1.Chów zwierząt- zespół zabiegów (żywienie, utrzymanie, pielęgnacja i użytkowanie) zmierzające do pełnego wykorzystania potencjału genetycznego zwierząt w określonym kierunku użytkowania (produkcja mleka, mięsa, wełny, jaj )
Hodowla zwierząt- zespół zabiegów zootechnicznych (ocena użytkowności, szacowanie wartości hodowlanej, kojarzenie, krzyżowanie, selekcja, łącznie z warunkami żywienia i użytkowania) zmierzających do genetycznego doskonalenia lub utrwalania cech dziedzicznych cech.
Dobrostan- jest to stan zdrowia fizycznego i psychicznego w którym zwierzęta są w pełnej harmonii ze swoim środowiskiem
Główne założenia dobrostanu: kodeks dobrostanu zwierząt gospodarskich (1983): Wolne od głodu i pragnienia, wolne od dyskomfortu, wolne do bólu urazów i chorób, wolne od strachu i stresu
Udomowienie zwierząt (dom estryfikacja)- całokształt procesów przekształcania np.: właściwości morfologicznych, fizjologicznych, rozwojowych i psychicznych zwierzęcia pod wpływem długotrwałego oddziaływania człowieka przez dobór sztuczny i tworzenie środowiska hodowlanego
*Królik Najwcześniej udomowionym zwierzęciem futerkowym jest królik. Już około 150-100 lat p.n.e w Hiszpanii, na terenie jego najpowszechniejszego występowania pojawiły się pierwsze hodowle półwolnościowe królików w tzw. leporariach. Wśród zwierząt udomowionych wymienia się zwierzęta domowe i gospodarskie. Łącznie człowiek udomowił: 58 gat ssaków, 33 gat ptaków, 3 gat. Owadów)
2. udomowienia psa- podobieństwa w kształcie powierzchni czwartych zębów przedtrzonowych, ciężar mózgu psa jest najbardziej zbliżony do ciężaru i objętości mózgu wilka ( u psa jest o mniejszy o ok. 30%) (u szakala różnice były większe). Związane jest to z faktem skrócenia się u psa trzewioczaszki w stosunku do mózgowioczaszki. Badania krwi wykazujące w budowie białek określonej grupy największe podobieństwa do krwi wilka, badania etologiczne potwierdziły zbieżność zachowań społecznych wśród watah i sfor psów. Udomowienie od 1500-800 lat p.n.e
3. koza na obszarze dzisiejszego Iranu, Iraku, Turcji i Palestyny istnieją dobrze zachowane znaleziska świadczące, że już w 8-7 tysiącleciu p.n.e kozy utrzymywano jako zwierzęta udomowione. W młodszej epoce kamienia czyli neolicie (neolicie 6-2 tys lat p .n.e ) koza jako zwierzę domowe rozprzestrzeniła się na obszarach innych państw azjatyckich oraz w Egipcie i Europie. Rodzaj kóz właściwych (Capra) obejmują dosyć dużą liczbę gatunków, wśród których za najważniejszych antenatów kóz udomowionych (Capra domestica) uważamy: kozła bezoarowego, kozła europejskiego oraz kozy śruborogiej (markura). Udomowienie około 11000 lat p.n.e
Pogłowie kóz na świecie: Chiny 183207 tys. sztuk, Indie 120000, Pakistan 54700, Polska 170
Pogłowie mleczne: Indie 2300, Sudan 2200, Polska zero
4. Owce- muflony- ta dzika owca występuje obecnie na Morzem Śródziemnomorskim, na Zakaukaziu, w Kazachstanie, w środkowych republikach azjatyckich byłego ZSRR a także w Iranie.
a) muflon górski- charakteryzuje się lekkim ale mocnym kośćcem i silna konstrukcją. Tryk waży 60-70kg umaszczenie okrywy jest brązowe z odcieniem ryzym i charakterystycznymi białymi partiami na bokach brzuchu i nogach a wełna jest gruba, mieszana (z włosami puchowymi, przejściowymi i rdzeniowymi). Muflony SA dobrze przystosowane do regionów wysokogórskich. Przypuszcza się że od nich pochodzą owce krótkoogoniaste.
b) muflon stepowy- czyli arkar (arkla) różni się od poprzedniego większymi rozmiarami ciała i silnej rozwiniętymi rogami. Ich umaszczenie jest jednolite w kolorze bez białych plam, a wełna podobna jest do wełny muflona górskiego tj. mieszana. Przypuszcza się że od muflona- arkana wywodzą się owce tłusto- i długoogoniaste w tym także cienkowełniste. Udomowienie ok. 11000-9000 lat p.n.e
Pogłowie owiec na świecie- Chiny 157330, Australia 94500, Polska 317
5. Bydło- udomowione zostało ok. 8000 lat p.n.e przodkiem większości współczesnych ras bydła był tur duży- długogłowy rozpowszechniony niegdyś w całej Europie Zachodnie, Azji i Afryce Południl. Ostatni przedstawiciel tego gatunku zginął w Polsce ( w Puszczy Jaktorowskiej w 1627r)
Cześć badaczy przypuszcza również istnienie drugiego przodka bydła- tura małego- krótkorogiego zasiedlającego Europę Środkową. Prawdopodobnie był on przodkiem małych ras bydła, takich jak Jersey i polska czerwona. Do podrodziny bydła należą też: zebu, banteng, giaur, gajał i udomowione i użytkowane poza Europą.
Pogłowie bydła mlecznego- Indie 39000, Brazylia 10578, Rosja 10578, Polska 2816
6. Świnia- pochodzi od dzika europejskiego, dzika azjatyckiego i jak niektórzy sądzą od dzika śródziemnomorskiego, będącego forma pośrednią pomiędzy dzikiem europejskim i azjatyckim. Najstarsze wykopaliska europejskie świadczą o tym, że udomowienie dzika nastąpiło 4000 lat p.n.e ma terenie dzisiejszej Szwajcarii, Holandii, północnych Niemiec i Grecji.
Pogłowie świń na świecie- Chiny 446016, USA 60388, Brazylia 33000, Polska 16987
7. konie- spośród zwierząt gospodarskich najpóźniej bo dopiero 3000 lat p.n.e uległy udomowieniu konie na obszarach wschodnioeuropejskich stepów na górnym Dniestrem. Zmienił się okres ewolucji od formy pięciopalczastej. Przyjmuje się, że w tej formie konie przywędrowały do Azji i Europy z Ameryki Północnej. Współczesne konie pochodzą od konia Przewalskiego i tarpana.
Pogłowie koni na świecie- Chiny 8088, Meksyk 6260, Brazylia 5900, Niemcy 524, Polska 333
8. Osioł domowy(Equus sinus)- udomowiony gatunek zaliczany do rodziny koniowatych (Equidae), wywodzący się od osła nubijskieg, osła somalijskiego, oraz występującego już osła północnoafrykańskiego. Udomowiony około 6000 lat temu w dolinie Nilu skąd rozpowszechnił się w krajach arabskich i w Azji Mniejszej. Osioł domowy ma długie szpiczaste uszy, krótko stojąca grzywę na karku, ogon zakończony pączkiem sierści. Sierść krótka o odcieniu ciemniejszym po wierzchniej stronie ciała. Ubarwienie sierści zazwyczaj szare, czarne, brązowe, rzadko białe.
9. osłomuł lub oślik- mieszaniec między gatunkowy ogiera konia domowego z kłącza osła. Całkowicie bezpłodny. Zewnętrznie podobny bardziej do matki. Sierść szarej maści, na brzuchu jasna, posiada typowo ośle uszy oraz cienki zakończony pączkiem ogon. Jest niższy i słabszy od muła i dlatego jest dużo rzadziej hodowany. Czasami wykorzystywany w zastępstwie osła w onoterapii.
10. muł- mieszaniec między gatunkowy kłącza konia domowego z ogniem osła. Najczęściej bezpłodny tylko około 5% mulic jest płodnych. Zewnętrznie bardziej podobny do konia. Charakteryzuje się dużą głową, długimi uszami oraz krótką szyją ze stojąca grzywą i typowo końskim ogonem z długimi włosami. W kłębie osiąga wysokość do 180cm.
Pogłowie osłów na świecie- Chiny 8499, Pakistan 4100, Etiopia 3430, Meksyk 3260, Polska zero
11. gołąb domowy- jest udomowiona formą dzikiego gołębia skalnego. Udomowienie nastąpiło ok. 4000 lat p.n.e na Bliskim Wschodzie. Różnorodna hodowla tych ptaków doprowadziło do uzyskania 300 różnych podgatunków ras różniących się między sobą: wielkością, ubarwieniem, upierzeniem, rozmiarami dzioba i nóg itp.
12. kura Bankiwa- należy do rzędu grzebiących (kurczaków)rodziny kurowatych (bażantowatych). Samiec mierzy ok. 63cm długości (w tym ogon około 27cm). Ptak ten jest ładnie ubarwiony: głowę, kołnierz i grzbiet są czerwonozłote a skrzydła czarne. Samica jest mniejsza od koguta, jej upierzenie ma brunatny kolor. Ptaki te zasiedlają lasy Indii, Birmy i Małajów. Ich pokarmem są nasiona i drobne bezkręgowce. Udomowienie miało prawdopodobnie miejsce w III tysiącleciu p.n.e w Indiach.
Kura domowa około 3000 lat p.n.e. Pogłowie kur na świcie- Chiny 3860000, Polska 85733
13. kaczka- wszystkie gospodarcze rasy kaczek domowych (z wyjątkiem kaczki piżmowej)pochodzą od dzikiej kaczki krzyżówki. Udomowienie kaczki nastąpiło ok.2500 lat p.n.e w Chinach. Tam tez zaczęto stosować sztuczny wylęg polegający na tym, że jajko układano w skrzyniach z podgrzewanymi plewami. Wylęg odbywał się w komorach ogrzewanych żarzącymi się węglami. W I tysiącleciu p.n.e kaczkę domowa hodowano w Grecji i Rzymie. W I wieku naszej ery na kaczych jajach nasadzono kury. W krajach europejskich kaczki ubarwione podobnie do dzikich przodków używano jako wabiki. Wypuszczano je na wolność między dzikie kaczki. Kaczki-wabiki przyprowadzały stada dzikich kaczek na przygotowane zawczasu żerowiska, przy których czatowali już myśliwi. Z czasem praktyka ta przekształciła się w sport, który był uprawiany aż do XX wieku.
