ARiSK 2 Epoka brązu

Arisk 2 wykład 2014 Epoka brązu

15.10.2014

Wczesny brąz

MEGALITYZM

Płw. Iberyjski – 5000 p.Ch.

Bretania – 5000 p.Ch.

Dania – 3500 p.Ch.

Konstrukcje megalityczne zwykle wiążą się z tradycjami pogrzebowymi/rytualnymi, jednak pochówki organizowano tam wyjątkowo rzadko – raz na pokolenie. Wznoszenie grobowca i pochówek były wyjątkowymi wydarzeniami dla ówczesnych społeczności

Druga prowincja ówczesnej Europy - stepy południowo-wschodnie

Pastoralizm to typ mentalności tak jak megalityzm. Jednak o megalitycznej mentalności nic już nie wiemy, a ludów pastoralnych wciąż żyje na świecie wiele.

Jedna z hipotez na pojawienie się pastoralizmu:

Europa ok. 3500 p.n.e.:

Megalityzm

Świat „leśno”-wschodnioeuropejski –ludy łowiecko-zbierackie, pierwsza ceramika

Eneolit bałkański – bezpośrednia kontynuacja neolitu

Świat stepowy

Wczesna epoka brązu – Egea i Bliski Wschód

Puchary dzwonowate i ceramika sznurowa

KCSz:

22.10.2014

KPDz:

Półwysep Iberyjski – 3000 p.n.e.

Południowe Niemcy – 2800 p.n.e.

Środkowa Europa - 2500-2400 p.n.e.

Była to kultura skoncentrowana w starych centrach osadniczych, regionach które były już rozwinięte. Jako takie miały predyspozycje do dalszego skomplikowania się struktur społecznych.

Najstarsze centra PDz położone są na Półwyspie Iberyjskim. Pierwsze teorie na temat genezy KPdz mówiły o wędrownym „ludzie pucharowym” z południowej Europy. Z czasem powstała teoria sprzężenia zwrotnego, wskazująca na elementy środkowoeuropejskie. Istnieje też holenderska teoria mówiąca o powiązaniu KPDz z lokalnymi tradycjami znad Dolnego Renu.

Kulturę tą należy traktować jako materialny przejaw przemian społecznych trzeciego tys. BC, zwłaszcza wśród elit

PDz wprowadzają do południowej Europy pochówek pojedynczy.

Pierwszą charakterystyczną formą pucharów dzwonowatych są puchary morskie – Maritime Becker. Bardziej smukłe formy występują na północy, bardziej przysadziste – na południu.

Ceramika zawsze ma kolor żółty/pomarańczowy, bardzo starannie wykonana, niemal zawsze z domieszką piasku.

Z PUCHARÓW DZWONOWATYCH PITO ALKOHOL ALBO HALUCYNKI. W północnej Europie piwo, na południu – pierwsze wina.

Wyposażenie pucharowe jest strukturalnie bardzo podobne do wyposażenia sznurowego. Była to społeczność zdominowana przez mężczyzn – wojowników. Zawieszki łukowate – symbol łuku albo konia?

Ostrza typu Palmela – zjawisko przede wszystkim południowo-zachodnie. Niewielkie metalowe groty/noże.

Generalnie na południu PDz łączy się już z ostrzami metalowymi, natomiast na północy najważniejsze są ostrza krzemienne – wykonane bardzo starannie i z wielką znajomością materiału. Często długie i bifacjalne.

Kolejnym elementem wyróżniającym jest metalurgia. KPDz rozprzestrzenia po całej Europie technologie (wcześniej przedmioty metalowe wytwarzano w Europie w V tys., jednak potem to zanika) i wyroby z miedzi oraz brązu arsenowego.

Zestaw łuczniczy – groty strzał oraz tzw. „płytki łucznicze” z łupku – chyba bardziej świadectwo statusu bo są sztywne a więc niewygodne.

Po raz pierwszy bursztyn bałtycki dociera do strefy śródziemnomorskiej. Oprócz licznych znalezisk z wybrzeży Morza Północnego i Bałtyku jest też kilka obiektów z francuskich wybrzeży Morza Śródziemnego.

KCSz skupiał się na wykorzystaniu surowców lokalnych – w KPDz pojawia się wymiana dóbr luksusowych i surowców.

Nie ma ucięcia wcześniejszych tradycji po pojawieniu się PDz – np. wciąż używa się starszych neolitycznych grobowców.

Kultura Vucedol

Północne Bałkany. Lokalna ale bardzo ważna cywilizacyjnie. Świetne jakościowo wyroby, oprócz ceramiki również figurki. Pojawia się też metalurgia – wykorzystanie brązu arsenowego.

