Przez zdolności motoryczne ogólne należy rozumieć wszystkie predyspozycje, posiadające wspólne podłoże biologiczne i ruchowe. Całość tych predyspozycji jest ukształtowana przez czynniki genetyczne i środowiskowe. W nich dochodzi do wzajemnych interakcji. Zdolności motoryczne wraz z umiejętnościami ruchowymi tworzą ewentualną stronę motoryczności. Zespół ten warunkuje stan gotowości organizmu do skutecznego wykonywania ściśle określonego rodzaju czynności ruchowych.
ZDOLNOŚCI SZYBKOŚCIOWE (ANAEROBOWE)
Definicja: określają możliwości organizmu do przemieszczenia ciała lub jego fragmentu w przestrzeni w jak najkrótszym czasie. Definicję zdolności szybkościowych należy uzupełnić stwierdzeniem, że wykonywane zadanie nie może wywoływać zmęczenia obniżającego prędkość ruchu. Dla czynności typu sportowego praktycznie czas ćwiczenia nie powinien przekraczać 30 sekund, ale zwykle jest on znacznie krótszy.
Elementy integrujące zdolności szybkościowe:
Beztlenowe podłoże energetyczne
Szybkość skurczu mięśnia
Zdolności szybkościowe bazują na wysiłkach anaerobowych, czyli beztlenowych. Podczas wykonywania jakiejkolwiek pracy dochodzi do przyspieszenia funkcji całego organizmu, a więc wzrasta zapotrzebowanie mięśnia na tlen. Na początku wysiłku fizycznego źródłem energii są beztlenowe procesy metaboliczne. Natomiast, gdy praca ta trwa przez dłuższy okres czasu lub jest dość intensywna dochodzi do zjawiska zwanego długiem tlenowym.Długiem tlenowym nazywamy stan fizjologiczny organizmu, w którym dochodzi do czasowego przestawieniem procesów oddychania komórkowego z tlenowego na beztlenowe. U człowieka dług tlenowy powstaje zazwyczaj podczas krótkotrwałych intensywnych wysiłków fizycznych. Skutkiem tych procesów jest m.in. powstanie kwasu mlekowego w mięśniach.
Zdolności szybkościowe są związane równocześnie z charakterem pracy współczulnego i przywspółczulnego układu nerwowego, ze strukturą mięśni, specyfiką układów enzymatycznych i stopniem specjalnego wyćwiczenia układu ruchu. Rozpatrując szybkość i wysiłki anaerobowe z biochemicznego punktu widzenia, ich istota jest szybka uaktywnienie energii chemicznej. W wysiłkach, które trwają bardzo krótko i są wykonywane z maksymalną intensywnością przyswajanie tlenu praktycznie nie występuje. W biegu na 100 m i skokach lekkoatletycznych stwierdzono, że pochłanianie w czasie wysiłku tlenu sięga najwyżej 7-15% całkowitego zapotrzebowania. Pozostała część to wspomniany dług tlenowy, który jest uzupełniana dopiero w czasie wypoczynku.
Definicję zdolności szybkościowych należy uzupełnić stwierdzeniem, że wykonywane zadanie nie może wywoływać zmęczenia obniżającego prędkość ruchu. Dla czynności typu sportowego praktycznie czas ćwiczenia nie powinien przekraczać 30 sekund, ale zwykle jest on znacznie krótszy.
Główne predyspozycje zdolności szybkościowych:
Proporcja włókien mięśniowych szybkokurczliwych (FT)
Sprawność mechanizmów uwalniania energii (MMA)
Proporcje dźwigni kostnych
Czas reakcji i częstotliwość ruchów (koordynacja nerwowo –mięśniowa)
Formy szybkości:
Czas reakcji
Prędkość pojedynczego ruchu
Częstotliwość ruchu
Czas reakcji-
Inaczej utajony czas reagowania- czas, jaki upływa od momentu zadziałania bodźca do występowania ściśle określonej reakcji u danej osoby. Dochodzi do reakcji prostej lub reakcji złożonej. Reakcja prosta sprowadza się do zadziałania na z góry wiadomy i przewidziany sygnał, natomiast te typy reakcji, które wymagają selektywnego dostosowania się do sytuacji, należą do złożonych. Wyniki badań czasu reakcji są zależne od warunków pomiarowych, a szczególnie od rodzajów bodźca (najczęściej optyczny, akustyczny lub czuciowy). Przez trening można zmniejszyć czas przebiegu procesów przejścia fali pobudzenia w danym łuku odruchowym i tym samym skrócić czas reagowania.
Prędkość pojedynczego ruchu-
Czas pojedynczego ruchu jest zależny od pokonywanego oporu. Badania nad ustaleniem opisu czasowego pojedynczego ruchu, ze względu na potrzebę stosowania skomplikowanej aparatury kontrolnej, w zasadzie nie wychodzą poza laboratoria naukowo-badawcze i nie przyniosły dotąd zbyt wielu informacji, mogących mieć znaczenie w praktyce. Olbrzymią rolę, w zakresie prędkości ruchu odgrywa synchronizacja pracy odpowiednich jednostek motorycznych.
Częstotliwość ruchu-
Częstotliwość ruchów jest j silnie związana z ruchliwością układu nerwowego. Najważniejsze jest zachowanie najodpowiedniejszych proporcji między procesami pobudzenia i hamowania, zachodzącymi w mięśniach antagonistycznych. Pomiaru częstotliwości dokonuje się, rejestrując maksymalną ilość ruchów wykonywanych wybraną częścią ciała (bez obciążenia) w określonym czasie.
