DYDAKTYKA JAKO NAUKA.

Osobowość - zespół cech, mechanizmów zewnętrznych, które są charakterystyczne dla danej jednostki.

Cechy:

- temperament

- charakter

- poziom inteligencji

- wiedza

- umiejętności

- zainteresowania

- doświadczenie

- nawyki

- system wartości

- cele, ideały

Stern podzielił osobowość na 2 grupy:

1. Cechy instrumentalne: tymi cechami zajmuje się dydaktyka.

- inteligencja

- wiedza

- umiejętności

- zdolności

- doświadczenie

- nawyki

- przyzwyczajenia

2. Cechy kierunkowe - tymi cechami zajmuje się teoria wychowania.

- postawy

- przekonania

- system wartości

- cele i ideały.

Didaktos (pouczający), Didasko (uczę). Pierwszy raz nazwy dydaktyka użyto w 1613 roku w Niemczech. Prekursorzy i twórcy: K. Helwig, W. Radke, J. Jung, A.H. Nemey. Pierwotnie nazywano ją sztuką nauczania.

W jej skład wchodzą 2 procesy:

1. Nabywanie wiedzy

2. Przekazywanie wiedzy

Dydaktyka (wg. Kupisiewicza) - to system poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących zjawisk, zależności i prawidłowości nauczania i uczenia się.

Zadania i funkcje:

Podstawowym zadaniem dydaktyki jest:

1. Dostarczanie wiedzy, o tym jak się uczyć i jak nauczać.

2. Analiza faktów związanych z tym, jak skutecznie przekazywać wiedzę.

3. Opracowanie odpowiednich metod pracy dydaktycznej

4. Ustala pewne normy zachowań.

Przedmiot dydaktyki:

Przedmiotem dydaktyki jest przede wszystkim świadoma działalność dydaktyki, czyli przekazywanie wiedzy i jej przyswajanie.

Funkcje:

1. Poznawcza (teoretyczna) - rozpatruje działalność dydaktyczną z różnych stron, odkrywa, bądź tylko ustala fakty bezpośrednio i pośrednio związane, systematyzuje te fakty, tłumaczy je, ustala jakościowe i ilościowe zależności między nimi.

2. Praktyczna (opracowuje różne metody, techniki) - utylitarna, służebna wobec życia społecznego. Spełnia swoją funkcję dostarczając nauczycielom przesłanek teoretycznych i norm praktycznych, których zastosowanie w działalności praktycznej podnosi jej efektywność.

Cele dydaktyczne ogólne i szczegółowe:

Cel: zamierzony efekt końcowy naszego działania.

Cel ogólny (główny) - dotyczy nauczyciela, określa kierunek dążeń nauczyciela (długoterminowych) ucząc danego przedmiotu. Są ogólne, nie precyzują, co mamy osiągnąć, lecz kierunek, w którym mamy podążać.

Cel szczegółowy (operacyjny) - dotyczy ucznia, opisuje zamierzone osiągnięcia (wyniki), pozwala na sprawdzenie tych osiągnięć, które uczeń zaplanował (krótkoterminowe). Podaje opis wyników, które mają być osiągnięte. Cel operacyjny może być formułowany w kategoriach wiadomości (zna, zrozumiał) i umiejętności (potrafi zrobić, rozróżnia).

PODSTAWOWE POJĘCIA ZWIĄZANE Z DYDAKTYKĄ.

Wychowanie - to całość zamierzonych oddziaływań środowiska wychowawczego na jednostkę, trwające całe życie, oddziaływań zawsze przebiegających w sposób świadomy, celowy, zorganizowany i zaplanowany. Oddziaływanie to ma wpływ na stosunek jednostki do otaczającego ją świata, kształtowanie się systemu wartości, norm i celu życia.

Uczenie się - nabywanie wiadomości i sprawności. Produktem tego procesu jest wiedza i umiejętności.

Podstawowe cechy:

1. Planowość

2. Aktywność osoby uczącej się

3. Ukierunkowanie na wynik

Uczenie się (wg Okonia) - Proces, w którym na podstawie poznania, doświadczenia, ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się oraz działania lub zmieniają się stare.

Kształcenie - Przekazywanie wiedzy, kształtowanie umiejętności, nawyków, rozwój zainteresowań i zdolności poznawczych człowieka. Wszystkie poczynania umożliwiające zdobywanie wiedzy na temat otaczającej rzeczywistości.

Cele:

1. Kształtowanie postaw

2. Wdrażanie do samokształcenia

3. Wszechstronny rozwój intelektów dzieci, młodzieży i dorosłych.

Kształcenie (wg Kupisiewicza) - to proces świadomy, planowy, systematyczne oddziaływanie dydaktyczno-wychowawcze na uczniów zapewniających im zarówno wykształcenie ogólne jak i zawodowe.

Nauczanie - jest to organizowanie uczenia i kierowanie uczeniem się uczniów. Świadome aktywne współdziałanie między nauczycielami a uczniami.

Nauczanie (wg Okonia) - jest swoistym rodzajem działalności społecznej wykonywanej przez nauczycieli w stosunku do uczniów, w którym najogólniejszym celem jest zmiana uczniów.

Instrumenty nauczania:

1. Wiedza nauczyciela

2. Metody i środki nauczania

3. Umiejętności, predyspozycje.

NAUCZANIE - wspomaganie naturalnych zainteresowań ucznia, jego dążeń do poszukiwania wiedzy oraz doskonalenia umiejętności. Kierowanie procesem uczenia się.

Przez nauczanie rozumieć będziemy planową i systematyczną pracę nauczyciela z uczniami, polegającą na wywoływaniu i utrwalaniu zmian w ich wiedzy, dyspozycjach, postępowaniu i całej osobowości pod wpływem uczenia się i opanowania wiedzy, przeżywania wartości i własnej działalności praktycznej.

UCZENIA SIĘ - proces zdobywania i gromadzenia doświadczeń, w wyniku czego powstają nowe formy zachowania się i działania lub następuje modyfikacja zachowań i działań wcześniej nabytych. Wskutek uczenia się opanowany zostaje cały system wiadomości, umiejętności, nawyków, przyzwyczajeń, przekonań.