To pierwsza kultura świata która w osadach oprócz domów mieszkalnych budowała też wspólne duże budowle, służące być może jako sale zebrań bractw męskich.

Wciąż rozwija się w wielu miejscach megalityzm.

Europa ok. 2300/2200 p.n.e.

Stepy nadczarnomorskie – kultura jamowa zostaje zastąpiona przez kulturę katakumbową, wchodzącą w tym czasie w swój etap klasyczny. Buduje się coraz mniej nowych kurhanów – masowe wykorzystanie starszych struktur. Kolejny etap pastoralizmu.

Strefa egejska – dopiero w drugiej połowie III tys. BC mają miejsce procesy społeczne które wcześniej mogliśmy obserwować w Europie – pojawiają się dobra luksusowe i importy. Np. Amfikypelony – forma pochodząca z Anatolii, rodzaj pucharów do libacji, flasze syryjskie – z Syrii, zdobione „tubki” z kości, odważniki (pojawia się system wag), pieczęcie/odciski pieczęci – Mezopotamia, pieczęcie do plombowania (włączenie tych społeczeństw w wymianę towarową z wielkimi cywilizacjami Bliskiego i Środkowego Wschodu). Pojawiają się też typ budowli, wcześniej obecny w Vucedol – większe konstrukcje o skomplikowanej strukturze, miejsca zebrań.

Północne Bałkany – kultura Cetina. Bogata, zdobiona ceramika w tym puchary do libacji – importy z tej kultury odnaleziono np. w Olimpii!

Włochy – początek EB, znaleziska epipucharowe, kontynuacja wcześniejszych tradycji pucharów dzwonowatych. Rozwój metalurgii łączy się (nie tylko tam) ze znikaniem zdobień z PDz.

Szwajcaria – Petit Chasseur, Sion. Cmentarzysko neolityczne ze zdobionymi stelami, rozkwitające aż do czasów PDz. Kontynuatywne używanie cmentarzyska doprowadza jednak do zniszczenia steli które zostały wykorzystane do budowania grobów skrzynkowych w EB.

Południowa Francja – przełom PDz i epoki brązu

Półwysep Iberyjski – Kultura El Argar, ściśle powiązana z tamtejszymi PDz.

Wyspy Brytyjskie – początki kultury Wessex, wciąż obecna KPDz. Głównym wytworem „eksportowym” Brytanii były sztylety.

Niemcy – tzw. Blechkreis Kulturen – wiele różnorodnych grup. Produkcja broni i ozdób metalowych oraz wiele importów w tym z Brytanii.

Północna Europa – północna prowincja KPDz oraz schyłkowa faza Kultury Grobów Jednostkowych (lokalna nazwa KCSz)

5.11.2014

KGJ w swojej schyłkowej fazie traci „sznurowy” charakter, nabierając zupełnie nowych cech. ----+Doniczkowate formy i radełkowane zdobienia. Naśladowanie naczyń drewnianych?

W regionie rozwija się też KPDz. Mamy do czynienia zarówno z ciągłością starszych tradycji kulturowych jak i ze stopniowym ubogacaniem form.

Niż – KPDz – zdobnictwo strefowo metopowe

Świat KCSz to niemal wyłącznie pozostałości grobów, z kolei wraz z rozwojem PDz pojawia się coraz więcej śladów osad.

Niż niemiecki – barbed ware – uproszczone, biedniejsze formy. Są w użyciu do ok. 2000 BC.

Na Śląsk dociera druga fala PDz – z Czech, z kolei do Małopolski – trzecia fala z Moraw.

2300 – 2000 BC – początki kultury unietyckiej, stylistyka nawiązująca do lokalnych tradycji Kotliny Karpackiej jak i do późnych PDz. Znaleziska grobowe i bezzdobna ceramika.

W Kotlinie Karpackiej przed 2500 BC – wczesna epoka brązu, skomplikowana, dynamiczna sytuacja kulturowa.

Małopolska – kultura Mierzanowicka, właść. ma charakter eneolityczny, ceramika z cechami sznurowymi, bardzo nieliczne znaleziska metalowe.

W północno-wschodniej części Europy rozwijają się wciąż kultury postmezolityczne. Eksploatowano tam bursztyn! M.in. guzki z v-kształtnym otworem – charakterystyczna forma, w innych częściach kontynentu mająca konkretne konotacje chronologiczne i kulturowe.

2000 BC:

KPDz – największy zasięg, od Hiszpanii do Polski

KCSz – schyłek, Środkowo-wschodnia Europa

Megality – wciąż obecne, niezwykle trwała tradycja kulturowa

Egea – WH II/WH III

Wczesny brąz – Bretania, południowe i środkowe Niemcy, Kotlina Karpacka, Czechy, Wielkopolska

Świat regionalny!