Pogłowie kaczek na świecie- Chiny 650000,Wietnam 75000, Meksyk 8100, Polska 4406
14. gęś domowa- ptak użytkowy będący formą udomowiona gęsi gęgawy. Domestrykacja nastąpiła około 1000 lat p.n.e. nazwa te obejmuje udomowione formy innych gatunków. Gęś łabędzio nosa udomowiona w X wieku. Bernikła kanadyjska- udomowiona w XVIII wieku i właściwie identyczna z ptakami dzikimi, które krzyżują się z potomkami gęsi gęgawy.
Pogłowie gęsi na świecie-Chiny 225230, Egipt 9100, Rumunia 4000, Turcja 1400, Polska 2864
15. Indyk- pogłowie na świecie: USA 88000, Francja 35000, Włochy 25000, Izrael 5000, Polska 566
16. kot- udomowiony około 4000 lat p.n.e w Nubii, a ok. 2000 lat p.n.e pospolicie hodowany w Egipcie. Był wykorzystywany do tępienia gryzoni zagrażającym zapasom żywności, pozyskiwania futer, a nawet mięsa (Boliwia, Chiny). Czasami gdy doceniono ich zasługi w zwalczaniu szkodników koty stawały się obiektem kultu tak jak w starożytnym Egipcie. Wyhodowano wiele ras różniących się ubarwieniem i długością włosów.
17. królik- najwcześniej udomowionym zwierzęciem jest królik. Już około 150-100 lat p.n.e w Hiszpanii, na terenie jego najpowszechniejszego występowania pojawiły się pierwsze hodowle półwolnościowe królików w tzw. Leporariach. Udomowienie królika oraz doskonalenie jego cech użytkowych spowodowało szereg zmian w budowie, pokroju, barwie i jakości okrywy włosowej oraz w biologii, w porównaniu do królika dzikiego.
*historia hodowli mięsożernych zwierząt futerkowych w niewoli liczy sobie ponad sto lat. Pierwsze udane próby chowu i hodowli lisów pospolitych są związane z nazwiskami obu kanadyjskich hodowców- Daltona i Qultona którzy po okresie początkowych niepowodzeń uzyskali w 1894 roku na fermie Alberton Harbor pierwsze potomstwo lisów. Datę tą uznaje się za początek chowu i hodowli mięsożernych zwierząt futerkowych. W Polsce pierwsza ferma hodowli lisów srebrzystych powstała na Górnym Śląsku w pobliżu Katowic w 1924 roku.
18. lis polarny- lisa polarnego hodowano już w wieku XVII na niewielkich wysepkach u wybrzeży Syberii, Ameryki Północnej i Islandii, systemem półwolnym. Od roku 1885 półwolna hodowla piesaków, pod kontrolą amerykańską rozwijała się szybko. Próby hodowli klatkowej zapoczątkowano w Ameryce Północnej w roku 1887.
19. norki- pierwsze próby chowu fermowego norek podejmowane były w 1861 roku w USA oraz 1866 roku w Kanadzie ale były to próby prymitywnego chowu tych zwierząt, polegające na okresowym przetrzymywaniu złowionych norek do czasu skórowania. Właściwy rozwój hodowli norek nastąpił jednak dopiero po pierwszej wojnie światowej. Norki hodowlane sprowadzono do Europy po raz pierwszy w 1926 rok. W Polsce rozwój hodowli norek rozpoczął się p drugiej wojnie św
20. jenot- ssak należący do rzędu drapieżnych i rodziny psowatych. Inne nazwy: szop Ussuryjski, junat tanuki, lis japoński. Występowanie: Występuje w Azji i Europie, choć jego pierwotnym obszarem występowania był Daleki Wschód. Nie jest to nasz rodzimy gatunek, w Polsce wysteruje stosunkowo niedawno. Ze względu na swoje wartościowe futro został zaklimatyzowany na Ukrainie, Białorusi i Litwie. Stąd samorzutnie rozprzestrzenił się w Polsce i Europie.
21. nutria- w naturze nutria występuje w Ameryce Południowej (środkowa Boliwia i południowa Brazylia). Hodowana jest jako cenne zwierze futerkowe w Azji, Europie i Stanach Zjednoczonych.
W Polsce hodowana od 1926r. Introdukcja celowa lub jako uciekinierzy z hodowli. Hodowla nutrii została zapoczątkowana w okresie załamania się podaży na rynku światowym skór pozyskiwanych od zwierząt dzikich. Na początku XX wieku założono pierwsze hodowle nutrii na ogrodzonych jeziorach w Argentynie, a w latach 1924-1925 rozpoczęto ich hodowlę w klatkach. W latach dwudziestych XX wieku zakładane były fermy w wielu krajach Ameryki Południowej i Północnej (Kanada, USA, Peru, Argentynie i inne) oraz w Europie (Francja, Niemcy, Szwecja) i ZSRR. Import żywych zwierząt do hodowli rozpoczęli Francuzi w 1925 roku (nutrie pochodziły głównie z Parany i Patagonii).
22. szynszyle- żyją na wysokości od 3000 do 5000 m n.p.m. Ich nazwa pochodzi od plemienia Indian Chinchila, którzy na nie polowali. Po pewnym czasie Chinchilów podbili Inkowie a tych potem Hiszpanie. Wszyscy ci konkwistadorzy zauważyli niezwykłe właściwości szynszylich skór. W 1918 zakazano polowania na te gryzonie. Pierwsza ferma powstała w USA pięć lat później a w Polsce 1956
23. renifer- ssak z rodziny jeleniowatych, zamieszkujący tundrę i lasotundrę w Eurazji i Ameryce Północnej. Dla podgatunków północnoamerykańskich stosuje się nazwę karibu. Osiąga długość ciała od 1,8 m do 2,2 m a wysokość w kłębie od 1 m do 1,3m. Waży 120-150kg. Renifer nie jest zwierzęciem w pełni udomowionym przez człowieka tak jak na przykład krowa czy świnia ale wszechstronnie wykorzystywanym jako zwierzęta juczne, wierzchowe, pociągowe, dostarczające mięsa mleka skór i kości. Karibu w przeciwieństwie do ich eurazjatyckich probratymców nie zostały nigdy udomowione.
24. prawodawstwa zootechniczne- krajowe-ustawa o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich, inne ustawy, rozporządzenia ministra właściwego do spraw rolnictwa, regulaminy: podmiotów prowadzących księgi hodowlane, prowadzących ocenę wartości użytkowej i hodowlanej zwierząt, tym związku hodowców i producentów, nadzorujących pracę hodowlaną w populacjach zwierząt gospodarskich; unijne- dyrektywy i rozporządzenia Unii Europejskiej , Konwencje i porozumienia międzynarodowe,
25. ustawa o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich- z dnia 20 sierpnia 1997 (Dz.U. z 2002r. Nr 207, poz.1762) z późniejszymi zmianami (ustawa z dnia 12 marca 2004r o zmianie ustawy o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich- Dz.U.Nr 91 poz.866) definiuje cały obszar zastosowania prawa krajowego i unijnego w hodowli zwierząt oraz reguluje wszystkie sprawy z zakresu: hodowli i chowu zwierząt, zachowania zasobów genetycznych, oceny wartości użytkowej i hodowlanej, prowadzenie ksiąg i rejestrów zwierząt hodowlanych, nadzoru nad hodowlą i rozrodem zwierząt 26. Zwierzęta gospodarskie- koń osioł bydło domowe bawoły, jeleniowate: jeleń i daniel utrzymywane w warunkach fermowych w celu pozyskania mięsa i skór, świnie owce kozy, zwierzęta futerkowe: lis pospolity lis polarny norka tchórz jenot nutria szynszula i królik- hodowane w celu produkcji surowca dla przemysłu futrzarskiego mięsnego i włókienniczego, drób- kura kaczka domowa kaczka piżmowa gęś domowa gęś garbonosa indyk przepiórka perlica oraz struś (utrzymany w warunkach fermowych), pszczoły 27. zwierzęta rasowe- zwierzęta pochodzące co najmniej od dwóch pokoleń przodków wpisanych do księgi danej rasy która spełnia wymagania wpisu do księgi, w przypadku koniowatych- z wyjątkiem koni krwi angielskiej czystej krwi arabskiej koców szetlandzkich koników polskich i hucułów- zwierzę pochodzące co najmniej od dwóch pokoleń przodków wpisanych do księgi danej rasy lub ras biorących udział w doskonaleniu tej rasy, które spełnia wymagania wpisy do księgi 28. dokumentacja hodowlana- zbiór zawierający informacje o zwierzęciu jego przodkach i potomstwie stadzie lub rodzie w szczególności zawierający dane o wartości hodowlanej i użytkowej
Hodowca- osoba fizyczna lub prawna prowadząca hodowlę zwierząt hodowla zwierząt- zabiegi zmierzające do poprawy założeń dziedzicznych (ocena wartości użytkowej i hodowlanej, selekcja i dobór do kojarzenia) krzyżowanie- kojarzenie zwierząt różnych ras, odmian lub linii materiał biologiczny- nasienie, komórki jajowe i zarodki rasa- populacja zwierzą w obrębie gatunku o wspólnym pochodzeniu, przekazujących wiernie na potomstwo określony zespół cech
Reproduktor- przydatny do rozrodu samiec, dla którego jest prowadzona dokumentacja hodowlana
zaburzenia płodności: czynniki środowiska zewnętrznego: żywienie, klimat czynniki infekcyjne- choroby ogólne, zakażenia nieswoiste, zakażenia płciowe, czynniki nieinfekcyjne czynniki dziedziczne błędy organizacyjne- w prowadzeniu rozrodu, związane z technologią produkcji Rozród- kontrolowane rozmnażanie zwierząt ród ,linia hodowlana- populacja zwierząt selekcjonowana w określonym kierunku wartość hodowlana- uwarunkowana genetycznie zdolność zwierzęcia do przekazywania określonej cechy lub cech na potomstwo wartość użytkowa- wymierna cecha lub zespół cech zwierzęcia o znaczeniu gospodarczym zwierzę hodowlane- zwierzę które spełnia jeden z warunków: zostało wpisane zarejestrowane lub kwalifikuje się do: wpisu rejestracji w księdze lub rejestrze, jego rodzice i dziadkowie zostali wpisani lub zarejestrowani w księdze hodowlanej lub rejestrze tej samej rasy lub ras, ich wykorzystanie jest przewidziane w programie hodowlanym prowadzonym dla danej księgi Lu rejestru, księga zwierząt hodowlanych- książka, kartoteka lub inny ośnik danych, prowadzone przez upoważniony związek hodowców lub inny przedmiot, w którym są wpisywane, a w przypadku koniowatych również są rejestrowane zwierzęta wraz z informacją o ich hodowcach, właścicielach, pochodzeniu oraz wynikach oceny wartości użytkowej lub hodowlanej rejestr zwierząt hodowlanych- książka, kartoteka lub inny nośnik danych, prowadzone przez związek hodowców lub inny przedmiot, w którym są wpisywane zwierzęta wraz z informacją o ich hodowcach, właścicielach, pochodzeniu oraz wynikach oceny wartości użytkowej lub hodowlanej mieszaniec- wpisane do rejestru zwierzę będące produktem planowego krzyżowania zwierząt: różnych ras lub linii, zwierząt będących produktem krzyżowania, zwierząt rasowych i będących produktem krzyżowania 29. kontrola zootechniczna- kontrola fizyczna lub kontrola dokumentacji w odniesieniu do bydła, świń, owiec, kóz i koniowatych, zmierzająca bezpośrednio lub pośrednio do poprawienia jakości hodowli. Handel- swobodny obrót pomiędzy państwami członkowskimi Unii Europejskiej zwierzętami, materiałem biologicznym i jajami wylęgowymi, pochodzącymi z państw członkowskich UE, oraz zwierzętami, materiałem biologicznym i jajami wylęgowymi pochodzącymi z państw spoza UE, które znajdują się w obrocie na Terenia UE 30. Metody identyfikacji i znakowania zwierząt gospodarskich- podstawowym warunkiem doskonalenia populacji jest możliwość identyfikowania zwierząt rzez ich właściwe oznakowanie. Tylko zwierzęta oznakowane (z wyjątkiem koni) i z paszportem (bydło konie) mogą być przedmiotem obrotu handlowego (ubój, kupno, sprzedaż, import, eksport) na obszarze Unii Europejskiej. Znakowanie zwierząt różnych ras i gatunków może być prowadzone na wiele sposobów. 