WYCHOWANIE - jest świadomie organizowaną działalnością ludzką której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w całej osobowości człowieka.

SAMOKSZTAŁCENIE - samodzielna praca nad sobą w zdobywaniu lub pogłębianiu wiedzy, samodzielne kształtowanie cech osobowości. Podstawowym warunkiem samokształcenia jest dojrzałość osobowości osiągana wraz z rozwojem oraz pod wpływem oddziaływań wychowawczych.

OSOBOWOŚĆ - najczęściej oznacza zespół stałych właściwości i procesów psychofizycznych, odróżniających daną jednostkę od innych, wpływający na organizację jej zachowania, a więc na stałość w nabywaniu i porządkowaniu doświadczeń, wiadomości i sprawności w reagowaniu emocjonalnym w stosunkach z innymi ludźmi oraz na stałość w wyborze celów i wartości. Powstanie tych stałych mechanizmów zachowania się jednostki jest efektem rozwoju osobowości, w którym szczególnie ważną rolę grają pierwsze lata życia: nabyte wówczas przez dziecko wzory zachowania wywierają trudny do przezwyciężenia wpływ na całe jego życie.

KSZTAŁCENIE - to ogół czynności (wew. i zew.) umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury oraz uczestnictwo w ich kształtowaniu, a zarazem osiągnięcie możliwie wielostronnego rozwoju sprawności, zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw, jak również nabycie pożądanych kwalifikacji zawodowych. Rezultatem kształcenia jest wykształceni

ZASADY KSZTAŁCENIA (NAUCZANIA).

Zasada nauczania - (wg Kupisiewicza) normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajamiać uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajać im określone poglądy i przekonania oraz wdrażać do samokształcenia.

Z definicji tej wynika, że:

- zasady służą realizacji ogólnych celów kształcenia

- obowiązują w pracy szkół różnych typów i szczebli w zakresie różnych przedmiotów nauczania.

Zasady nauczania wg K. Kruszewskiego - to reguły organizowania i prezentowania wiadomości, ogólne normy postępowania nauczyciela w czasie przygotowania i prowadzenia lekcji umożliwiające uwzględnienie informacji z wielu źródeł i utrzymanie czynności uczenia się uczniów.

Zasady w pedagogice oznaczają:

- reguły postępowania, aby osiągnąć sukces w działaniu pedagogicznym

- ogólne normy postępowania dydaktycznego

- normy postępowania uznane za właściwe w celu osiągnięcia założonych celów postępowania pedagogicznego

- formułują podstawy postępowania w procesie wychowania i nauczania

- określają jak należy realizować cele kształcenia

Zasady kształcenia (nauczania) odnoszą się do:

- celów kształcenia

- treści nauczania

- środków dydaktycznych

- procesu dydaktycznego

Zasady nauczania wyznaczają ogólne, normatywne prawidła jak należy postępować przy nauczaniu.

Zasady nauczania wyznaczają wytyczne postępowania nauczycieli.

Klasyfikacja zasad kształcenia.

1. Zasada poglądowości.

2. Zasada przystępności kształcenia.

3. Zasada systematyczności.

4. Zasada świadomego i aktywnego uczestnictwa uczniów w procesie uczenia-nauczania.

5. Zasada kształtowania umiejętności uczenia się.

6. Zasada łączenia teorii z praktyką.

7. Zasada indywidualizacji.

8. Zasada zespołowości.

9. Zasada trwałości wiedzy uczniów.

10. Zasada ustawiczności kształcenia.

1. Zasada poglądowości.

- jedna z najwcześniej sformułowanych i najpowszechniej uznawanych zasad w dydaktyce

- do dydaktyki wprowadził ją J.A.Komeński (wg niego powinna obowiązywać na różnych szczeblach pracy dydaktycznej i w nauczaniu różnych przedmiotów) -> trzeba pozwalać uczniowi poznawać świat za pomocą zmysłów - nauczanie poglądowe

- wskazuje na bezpośrednie poznawanie rzeczy i zjawisk, wydarzeń i procesów

- poznawanie przy wykorzystaniu np. pomocy naukowych

- ułatwia zrozumienie i zapamiętywanie myśli, pojęć

- zadaniem tej zasady jest zaznajamianie uczniów z pewnymi faktami, umiejętnościami, kształtowanie pojęć, zrozumienie praw naukowych

- jej zadaniem jest usunięcie z procesu nauczania - uczenie się werbalizmu

- przykładem zastosowania tej zasady -> bezpośrednie poznawanie rzeczywistości (obserwacja, różne czynności praktyczne itp.).

2. Zasada przystępności kształcenia.

- inaczej zasada stopniowania trudności

- polega na stopniowaniu trudności od zadań łatwiejszych do trudniejszych

- dostosowanie treści i metod nauczania do rozwoju i możliwości uczniów (różne tempo pracy)

- dopasowanie treści do: poziomu umysłowego, doświadczeń życiowych (dotychczasowych) i możliwości opanowania materiału

- zasada ta wymaga uwzględnienia właściwości psychicznych, rozwojowych uczniów

- założenie -> trzeba dobrze poznać grupę uczniów, której chcemy przekazać materiał

- używać tylko zrozumiałych terminów i pojęć

- wymagania nie mogą być zbyt łatwe - niskie (brak mobilizacji do pracy) ani też nie mogą być zbyt trudne - wysokie (zniechęcają do pracy, podważają wiarę we własne siły. Niszczą motywację uczenia się).

3. Zasada systematyczności.

- stosowana powinna być zarazem przez ucznia jak i przez nauczyciela (gdy kieruje pracą ucznia)

- uczeń powinien systematycznie przyswajać wiedzę i umiejętności, systematycznie utrwalać wiadomości

- nauczyciel powinien realizować materiał nauczania we właściwej kolejności, powtarzać materiał, właściwe dobierać.

4. Zasada świadomego i aktywnego uczestnictwa uczniów w procesie uczenia-nauczania.

- istotna jest -> MOTYWACJA do nauki

- indywidualne zainteresowania uczniów

- włączać uczniów w dyskusje

- zmobilizować do analizy np. jakiegoś problemu (np. przykładowy problem do dyskusji, obserwowane fakty a posiadana wiedza…).