Europa po 2000 BC

Stepy nadczarnomorskie:

Kultura katakumbowa ustępuje powoli kulturze zrębowej (nazwa od techniki wznoszenia grobów). Tworzą się ustabilizowane, rozwinięte społeczności pastoralne.

Południowy Ural – kultura Sintasta-Petrovka – ludy pastoralne, budujące wielkie osiedla obronne z rozbudowanymi fortyfikacjami (np. Arkaim). W pochówkach pojawiają się najstarsze na świecie rydwany! Również z kołami szprychowymi.

W II tys. p.Ch. zmienia się przez rydwany zupełnie obraz wojny, zwiększa się dynamika pola walki. Rydwany nie służyły bezpośrednio do walki, tylko do transportu jednostek.

Po 2000 BC (2100 biorą pod uwagę nowe datowania C14) dociera do Europy cywilizacja miejska –kreteńska kultura minojska. Ówcześni mieszkańcy Krety przybyli na nią jeszcze w neolicie.

Wczesna Kultura minojska – ceramika typu kamares, Knossos – cegła gliniana w ramach drewnianych, bardzo wysoki poziom rzemiosła, wyjątkowa pozycja byka w kulturze, pismo Linearne A – brak jakichkolwiek analogii do języka minojskiego. Najstarsze zapisy systemu dziesiętnego.

Po roku 2000 kształtuje się w Europie sieć wczesno brązowych centrów kulturowych. Po Krecie, następnym obszarem w tej sieci jest dolina Padu z kulturą Polada. Tworzy ona własną stylistykę metalurgiczną oraz rozwiniętą sztukę naskalną (ryty naskalne). Coraz więcej pojawia się też we Włoszech bursztynu bałtyckiego.

W tym świecie coraz mniej jest jednak zdobionej ceramiki – jest ona b. dobra jakościowo (umiejętność osiągania wysokich temperatur), wydaje się jednak że stopniowo przestaje być istotna dla przenoszenia symboli/wyznaczników kulturowych.

Hiszpania:

Kultura El Argar – układ protopaństwowy?

12.11.2014

Od 2300 p.n.e. – protounietycka

Kultura unietycka:

Kultura mierzanowicka – miedź

Kultura strzyżowska:

19.11.2014

EUROPA PO 1800 BC

Kimmerowie – kultura zrębowa

Po 1800 BC – rozkwit kultury minojskiej i jednocześnie początek kultury mykeńskiej. Wybuch wulkanu na Therze (długa i krótka chronologia) wyznacza prawdopodobnie moment załamania kultury minojskiej.

Kultura mykeńska:

Okręgi grobów szybowych z Myken, są ewenementem ze względu na doskonały stan zachowania oraz fakt, że nie były wyrabowane. A – młodszy (początek późnej epoki brązu), B – starszy (koniec środkowej epoki brązu). Mnóstwo importów kreteńskich, oraz wyrobów robionych przez Minojczyków na zamówienie elit mykeńskich. Już w okręgu B odnaleziono bursztyn bałtycki. W KM widać nakierowanie elit na aktywność typu wojennego/arystokratycznego.

Tolos:

Od samego początku w kul. Myk. występują przedstawienia rydwanów.

Pismo linearne B – dostosowanie pisma linearnego A do potrzeb indoeuropejczyków. Obok znaków fonetycznych występują w nim też ideogramy.

Kultura Polada – schyłek włoskiej wczesnej epoki brązu. Południowe Włocy są już pełne importów mykeńsk

Hiszpania – rozkwit kultury El Argar.

Południowo Anglia – dalszy rozwój kultury Wessex

Osady palafitowe!

Kultura nordyjska – początek ok. 1700 BC. Nowe, niezwykle twórcze centrum cywilizacyjne. Z tego kręgu wywodzą się ludy germańskie. W 1700 BC następuje eksplozja własnej wytwórczości metalurgicznej, znikają importy unietyckie.

Niż Środkowoeuropejski – 1800 BC – początki horyzontu trzcinieckiego. „Trzciniec” rozciągał się od Odry do Dniepru, jednak z pewnością nie była to jednolita struktura...

Klasyczna i późna faza kultury unietyckiej. Największy rozkwit środkowoeuropejskiego (Niemcy, Polska, Czechy) centrum unietyckiego. Stabilne osadnictwo – np. Bruszczewo.

XVII w. BC – Nebra, Niemcy środkowe, dysk solarny. Trwa dyskusja na temat interpretacji tego znaleziska. Musiał być używany na długo przed jego zdeponowaniem.

