Treść kształcenia

1. Treść kształcenia

Składa się na nią całokształt podstawowych wiadomości i umiejętności z dziedzin nauki, techniki, ideologii, kultury, sztuki oraz praktyki społecznej, przewidziany do opanowania przez uczniów podczas ich pobytu w szkole.

1. Czynniki wpływające na dobór treści kształcenia

• Wymagania społeczne, zawodowe i kulturowe.

• Wymagania naukowe.

• Pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia.

1. Wymagania społeczne, zawodowe i kulturowe

Podział życia społeczeństwa według Jana Szczepańskiego:

• Działalność polityczna obywateli.

• Ich udział w realizacji polityki ludnościowej państwa.

• Aktywność zawodowa i kulturalna.

• Uczestnictwo w życiu grup nieformalnych.

• Procesy samokształcenia i samowychowania.

1. Przygotowanie do działalności politycznej

Uczniowie powinni zdobyć w szkole taką wiedzę, która by przygotowywała ich do odpowiedzialnego udziału w rządzeniu państwem, do ponoszenia odpowiedzialności za sprawy publiczne.

1. Wykształcenie w dziedzinie polityki ludnościowej

Obywatel powinien zostać przygotowany do życia rodzinnego, łącznie z planowaniem rodziny, do wychowywania dzieci, do współpracy z funkcjonującymi w społeczeństwie instytucjami opiekuńczo – wychowawczymi itd.

1. Przysposobienie do udziału w działalności gospodarczej i kulturalnej

Powinno zapewnić uczniom określone wykształcenie zawodowe, jak również wysoki poziom kultury technicznej, ukształtować postawy racjonalizatora, wyrobić poczucia odpowiedzialności za efekty jakościowe, ekonomiczne i ilościowe wykonywanej pracy itp.

Wdrożyć do systematycznej i zróżnicowanej treściowo recepcji dóbr kultury.

1. Cechy osobowości, które powinny zostać rozwinięte u uczniów

• Silna wola

• Odpowiedzialność za własne czyny

• Współodpowiedzialność za losy środowiska, społeczeństwa i kraju

• Wrażliwość na przejawy prywaty, bezduszności i niesprawiedliwości

1. Wymagania naukowe

• Treść kształcenia musi odpowiadać rygorystycznym wymaganiom nauki.

• Programy nauczania nie mogą zawierać treści niezgodnych z rzeczywistością lub przestarzałych.

• W związku z tym poddaje się je cyklicznej weryfikacji.

1. Wymagania natury psychologicznej

Treści kształcenia muszą być dostosowane do możliwości uczniów, do ich rozwoju psychofizycznego, w którym wyróżnia się następujące okresy:

• Młodszy wiek szkolny (od 6 do 11 roku życia).

• Wiek dorastania (od 12 do 15 lat).

• Wiek wczesnej młodości (od 15 do 18 roku życia).

1. Wymagania natury dydaktycznej

Wynikają przede wszystkim z konieczności przestrzegania postulatów systematyczności i korelacji przy doborze i układzie treści kształcenia.

1. Systematyczność i korelacja

Systematycznym nazywamy taki układ treści, który wykazuje zgodność z logiką wewnętrzną danej gałęzi wiedzy.

O korelacji mówimy wówczas, gdy eksponuje się związki zachodzące między poszczególnymi przedmiotami szkolnymi, przypisując jednemu z nich szczególną rolę w zaznajamianiu uczniów z daną dziedziną rzeczywistości.

1. Układy treści nauczania

• Liniowy, w którym poszczególne partie materiału nauczania tworzą nieprzerwany ciąg ściśle ze sobą powiązanych i warunkujących się wzajemnie ogniw, przerabianych zazwyczaj tylko jeden raz w ciągu całego okresu nauki szkolnej.

• Koncentryczny, z którym mamy do czynienia w tych przypadkach, kiedy te same treści powtarza się co pewien czas, rozszerzając stopniowo ich zakres, wzbogacając o nowe składniki, pogłębiając omawiane związki i zależności.

• Spiralny, którego cechą szczególną jest to, iż uczniowie, nie tracąc z pola widzenia problemu wyjściowego, stopniowo wzbogacają zakres dotyczących go informacji oraz pogłębiają ich treść.

1. Pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia

• Materializm dydaktyczny

• Formalizm dydaktyczny

• Utylitaryzm dydaktyczny

• Teoria problemowo – kompleksowa

• Strukturalizm

• Egzemplaryzm

• Materializm funkcjonalny

• Teoria programowania dydaktycznego

1. Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm)

• Zasadniczym celem szkoły powinno być przekazanie uczniom jak największego zasobu wiadomości z możliwie różnych dziedzin nauki.

• Proporcjonalnie do ilości opanowanego materiału kształtować się będzie u uczniów stopień rozumienia określonego fragmentu rzeczywistości.

1. Formalizm dydaktyczny

• Treść kształcenia jest jedynie środkiem służącym do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów.

• Celem pracy szkoły jest pogłębianie, rozszerzanie i uszlachetnianie tych zdolności i zainteresowań.

• Głównym kryterium doboru przedmiotów nauczania powinna być wartość kształcąca danego przedmiotu, szczególnie silnie reprezentowana przez matematykę i języki klasyczne.