5. Zasada kształtowania umiejętności uczenia się.

- służy rozwojowi umiejętności pracy umysłowej

- przygotowuje do samokształcenia

- bardzo istotna w kształceniu dorosłych

- służy poznawaniu i doskonaleniu zasad organizowania pracy umysłowej

- służy stosowaniu i wykorzystywaniu skutecznych metod nabywania wiedzy

- uczy jak nabywać wiedzę oraz jak rozumieć i wykorzystywać zdobytą wiedzę.

6. Zasada łączenia teorii z praktyką.

- służy przygotowaniu uczniów do racjonalnego posługiwania się wiedzą w różnych sytuacjach praktycznych

- ma duże znaczenie w procesie dydaktycznym szkoły zawodowej (tam jest najwięcej okazji do łączenia teorii z praktyką)

- powiązanie teorii z praktyką wpływa pozytywnie na wyniki nauczania.

7. Zasada indywidualizacji.

- ważne są indywidualne możliwości uczniów (ich osobowość)

- cały proces kształcenia powinien być dopasowany do osobowości uczniów.

8. Zasada zespołowości.

- założenie podstawowe - praca w grupach ma bardzo istotne wartości dydaktyczne -> współdziałanie, współodpowiedzialność, samorządność, współpraca…

9. Zasada trwałości wiedzy uczniów.

- nauczyciel powinien podejmować i stosować liczne zabiegi dydaktyczne, aby ułatwiać uczniom trwałe zapamiętywanie wiadomości i ich opanowywanie

- należy ćwiczyć i utrwalać materiał

- powtarzać materiał

- sprawdzać wiedzę (kontrolować systematycznie wyniki nauczania).

10. Zasada ustawiczności kształcenia.

- od 1974 roku ustawiczność kształcenia stała się podstawową zasadą reform szkolnych i oświatowych

- wiedza powinna być zdobywana systematycznie

- zdobywana wiedza powinna być aktualizowana

- należy podnosić swoje kwalifikacje

- nadążać za rozwojem nauki i techniki

- trzeba wzbogacać swoją osobowość

- nauka powinna być dostępna dla wszystkich (zasada).

METODY NAUCZANIA.

Methodos - z gr. Droga, sposób postępowania.

Metoda - to systematycznie stosowany pewien określany sposób postępowania w celu osiągnięcia zamierzonych rezultatów.

Pojęcia metody nauczania.

Przez metodę nauczania należy rozumieć - „systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający osiąganie celów kształcenia, to wypróbowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania złożonych zmian w osobowości uczniów” (Cz. Kupisiewicz).

Metody nauczania (potocznie) - to celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, który umożliwia uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów.

Metody nauczania -> sposoby pracy nauczyciela z uczniami.

Metoda jest jednym z podstawowych elementów procesu nauczania.

Metody spełniają następujące funkcje:

- służą zapoznaniu uczniów z nowym materiałem

- zapewniają utrwalenie zdobytej wiedzy

- umożliwiają kontrolę i ocenę stopnia opanowania wiedzy

Metody nauczania odpowiadają na pytanie: jak uczyć konkretnego przedmiotu.

Dobór metod nauczania zależy od:

- wieku uczniów

- treści nauczania

- charakterystycznych właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania

- celów i zadań pracy dydaktycznej

- od kwalifikacji pedagogicznych nauczyciela

- od warunków, w jakich odbywa się nauczanie

- organizacji i środków, których zamierza użyć nauczyciel.

I. KLASYFIKACJA METOD NAUCZANIA ( PÓŁTURZYCKIEGO).

1. Metody, których źródłem wiedzy (informacji) jest nauczyciel np. wykład

2. Metody, których źródłem wiedzy jest własna aktywność uczniów np. ćwiczenia, dyskusje, metoda sytuacyjna

3. Metody, które pomagają zdobywać wiedzę, która tkwi w przedmiotach lub zjawiskach np. podręczniki, notatki, eksperymenty, zdobywanie wiedzy z obserwacji, doświadczeń, oglądanie filmów.

II. KLASYFIKACJA METOD NAUCZANIA.

1. Metody proste (jednorodne) - wykład, dyskusja, pogadanka.

2. Metody kompleksowe (złożone) - metody nauczania praktyczne: przykład, demonstracja, metoda problemowa, pokaz.

III. KLASYFIKACJA METOD NAUCZNIA (KUPISIEWICZA).

1. Metody oparte na słowie:

- pogadanka

- wykład

- praca z książką

- dyskusja

2. Metody oparte na obserwacji i pomiarze:

- pokaz

- pomiar

3. Metody oparte na praktycznej działalności uczniów:

- metoda laboratoryjna

- metoda zajęć praktycznych

- ćwiczenie

IV. NAUCZANIE PROGRAMOWANE.

V. METODY PROBLEMOWE.

- burza mózgów

- metoda sytuacyjna

- metoda przypadkowa

- metoda inscenizacji

Ad. 1 METODY OPARTE NA SŁOWIE.

Istotnym nośnikiem informacji (wiedzy) jest słowo.

Wykład.

- najczęściej stosowana metoda w formach kształcenia

- główny cel -> przekazanie wiedzy

- słuchacze są najczęściej biernymi odbiorcami

- głównie za jego pomocą prowadzi się lekcje z przedmiotów teoretycznych

- ekonomiczna metoda nauczania - realizuje się dużą partię materiału w niedługim czasie

Opowiadanie.

- opis (słowny) zdarzeń, faktów, procesów, wydarzeń

- stosowana na niższych szczeblach nauczania

- jest bardziej bezpośrednie i kameralne niż wykład

Opis.

- charakterystyka pisemna przedmiotów, zjawisk, faktów, osób

- stosowany, gdy uczący się nie znają jakiegoś przedmiotu, zjawiska (ani z własnych doświadczeń ani z zajęć dotychczasowych).

Pogadanka.

- stosuje się do omawiania łatwych tematów

- od słuchacza nie wymagana jest zdolność do samodzielnego analizowania zagadnienia

- przypomina strukturą metodę dyskusji (nauczyciel stawia uczniom pytania)

- może służyć jako forma utrwalania wiedzy

- może porządkować uzyskaną wiedzę

- wymaga od uczniów myślenia, zmusza do samodzielnej pracy umysłowej

- nauczyciel jest osobą kierującą np. stawia uczniom pytania

- najstarsza metoda w pracy dydaktycznej.