Osadnictwo i społeczeństwo wczesnej epoki brązy

I połowa trzeciego tysiąclecia - kryzys demograficzny? Spadek liczby stanowisk

KAK – krótkotrwałe osady, trzymanie się blisko cmentarzyska,

KCSZ – 40 % stanowisk składa się z 1-5 skorup.

II połowa trzeciego tysiąclecia to „odrodzenie” i rozkwit.

26.11.2014

Podsumowanie wczesnej epoki brązy.

Cechy charakterystyczny WEB:

10.12.2014

Zmiana prowadzącego! – M. Kaczmarek – późna i środkowa epoka brązu

Chronologia i periodyzacja – to nie to samo, ale periodyzacja obejmuje chronologię.

Stadium wytwarzania – użytkowania (zaczyna się jednocześnie z poprzednim) – deponowania

Dwa systemu użytkowania wytworów:

Nieciągłość stadium użytkowania ma miejsce wówczas, gdy wcześniejsze wytwory bywają wtórnie używane, a niekiedy nawet reprodukowane po długim okresie zaniku ich występowania.

Na analizę chronologiczna wpływa mają warunki ukrycia jak i charakter zespołu:

Zespoły datujące zawierają więcej niż jeden wyznacznik chronologiczny. Zespoły datowane zawierają tylko jeden taki wyznacznik. Tylko zespoły datujące powinny stanowić podstawę tworzenia klasyfikacji chronologicznych.

Periodyzacja jest określaniem i szeregowaniem jakichkolwiek jednostek klasyfikacyjnych w systemu lokalne czy o większym zasięgu terytorialnym. Należy pamiętać, że żaden system podziału nie obejmuje całego materiały źródłowego. H. Muller-Karpe ujął to obrazowo, stwierdzając że wyróżnione przezeń fazy to nie szuflady do którzy można porozkładać cały materiał lecz raczej rusztowanie wzniesione odpowiednimi metodami dla konstruowania całości z rozpoznanego zestawu form. Jednostki chronologii względnej tworzone są poprzez wyróżnianie grupo pokrewnych sobie zespołów.

Horyzont chronologiczny można zdefiniować jako czas trwania na określonym terenie pewnyej liczby zespołów o inwentarzu w znacznej części powtarzającym się, charakteryzujących się obecnością krótkotrwałych wyznaczników chronologicznych.

Metodycznie poprawne jest podanie w nazwie, czy określony horyzont obejmuje jedynie skarby, czy też odpowiednie zestawy form odnotowano także w inwentarzach grobowych. Warto pamiętać, że wszelkie próby określania horyzontów na podstawie jednego tylko typu wytworów są absolutnie niepoprawne.

Schematy periodyzacyjne

System południowy - Paul Reinecke (1872 – 1958)

W potocznym rozumieniu okres halsztacki to tylko Ha C i D!

Korekty systemu Reinecke’go dokonał Herman Muller-Karpe (ur. 1925).

W latach 70. XX w. przeniesiono akcent na tworzenie periodyzacji lokalnych.

System północny – Oscar Montelius (1843 – 1921)

Podział epoki brązy w Skandynawii na sześć okresów: I – VI EB.

Korelacja:

System periodyzacyjny epoki brązu i wczesnej epoki żelaza na ziemiach Polski został stworzony przez Kostrzewskiego – 5 okresów EB Monteliusa i dodanie Ha C i D. Podzielił EB na dwustuletnie odcinki.

17.12.2014

Kultura łużycka

Kultury łużyckie? Łużyckie pola popielnicowe – to jest nazwa obowiązująca u prof. Kaczmarka.

Rudlof Virchow (1821 – 1902) - propozycja nazwy „łużyckie cmentarzyska popielnicowe”

Kultura łużycka – najszerszy zasięg tego pojęcia przyjęto w polskiej literaturze archeologicznej. Datowanie: III EB – Ha D. Jednak cały cykl łużycko-pomorski trwa aż do okresu lateńskiego A-B, ponieważ przez wielu badaczy kultura pomorska jest uważana za kontynuację kultury łużyckiej.

W archeologii niemieckiej kultura łużycka ma zakres bardziej ograniczony, zwłaszcza od strony północnej na rzecz kultury nordyjskiej. Ponadto dla terenów Saksonii i Łużyc przyjmuje się odrębny cykl rozwojowy w okresie halsztackim. Ponad to wydziela się grupy biało wicką i górzycką (czasem również zwana w literaturze niemieckiej kulturami).