31. najczęściej stosowane metody rozpoznawania zwierząt- tatuowanie numerów na małżowinach usznych, zawieszanie znaków rozpoznawczych: na małżowinach usznych, na nogach, kiści ogonowej, szyi, wale międzyróżnym, wypalanie numerów i znaków (piętna) na rogach racicach lub skórze zwierząt (bydło, konie), wymrażanie numerów z użyciem ciekłego azotu, wykonywanie fotografii (bydło, konie), opis umaszczenia odznak i znaków szczególnych, nacinanie małżowin usznych, oznaczanie grup krwi i genetycznych uwarunkowań białek surowicy krwi 32. Od dnia 28 kwietnia 2003 r zgodnie z nowelizacją ustawy weterynaryjnej z dnia 14 lutego 2003r oznakowaniu podlegają: bydło, owce, konie i świnie. Za identyfikację i rejestrację koni odpowiedzialny jest Polski Związek Hodowców Koni, natomiast jelenie i daniele nie podlegają obowiązkowi znakowania. System identyfikacji i Rejestracji zwierząt który od 2002r. objął bydło, od początku 2003 r obowiązuje również w odniesieniu do świń, owiec i kóz. Pierwszym etapem wdrażania systemu było przeprowadzenie masowej akcji kolczykowania bydła, której efektem było oznakowanie zwierząt wraz z zebraniem niezbędnych danych i ich przetworzeniem na formę elektryczną oraz wydanie paszportów dla zwierząt.
33. Obowiązki właściciela zwierząt- oznakowania zwierząt kolczykami ( z wyjątkiem koni) Informowanie Agencji Restrukturyzacji Modernizacji Rolnictwa (w ciągu 7 dni od daty zdarzenia) każdym: urodzeniu zwierzęcia, przemieszczeniu, sprzedaży, wywozie, eksporcie, padnięciu, uboju, używa się do tego odpowiednich formularzy zgłoszeniowych 34. oznakowanie (kolczykowania)- lekarze weterynarii, którzy pomagają wypełnić druk zgłoszenia pierwszego kolczykowania bydła, dostarczają pisemną instrukcję: wypełniania druków np.: zgłoszenia urodzenia zwierzęcia, na podstawie druku zgłoszeniowego biura powiatowe wystawiają tzw. Paszport zwierzęcia (odrębny dla każdej sztuki). Do kontroli oznakowania zwierząt i prowadzenia rejestru w gospodarstwie upoważniona jest Inspekcja Weterynaryjna oraz upoważnieni pracownicy ARiMR. Prowadzący rejestr zwierząt ma obowiązek udostępnić go osobom kontrolującym i udzielać informacji na temat pochodzenia, identyfikacji i miejsca przeznaczenia zwierząt (które hodował lub hoduje, dokonywał nimi obrotu czy też uboju) 35. szczegółowe zasady identyfikacji i rejestracji zwierząt określa: Rozporządzenie MRiRW z dnia10 grudnia 2002 r. w sprawie oznakowania owiec kóz, świń oraz jeleni i danieli utrzymywanych w warunkach fermowych, paszportów koni, prowadzenia rejestru i ksiąg rejestracji (DZ. U. Nr 225 pz. 1883). Od dnia 28 kwietnia 2003r zgodnie z art. 7 ust. 1 z dnia 14 lutego 2003 r o zmianie ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz o Inspekcji Weterynaryjnej oraz niektórych innych ustawach (Dz. U. z 2003 r. Nr 52, poz. 450), oznakowaniu podlegają: bydło, owce, konie i świnie. 36. wzory kolczyków dla bydła: 14 znakowy numer identyfikacyjny zwierzęcia: dwie pierwsze to litery „PL”, dwie następne cyfry to numer serii kolczyk, dziewięć następnych cyfr to numer zwierzęcia, ostatni znak to cyfra kontrolna, kod kreskowy, znak graficzny ARiMR *wzory kolczyków dla świń- 14 znakowy numer: dwie pierwsze to litery „PL”, dziewięć pierwszych cyfr to numer gospodarstwa, ostatnie trzy cyfry to Umer siedziby stada, znak graficzny Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. *wzory kolczyków dla owiec i kóz- 14 znakowy numer identyfikacyjny zwierzęcia: dwie pierwsze to litery „PL”, dwie następne cyfry to numer serii kolczyka, dziewięć następnych cyfr to numer zwierzęcia, ostatni znak to cyfra kontrolna, znak graficzny ARiMR. Seria kolczyka: dla owiec ma nr 10, dla kóz 20. 37. ustawa z dnia 2 kwietnia 2004r o systemie identyfikacji rejestracji zwierząt (Dz. U. Nr 91, poz.872). Ar. 17. 1) zwierze gospodarskie podlega oznakowaniu 2) oznakowanie o którym mowa w ust. 1 polega na: a) oznakowaniu bydła kolczyków z numerem identyfikacyjnym zwierzęcia gospodarskiego albo duplikatu kolczyka, zgodnie z przepisami UE ustawiającymi system identyfikacji i rejestracji bydła i dotyczącymi etykietowania wołowiny i produktów z wołowiny; b) wytatuowania owcy i kozie numeru identyfikacyjnego zwierzęcia gospodarskiego albo zakładaniu owcy i kozie na lewą małżowinę uszną kolczyka z numerem identyfikacyjnym zwierzęcia gospodarskiego albo duplikatu kolczyka c) wytatuowaniu świni numeru identyfikacyjnego zwierzęcia gospodarskiego albo zakładaniu na lewą małżowinę uszną kolczyka z numerem identyfikacyjnym zwierzęcia gospodarskiego albo duplikatu kolczyka * kolczyk zastępuje się duplikatem kolczyka w razie utraty lub uszkodzenia w sposób umożliwiający odczytanie umieszczonych na nim znaków. Numer identyfikacyjny zwierzęcia gospodarskiego: a) jest niepowtarzalny w skali kraju- w przypadku owiec i kóz b) jest numerem siedziby stada, w której zwierzę gospodarskie się urodziło lub w której po raz pierwszy zostało zgłoszone do rejestru zwierząt gospodarskich oznakowanych- w przypadku świń
c) umożliwia jednoznaczną identyfikację owiec i kóz wraz z ich miejscem urodzenia d) umożliwia określenie miejsca pochodzenia zwierząt gospodarskich- w przypadku świń e) jest przechowywany w rejestrze zwierząt gospodarskich oznakowanych oraz wpisany do dokumentów zwierząt
38. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 24 maja 204r. w sprawie sposobu oznakowania bydła, owiec i kóz oraz świń, określa wzory znaków identyfikacyjnych oraz wymagań i warunków technicznych kolczyków dla zwierząt gospodarskich (Dz. U. Nr 136, poz. 1455) oraz Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 10 kwietnia 2004r zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobu oznakowania bydła, owiec i kóz oraz świń, określenia wzorów znaków identyfikacyjnych oraz wymagań i warunków technicznych kolczyków dla zwierząt gospodarskich (Dz. U. Nr 182, poz.1884) 39. oznakowania każdej sztuki bydła dokonuje się poprzez założenie po jednym identycznym kolczyku na każde ucho zwierzęcia. Oznakowania każdej sztuki owiec i kóz dokonuje się poprzez założenie kolczyka na lewą małżowinę uszną zwierzęcia lub wytatuowanie w obu małżowinach usznych numeru identyfikacyjnego zwierzęcia nadanego przez ARiMR z tym, że w prawej małżowinie usznej tatuuje się 7 pierwszych znaków tego numeru, a w lewej – pozostałe znaki tego numeru. Oznakowania świń dokonuje się poprzez założenie kolczyka na lewą małżowinę uszną zwierzęcia lub wytatuowanie w obu małżowinach usznych zwierzęcia albo na jego grzbiecie numeru siedziby stada nadanego przez Agencję, z tym, że w prawej małżowinie usznej tatuuje się 7 pierwszych znaków tego numeru, a w lewej- pozostałe znaki tego numeru
40. numer siedziby stada składa się z 14 znaków o wysokości 5mm do 20mm z których: a) dwie pierwsze- to litery „PL” b) dziewięć następnych- to cyfry oznaczające numer identyfikacyjny posiadacza zwierzęcia, w tym ostatnia cyfra kontrola c) trzy ostatnia- to cyfry oznaczające numer siedziby stada, w którym zwierzę się urodziło. Numer powinien być wytatuowany w sposób czytelny i trwały. *kolczyk- składa się z dwóch części: pierwszej zakładanej po wewnętrznej stronie małżowiny usznej, zwanej dalej „częścią żeńską” i drugiej zakładanej po zewnętrznej stronie małżowiny usznej, zwanej dalej „częścią męską”. Część żeńska i męska ma: wysokość kolczyka dla byłą, owiec i kóz: nie mniejsze niż 45m i nie większa niż 83mm- w przypadku kolczyka dla bydła; nie mniejsza niż 38mm i nie większa niż 59mm- w przypadku kolczyka dla owiec oraz kóz; średnica kolczyka dla świń: nie mniejsza niż 30mm i nie większa niż 35cm, szerokość części żeńskiej i męskiej kolczyka dla bydła, owiec i kóz wynosi: nie mniej niż 55mm i nie więcej niż 63mm- w przypadku kolczyka dla bydła; nie mniej niż 38mm i nie więcej niż 46m- w przypadku kolczyka dla owiec oraz kóz; średnica kolczyka dla świń wynosi nie mniej niż 27m i nie więcej niż 35mm *kolczyk dla zwierząt gospodarskich- jest wykonany z nietoksycznego, giętkiego i lekkiego tworzywa oraz skonstruowany w sposób niepowodujący uszkodzeń ciała zwierzęcia; zakłada się sposób pozwalający na łatwe odczytanie numeru zwierzęcia i uniemożliwiający ponowne użycie kolczyka w przypadku jego usunięcia.