Wyjaśnienie.

- zwięzłe określenie faktu

- podaje treści i zakres lub przyczyny jakiegoś nieznanego zjawiska

- poprzedza ją praca z podręcznikiem, tekstem, instrukcją.

Praca z książką.

- stanowi istotny sposób poznawania i utrwalania wiedzy

- lektura, analiza tekstu - jako źródło wiedzy.

Dyskusja.

- uczestnik dyskusji aktywnie uczestniczy w rozwiązywaniu pytań, zagadnień wyłonionych w jej toku

- to wymiana zdań uczestników (poglądów n określony temat)

- korzysta się ze wspólnych poglądów, opinii, wniosków, spostrzeżeń, rozważań

- jej celem jest rozszerzenie wiadomości na określony temat

- może oddziaływać na poglądy, przekonania, postawy

- jest metodą ćwiczenia poprawności myślenia, wyrażania się, szacunku do poglądów innych ludzi

- uczestnicy mogą się lepiej poznać

- najbardziej kształcące są dyskusje problemowe (wspólne rozwiązywanie problemu czy zagadnienia).

Ad. 2 Metody oparte na obserwacji i pomiarze.

Pokaz.

- zespół czynności nauczyciela, polegający na demonstrowaniu uczniom naturalnych przedmiotów, ich modeli, określonych zjawisk, wydarzeń, procesów i stosowanym wyjaśnieniu ich istotnych cech (objaśnieniu).

- uczeń obserwuje właściwości demonstrowanych rzeczy, zjawisk, procesów

- wykorzystuje się tablice, schematy, slajdy, filmy, wykresy itp.

Pomiar.

- pozwala określić ilościową stronę badanych obiektów, rzeczy i zjawisk

Ad.3 Metody oparte na praktycznej działalności uczniów.

- polegają na wykorzystaniu przez uczniów samodzielnych czynności

- czynności te prowadzą do kształtowania nawyków, umiejętności do wykonania prac

Ćwiczenia.

- najprostsza forma metod praktycznych

- to wielokrotne powtarzanie czynności stanowiących treść zadania wymagające wykorzystywania środków, które służą rozwojowi umiejętności

- służą kształtowaniu i utrwalaniu umiejętności

- mogą być realizowane jako: samodzielna praca uczniów (indywidualna) lub jako praca w grupach.

Metody laboratoryjne.

- wykonywane w laboratoriach w formie eksperymentów, doświadczeń

- uczniowie samodzielnie przeprowadzają eksperymenty

- mają swoje zastosowaniu w nauczaniu fizyki, chemii, biologii

- w pokazie są obserwatorami tu -> sprawcami pewnych zjawisk, procesów.

Metoda zajęć praktycznych.

- zajęcia warsztatowe

- dominuje tu stosowanie wiedzy w rozwiązywaniu zadań praktycznych

- „ jak zastosować teorię w praktyce” - rozwój umiejętności stosowania teorii w praktyce.

Ad.4 Nauczanie programowane.

- system, sposób nauczania

- nauczanie za pomocą odpowiednio przygotowanych tekstów

- wiedza jest zaprogramowana

- uczeń ma samodzielnie opanować wiedzę, bez pomocy nauczyciela

- nauczyciel przygotowuje teksty

- teksty zawierają instrukcje (informacje) materiał podzielony jest na części: tekst podstawowy + tekst kontrolny

- do realizacji tej metody służą podręczniki programowane oraz informatory, egzaminatory

- to bardzo cenna metoda, lecz bardzo kosztowna

- nie stosowana powszechnie w Polsce (brak podręczników, brak maszyn sprawdzających).

Ad.5 Metody problemowe.

Istotą tych metod polega na tym, iż formułuje się problem główny a następnie poszukuje poprzez rozmowę rozwiązania problemu.

Metody te sprzyjają:

- rozwinięciu zdolności poznawczych

- kształtowaniu zdolności obserwacji

- kształtowaniu zdolności samodzielnego myślenia.

Metody te ponadto kładą nacisk na:

- rozbudzenie aktywności uczniów

- rozbudzenie zainteresowań uczniów.

Burza mózgów.

- „giełda pomysłów”

- technika zespołowego, twórczego myślenia

- poszukuje się jak najwięcej pomysłów jak rozwiązać dany problem

- zgłaszane są pomysły, a następnie poddaje się je ocenie i selekcji

- wybór optymalnego wariantu

- zasada: wszystkie pomysły są cenne

- propozycje pomysłów powinny być anonimowe.

Metoda sytuacyjna:

- stosowane przy wyrabianiu umiejętności analizowania określonych informacji

- pod kierunkiem instruktora analizuje się konkretne sytuacje, dyskutuje się na ich temat (np. przyczyny konfliktów międzyludzkich jak rozwiązywać ludzkie problemy, jak rozwiązywać problemy instytucji itp.)

Metoda przypadków.

- służy do wyrabiania umiejętności gromadzenia i uzupełniania informacji, (aby rozwiązać problem)

- analizowany jest konkretny przypadek (np. jakaś sytuacja życiowa).

Metoda inscenizacji.

- symulacyjna metoda nauczania

- uczestnicy odgrywają role na podstawie przygotowanej uprzednio sytuacji problemowej albo na podstawie scenariusza zajęć

- jest sytuacja problemowa a uczestnicy mają ją rozwiązać (dyskusje, analiza sytuacyjna)

- tworzy się wydarzenia, które np. kiedyś miały miejsce.

Jak dokonywać wyboru metod dydaktycznych?

- wybór metod nauczania w procesie dydaktycznym jest uzależniony od:

1. Celów

2. Treści dydaktycznych, które mają być przyswojone

3. Zadań

4. Poziomu intelektualnego

5. Czasu przeznaczonego na realizację tematu

6. Bazy materialnej, pomocy naukowych

7. Doświadczenia pedagogicznego nauczyciela (na ile zna metody).

Wnioski.

- nie ma metody uniwersalnej, którą można wszędzie i wobec wszystkich zastosować

- najlepiej jest łączyć w pracy dydaktycznej wszystkie metody.