Powszechna kremacja na ziemiach polskich: ok. 1250 BC – 966 AD

Pomimo dużych różnic regionalnych kulturę łużycką traktuję się jako monolit (łączy ją przede wszystkim obrządek pogrzebowym). Stało się tak przez przedwojenną koncepcję wysuniętą przez prof. Kostrzewskiego. Tworzył on tzw. szkołę neoautochtoniczną, opowiadającą się za lokalnym pochodzeniem Słowian. Przyczynkiem do tych teorii było odkrycie i badanie osady w Biskupinie.

Składowe koncepcji teoretycznej Kostrzewskiego:

Historyzm pseudoteoretyczny

Ewolucjoznim kulturowy „kossinizm” Dyfuzjonizm

Kulturę łużycką, wobec ogromnych, widocznych różnic pomiędzy poszczególnymi regionami, podzielono na grupy. Jest ona jednak monolitem etnocentrycznym, zbudowanym wokół koncepcji Prasłowiańszczyzny (ZDEZAUKTUALIZOWANE).

U schyłku starożytności widoczna jest „wyrwa” – zanik osadnictwa i degradacja techniczna widoczna we wczesnym średniowieczu.

7.01.2015

Kultura pomorska – odrębna jednostka kulturowa czy faza końcowa łużyckich pól popielnicowych?

Dotychczasowe nawy:

Podstawy wyróżniania (znane niemal wyłącznie cmentarzyska):

Kulturę łużycką i pomorską łączy przede wszystkim kontynuacja zasiedlenie na tych samych obszarach.

Periodyzacja i chronologia:

  1. Faza wczesna, tzw. wielkowiejska (część Władysławowa), związana z etapem formowania się nowej formy obrządku pogrzebowego. Zasięg: Pomorze

  2. Faza klasyczna, najbardziej charakterystyczne i spektakularne materiały związane z tą jednostką taksonomiczną, a więc; popielnice twarzowe i domkowe, popielnice o formie gruszkowatej z polerowaną czernioną powierzchnią i ornamentem wykonanym techniką inkrustacji, groby skrzynkowe, wielopochówkowe o zaawansowanej konstrukcji, obecność w wyposażeniu grobowym przedmiotów metalowych (brąz i żelazo) i szklanych paciorków. Zasięg: Od Pomorza do wideł Wisły i Sanu i Śląska

  3. Faza schyłkowa, degradacja stylistyki posthalsztackiej, zanik stosowania popielnic twarzowych i dużych konstrukcji skrzynkowych, wzrost liczebności ubogo wyposażonych grobów jednostkowych. Zasięg: kolejne „nabytki” w Małopolsce i na Lubelszczyźnie.

Według różnych badaczy przyjmuje się moment wykrystalizowania fenomenu zwanego kulturą pomorską na HaC lub HaD, a dalsze etapy odpowiednia na SOPR określany w dawnej literaturze przedmiotu jako okres lateński A i B.

Przybliżone datowania absolutne czasu trwania k. pomorskiej oscylują wokół lat 500 – 125 BC.

Rozwój kultury pomorskiej prawdopodobnie odzwierciedla zwiększającą się popularność nowego obrządku pogrzebowego, a nie jakiekolwiek ruchy osadnicze. Tam gdzie występuje kultura pomorska – brak jest późnej fazy kultury łużyckiej (HaD).

Obrządek pogrzebowy

Przeważały cmentarzyska płaskie, z których większość w silnym zagęszczeniu znana jest z Pomorza Wschodniego. Przeważają tam groby skrzynkowe lub groby skrzynkowe z obwarowaniem. W mniejszej liczbie konstrukcje takie występują na Pomorzu Środkowym i w Wielkopolsce i na ziemi chełmińskiej. W miarę zbliżania się do fazy schyłkowej towarzyszą im coraz częściej groby popielnicowe i bezpopielnicowe pozbawione obwarowania oraz groby kloszowe. Widać zatem, że z upływem czasu następuje powolne odchodzenie od zwyczaju budowania wyszukanych grobowców kamiennych.

W kulturze pomorskiej, gdy od 700 lat panowała już tradycja ciałopalenia, zmienia się obrządek pogrzebowy – na bardziej spektakularny, jednocześnie następuje zmiana organizacji przestrzennej cmentarzysk. Zachowana zostaje wielopopielnicowość, następuje jednak drastyczne ograniczenie ilości darów grobowych.

14.01.15

Dalekosiężne kontakty wymienne w epoce brązu. Wstęp do problematyki.

Świadectwa kulturowych kontaktów wymiennych:

Interakcje wymienne miały złożony charakter i często przybierały wielowymiarową posrać, wybiegającą poza proste transakcje zawierana poziomie interpersonalnym. Relacje zachodzące pomiędzy przedstawicielami osad, grup krewniaczych, przede wszystkim jednak między elitami były, przynajmniej częściowo, sformalizowane i zinstytualizowane.