Fazy ruchu, które są niezależne od form to zwiększenie prędkości ("rozpędu") oraz stabilizacja prędkości.Z badań nad prędkością biegową wynika, że fazy te są również niezależne względem siebie. Powiązania wcale nie występuję lub są bardzo znikome. Ponieważ jedne zadania ruchowe wymagają głównie znacznego przyspieszenia startowego (np. tenis, pika nożna, koszykówka, piłka ręczna), a inne wykazania dużej prędkości na dystansie (biegi krótkie i skok w dal), zjawisko to wymaga uwzględnienia w procesie kształcenia szybkościowych zdolności motorycznych.
Zdolności szybkościowe, jako składowa zdolności motorycznych
Zdolności szybkościowe można swobodnie odnieść do zdolności motorycznych:
Zdolność rozwijania maksymalnej mocy beztlenowej niekwasomlekowej,
Która określa możliwości w zakresie szybkości uwalniania energii zmagazynowanej w fosfokreatynie mięśniowej?
Zdolność rozwijania maksymalnej mocy beztlenowej kwasom lekowej, która określa sprawność i efektywność procesów glikolizy beztlenowej,
Zdolność szybkiej mobilizacji mięśnia, która określa możliwości w zakresie szybkiego pobudzenia dużej liczby jednostek motorycznych oraz rozładowania energii.
Zostało udowodnione, że zwiększając możliwości siłowe można równocześnie poprawić swoje zdolności szybkościowe ( do pewnych granic). Przykładem jest trening ciężarowy. Jednak, aby nie doszło do przeciążeń powinien być stosowany z duża dozą ostrożności i być uzupełniany ćwiczeniami rozciągającymi i koordynacyjno-rozluźniającymi.
W kształceniu zdolności szybkościowych wykorzystuje się przede wszystkim metodę powtórzeniową. Każda próba dąży do osiągnięcia jak największej prędkości ruchu.
• ruch powinien być wykonywany z prędkością maksymalną, tzn. w każdym kolejnym ćwiczeniu należy dążyć do przekroczenia dotychczasowego poziomu,
• technika ruchu powinna być przyswojona do tego stopnia, aby można było skoncentrować się na szybkości wykonywania ćwiczenia,
• czas ćwiczenia powinien być na tyle krótki, aby nie występowały oznaki zmęczenia.
Ustalenie właściwego czasu trwania ćwiczenia i przerw odpoczynkowych należy do głównych elementów determinujących skuteczność pracy treningu szybkościowe-go. Gdy pojawiają się zmęczenie, zmienia się typ energetycznego wysiłku oraz obniża się pobudliwość układu nerwowego. Ma wpływ na procesy fizjologiczno-biochemiczne i pogorszenie się koordynacji nerwowo-mięśniowej. Z tego względu w treningu sportowym, ukierunkowanym na rozwój maksymalnej mocy beztlenowej i szybkości ruchów, niedopuszczalna jest równoczesna intensywna praca nad siłą lub wytrzymałością.. W ścisłym związku ze zdolnościami szybkościowymi pozostaje edukowanie koordynacji ruchowej, rozwijanie gibkości oraz rozluźnianie mięśni.
Powszechnie stosowaną próbą oceny szybkości motorycznej był bieg na krótkim dystansie. Nie wszyscy autorzy są w tym zakresie zgodni, wysuwając w stosunku do próby biegu, jako wskaźnika szybkości zastrzeżenia W ocenie szybkości zaleca się np. stosowanie ruchów obrotowych, pracę na ergografie, przysiady połączone ze wznosem ramion w górę, szereg ćwiczeń angażujących różne części ciała, jak również całe ciało.Niezależnie od wykonywania w ocenie szybkości różnych złożonych zadań ruchowych uwzględnia się: czas reakcji, prędkość pojedynczego ruchu, częstotliwość ruchów.
Wielkość możliwej do rozwinięcia przez miesień. Maksymalnej mocy anaerobowej (MMA) niekwasomlekowej. bada się bezpośrednio za pomocą testów: Margarit, Georges-cu, Wingate.Do badań pośrednich populacyjnych zaleca się wykorzystywanie - skoku w dal z miejsca i wyznaczonej na jego podstawie maksymalnej pracy anaerobowej – MPA.. Odrębnie wyróżnia się również pojęcie maksymalnej mocy (wydolności) anaerobowej kwasomlekowej.W pomiarze tych właściwości wysiłki zwykle trwają kilkadziesiąt (ok. 30-40) sekund. Zatem dochodzi do pozyskiwania energii w procesie glikolizy, który, w pierwszej fazie, ma również charakter beztlenowy, (ale — kwasomlekowy).W badaniach pośrednich przydatny - może być bieg 200-300 m. Do oceny zdolności szybkiej mobilizacji mięśnia proponuje się ( w warunkach laboratoryjnych) ocenę czasu rozwijania siły lub mocy maksymalnej (skurcz izometryczny lub Wingate Test), a w badaniach populacyjnych - "bieg po kopercie" lub "bieg wahadłowy".
Trening zdolności anaerobowych, jest ważnym elementem w prezentowaniu odpowiednich różnorodnej natury umiejętności motorycznych. Trudno jest wykazać bezpośrednie znaczenie tych zdolności dla zdrowia człowieka to niewątpliwie ważne jest posiada-nie przez ludzi, również nieuprawiających sportu zawodniczo, odpowiedniego poziomu dynamiki ruchów, szybkości reakcji czy umiejętności wykonania dużej pracy w krótkim czasie.
Bibliografia:
Wiesław Osiński – Antropomotoryka, AWF w Poznaniu, Poznań 2003