TREŚCI KSZTAŁCENIA.

W. Okoń wyróżnia w procesie kształcenia tzw.”ogniwa”.

„ogniwa”-> momenty uczenia się, dotyczą czynności nauczyciela.

W nowoczesnym modelu kształcenia można wyróżnić następujące ogniwa nauczania, uczenia się:

1. Uświadomienie uczniom celów i zagadnień dydaktycznych, stawianie problemów

2. Zaznajomienie uczniów z nowym materiałem poprzez użycie odpowiednie środków poglądowych, słowa, książek

3. Kierowanie procesami myślowymi (rozwiązywanie problemów)

4. Utrwalanie wiadomości uczniów

5. Kształtowanie umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń

6. Wiązanie teorii z praktyką

7. Kontrola i ocena wyników nauczania.

„Ogniwa” wyróżniane przez Okonia dotyczą:

- motywów nauczania i uczenia się

- przebiegu tego procesu

- wyników

W procesie kształcenia wyróżnić można dwa rodzaje toków pracy dydaktycznej:

1. Tok podający pracy dydaktycznej

2. Tok poszukujący pracy dydaktycznej

I. Ogniwa toku podającego:

1. Przygotowanie do pracy:

- wytworzenie u uczniów pozytywnej motywacji, która będzie sprzyjała uczeniu się i wpływała na efekt

- nauczyciel uświadamia uczniom „czego i po co mają się uczyć”

2. Podanie uczniom nowego materiału:

- słowo mówione (wykład, pogadanka)

- słowo pisane (lektura podręczników szkolnych, korzystanie z encyklopedii, słowników).

3. Synteza przekazanego uczniom materiału:

- uporządkowanie materiału

- utrwalenie materiału

4. Kontrola stopnia opanowania przez uczniów przekazanych im wiadomości:

- wykrycie braków i luk w wiadomościach i umiejętnościach

- ocena trwałości opanowanej wiedzy.

Wady i zalety tego toku (systemu).

Wady - niski stopień aktywności uczniów na lekcji, pamięciowy sposób przyswajania wiedzy

Zalety - szybkie i bezpośrednie przekazywanie gotowej wiedzy przez nauczyciela uczniom.

II. Ogniwa toku poszukującego:

1. Uświadomienie sobie przez uczniów określonej trudności

- ukształtowanie motywacji

2. Słowne określenie napotkanych trudności:

- sformułowanie problemu

- zebranie i uporządkowanie danych (hipotez) jak rozwiązać problem

3. Weryfikacja empiryczna -> sprawdzenie hipotez (czy te pomysły na rozwiązanie problemu są właściwe).

4. Przyswojenie nowej wiedzy.

Jaki powinien być idealny model procesu kształcenia (nauczania- uczenia się).

1. Musi umożliwiać każdemu uczniowi dostęp do różnych środków dydaktycznych (książki, radio i TV, doświadczenie).

2. Musi pozostawić uczniom całkowitą swobodę w doborze przedmiotów nauki oraz jej czasu i metod uczenia się.

3. Powinien funkcjonować jako tzw. „szkoła otwarta” -> zamiast klas dobrze wyposażone w sprzęt i środki dydaktyczne, pracownie, warsztaty.

TREŚCI KSZTAŁCENIA (pyt.egz.)

Na treści kształcenia składają się wszelkie wiadomości i umiejętności z dziedziny nauki, techniki i kultury, sztuki oraz praktyki społecznej przewidziane do opanowania przez uczniów podczas nauczania w szkole (czyli cały materiał do nauki).

Aby cele pracy dydaktyczno-wychowawcze były właściwie zrealizowane musza być spełnione warunki:

- muszą być odpowiednio dobrane treści kształcenia

- treści muszą być dopasowane do potrzeb uczniów i nauczycieli

- treści muszą być dobrane do możliwości uczniów

Dobrze dobrane treści = dobry program nauczania.

Duży wpływ na dobór treści kształcenia mają potrzeby życia społecznego, zawodowego i kulturalnego.

- zmiana tych potrzeb wpływa na zmianę treści kształcenia.

Wymagania naukowe a treści kształcenia.

Założenie:

Treści kształcenia muszą odpowiadać wymaganiom nauki.

- wiedza i umiejętność nabywane w szkole wpływają na: poglądy, przekonania, postawy uczniów, na stosunek do rzeczywistości

- dlatego muszą być przygotowywane, opracowywane i ulepszane nowe programy nauczania

* programy poddaje się cyklicznej weryfikacji

* treści kształcenia powinny być dopasowane do możliwości uczniów, do ich poziomu rozwoju psychofizycznego.

Wg Cz. Kupisiewicza przy doborze treści kształcenia trzeba uwzględniać 3 okresy rozwoju dzieci i młodzieży.

a) młodszy wiek szkolny (od 6-11 r.ż.)

b) wiek dorastania (12-15)

c) wiek wczesnej młodości (15-18)

Jeśli nie będziemy dobierać właściwie treści kształcenia do wieku uczniów (ich możliwości) to materiał programowy może być dla nich zbyt trudny do opanowania.

Zasada: materiał nauczania nie może być ani zbyt trudny do opanowania, ani też zbyt łatwy.

TEORIE PEDAGOGICZNE DOBORU TREŚCI KSZTAŁCENIA.

I. Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm) - twórca nawy jest F.W. Doerpfeld

- uczniom trzeba przekazać jak największą ilość materiału z możliwie różnych dziedzin nauki

- proporcjonalnie do opanowanego materiału, kształtuje się stopień zrozumienia rzeczywistości z danej dziedziny

Wady:

- brak korelacji między programami nauczania

- programy obejmują bardzo duży obszar materiału

- przeładowanie materiału

- realizacja takich programów zmusza do pośpiechu a więc jest -> mało efektywna

II. Materializm funkcjonalny - twórca W. Okoń.

- oprócz wiedzy, kładzie się tu nacisk na umiejętność posługiwania się nią w procesie przekształcania rzeczywistości

- u podnóża tej teorii leży założenie o inteligentnym związku poznania z działaniem. Zgodnie z tym założeniem podstawowym kryterium doboru i układu treści kształcenia powinny być względy światopoglądowe (np. jak kształtowała się ewolucja).