1. Utylitaryzm dydaktyczny

• Istotnym czynnikiem w zakresie korelacji treści kształcenia określonych przedmiotów szkolnych jest indywidualna i społeczna działalność ucznia.

• Przy doborze treści kształcenia należy koncentrować uwagę na zajęciach typu ekspresyjnego i konstrukcyjnego.

1. Zasady budowania programów nauczania według progresy wistów

• Zasada problemowego podejścia do treści kształcenia, eksponująca potrzebę grupowania tych treści w układy międzydyscyplinarne.

• Zasada kształtowania umiejętności praktycznych w toku rozwiązywania określonych problemów.

• Zasada łączenia pracy z zabawą.

• Zasada aktywizowania uczniów, podkreślająca nieodzowność samodzielnego zdobywania przez nich wiadomości i umiejętności.

• Zasada włączania dzieci i młodzieży w nurt życia środowiska lokalnego, którego są składnikiem.

1. Teoria problemowo – kompleksowa

• Wykształcenie ogólne stanowi konieczny składnik wykształcenia zawodowego, ale jego treść nie może być wyznaczana wyłącznie ze względu na potrzeby przyszłej pracy zawodowej lub studiów, ponieważ stanowi ona zarazem podstawę pozazawodowego życia ludzi.

• Zamiast układu informacyjno – systematycznego, należy wprowadzić problemowo – kompleksowy układ materiału nauczania.

• Wskazane byłoby rozszerzenie nauki łącznej na szczebel wyższy od propedeutycznego.

1. Strukturalizm

• Programy nauczania są przeładowane materiałem.

• Trzeba włączyć do programów nauczania treści najważniejsze, stanowiące trwały dorobek danej nauki.

1. Egzemplaryzm

• Konieczna jest redukcja materiału nauczania, przewidzianego w dotychczasowych programach.

• Nauczać należy zgodnie z koncepcją tzw. nauczania paradygmatycznego. Materiał nauczania należy układać w programie w sposób „ogniskowy”, wzorcowy.

• Zamiast przekazywania uczniom wiedzy w sposób ciągły, należy operować jej „egzemplarzami tematycznymi”, przy czym każdy taki egzemplarz musiałby być reprezentatywny dla danego tematu.

1. Materializm funkcjonalny

• Podstawowym kryterium doboru i układu treści programowych powinny być względy światopoglądowe.

• W materiale nauczania poszczególnych przedmiotów należy eksponować ich „idee przewodnie”.

1. Teoria programowania dydaktycznego

• Jasne wyraźne określenie celów tekstu programowego, najlepiej w kategoriach czynności i wyników.

• Materiał będący przedmiotem programowania należy podzielić na powiązane ze sobą czynności i wyniki, biorąc pod uwagę związki merytoryczne i logiczne.

• Wszystkie czynności typu „odpowiedź”, wykonywane przez uczniów w trakcie studiowania tekstu programowanego, powinny być obserwowalne.

• Skojarzenia, które uczniowie przyswajają sobie w toku uczenia się, powinny być odwracalne.

• Przy charakterystyce danego przedmiotu, zjawiska, procesu lub zdarzenia trzeba najpierw opisać klasę, której ów przedmiot jest składnikiem, a dopiero później sksponować jego cechy.

• Materiał nauczania należy utrwalać w różnorodny sposób.

• Stosownie do charakterystycznych właściwości poszczególnych tematów trzeba posługiwać się dedukcyjnym lub indukcyjnym tokiem prezentacji materiału.

• Z materiału nauczania, który uczniowie mają przestudiować, należy wydzielić zagadnienia najistotniejsze oraz starannie przeanalizować zachodzące między nimi związki logiczne i merytoryczne. Następnie do każdego z wybranych zagadnień trzeba dobrać reprezentatywne przykłady.

• Każdy nowy termin, prawo, zasadę itp. trzeba eksponować parokrotnie w różnych kontekstach, aby uczniowie mogli dobrze zrozumieć ich treść i trwale ją sobie przyswoić.

1. Wnioski ogólne

• W programach nauczania powinien być zawarty materiał uwzględniający społeczne i indywidualne potrzeby uczniów, a zarazem eksponujący treści podstawowe, nowoczesne, o dużych walorach wychowawczych i poznawczych.

• Zachowując zasadę systematyczności jako główną wytyczną doboru i układu treści nauczania, powinno się uwzględniać możliwość kompleksowo – problemowej, a nawet egzemplarycznej realizacji niektórych tematów.

• Materiał zawarty w programach nauczania powinien być tak dobrany, aby nauczyciele mogli indywidualizować pracę dydaktyczno – wychowawczą stosownie do zainteresowań i zdolności uczniów.

• Treści nauczania tzw. Przedmiotów pokrewnych powinny być ze sobą skorelowane zarówno w obrębie poszczególnych działów, jak i pojedynczych tematów.

• Realizacja szeroko rozumianego postulatu przygotowania uczniów do życia wymaga uwzględnienia w programach nauczania zespołu problemów dotyczących preorientacji zawodowej.

• Treści kształcenia powinny mieć bogate walory wychowawcze.

• Racjonalnie zbudowane programy nauczania, umożliwiając uczniom poznanie i rozumienie przeszłości i teraźniejszości, muszą ich również wychowywać dla przyszłości, przygotowywać do życia w świecie ustawicznych przemian.