Na duplikacie kolczyka umieszcza się dane. Które znajdowały się na utraconym lub uszkodzonym kolczyku z tym, że w przypadku duplikatu kolczyka dla bydła owiec i kóz nad literami „PL” umieszcza się cyfrę rzymską oznaczającą kolejny numer duplikatu; w przypadku duplikatu kolczyka dla świń przed literami „PL” umieszcza się cyfrę rzymską oznaczającą kolejny numer duplikatu. Kolczyk lub duplikat kolczyka powinien być łatwy do założenia. Kolczyk lub duplikat Olczyka po założeniu na małżowinę uszną zwierzęciu powinien pozostać w stanie nienaruszonym przez okres co najmniej 5 lat. Kolczyki lub duplikaty kolczyków nie powinny ranić zwierząt ani być szkodliwe dla ich zdrowia.
Kombinacja części męskiej i żeńskiej kolczyka lub duplikatu stanowi komplet jednorazowy i nie powinna być poddawana innym czynnościom. Kolczyk lub duplikat zabezpiecza się przed powtórnym użyciem przez zniszczenie połączenia pomiędzy częścią męską i żeńską przy ich rozdzielaniu. Siłą rozciągająca przy której dochodzi do zniszczenia połączenia między częścią męską a żeńską kolczyka lub duplikatu kolczyka, powinna wynosić nie mniej niż 260N. Stała odległość zapobiegająca martwicy ucha między wewnętrznymi ściankami połączonych części męskiej i żeńskiej kolczyka lub duplikatu kolczyka powinna wynosić od 8mm do 2mm. Męska część kolczyka lub duplikatu kolczyka wyposaża się w trzpień zakończony szpicem, przy czym szpic ten powinien być wykonany z metalu lub stopu antykorozyjnego. Tworzywo i barwniki użyte do produkcji kolczyka i duplikatu kolczyka oraz barwniki użyte do wykonania nadruku powinny być dopuszczone do kontaktu z żywnością i być odporne na działanie czynników atmosferycznych, w tym na duże zmiany temperatur (w przedziale od -30 C do +40 C). nadruk na kolczyku lub duplikacie powinien być nieusuwalny i czytelny przez okres co najmniej 5 lat 41. tatuaż Świn- w przypadku świń zamiast kolczyków usznych dopuszcza się tatuowanie: świnie tatuuje się czternastoma znakami oznaczającymi numer identyfikacyjny stada, którym zwierzę urodziło się lub zostało zgłoszone do rejestru (na początku dwie litery PL następne 12 cyfr to numer siedziby stada); znakowanie w formie tatuażu stosowane być może zarówno dla świń przeznaczonych do uboju jak również dla sztuk hodowlanych; tatuaż wykonuje się na grzbiecie lub na małżowinach usznych *tatuaż owiec i kóz- w przypadku owiec i kóz zamiast kolczyków usznych dopuszcza się tatuowanie: owce i kozy tatuuje się czternastoma znakami stanowiącymi indywidualny numer identyfikacyjny; tatuaż wykonuje się na małżowinach usznych. Od dnia 9 lipca 2005r system identyfikacji i rejestracji owiec i kóz przewiduje, że owce i kozy będą identyfikowane kolczykiem założonym na lewe ucho. Dodatkowo owce i kozy trzeba będzie oznakować tatuażem lub drugim kolczykiem założonym na prawej małżowinie usznej z takim samym numerem identyfikacyjnym jak na kolczyku założonym na lewej małżowinie zwierzęcia. Dopuszczone również będzie użycie: elektronicznego transpondera z numerem identyfikacyjnym zwierzęcia i siedziby stada, w której zwierzę się urodziło, opaski na kończynie (w przypadku kóz) z nadrukowanym numerem siedziby stada, w której zwierzę się urodziło. W przypadku wykonania tatuażu w małżowinach usznych zwierzęcia na prawej małżowinie usznej tatuuje się 7 pierwszych znaków numeru identyfikacyjnego rozpoczynając od koniuszka ucha, a na lewej małżowinie usznej pozostałe znaki tego numeru, rozpoczynając od nasady ucha. 42. sposób oznakowania i identyfikacji zwierząt futerkowych- w stadach zwierząt futerkowych poddawanych ocenie sta zwierząt futerkowych prowadzi się indywidualne, trwałe oznakowanie zwierząt za pomocą tatuowania uszu lub kolczyka umieszczonego w uchu lub uszach zwierzęcia. Tatuaż lub kolczyk powinien zawierać numer identyfikacyjny, niepowtarzalny w skali kraju przez okres 10lat, nadany przez prowadzącego ocenę stad zwierząt futerkowych. Numer identyfikacyjny powinien składać się z 9 znaków, z których 4 pierwsze oznaczają numer stada, a 5 kolejnych- numer zwierzęcia w stadzie. W przypadku królików i nutrii numer powinien składać się z 11 znaków z których 4 pierwsze oznaczają numer stada a 7 kolejnych- numer zwierzęcia w stadzie. Zwierzęta futerkowe mogą być znakowane przy użyciu elektronicznych nośników informacji. W przypadku znakowania zwierząt futerkowych za pomocą tatuażu- numer stada umieszcza się w lewym uchu a indywidualnym numer zwierzęcia w stadzie- w prawym uchu. W przypadku znakowania zwierząt futerkowych za pomocą kolczyka umieszczonego w uchu, numer stada powinien być umieszczony na jednej stronie kolczyka, a indywidualny numer zwierzęcia w stadzie- na drugiej stronie kolczyka. Przy znakowaniu zwierząt futerkowych za pomocą kolczyków umieszczanych w obu uszach, w lewym uchu powinien być umieszczony kolczyk z numerem stada, a w uchu prawym- kolczyk z indywidualnym numerem zwierzęcia w stadzie. Kolczyk lub elektroniczny nośnik informacji powinien być skonstruowany i zakładany w sposób wykluczający jego usunięcie i ponowne użycie oraz pozwalający na łatwe odczytanie numeru identyfikacyjnego.
43. sposób oznakowania i identyfikacji drobiu- w rodach drobiu poddawanych ocenie wartości użytkowej lub hodowlanej prowadzi się indywidualne znakowanie ptaków przy użyciu trwałych znaczków zawierających numer identyfikacyjny lub kod kreskowy odpowiadający temu numerowi, pozwalający określić przynależność ptaka do określonego rodu, rodziny i lęgu, nadany przez prowadzącego ocenę wartości użytkowej lub hodowlanej drobiu. *do oznakowania młodzieży hodowlanej drobiu stosuje się: a) znaczki pasemkowe zakładane na jedno ze skrzydeł ptaka
b) znaczki kłódeczki zakładane na jedno ze skrzydeł ptaka c) obrączki zakładane na jeden ze stawów skokowych ptaka d) elektroniczne nośniki informacji Do znakowania ptaków dorosłych stosuje się:
a) znaczki skrzydłowe zakładane na jedno ze skrzydeł ptaka b) obrączki zakładane na jeden ze stawów skokowych ptaka c) elektroniczne nośniki informacji
44. sposoby znakowania i identyfikacji pszczół: do znakowania matek pszczelich używane są znaczki w następujących kolorach, oznaczających ostatnią cyfrę roku urodzenia matki pszczelej: biały- dla cyfr 1 lub 6, żółty- dla cyfr 2 lub 7, czerwony- dla cyfr 3 lub 8, zielony- dla cyfr 4 lub 9, niebieski- dla cyfr 5 lub 0. Mati pszczele znakuje się przed ich obsadzeniem w rodzinach pszczelich, umieszczając znaczek na części grzbietowej tułowia.