III. Formalizm dydaktyczny - twórca E. Schmid, A. N. Niemeyer

- system ten zwracał uwagę na potrzebę rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów (uwagi, pamięci, wyobraźni, myślenia)

- treści kształcenia są środkiem służącym do rozwijania zdolności, zainteresowań poznawczych uczniów

- celem pracy szkoły jest pogłębianie, rozszerzenie i uszlachetnianie tych zdolności i zainteresowań

- głównym kryterium doboru treści kształcenia powinna być ich przydatność do kształcenia i rozwijania sił poznawczych uczniów.

IV. Utylitaryzm dydaktyczny - tw. J. Dewey, G. Kerschensteiner. Kształcenie jest tu pojmowane jako ciągła rekonstrukcja doświadczenia, a proces kształcenia tożsamy jest z jego celem. Istotnym czynnikiem w zakresie korelacji określonych przedmiotów szkolnych jest indywidualna i społeczna aktywność ucznia. W skutek tego jedynym sposobem uświadomienia dzieciom i młodzieży społecznego dziedzictwa jest danie im możliwości wykonania tych samych, fundamentalnych typów zajęć, które uczyniły cywilizację tym czym ona jest (np. droga od pierwszych maszyn włókienniczych do współczesnych technologii włókiennictwa). Przy doborze treści należy się więc koncentrować na zajęciach ekspresyjnych i konstrukcyjnych. Czynności te powinny umożliwić uczniowi uczenie się zgodne z idealnym programem, w którym nie ma żadnej kolejności i następstw przedmiotów. Jak z tego wynika rekonstrukcja społecznych doświadczeń ludzkości jest podstawowym kryterium doboru treści kształcenia. Zasady budowy programów wg tej teorii:

- zasada problemowego podejścia do treści kształcenia eksponująca potrzebę grupowania tych treści w układy interdyscyplinarne a zarazem takie, których realizacja wymaga wysiłku zespołowego

- zasada kształtowania umiejętności praktycznych w toku rozwiązywania określonych problemów

- zasada łączenia pracy z zabawą wtedy, gdy są one funkcjonalnie związane z założonymi do osiągnięcia celami

- zasada aktywizowania uczniów podkreślająca nieodzowność zdobywania wiadomości i umiejętności

- zasada włączenia w nurt życia środowiska lokalnego (np. wycieczki do muzeów, zakładów pracy, obserwacja itp.)

Zgodnie z założeniami utylitaryzmu zapewniono uczniom maksymalną swobodę w doborze przedmiotów nauczania i dostosowano pracę dydaktyczną i wychowawczą do indywidualnych potrzeb ucznia i nadano jak najbardziej naturalny charakter nauczania.

V. Strukturalizm - K. Sośnicki. Ponieważ programy przeładowane są wiadomościami i nie można ich redukować pomijając niektóre wiadomości gdyż jest to sprzeczne z rozwojem naukowym , należy włączyć do programu trwały dorobek każdej z nauk nawiązujący do jej historycznych źródeł i do osiągnięć najnowszych. Należy zarazem budować programy odzwierciedlające system wiedzy tak poszczególnych nauk jak i ich całokształtu. Programy prócz poznania teoretycznego powinny zapewniać również poznanie realnej rzeczywistości. Zasady: strukturalności, nowoczesności, życiowości, kultury logicznej, łączenie teorii z praktyką (najważniejsza). Treść każdego przedmiotu dzielić na elementy podstawowe o trwałej wartości naukowej i kształcącej oraz na elementy wtórne

VI. Egzemplaryzm - tw. M. Wagenschein, H. Scheuerl. Zwolennicy tej teorii uważają, że konieczna jest redukcja programu nauczania. Aby jednak uniknąć zubożenia obrazu świata odzwierciedlanego w świadomości uczniów opracowano następujące sposoby nauczania:

- pragmatyczne (gr. Pradeigma - wzór) - uczeń powinien poznać tyle ile jest bezwzględnie konieczne aby mógł wytworzyć sobie poprawny obraz zagadnienia przewidzianego tematem, jego istotę. Nie przestrzega się to rygorystycznie chronologicznego porządku, a nauczyciel ma swobodę wyboru określonych tematów z pośród innych zawartych w programie

- egzemplaryczny układ treści - zamiast przekazywać wiedzę w sposób ciągły należy operować jej egzemplarzami tematycznymi, przy czym każdy egzemplarz powinien być reprezentatywny dla tematu. Opracowanie wiadomości na temat jednego egzemplarza umożliwi scharakteryzowanie całego pojęcia, tematu itp.. Wada: egzemplaryzm koliduje z zasadą systematyczności co w przedmiotach o liniowym charakterze nauczania jest nie do przyjęcia

VII. Teoria problemowo kompleksowa - tw. Suchodolski. Wykształcenie ogólne stanowi konieczny składnik wykształcenia zawodowego, ale jego treść nie może być wyznaczana wyłącznie przez potrzeby przyszłej pracy zawodowej lub studiów ponieważ stanowi ona podstawę pozazawodowego życia ludzi. Szkoła ogólnokształcąca nie powinna zatem przygotowywać specjalistów lecz ułatwiać poznawanie rzeczywistości. Treści powinny dotyczyć problemów współczesnego świata (technika, socjologia, sztuka, itp.) układ treści w programach szkół podstawowych powinien być jednolity, natomiast zróżnicowanie należy wprowadzać na poziomach ponadpodstawowych. Można zatem nauczać kompleksowo.

Osobowość nauczyciela.