W szeregu teoretycznych koncepcji opisujących potencjalne formy wymiany większość odnosi się do innych, bardziej złożonych realiów społeczno-gospodarczych (świat śródziemnomorski), ponadto tylko nieliczne poddano weryfikacji poprzez zastosowanie konkretnych aplikacji.

Przyjmuje się, że w Europie Środkowej doby epoki brązu dominowały transakcje nierasowe, oparte na zasadzie wzajemności (wymiana dwustronna) i redystrybucji. Akt wymiany, prócz bez wątpienia ekonomicznego charakteru, zawierał również złożony kontekst społeczno-kulturowy, czyniąc zeń „system świadczeń całościowych”, nierozerwalnie związanych z normatywnymi strukturami uczestniczących w nim społeczności.

Potlacz i kula! – wymiana dóbr u ludów Oceanii. Z tym że ma ona niewiele wspólnego z cyrkulacją obiektów prestiżowych, a ich role faktycznie wypełniały się w funkcjach komunikacyjnych, legitymizując zarazem przynależność do określonej wspólnoty.

Ostoja-Zagórski – negacja wizerunku homo oeconomicus w pradziejach koncepcja dalekosiężnej cyrkulacji dóbr prestiżowych i lokalnej dóbr utylitarnych.

SYSTEM ŚWIATOWY (world system theory)

MODEL CENTRUM-PERYFERIE (core-periphery model)

Centrum to strefa zurbanizowana w której znalazł się obszary cechujące się obecnością specjalistycznego rzemiosła, wykorzystującego zaawansowane technologie, a także dysponujące rozwiniętą wymianą I masowym transportem. Centrum posiadało wiele peryferii, traktowanych jako strefa eksploatacji.

Peryferie dostarczały surowców dla centrum, jednocześnie importując stamtąd gotowe wyroby, przede wszystkim metalowe, które nabierały znaczenia prestiżowego i podlegały procesowi monopolizacji przez rządzące elity w celu uprawomocnienia ich władzy. Wymianą kierował układ przymierzy.

Strefa marginalna obejmowała regiony o całkowicie odmiennym rytmie przemian kulturowo-społecznych i gospodarczych w stosunku do cywilizacyjnie zaawansowanego centrum oraz jego otoczenia. Nieliczne przedmioty prestiżowe pozostają w rękach elit, które kierują miejscowymi rynkami.

Cała praktycznie pradziejowa Europa to strefa marginalna względem centrum – Bliskiego Wschodu i później całego Śródziemnomorza.

Ch. Christiansen, spróbował zaadaptować ten system do pradziejowego świata wczesnej epoki żelaza. Centra: kotlina karpacka, obszar alpejski, krąg nordyjski.

Peer polity interaction – opracowana na gruncie archeologii, stanowi propozycję przeznaczoną przede wszystkim dla złożonych społeczności historycznych, choć wykorzystywana również dla układów mniej zaawansowanych. Poprzez odwołanie się obserwacji zjawisk naśladownictwa, wymiany wyrobów materialnych i informacji, rywalizacji czy wojny, służy do wyjaśniania mechanizmów zmian kulturowych zachodzących pomiędzy zlokalizowanymi blisko siebie, względnie równorzędnymi i niezależnymi jednostkami społeczno-politycznymi oraz wewnątrz nich samych, Każdą zmianę postrzega się systemowo, unikając tradycyjnych, jednoprzyczynowych wyjaśnień. Proces transformacji staje się więc konsekwencją funkcjonowania złożonej sieci komunikacji oraz interakcji dokonujących się wewnątrz i pomiędzy strukturami kulturowymi polities.

Mechanizmy wymiany interregionalnej

Proponowane modele, można podzielicna dwie grupy przyczynowe:

Parahandlową aktywność społeczności pradziejowych cechowała dwuwymiarowość. Lokalne transakcje zachodzące w ramach sąsiednich aglomeracji osadniczych oraz pomiędzy nimi, a także na pograniczu ugrupowań o odmiennym obliczu kulturowym określa się jako wymianę „łańcuszkową” (prestiże chain exchange). Z kolei w odniesieniu do wymiany dalekosiężnej, prowadzonej za pomocą długodystansowych szlaków komunikacyjnych, zakłada się występowanie postaci etapowej (long distance chain).

Inne przykłady, koncepcje: fremde Frauen (młode dziewczyny wysyłane z całym „ekwipunkiem kulturowym”), Odyseusz, archetyp bohatera z epoki brązu (wyprawy bohaterów, sponsorowanych przez elity, zdobywa się w ten sposób towary, technologię).

