kontynentalną
		Archaik 3,5 - 2,45 mld lat			- powierzchnia planety ukształtowana, lądy i oceany o nieznanych kształtach; ich liczba i położenie ulegają dynamicznym zmianom; - okresy orogenez występują na zmianę z okresami spokoju tektonicznego; silne zjawiska wulkaniczne i sejsmiczne; - intensywna degradacja obszarów lądowych, powstawanie skał osadowych w geosynklinach - trwa kształtowanie atmosfery ziemskiej; znacząca, ewolucyjna zmiana jej składu - zaczyna wzrastać zawartość tlenu - ok 2,5 mld lat temu - cyjanobakterie produkujące tlen (fotosynteza).
		Proterozoik 2,45 - 0,57 mld lat			- drobne płyty skorupy kontynentalnej łączą się w większe, a mniej liczne- powstają kratony: SINIA (platforma chińska), ANGARIA (syberyjska), FENNOSKANDIA (wchodnioeur.), LAURENTIA (Am. Płn.), AM. PŁD., AFRYKA, INDIA, AUSTRALIA, ANTARKTYDA - ilość tlenu w atmosferze dochodzi do ok. 20 % (ok. 1,5 mld lat temu) - ok. 0,7 mld lat temu - pojawiają się organizmy wielokomórkowe (glony) - pod koniec proterozoiku wszystkie lądy tworzą jeden superkontynent - PANGEA I.
		Fanerozoik 0,57 mld lat do dziś	Paleozoik (starego życia) 570 - 245 mln lat	Kambr 570 - 510 mln lat	- rozpad Pangei I - największy kontynent - Gondwana, pozostałe: Laurentia, Baltica, Syberia, Kazachstania, Chiny - oceany: Paleopacyfik, Paleotetyda, Japetus - orogeneza Bajkalska - pierwotne skorupiaki, małże, trylobity
						Ordowik 510 - 439 mln lat	- Gondwana wykonuje ruch rotacyjny w prawo, przemieszczając się poprzez obszary okołobiegunowe (S) - orogeneza Flindersa (kambr/ordowik) - Baltica i Laurentia zbliżają się do siebie stopniowo zamykając ocean Japetus - rozwój trylobitów, pierwsze kręgowce (bezszczękowce)
						Sylur 439 - 411 mln lat	- Gondwana - trwa ruch rotacyjny - zamknięcie oceany Japetus, powstanie Laurusji - kolizje Kazachstanii z Syberią - orogeneza kaledońska (Laurentia/Baltica) - pierwsze rośliny lądowe, powstają rafy koralowe, pierwsze prymitywne ryby
						Dewon 411 - 362 mln lat	- trwa orogeneza kaledońska, - Gondwana wędruje ku północy - pierwsze „lasy” (paprocie, skrzypy, widłaki) - pierwsze lądowe zwierzęta - wije i pająki
						Karbon 362 - 292 mln lat	- zetknięcie Gondwany i Laurusji, co powoduje powstanie intensywnych ruchów górotwórczych, które trwać będą do połowy permu - orogeneza hercyńska. - połączenie Laurusji z Syberią - powstaje górotwór Uralu - bogaty świat organiczny, lasy węglonośne, amonity, pierwsze gady, płazy, owady skrzydlate
						Perm 292 - 245 mln lat	- lądy stopniowo spajają się ze sobą - b. Intensywny wulkanizm - Antarktyda na biegunie S - rozwój lasów iglastych - rozwój płazów i gadów - pojawiają się pszczoły - z końcem okresu powstaje PANGEA II - pod koniec permu wymiera ok 90 % istniejących gatunków zwierząt
					Mezozoik (pośredniego życia) 245 - 65 mln lat temu	Trias 245 - 208 mln lat	- superkontynent Pangea II stanowi ląd wydłużony od bieguna do bieguna - a nawet dalej - stopniowy rozpad Pangei II; powstają strefy ryftowe - zaczątki Atlantyku i O. Indyjskiego - gromadzenie osadów w geosynklinach, początek rozwoju wielkiej geosynkliny Tetydy - dominują lasy iglaste - bogaty świat gadów - w tym gady latające i morskie; pierwsze dinozaury - pierwsze ssaki
						Jura 208 - 146 mln lat	- oddziela się Gondwana, stopniowy jej rozpad na bloki - trwa konsolidacja (proces zagęszczania gruntu) Eurazji - w górnej Jurze rozpoczyna się orogeneza mezozoiczna (jenszańska) - aktywne strefy subdukcji na zach. Wybrzeżach obu Ameryk i Antarktydy - dominacja wielkich gadów, które opanowują ląd, morze, powietrze - rozkwit amonitów w morzach i oceanach - pojawienie się pierwszych ptaków
						Kreda 146 - 65 mln lat	- rozpad Gondwany - powstaje swobodna cyrkulacja wokół Antarktydy - oziębienie klimatu - rozwój lądolodu - rośliny okrytonasienne - dominacja gadów i amonitów - pod koniec okresu wymiera ok 75 % gatunków zwierząt; w tym dinozaury i amonity - początek orogenezy alpejskiej
					Kenozoik (nowego życia) 65 mln lat temu do dziś	Trzeciorzęd 65 - 2,5 mln lat	- oderwanie Eurazji od Ameryki Płn., powstaje płn. Atlantyk - trwa orogeneza alpejska (pas równoleżnikowy) i wokół Pacyfiku (strefy subdukcji) - Paleocen (epoka) - rozwój roślin kwiatowych, różnicowanie się ssaków, pierwsze ssaki drapieżne, prymitywne naczelne - Eocen - rozprzestreznienie sie roślin ciepłolubnych, pierwsze ssaki morskie - Oligocen - rośliny jednoliścienne, pierwsze małpy - Miocen - rozwój świata ssaków, pierwsze psowate, niedźwiedziowate - Pliocen - dominacja ssaków, Australopitek
						Czwartorzęd	- silne zmiany klimatu - rozległe zlodowacenia niżowe lądów półkuli płn (glacjały/ interglacjały), zmiany poziomu oceanu światowego (plejstocen) - formowanie się łuków wyspowych Azji, Karaibów - rozwój lądolodu Antarktydy - wędrówka stref roślinnych wraz ze zmianami klimatu, zmiany wysokości pięter w górach - duże zmiany w świecie zwierząt - rozkwit a następnie wyginięcie znacznej liczby gatunków (mamuty, tygrysy szablozębne itd.) - ostateczne ukształtowanie linii brzegowej - pojawienie się człowieka - udomawianie niektórych gatunków zwierząt i roślin - zmiany szaty roślinnej związane z działalnością człowieka.

---