W procesie wychowania i nauczania, bardziej niż w jakimkolwiek innym zawodzie, czynnik osoby odgrywa dużą rolę. Zrozumienie roli czynnika osobowego w pracy pedagogicznej skłania nauczyciela do zainteresowania się własną osobowością. Poznanie siebie samego ułatwia, a niektórzy nawet twierdzą, że jest niezbędnym warunkiem poznania innych ludzi. Praca nad sobą samym odsłania głębiej mechanizm ludzkiego postępowania i przeobrażania, ułatwia skuteczne oddziaływanie na powierzone nam dzieci i młodzież. Tajemnica oddziaływania dydaktycznego i wychowawczego tkwi w aspiracjach nauczyciela. Prawem dziecka jest jego rozwój, a powołaniem nauczyciela jest wspierać rozwój młodej osoby. Najbardziej popiera rozwój ten, kto sam rozwija swoją osobowość, a kiedy przerywa pracę nad sobą staje się czynnikiem hamującym i przeszkodą w procesie kształtowania osobowości dziecka. Charakterystyczną cechą naszych czasów (pod koniec XX wieku) są stale rosnące wymagania  wobec ludzi. Stawiane są one coraz częściej  we wszystkich dziedzinach naszego życia. Tendencja ta uzewnętrznia się bardzo wyraźnie w stosunku do poczynań edukacyjnych.
Nauczyciel to zawód o wysokim stopniu złożoności, a w związku z tym i przygotowanie do niego musi być staranne, wielostronne i sensownie rozłożone w czasie. Inne cechy powinien mieć nauczyciel w przedszkolu (z małym dzieckiem ), a zupełnie inny musi być nauczyciel szkoły elementarnej. Inaczej kształtowane jest działanie edukacyjne wśród młodzieży. Niewątpliwie podstawowym warunkiem edukacyjnego profesjonalizmu jest standard wykształcenia i stałego doskonalenia zawodowego, a także ogólnego. Pedeutologia to całość wiedzy o nauczycielu. Na przykład Mieczysław Kreutz, w swej rozprawie bardzo surowo traktuje pedagogów o niedostatku miłości do dzieci i młodzieży, głównej jego zdaniem, zalety zawodowej. Z. Mysłakowski, w książce "Co to jest talent pedagogiczny?" uważa, że "osobowość jest jakby dziełem sztuki, wyrazem humanizmu właściwego zbiorowości ludzkiej". S. Schuman, w książce "Talent pedagogiczny" zwraca uwagę na nauczyciela jako jednostkę, od której aktywności zależą efekty nauczania i wychowania. Zwraca uwagę na ścisłą zależność wyników nauczania i wychowania od cech osobowości nauczyciela. Pedeutologia zwróciła uwagę na zmienność ideałów nauczyciela, zmienność wymagań, jakie się stawia wobec nauczyciela. Badania pedeutologiczne wskazały, że pracę pedagogiczną można dobrze wykonywać w różny sposób, efekty pracy pedagogicznej w wysokim stopniu zależą od pozaintelektualnych cech osobowości. Daniel Goleman w swojej książce pt. "Inteligencja emocjonalna" pisze, że sukces w życiu również i nauczycieli zależy nie tylko od intelektu, lecz w głównym stopniu od samoświadomości, tj. od kontrolowania własnych emocji, zapału i wytrwałości w dążeniu do celu, a także od zdolności do empatii i umiejętności zachowań społecznych - czyli od  "współczynnika inteligencji emocjonalnej". Uważa, że "inteligencja emocjonalna jest źródłem cech, które sprawiają, że jesteśmy bardziej ludzcy i odznaczamy się tym, co każdy człowiek winien posiadać". Mówić o osobowości nauczyciela znaczy wskazywać na wzór człowieka, który organizuje pracę i kieruje postępowaniem tego, którego kształtując równocześnie przysposabia się do życia. To taki człowiek, który odznacza się umiejętnością bezpośredniego z nim współżycia i jest bliski temu wszystkiemu, z kim i z czym współżyje jego uczeń, a więc współbycia z jego rodzicami , jego otoczeniem, jego wzlotami i upadkami, swoistego współżycia ze społeczeństwem, które go darzy zaufaniem i zadaniami w jego powołaniu. Osobowość nauczyciela docelowo znajduje się nieustannie w wytyczaniu sobie drogi, że bez przerwy przekracza niejako sama siebie, by przez swą teraźniejszość móc nadążać za tym, co z sobą niesie ową teraźniejszość niewątpliwie nadchodzącą przyszłość. Doskonaląc więc i wzbogacając swoje "teraz" osobowo - społeczne i kulturowo - ideowe nauczyciel przygotowuje się do wypełnienia nim przewidywanego "jutra", a zatem stałe pogotowie na przyjmowanie i wychowawcze sposobienie młodego, który wraz za nauczycielem dorasta i zarazem wyrasta już dla innych czasów i innych osobowo - zadań. Celem dla nauczyciela zawsze pozostanie młodzież i jej przyszłość. Jakimi więc osobowościowo są dzisiejsi nauczyciele i wychowane

przez nich młode pokolenie, takim będzie jutrzejsze społeczeństwo, jakie cele przyświecają nauczycielowi  takimi pokieruje się ukształtowany przezeń człowiek przyszłości. Osobowość nauczyciela według Czesława Banacha - "Cechy osobowościowe nauczycieli" - "Nowa Szkoła" obejmuje trzy struktury:

1) poznawczą: wyrażają się działaniem związanym ze spostrzeganiem i rozumieniem ucznia - wychowanka,

2) motywacyjną: obejmującą system wartości, potrzeby i postawy nauczyciela,

3) czynnościową : prakselogiczno - pedagogiczną.

Na układ właściwości osobowych nauczyciela składają się następujące zintegrowane czynniki:

1) jego światopogląd,

2) zainteresowania,

3) motywacje,

4) zdolności,

5) inteligencja,

6) mechanizmy temperamentalne, charakterologiczne i samoregulujące.

Wszystkie one tworzą wzajemne relacje między nauczycielami i uczniami, nauczycielami i rodzicami oraz środowiskiem lokalnym, nauczycielami a dyrektorami i nadzorem pedagogicznym. Na podstawie badań różnych autorów: pedagogów i psychologów, jak również badań prowadzonych przez Banacha w roku 1988 i 1994 można wyróżnić bardzo dużo cech właściwości nauczycieli, zarówno tych pozytywnych jak i negatywnych. Nauczyciel powinien zatem być: dostępny, bezpośredni, szanujący godność uczniów, telerancyjny, obowiązkowy, wytrwały, dobry organizator, pogodny, opiekuńczy, kulturalny, taktowny. Nie powinny mu być obce: samokrytycyzm wobec własnej pracy, elastyczność w postępowaniu, życzliwość, poczucie humoru i pogoda ducha. Ma być również: skromny, mądry życiowo, mający własne zdanie, zaangażowany społecznie, bezinteresowny, mający wysokie walory moralne, sprawiedliwy, dyskretny.