Szlaki komunikacyjne

Śródlądowe szlaki wodne – znaleziska łodzi, bez dendrochronologii nie odróżni się jednak dłubaki średniowiecznej od XIX-wiecznej.

Szlaki lądowe – praktykowane wówczas podstawowe formy przemieszczani się , a więc chód, jazdę wierzchem, a także użytkowanie pojazdów na płozach nie wymagających znajomości koła.

Koło tarczowe pojawia się na rozległych obszarach europejskich w początkach III tys. BC, do połowy II tys. BC występując szeroko w kontekście wczesno brązowych inwentarzy w Kotlinie Karpackiej, głównie w postaci glinianych modeli wózków. Koła osiowe – środkowa epoka brązu. Koła szprychowe – wynaleziono ok. XVI w. p.n.e. na Kaukazie.

21.01.2015

Okres halsztacki na ziemiach polskich jako przykład obcych oddziaływań kulturowych.

Jest to pierwszy okres gdy w archeologii pradziejowej możemy nazwać jakieś ludy – Kimmerowie, Scytowie, Trakowie, Ligurowie, Etruskowie, Ilyrowie, Wenetowie itd.

Początki obróbki żelaza w Europie – połowa VIII wieku BC, następuje zmiana kulturowa. Nie ma zapóźnienia w porównaniu do Bliskiego Wschodu. W początkach epoki żelaza następuje załamanie modelu kulturowego znanego jako pola popielnicowe. Kojarzonego z wyjątkowo osiadłym trybem życia i uprawą roli. Pojawia się żelazo i koczownicy, początkowo w Europie Środkowej i Kotlinie Karpackiej. Chociaż pierwsze znaleziska koczownicze pochodzą już z X wieku BC. Herodot wspomina o wypieraniu Kimmerów przez rosnącą potęgę Scytów.

Kimmerowie (oraz inne ludy wymieniane przez Herodota) pojawiają się w Europie (Kotlina Karpacka) ze znajomością żelaza, prawdopodobnie zaczerpniętą z terenów na których wcześniej istniało państwo hetyckie. Druga droga dotarcia żelaza do Europy to szlak morsko-lądowy – Grecja-> Adriatyk (Włochy, Chorwacja) -> Alpy -> Niemcy. Na to wszystko nakłada się jeszcze kolonizacja grecka i fenicka oraz rozwój kultury Etrusków – przez Greków nazywanych Tyrreńczykami.

Wszystkie te procesy miały tak wstrząsnąć społeczeństwami pól popielnicowych („kmiotki”), że kompletnie się one zawaliły. Nastąpiły ogromne zmiany społeczne i kulturowe.

Pojawia się dalekosiężna wymiana soli, która staje się surowcem strategicznym. „Panowie solni” – cmentarzysko w Hallstatt, wyjątkowo bogate groby z importami greckimi, a nawet chińskim jedwabiem. W innych rejonach kultury halsztackiej również występują bogate groby książęce.

W Halsztacie następuje zmiana obrządku pogrzebowego! Pojawia się inhumacja – pochówek szkieletowy.

Przemiany tego okresu z pewnością były spowodowane również rewolucją wierzeniową/ideologiczną. Dalekim echem tych przemian jest antropomorfizacja naczyń i rozprzestrzenienie się wizerunków ludzkich na wytworach (np. w kulturze dylańskiej) – widoczna również np. w kulturze pomorskiej. Wizerunki te nie są realistyczne, są to często formy abstrakcyjne, „humanoidalne” – tabu na realistyczne przedstawienia?

Konstruowania szlaków halsztackich – Andrew Sheratt, 1993.

Sytuacja na ziemiach polskich

Nadal istnieją łużyckie pola popielnicowe, wtręt nowości – kultura pomorska. Nie zmienia się istota obrządku pogrzebowego, pewnej zmianie ulega forma. W KP pochówek jest bardziej okazały, nie następuje porzucenie starych cmentarzysk, chociaż pojawiają się również nowe. Kontakty z halsztatem i gwałtowny rozwój ma generalnie miejsce w zachodniej części ziem polskich.

Wprowadzany zostaje styl halsztacki w ceramice. Lejkowate wylewy. Nowa technologia – więcej naczyń jest czernionych i wyświecanych lub inkrustowanych, pojawia się też ceramika malowana (wszystkie one mają charakter luksusowy). Mówimy o „śląskiej ceramice malowanej”, aczkolwiek występuje ona również w Małopolsce. Ma ona charakter ekskluzywny. Czynnikiem sprawczym musiały być kontakty ze środowiskiem wschodniohalsztackim.