45. sposoby identyfikacji koni- konia identyfikuje się przez porównanie jego maści, odmian i znaków szczególnych oraz wieku określanego na podstawie wyglądu zębów, ze słownym lub graficznym opisem jego maści, odmian i znaków szczególnych, zawartym w dokumentacji hodowlanej, oraz z wiekiem wynikającym z tej dokumentacji. Opis maści, odmian i znaków szczególnych powinien być przeprowadzony przed odsadzeniem źrebięcia od matki, nie później jednak niż przed ukończeniem przez konia 1 roku życia. Dodatkowo na wniosek właściciela palone jest piętno rasowe, gdy koń uzyska wpis do księgi stadnej (na prawym udzie palone są konie urodzone w stadninach Skarbu Państwa, natomiast na lewym- z hodowli prywatnej). Obecnie stosowane jest wymrażanie piętn i numeracji za pomocą ciekłego azotu. Według zalecenia UE w sprawie znakowania koni, od stycznia 2002r powinno się zaniechać palenia koni gorącym żelazem, jako sposobu niehumanitarnego i sprzecznego z Kodeksem Ochrony Praw Zwierząt. Nie jest to zakaz a jedynie sugestia. Jako pierwsze Belgia i Holandia wprowadziły zakaz importu koni z palonymi znakami. *znakowanie elektroniczne- polega na wprowadzaniu podskórnie niewielkich znaczków z tworzywa sztucznego zawierających numery i dane zwierzęcia; odczyt danych możliwy jest jedynie przy użyciu specjalnego czytnika elektronicznego; system ten najbardziej uniwersalny i humanitarny. Ma jeszcze jedna zaletę: pozwala indywidualnie określić zwierzę, co ma znaczenie nie tylko hodowlane ale również identyfikacyjne, co jest niezwykle ważne w przypadku odnalezienia skradzionego zwierzęcia. Taki chip jest trudno usunąć a dane z niego łatwo odczytać. *TRANSPONDER (CHIP)- jest miniaturowym nadajnikiem unikalnego kodu. Jest to kod 10-znakowy (starszy typ) lub 15-znakowy (nowy typ, zgodny z normami ISO). Dla ujednolicenia odczytywanie chipów różnych producentów, wszystkie produkowane są w oparciu o ogólnoświatową normę ISO 11784/5. Chip zasilany jest energią czytnika, w związku z tym nie wymaga własnego źródła zasilania i konserwacji, jest odporny na niesprzyjające warunki atmosferyczne
*czytnik- najczęściej jest to ręczne urządzenie, pełniące funkcję nadajnika- odbiornika. Wysłany sygnał radiowy wzbudza chip, który odpowiada, wysyłając swój kod. Odległość z której można odczytać zależy od mocy nadajnika czytnika i od anteny. Implantacja chipy odbywa się jak wykonanie zastrzyku domięśniowego, w miejscu po lewej stronie szyi, w połowie odległości pomiędzy potylicą a kłębem oraz w połowie jej wysokości. Chip wprowadza się do igły, nakręconej na implanter lub „zmodyfikowaną” strzykawkę. Po wbiciu igły na głębokość ok 5cm, naciska się tłok implant era i wypycha chip z igły. Następnie ściskając nakłuty mięsień wycofuje się igłę. Miejsce ukłucia należy zdezynfekować *płyn fizjologiczny- powoduje rozpuszczenie warstewki kleju polimerowego na powierzchni chipa jego unieruchomienie w tkankach mięśniowych. Usunięcie chipa jest możliwe wyłącznie operacyjnie i pozostawia trwałe blizny, świadczące o jego sztucznym usunięciu.
46. rozród- jest pojęciem nadrzędnym w stosunku do rozmnażania. U ewolucyjnie wyższych grup zwierząt jest stawonogi i kręgowce, rozmnażanie wiąże się z dodatkowymi procesami. W związku z tym rozród można podzielić: procesy przygotowawcze- specyficzne zachowania osobników rodzicielskich np.: zaloty, budowa gniazd. Rozmnażanie- całokształt procesów związanych z przekazaniem materiału genetycznego oraz wytworzeniem nowego osobnika procesy następcze- opieka nad potomstwem 47. Prawidłowy rozród zwierząt umożliwia- przeprowadzenie remontu stada zwierzętami odchodowymi w tymże stadzie zaadaptowanymi do aktualnego lokowania środowiska których wartość hodowlana jest znana hodowcy tak jak ich pochodzenie, powiększenie liczebności stada podstawowego o ile jest to ekonomicznie uzasadnione, przeprowadzenie ostrzejszej selekcji samic (własnego chowu) i bardzo ostrej selekcji samców gatunków sztucznie unasienianych dostarczenie części młodych zwierząt na aukcje hodowlane, wyodrębnienie pewnej liczby zwierząt na opas (tusz) i tym samym wzbogacenie rynku mięsnego, użytkowanie zwierząt stada podstawowego głównie samic przez optymalny okres zapewniający osiągnięcie maksymalnego postępu hodowlanego a także opłacalności hodowli, utrzymywanie pożądanej struktury wiekowej samic stada podstawowego wskutek ich przeżywania do kolejnych cykli produkcyjnych 48. Ustawa z dnia 29 czerwca 2007r o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich. Ustawa reguluje sprawy z zakresu hodowli oraz zachowania zasobów genetycznych, oceny wartości użytkowej i hodowlanej, prowadzenia ksiąg hodowlanych i rejestrów a także nadzoru nad hodowlą i rozrodem zwierząt gospodarskich. Zadaniem z zakresu hodowli i rozrodu zwierząt wykonuje Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt które podlega ministrowi właściwemu do spraw rolnictwa. 49. Płodność- zdolność samców i samic do wytwarzania zdolnych do zapłodnienia komórek rozrodczych (gamet) tj, plemników przez samce i komórek jajowych przez samice czyli zdolność do rozmnażania płodność samca- przejawia się wytworzeniem w jądrach normalnych plemników (zdolnych do zapłodnienia komórki jajowej), wspięcie się na samicę lub fantom (przy pobieraniu nasienia do sztucznej pochwy), dokonaniem aktu płciowego, oddaniem nasienia (ejakulatu). Płodność samicy- przejawia się wytworzeniem normalnych komórek jajowych na jajnikach, wykazywaniem rui przez owulacją , zezwoleniem samcowi na wspięcie się na nią, owulowaniem komórek jajowych, donoszeniem ciąży, urodzeniem i odchowaniem potomstwa. Plenność- liczba potomstwa urodzonego przez samicę ( z jednej ciąży, w roku lub w całym życiu) proces płciowy- parzenie się partnerów płciowych w celu wydania potomstwa jałowienie- to przejściowa niezdolność samicy do zajścia w ciąże niepłodność- to trwała niezdolność samca do zapłodnienia, samicy do zajścia w ciąże. Dojrzałość płciowa- określa się wiekiem zwierzęcia w którym jego gonady zaczynają produkować komórki płciowe dojrzałość rozpłodowa- określa się wiekiem zwierzęcia (młodego samca i młodej samicy) w którym hodowca może użyć zwierzę do rozpłodu bez obawy, że spowoduje to ujemne skutki w jego wzroście, rozwoju i przyszłej wydajności. Cykl rujowy (jajnikowy, astralny, płciowy)- jest okresem trwającym od jednej owulacji nie zakończonej zapłodnieniem do kolejnej. W cyklu rujowym wyodrębnia się nastepujące 4 fazy: pro estrus (przedrukowa), estrus (okres rui), meta estrus (ciałka żółtego), diestrus (bezrujowa).
W słownictwie zootechnicznym przyjęto nazywać ruję: krowy- latowaniem, klaczy- paleniem lub grzaniem się, owcy i kozy- bekaniem, lochy- hukaniem 50. Metody rozpoznawania rui u samic: obserwacja zachowania samicy, wygląd zewnętrznych narządów rodnych samicy, próba z samcem (próbki), metody techniczne *rozpoznawanie rui u lochy- uciskając Kolanem słabiznę a dłońmi okolicę lędźwiowo- krzyżową, podciągając w górę fałd kolanowy i uciskając dłonią lędźwia, uciskając (obciążając) dłońmi okolicę lędźwiowo- krzyżową, dociskając lochy i uciskając kolanami jej boki
*typy krzywej oporności śluzu pochwowego samic lisa polarnego- typ A- występujący u 60-63%, typ B- występujący u 17-18% samic, typ C- występujący u 8-9% samic, typ D- występujący u 10 – 15% .
51. owulacja- uwolnienie komórki Jajowej z pęcherzyka Graafa (jajnikowych). W nazewnictwie zootechnicznym przyjęto nazywać porody: u klaczy- źrebię, u krowy- cielenie, u kozy i owcy- wykoty, u lochy- proszenie. 52. System utrzymania zwierząt gospodarskich i poziom pracy hodowlanej wyznaczają określoną metodę krycia: wyróżniam następujące metody krycia: dzikie, wolne, haremowe, z ręki, inseminacja 53. Etapy badania nasienia: I badanie wstępne: makroskopowe, mikroskopowe II- ocena koncentracji plemników III- dodatkowe badania nasienia (wykonywane są w momencie rozpoczęcia użytkowania a następnie w określonych odstępstwach czasu. *badania makroskopowe- objętość według skali na naczyniach, barwę: biała kremowa lub żółta, konsystencję zależna od gęstości nasienia od wodnistej do śmietankowej i mlecznej, obecność zanieczyszczeń domieszek, zapach powinien być zbliżony o zapachu mleka każdy inny świadczy o obecności zanieczyszczeń lub procesach chorobowych. *badania mikroskopowe- gęstość nasienia szacunkowo, aglutynację plemników, masowy ruch plemników, liczbę plemników ruchliwych i rodzaj ich ruchu
*ocena koncentracji plemników- wśród metod oceny koncentracji wyróżnia się następujące: metoda standardów, komparatorów optycznych, spermiodensymetryczna, ustalenia spermatokrytu, metoda kalorymetryczna, metoda hemocytometryczna, metoda oporności elektrycznej ejakulatu
*dodatkowe badania nasienia- wykonywane są w momencie rozpoczęcia użytkowania, a następnie w określonych odstępstwach czasu. Odczyn (pH) nasienia, przeżywalności, flora bakteryjna, morfologia nasienia. *morfologia nasienia- według obecnie stosowanego sposobu plemniki wadliwe dzielimy na: wady główne i wady podrzędne 53. Rozrzedzanie i konserwacja nasienia: rozcieńczalniki: naturalne i sztuczne. Sztuczne rozcieńczalniki spełniają różnorakie zadania: przede wszystkim służą do rozrzedzenia ejakulau umożliwiając jego wykorzystanie do unasieniania większej liczby samic, stwarzają korzystniejsze warunki przechowywania nasienie zdolnego do zapłodnienia, Skład rozcieńczalnika wynika z jego funkcji: ochronę przed udarem chodowym spełnia żółtko jaja kurzego lub mleko krowie, zachowanie równowagi elektrolitycznej i ochronę przed szokiem osmotycznym zapewniają bufory chemicznie- cytrynianu lub fosforany, źródłem energii dla plemników stanowią niektóre węglowodany jak np.: fruktoza i glukoza, bakteriostatyczne- sulfamidy i antybiotyki (pecylina i streptomycyna) 54. Sposoby przechowywania nasienia: przechowywania nasienie w stanie płynnym, przechowywanie nasienia w stanie zamrożonym (w ampułkach, w słomkach paletkach, w mini tubach, w kulkach japońska) *przechowywanie nasienia w stanie płynnym- temperatura przechowania trzoda chlewna 15-18 C, bydło – około 4 C, metoda konserwacji w stanie płynnym pozwala na zachowanie żywotności nasienia przez około 92 godziny. *sztuczne wprowadzanie nasienie do dróg rodnych samicy- metody sztucznej inseminacji: metoda pod kontrolą wzroku (wziernikowa), metoda pod kontrolą dotyku(tzw. oburęczna), metoda bez kontroli
55. T- ssaki, świniowate 56. Świnia domowa- udomowiona ok 4000 lat p.n.e, dzik azjatycki, dzik europejski, dzik śródziemnomorski Dzik azjatycki- masa ciała około 100 kg, dojrzewanie somatyczne- przed upływem 2 lat, zdolność ruchu- niewielka sprawność fizyczna. Dzik europejski- masa ciała- 150-200 kg, dojrzewanie somatyczne- w piątym roku życia, zdolność ruchu- duża ruchliwość fizyczna
Dzik śródziemnomorski- świnie ostrouche, dzik europejski śródlądowy- świnie zwisłouche i długouche. 56. Od momentu udomowienia świnie zasadniczo są użytkowane jednostronnie jako zwierzęta rzeźne dostarczające człowiekowi mięsa i tłuszczu ich zaletą jest: wysoka płodność i plenność, wczesność dojrzewania i wysokie tempo wzrostu, zdolność do dobrego wykorzystania paszy na 1 kg przyrostu m.c, wszystkożerność, duża wydajność rzeźna. 57. Wartość odżywcza wieprzowiny- dzięki stosunkowo niewielkiej zawartości wody i silnemu jej wiązaniu nadaje się do przerobu na półtrwałe i trwałe wędliny oraz trwałe konserwy. 58. Typ użytkowy- określa zespół cech użytkowych i pokrojowych decydującym o kierunku użytkowości. Wyodrębniając typy użytkowe uwzględnia się dwie uwarunkowane genetycznie i dziedziczące się niezależnie od siebie właściwości: okres dojrzewania fizycznego (somatycznego), tempo wzrostu 59. Wprowadzenie podziału- okres dojrzewania na wczesny (2 lata i krótszy) i późny (3 lata lub dłuższy), tempa wzrostu na szybkie (powyżej 600g dziennie) i wolne (poniżej 500g dziennie). Tworzy cztery kombinacje tych cech odpowiadające czterem głównym typom użytkowym. Są to typy: mięsny, tłuszczowo- mięsny, smalcowy, słoninowy. 60. Typy użytkowe świń- tempo wzrostu to wolne i szybkie, dojrzewanie wczesne i późne. Wolne-smalcowy- słoninowy, tłuszczowo-mięsny- mięsny. 61. Punkt mięsności- fazy wzrostu: I od urodzenia do około 30 kg, II- intensywny wzrost tkanki mięśnio0wej, III- odkładanie tłuszczu. Świnie wcześnie dojrzewające-> punkt mięsności-> około 80kg. Świnie późno dojrzewające- punkt mięsności-> około 100kg 61. Typ smalcowy- do tego typu należą świnie: wcześnie dojrzewające 1,5 roku i wolno rosnące około 140g, charakteryzujące się dużą przydatnością do tuczu i wysoką wydajnością rzeźną, charakteryzujące się małą odpornością na choroby oraz niską płodnością i mlecznością/ Typ smalcowy- 100kg, od 80-120 kg 62. Typ słoninowy- późno dojrzewające 3-4 lata i wolno rosnące około 140g, charakteryzujące się dużą odpornością na choroby oraz małą wybrednością pod względem paszy, maciory są troskliwymi matkami i odznaczają się dużą mlecznością, nadają się do tuczu z okresem chudżcowym, ciężar przed ubojowy tuczników wynosi około 200kg, po uboju uzyskujemy tusze zawierające dużą ilość dobrej jakości słoniny oraz mięso suche nadające się do produkcji trwałych wędlin. Typ słoninowy- 30-200kg. 63. Typ tłuszczowo-mięsny- wcześnie dojrzewające 1,5 -2 lata i szybko rosnące, tucz tych świń prowadzi się do masy 100-120kg, po uboju nadają Siudo produkcji wędlin nietrwałych. Waga- od 150-200kg 64. Typ mięsny- późno dojrzewające 2,5-3,5 lata i szybko rosnące, tuczniki w wieku 5-7 miesięcy osiągają masę 90-100 kg, tusze ich są dobrze umięśnione i zawierają niewielkie ilości tłuszczu. Ten typ świń można podzielić na dwa podtypy różniące się nieznacznie budową ciała: bekonowy i ogólnoużytkowy (szynkowy). Waga- 200-350kg 65. Nie zależnie od typu użytkowego do najważniejszych cech związanych z użytkowaniem świń należą: jednostronne użytkowanie- w celu pozyskiwana mięsa, wysoka rozrodczość- poliestralność i wielorodność, cykliczne powtarzanie się rui przez cały rok co 21 dni, krótki czas trwania ciąży (114 dni) laktacji 21-56 dni co pozwala na odchowanie miotu w okresie niprzekraczającym ½ roku lub krótszym i stwarza teoretyczną możliwość uzyskania od każdej lochy co najmniej dwóch miotów rocznie czyli 16-28 prosiąt, szybkie tempo wzrostu- masę 105 -110 kg osiągają w wieku pół roku, dobre wykorzystanie paszy- na 1 kg przyrostu masy ciał przy wysokich przyrostach dobowych zużywają 2,5-3,5 kg paszy treściwej, wszystkożerność- wykorzystania w żywieniu pasz roślinnych zwierzęcych i odpadowych z przemysłu rolno-spożywczego, wczesność dojrzewania- dojrzałość somatyczna w wieku 2-3 lat płciowa w wieku 4-6 miesięcy rozrodcza- 8-20 miesięcy, wysoka wydajność rzeźna- stosunek masy tuszy do masy przedubojowej tuczników 75-79%
66. charakterystyczne cechy zachowania się świń- są zwierzęta inteligentnymi, zarówno dziki i świnie domowe mają więc silnie rozwinięty instynkt stadny i ściśle ustaloną hierarchię w grupie, wbrew ustalonej powszechnie opinii świnie są zwierzętami bardzo czystymi od pierwszych dni życia przestrzegają podziału kojca na cześć legowiskową i gnojową, są zwierzętami silnymi żywo interesującymi się wszystkimi szczegółami otoczenia (żywo temperamentem), wydają dość zróżnicowane sygnały dźwiękowe 67. Większość z wyhodowanych raz pochodziła od wszystkich trzech dzikich protoplastów, jednakże udział założeń dziedzicznych świń europejskich i azjatyckich był różny a to głownie ich wyglądzie zewnętrznym i cechach użytkowych: rasy utworzone z dużym udziałem świń azjatyckich były mniejsze wcześniej dojrzewały fizycznie i płciowo szybko rosły miały duże skłonności do otłuszczania się (co dopiero w XX w. uznano za niekorzystne) były bardzo plenne, rasy które zachowały przewagę cech pierwotnych świń europejskich cechowały: późne dojrzewanie fizyczne większe rozmiary ciała wolniejsze tempo wzrostu szczególnie w pierwszych miesiącach życia mniejsze skłonności do otłuszczania się. Decydujące znaczenie dla powstania ras w wielu krajach Europy miało wyhodowane w Anglii w połowie XVIII w pierwszych ras szlachetnych świń 68. Rasy typu mięsnego: a) wielka biała angielska- charakteryzują się wysokimi przyrostami a ich tusze dużym udziałem mięsa, przy masie 90 kg uzyskują wydajność rzeźną ponad 75% i ponad 55% mięsa w tuszy, na 1 kg przyrostu masy ciała zużywają 2,7 kg. B) wielka biała polska (wbp)- odznaczają się dużą plennością 10-12 prosiąt w miocie oraz szybkim tempem wzrostu około 830g dziennie, mięsność dla loszek wieprzków około 53-55%, wrażliwość na stres mała. C) polska biała zwisłoucha (pbz)-plenność loch- matek jest wysoka 10-12 prosiąt w miocie, zdolność wzrostowe duże, oczekiwana mięsność to 54-57% średnio dla loszek i wieprzków, występuje zróżnicowanie pod względem wrażliwości na stres zależnie od stada d) złotnicka biała (złb)- lochy są pienne i dobrze odchowują prosięta, są białe zwisłouche pokrojowo trudno do odróżnienia od pbz, cechy użytkowe tej rasy niższe niż ras wbp i obz e) duroc (Durok)- plenność loch wynosi średnio 9,5 prosiąt w iocie, lochy odznaczają się dobrą troskliwością i mlecznością, porównując z innymi rasami zaletą ich jest tempo wzrostu a także jakość mięsa f) Hampshire (hempszyr)- uznanie i duża popularnością zdobyła dzięki wyrównaniu i zrównoważeniu wszystkich cech użytkowych oraz dobrym wynikiem w krzyżowaniu, jej zaletą jest cienka dość równomierna na całej długości grzbietu słonina wysoka mięsność oraz mocna budowa, plenność jest wysoka 11-12 prosiąt g) pietrain (pietrę)- plenność rasy jest wysoka 9.8 prosiąt w młocie ale nieco niższa niż wbp i pbz podobnie jak tempo wzrostu, dobowe przyrosty w okresie tuczu wynoszą około 700g, bardzo wysoka mięsność ogólna która przewyższa inne polskie rasy aż o 6-7% i korzystne zużycie paszy, wadą tej rasy jest duża podatność na stres i wysoki odsetek zwierząt pozytywnie reagujących na test hodowlany. Mutacja punktowa w tzw. locus RYR1.