Metale – nowe formy fibul, szpile z łabędziowatą szyjką (!!!) <- brąz. Z żelaza wykonywano głównie narzędzia i broń – miecze i żelazne siekiery. Znaleziska żelazne koncentrują się na linii Odry. Naczynia brązowe występują głównie w kulturze halsztackiej, ale przenikają również na północ, sprowadzane przez elity.

W śląskich grobach elit brakuje tylko charakterystycznych dla halsztatu wozów czterokołowych! Cała reszta jest jak trzeba. Wschodni halsztat – inhumacja i całopalenie, Zachodni halsztat – wyłącznie inhumacja.

28.01.2015

NA EGZAMIN PRZECZYTAĆ: Dąbrowski „Polska przed trzema tysiącami lat: czasy kultury łużyckiej”.

Kryzys Śląska w HaD – upadek kultury, uproszczenie stylistyki ceramicznej, rozproszenie osadnictwa. Jest wiele teorii o przyczynach tego. Najpopularniejsza – najazd Scytów który przerwał szlaki komunikacyjne łączące Śląsk z rejonami alpejskimi. Jednak brak jest dowodów na to na terenie Czech.

Osady obronne to fenomen łączący się z oddziaływaniami halsztackimi, chociaż pierwsze z nich powstają już pod koniec III i w IV okresie epoki brązu. Jednak w formie (rozmach) znanej, np. z Biskupina, Smuszewa, Komorowa, Sobiejuch, Izdebna mamy do czynienia dopiero w okresie Ha. Izdebno to bliźniaczy gród Biskupina – niemal dokładnie identyczny, położony 15 km od grodu biskupińskiego. Jednak to Biskupin jest najlepiej przebadanym stanowiskiem. Ukazały się jednak tylko 3 sprawozdania i to z sezonów prowadzanych przed wojną. Z badań prowadzonych po wojnie, aż do lat 60-tych nie ukazało się jednak nic. 25 % stanowiska pozostało nieodkryte – czeka na lepsze metody. Z kolei Izdebno zbadano w stopniu minimalnym – odkryto fragment wału, drogi i domostwa. Nie zostało to jednak należycie opublikowane. Wiemy jednak na pewno, że jest do również gród z regularną zabudową wnętrza. Sobiejuchy są opracowane najlepiej po Biskupinie. Poprowadzono tam kilkanaście sezonów badań i uzyskano daty bezwzględne. Reszta grodów nie została właściwie przebadana. W Komorowie brak np. danych dendrochronologicznych, wątpliwa data C14 wskazuje na koniec IX w. p.n.e. Wycina – 754-750 BC, ale badania również niewystarczające.

Były to grody dwufazowe, które przebudowywano w międzyczasie w celu zmniejszenia powierzchni i uniknięcia zalania przez podnoszący się poziom wody.

Między 750 – 440 BC – wywłaszczenie krzywej kalibracyjnej dla dat C14.

Daty C14 z Biskupinia – 738/737 BC, 750-737 BC – proces budowlany

Generalnie proces budowy grodów obronnych na Pałukach i wschodniej Wielkopolsce przypada na czasy od połowy do końca VIII w. BC. Wskazuje to na brak zapóźnienia tego rejonu względem rejonów halsztackich/alpejskich!


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Archeologia,epoka brazu i zelaza
Archeologia Powszechna epoka brązu wczesna epoka żelaza wykład
Kultury epoki brązu, Młodsza epoka brązu na terenie północnej Bośni grupa Glasinac, 16
epoka brązu- wykłady- opracowane tematy- parzyste, Archeologia, I rok
Epoka Brązu, Archeo, Pradzieje
Epoka Brązu
epoka brązu
epoka brazu w nowej hucie
Epoka Brązu
Kultury epoki brązu, Wczesna epoka żelaza kultura południowo-wschodniohalsztacka, 47
Kultury epoki brązu, Wczesna epoka żelaza w strefie wschodniobałtyckiej kultura kurhanów zachodnioba
Kultury epoki brązu, Wczesna epoka żelaza KULTURA BYLAŃSKA, 21
Kultury epoki brązu, Wczesna epoka żelaza kultury halsztackie na terenie Europy (wariant wschodnio-
Kultury epoki brązu, Wczesna epoka żelaza na obszarze środkowego i dolnego Dunaju horyzont znalezisk
Kultury epoki brązu, Wczesna epoka żelaza w strefie nadłabskiej kultura Halle i urn domkowych., 20
Kultury epoki brązu, Wczesna epoka żelaza grupa białowicka (sasko-łużycka), 12
Ramka z kwiatami w kolorze brązu, MOJE RAMKI GOTOWE ZBIERANA Z INNYCH CHOMICZKOW
kamien1 -testy, archeologia, epoka kamienia, testy

więcej podobnych podstron