h) linia 990- jest to rasa syntetyczna czyli uzyskana na drodze twórczego krzyżowania kilku (w tym przypadku sześciu) ras: duroca, wbp, Hampshire, landrace niemieckiej, belgijskiej i walijskiej
i) rasy trypy tłuszczowo-mięsnego : średnia biała angielska ( Middle white)-odznacz się szybkim tempem wzrostu przy jednoczesnym wczesnym dojrzewaniu, tuczniki tej rasy dobrze wykorzystują pasze lecz tusze ich są przetłuszczone, płodność macior jest niska- średnio 8,1 prosiąt w miocie, w Wielkiej Brytanii SA przeznaczone do produkcji tzw porków tj młodej wieprzowiny j) bershire- jest jedną z najstarszych ras świń w Wielkiej Brytanii, czarne umaszczenie sprawia, że są mniej wrażliwe na działanie promieni słonecznych. Dlatego są rozpowszechnione w wielu krajach tropikalnych.
k) puławska (puł)- charakteryzuje się łatwym przystosowaniem się do warunków środowiskowych odporności na choroby oraz niewybrednością w stosunku do pasz, lochy odznaczają się wysoką plennością przewyższającą nawet szczególnie w chowie drobnotowarowym rasy wbp, pbz, niestety jej mięsność jest niższa od ras białych i wysoka około 52% l) rasy typu słoninowego: magalica, , złotnicka pstra (zp)- ich zaletą jest duża zdolność przystosowawcza do różnych warunków środowiskowych oraz dobra jakość mięsa i słoniny, do ich ad należy zaliczyć nadmierne otłuszczenie i stosunkowo niską płodność loch 9-10 prosiąt w miocie. T: bydło- udomowienie ok 8000 lat p.n.e
69. systematyka współczesnych ras bydła- a) bydło typu primigenius- bydło stepowe, bydło europejskie nizinne, bydło alpejskie, bydło afrykańsko iberyjski- chamickie b) bydło typu barachyceros- krótkorogie bydło Europy środkowej i wschodniej, bydło Europy zachodniej, Alpejskie bydło typy brachyceris (longifrons), grupa bezrogich ras bydła (aceratos), bydło krótkorogie (brachycephalus) c) bydło typy nomadicus 70. Typy użytkowe bydła: jednokierunkowy (mleczny, mięsny), dwukierunkowy kombinowany (mleczno- mięsny, mięsno-melczny), wszechstronnie użytkowy (mięsno- mleczno- roboczy) 71. Typ mleczny bydła- zwierzęta dojrzewające i wolno rosnące a) jersey- buhaje: masa ciała 600-700 kg, wysokość w kłębie 144cm, krowy- masa ciała ok 370kg, wysokość w kłębie do 120cm, wydajność mleczna: 5500-7500 kg, tłuszcz 5,5%, białka 4,0%
b) holsztyńsko- fryzyjskie (hf)- buhaje: masa ciała 600-700kg, wysokość w kłębie 144cm, krowy: masa ciała ok 370kg, wysokość do 120cm, wydajność mleczna: 10500 kg, tłuszcz 3,6 %, białka 3,15%. Rekord wydajności mlecznej krowy City Edge- Commotion Exel w 365 dni laktacji wynosi 32029 kg mleka o zawartości 4,2% tłuszcz i 3,1%, białka. Rekord dziennej wydajności mleka wynosi 111,3 kg
c) Angler- buhaje: masa ciała 1100 kg, wysokość w kłębie 145cm, krowy: masa ciała 600-650 kg, wysokość w kłębie do 140cm, wydajność mleczna: 6800 kg, tłuszcz 4,78%, białka 3,64%.
d) Ayrshire (ajrszyr)- buhaje: masa ciała 600-800kg, wysokość w kłębie 140cm, krowy: masa ciała 400-500kg, wysokość w kłębie do 127-135%, wydajność mleczna: 6000kg, tłuszczu 3,9%, białka 3,4%
72. typ mięsny- a) Charolaise (szarolez)- buhaje: masa ciała: 1100- 1400 kg, wysokość w kłębie 150cm, krowy: masa ciała 700-900 kg, wysokość w kłębie do 140cm, wydajność mleczna: 3900 kg, tłuszczu 3,9%, białka 3,2%, przyrosty: ponad 13—g/dobę, wydajność rzeźnia do 70% b) Limousine (limuzę)- buhaje: masa ciała 1100-1200 kg, wysokość w kłębie 143cm, krowy: masa ciała 650-750kg, wydajność w kłębie do 137cm, wydajność mleczna 4000kg, tłuszczu 3,8%, białko 3,1%, przyrosty- ponad 1100- 1300 g/dobę, wydajność rzeźna do 65%. C)) Blonde d” Aquitaine (blodakitę)- buhaje: masa ciała 1000-1700 kg, wysokośc w kłębie 147cm, krowy: masa ciała 700-750kg, wysokość w głębie do 140cm, przyrosty: 1100 g/dobę, wydajność rzeźna do 62-65%. d) Herford- buhaje: masa ciała 900 kg, wysokość w kłębie 134cm, krowy: masa ciała 600 kg, wysokość w kłębie do 127cm, przyrosty: 800-1200 g/dobę, wydajność rzeźna do 62-65% e) Aberdeen Angus (aberdin angus)- buhaje: masa ciała 800-900 kg, wysokość w kłębie 130-132 cm, krowy: masa ciała 500- 525 kg, wysokość w kłębie do 120- 125cm, przyrosty: 1150 g/dobę, wydajność rzeźna ok 70% f) Piemontese- buhaje: masa ciała 900 kg, wysokość w kłębie 145cm, krowy: masa ciała 600 kg, wysokość w kłębie do 140cm, wydajność mleczna – 2000 kg (ser parmezan), przyrosty: 1100 g/dobę, wydajność rzeźna 65-70%
g) Chianina (kianina)- buhaje: masa ciała 900-1300 kg, wysokość w kłębie 170cm, krowy: masa ciała
700-750 kg, wysokość w kłębie do 160cm, przyrosty: 1200-1500 g/dobę, wydajność rzeźna 60-65%
h) Salers- buhaje masa ciała 100-1200 kg, wysokość w kłębie 152cm, krowy: masa ciała650-700 kg, wysokość w kłębie do 143cm, wydajność mleczna- 3050kg, tłuszczu 3,6%, białka 3,2%, przyrosty: 1250 g/dobę, wydajność rzeźna 57,3% i) Belgijska biało błękitna- 45%: buhaje: masa ciała 100- 1200 kg, wysokość w kłębie 145- 150cm, krowy: masa ciała 700- 800 kg, wysokość w kłębie do 138-145cm, wydajność mleczna- 400 kg, tłuszczu 3,8%, białka3,3%, przyrosty: 1300 g/dobę, wydajność rzeźna 63-67% j) Amerykańskie rasy mięsne- Charbary, Bratham Amerykański, Rasa: Beefalo- powstały 3 odmiany tego bydła, mające w genotypie następujący udział genów: 3/8 Charolaise 3/8 bizona i 2/8 bereforda, 3/8 Charolaise 3/8 bizona i 2/8 Aberdeen Angus, 5/8 Aberdeen Angus 3/8 bizona
73. rasy o użytkowości dwukierunkowej- Do ważnych europejskich o dwukierunkowych uzyutkowości można zaliczyć: Holenderskie bydło czarno -białe, Niemieckie bydło czarno- białe, Duńskie czerwone, Holenderskie bydło czerwono- białe, Szwajcarskie bydło simentalskie, Bydło normandzkie i inne 74. Rasy bydła hodowane w Polsce- W Polsce hodowane są obecnie podstawowe rasy bydła: polska hofsztyńsko- fryzyjska: odmiana czarno- biała 95%, odmiana czerowno-biała 3,5%, simentalska- 0,8%, polska czerwona ( utrzymywana jest w niewielkiej liczbie w rejonie zachowawczym), pozostałą część stanowią mieszańce oraz inne rasy mleczne i mięsne
a) czarno biała (polska hotsztyno- fryzyjska)- buhaje: masa ciała 1000-1200 kg, wysokość w kłębie 145-150cm, krowy: masa ciała 650-700 kg, wysokość w kłębie powyżej 140cm, wydajność mleczna: 6700 kg, tłuszczu 4,18%, białko 3,32%, przyrosty: 1200- 1300 g/dobę, wydajność rzeźna 56-60%
b) czerwon0-biała (polska holsztyno- fryzyjska)- buhaja: masa ciała 1000- 1200 kg, wysokość w kłębie 140-145cm, wydajność mleczna- 6300 kg, tłuszczu 4,21%, białko 3,32%, przyrosty: 1200- 1250 g/dobę, wydajność rzeźna 56-60% c) Polska czerwona (pc)- buhaje: masa ciała 550- 600kg, wysokość w kłębie 140cm, krowy: masa ciała 450- 500 kg, wysokość w kłębie 121-131 cm, wydajność mleczna 4100 kg, tłuszczu 4,28%, białka 3,34% d) simentalska (dwukierunkowo lub jednokierunkowo- mięne) buhaje: masa ciała 1200 kg, wysokość w kłębie 150cm, krowy: masa ciała 750kg, wysokość w kłębie 140cm, wydajność mleczna- 4800 kg, tłuszczu 4,01%, białka 3,35% 75. Pogłowie bydła na świecie- Brazylia 192000, Indie 185500, Chiny 106390, USA 94882, Francja 19319, Polska 5353
76. Pogłowie bydła na świecie- Indie 39000, Brazylia 10578, Rosja 10578, USA 8970, Niemce 4373, Polska 2816 77. Historia hodowli bydła w Polsce- 1975- 13254,5 (2600 kg), 1980- 12648,6 (2751 kg), 1990- 1000,0 , 2000- 6100,0 , 2006- 5606,4 (6664 kg) 78. Produkcja podstawowych produktów zwierzęcych w 2006 roku- żywiec rzeźny ogółem- 5053, 9 tys ton tj, o 7,6% więcej niż przed rokiem, mleko- 11633,4 mln litrów tj o 0,5% więcej niż w 2005 r, jaja kurze- 9662,4 mln sztuk tj o 0,2% więcej niż przed rokiem 79. Funkcje hodowli bydła- wyżywieniowa, dochodowa, zatrudnieniowa, kształtowania pejzażu wiejskiego, kulturotwórcza i religijna 80. Średni czas życia i eksploatacji krów powinien wynosić 7-8 lat (5 laktacji). W słownictwie zootechnicznym przyjęto nazywać ruje krowy- latowaniem się, owulacja- następuje 14 godzin po zakończeniu rui. Długość okresu cyklu rujowego dni krowy, jałówki- 21-28 (2m33) 18-21, Długość okresu rui (godzin) 18-36 81. Metody rozpoznawania rui i krów- zmiany w zachowaniu się krowy i wyglądu jej zewnętrznych narządów rodnych, badanie oporności śluzu pochwowego, pedometr, test radioimmunologiczny, za pomocą barwiącego przylepca, specjalnie tresowanych psów 82. Metody krycia- a) naturalne- krycie wolne, krycie haremowe, krycie dozorowane (z ręki) b) sztuczne- inseminacja 83. Potarzanie rui u krów- płodność jest ujemnie skorelowana z wydajnością i w miarę z wzrostem wydajności obniżają się wskaźniki płodności oraz pojawiają się problemy z rozrodem. Z czym wpływających decydująco na płodność stada około: 5%- przypisuje się wpływom klimatycznym, 10%- warunkom zoohigienicznym, 15%- genetyce, 30%- żywieniu, 40%- zarządzaniu rozrodem 84. Rozpoznawanie ciąży- brak rui w 21-22 dniu po pokryciu, asymetryczne powiększenie brzucha dostrzegalne od 6 miesiąca ciąży u krowy oglądanej z tyłu, w tym samym czasie przez obmacywanie (palpację) powłok brzusznych matki można stwierdzić obecność płodu, pomocą w rozpoznawaniu ciąży u jałówek jest obserwowanie zmian w wymieniu, badanie kliniczne przez prostatę na podstawie zmian topografii macicy i rozwoju płodu pozwala podstawić diagnozę w 6-7 tygodniu cielności i pozostaje podstawowym sposobem wykrywania cięży u bydła, diagnozowanie ciąży przez pochwę ma znaczenie jedynie jako metoda pomocnicza, enzymatyczny test do oznaczania zawartości progesteronu w mleku, metodę ultrasonograficzną. 85. Ciąża- jest stanem fizjologicznym samicy, w którym jej drogach rodnych rozwija się płód. Długość okresu ciąży (dni)- 285 (277-290). W nazewnictwie zootechnicznym przyjęto nazywać poród krowy- cieleniem. Długość okresu ciąży uzależniona jest od: rasy, płci i płodu, liczby płodów, żywienia, możliwości ruchu ciężarnej samicy 86. Poród- w przebiegu porodu można wyróżnić trzy fazy: rozwieranie szyjki macicy (6-12 godzin), wypieranie płodu (0,5 godziny), wypieranie błon płodowych (3-4 godziny) 87. Postępowanie z noworodkiem- uwolnić cielę z błon płodowych jeżeli nie nastąpiło to samoczynnie podczas porodu, usunąć śluz z nozdrzy i pyska ułatwiając cielęciu oddychanie, obciąć pępowinę w odległości około 10cm od brzucha i zdezynfekować, umożliwić krowie wylizanie cielęcia co powoduje osuszenie go ze śluzu, po wykonaniu wyżej wymienionych czynności podać cielęciu pierwszą porcję siary w ilości około 1 litra. 88. Wskaźniki płodności- procent samic rozdających (wskaźnik wycieleń)- stosunek krów rodzących wśród wszystkich unasienianych w oborze; należy dążyć do wskaźnika powyżej 90%, okres międzywycieleniowy (okres między porodami)- powinien wynosi około 365 dni (jedno cielę w roku), okres międzyciążowy (odstęp między ocieleniem i następującym po nim zacieleniem)- powinien się mieścić między 60 a 90 dniami, okres usług (okres unasieniania)- czas od pierwszego unasieniania do momentu zapłodnienia krowy; jest to ważny wskaźnik do oceny skuteczności zabiegów inseminacji: idealnie gdy wynosi 21 dni, dobrze- jeśli 42 dni (dwa cykle rujowe), wskaźnik zapłodnialności- procent zapłodnień po pierwszym unasienianiu, jest to najbardziej miarodajny dla ; skuteczności zabiegów unasieniania, wskaźnik niepowtarzalności- procentowy udział krów, które w przeciągu 60 dni po pierwszym unasienianiu nie powtórzyły rui i nie zostały zgłoszenie do ponownego unasieniania. Jest to najbardziej rozpowszechniony wskaźnik do oceny skuteczności sztucznej inseminacji w stacjach unasieniania; jednak obarczony błędem sięgającym 20% 89. Okres międzyciażowy i międzyporodowy- ponowne krycie po porodzie (dni) 50-90, okres międzyporodowy (dni)- 365, długość okresu płciowego użytkowania (lat) 6-20.
90. zgodnie z definicją Międzynarodowej Federacji Mieczarskiej (IDF)- mleko jest to produkt całego nieprzerwanego doju od zdrowej, dobrze żywionej i nieznużonej nadmiernie krowy mlecznej, otrzymany w sposób prawidłowy, bez domieszki siary. 91. Budowa wymienia- wymię jest bardzo dużym organem wiążącym wraz z mlekiem i krwią około 50 kg (max 100 kg) 92. Budowa gruczołu mlekowego- pęcherzyk mleczny (alweola), tkanka wydzielnicza (gruczołowa), tkanka łączna (właściwa i tłuszczowa), zrazik, płat, 92. Schemat ukrwienia wymienia- prawa i lewa połowa wymienia są zaopatrzone w krew oddzielnymi tętnicami (sromowymi) 93. Proces formowania wymienia rozpoczyna się już w życiu płodowym przy czym aż do osiągnięcia dojrzałości płciowej jest ono zbudowane głównie z tkanki tłuszczowej: w drugim miesiącu życia płodowego zaczynają się tworzyć strzyki a ich rozwój trwa do 6 miesiąca ciąży, wiek 6 miesięcy- dobrze rozwinięte wymię z czterema oddzielnymi gruczołami więzadłem środkowym strzykami i zatokami mleko nośnymi, procesy rozwoju przewodów mlecznych i tkanki wydzielniczej zachodzą między osiągnięciem dojrzałości płciowej a ocieleniem jałówki, pod koniec pierwszej ciąży wymię jest już całkowicie rozwinięte i proporcje tkanek tłuszczowej łącznej właściwej gruczołowej zmieniają się na korzyść gruczołowej, u starszych krów w każdym kolejnym cyklu zmniejsza się ilość odtworzonej tkanki gruczołowej intensywniej zaś rozwija się tkanka łączna wskutek czego zmniejsza się wydajność mleka 94. Sekrecja mleka- mleko wydziela się do wnętrza pęcherzyków mlekowych w wymieniu w czasie całej laktacji. Sekrecja trwa nieprzerwanie do chwili kiedy ciśnienie wewnątrz pęcherzyków wzrośnie do poziomu ciśnienie krwi w otaczających je naczyniach krwionośnych wówczas ustaje. Czas sekrecji i ilość produkowanego mleka są więc uzależnione od: pojemności pęcherzyków, kanałów i zatok mlecznych w wymieniu krowy. Składniki odżywcze mleka są syntetyzowane w wymieniu z substratów wyekstrahowanych z krwi lub czerpane z niej bezpośrednio 95. Składniki mleka- woda, białko, tłuszcze, laktoza, składniki mineralne, witaminy, hormony, enzymy, czynniki wzrostu i inne, komórki somatyczne i elementy komórkowe 96. Laktacja i jej przebieg- laktacja u krów trwa od wycielenia do zasuszenia, za optymalny przebieg przyjmuje się laktacje 305-dniowe. W standardowej 305- dniowej laktacji wydajność w poszczególnych tercjach (okresach 100-dniowych) nie jest jednakowa. W kolejnych tercjach laktacji krowa wytwarza: I 41-42% mleka, II- 33-36% mleka, II- 23-25% mleka.
97. typy krzywych laktacji- (optymalna, średnia, spadkowa, dwuwierzchołkowe). Współczynnik równomierności laktacji= P2 : P1 x 100 %. P2- łączna wydajność od 101 do 200 dnia laktacji, P1- ilość mleka wyprodukowanego w pierwszych 100 dniach po wycieleniu 98. Czynniki wpływające na wydajność i skład mleka- czynniki genetyczne, czynniki pozagenetczne a) czynniki pozagenetyczne- sezon ocieleń, kondycja, klimat i mikroklimat, płodność ciąża, ruja, zasuszenie, wiek krów, masa ciała i wyrostowość krowy, częstotliwość doju, dodojanie, choroby, system utrzymania 99. Fizjologia pozyskiwania mleka- wydalanie mleka z wymienia zachodzi na zasadzie odruchów cerowo- humoralnego. 100. Ogólne zasady prawidłowego doju- dój jest czynnością najbardziej pracochłonna w obsłudze krów dojnych, stanowi bowiem 50-60% całkowitego nakładu pracy 101. Etapy doju- czynności przeddojowe, dój właściwy, czynności podojowe i postępowanie z mlekiem 101. Czynności przeddomowe- przedzdajanie, czyszczenie wymienia, stymulacja przeddojowa (masaż)
102. dój właściwy- ręczny (osmykiwanie, kciukowanie, piąstkowanie), mechaniczny 103. Dój mechaniczny- wymaga: oceny przydatności krowy do doju mechanicznego z uwzględnieniem jej stanu zdrowia temperamentu oraz morfologii wymienia, przeszklenia pracowników przewidywanych do obsługi dojarek w zakresie anatomii gruczołu mlekowego fizjologii wytwarzania i oddawania mleka przebiegu laktacji oraz techniki i higieny doju, skrupulatnego przestrzegania zasad dezynfekcji instalacji dojarskiej zwłaszcza części stykających się bezpośrednio z wymieniem i mlekiem, zapewnienia właściwych parametrów pracy dojarki głownie podciśnienia liczby pulsów i faz pulsacji, poprawnego wykonywania czynności udojowych 104. Etapy doju mechanicznego- dój do bańki z zamontowanymi kubkami i pompką ręczna doprowadzająca pulsacyjne podciśnienie, dój do konwi z podciśnieniem doprowadzanym centralnie, dój do rurociągu, dojarnie: tandemy, podwójne tandemy, rybia ość i jej odmiany (wieloboki) bok przy boku, dojarnie karuzelowe, automatyczne zdejmowanie kubków udojowych (ACR), roboty dojarskie