Nauczyciel powinien:

1) umieć twórczo przystosować się do zmian społecznych i oświatowych,

2) być pomysłowy, cierpliwy i zrównoważony emocjonalnie,

3) być koleżeński, lojalny i towarzyski,

4) być człowiekiem wielkodusznym, posiadającym określone wartości i postawę ideową.

Nauczyciela powinna także charakteryzować inteligencja, mądrość, zdolność. Powinien mieć wysoki poziom wiedzy, kwalifikacji, sprawność intelektualną i szerokie zainteresowania, być samodzielnym w myśleniu, spostrzegawczym, powściągliwym w wyrażaniu opinii, sądów i ocen. Cechy dydaktyczne nauczyciela to:

1) mający aktualną wiedzą merytoryczną,

2) dobrze przygotowany metodycznie,

3) stosujący różne metody i środki dydaktyczne,

4) znający podstawy pedagogiki i psychologii,

5) pracowity,

6) znający potrzeby i możliwości dzieci,

7) lubiący dzieci,

8) odpowiedzialny za uczniów przed uczniami, rodzicami i władzami,

9) wymagający od siebie i innych,

10) obiektywny, bezstronny i sprawiedliwy,

11) systematycznie utrzymujący partnerskie kontakty z rodzicami,

12) twórczy, poszukujący nowych metod i środków,

13) odważny,

14) postępowy,

15) przestrzegający przepisów i dyrektyw.

Powinien również umieć dobrze planować pracę własną i zespołu, aktywizować uczniów i stosować indywidualizację w nauczaniu i poznawaniu uczniów, dostrzegać i podkreślać osiągnięcia uczniów nagradzać i wyróżniać, wytwarzać poczucie bezpieczeństwa i warunki osiągania powodzeń i sukcesów przez uczniów, uznawać mądre kompromisy. Cały czas powinien pracować nad sobą, doskonalić swój warsztat pracy. Powinien być także komunikatywny i sugestywny w sposobie przekazywania wiedzy i wartości, umieć korzystać z różnych źródeł informacji i traktować wszystkich uczniów jednakowo. Cechy wychowawcze nauczyciela to:

1) otwarty na problemy młodzieży - traktujący ją podmiotowo,

2) zajmujący się chętnie pracą a młodzieżą,

3) przychylny i potrafiący sobie zjednoczyć uczniów swą postawą,

4) nie obrażający się i nie ośmieszający się,

5) wyrozumiały, opiekuńczy,

6) nie tylko uczący ale i wychowujący,

7) posiadający autorytet osobisty,

8) dążący do odnoszenia przez uczniów sukcesów,

9) dotrzymujący słowa i obietnic,

10) zgłębiający wiadomości o życiu środowiska lokalnego.

Cechy - właściwości zewnętrzne:

1) schludny wygląd,

2) dobra prezentacja ogólna,

3) dbający o zdrowie fizyczne i psychiczne,

4) odporny na trudności w pracy, ekspresyjnie przekazujący informacje,

5) kulturalny w sposobie bycia,

6) właściwie układający sobie stosunki międzyludzkie,

7) interesujący się sukcesami.

Z pewnym uproszczeniem i uogólnieniem można przyjąć jako cechy pożądane ułożone hierarchicznie w sposób następujący:

1) otwartość i umiejętność kontaktu z młodzieżą, empatia,

2) kompetencja merytoryczna i metodyczna,

3) poszanowanie godności ludzkiej, przedmiotowość

4) sprawiedliwość i obiektywizm w ocenianiu uczniów,

5) dialogowość, negocjacyjność, demokratyczny styl kierowania,

6) dyscyplina i wymagalność, konsekwencja w postępowaniu, wspomaganie w kłopotach,

7) tolerancja, kultura ogólna i pedagogiczna,

8) umiejętność planowania i organizowania pracy własnej i zbiorowej,

9) motywacja i umiejętność samokształcenia oraz doskonalenia swojego warsztatu pracy (rozwój zawodowy),

10) poczucie humoru.

Indywidualność wychowanka powinna być efektem kształcenia i wychowania prowadzonego przez nauczyciela. Taki jest postulat pedagogiki humanistycznej. Nauczyciel tworzy osobowość wychowanka wykorzystując w tym celu kulturę symboliczną: muzykę, plastykę, fotografikę, literaturę, ideologię a przede wszystkim naukę i technikę. Wiek XX jest uznawany za wiek nauki i techniki. Nauka i technika kształtują warunki życia społeczeństw, współdeterminują  organizację działania zespołowego, przesądzają o poziomie życia ludzi, o prestiżu społeczeństwa wśród innych społeczeństw. Te dwie dziedziny kultury kształtują aspiracje życiowe ludzi, sposób definiowania własnych sytuacji społecznych, wartościowanie przez ludzi organizacji społeczeństwa, wartościowanie własnego losu, wyznaczają wzory życia a także określają wizerunki życia udanego i sposoby jego realizacji. Nauka i technika mają wpływ na proces kształcenia i wychowania. W procesie przekazu wiedzy uczestniczy czynnie uczeń. Nauczyciel w odróżnieniu od badacza procesów społecznych ma szansę osiągnąć cele własnego działania, jeśli wiedzę udostępnianą akceptuje, a wartości przyswajane młodzieży sam realizuje, potwierdza własnym działaniem i postępowaniem. Konsekwencją udostępniania wiedzy naukowej jest akceptacja naukowego obrazu świata. Młodzież obserwuje niespójność zachowań zawodowych i faktycznych przekonań niektórych nauczycieli. Nauczyciel wychowuje wędrując na czele tych, których uczy, wychowuje będąc przewodnikiem młodzieży po labiryncie wartości, znacznie maleje udział jego w wychowaniu młodzieży, gdy chce on być dla niej jedynie drogowskazem. Młodzież oczekuje od nauczyciela przyjęcia na siebie wędrowania razem z nią. Podstawowymi funkcjami nauczyciela są: funkcja kształcąca, wychowawcza i opiekuńcza, środowiskowa i życiowego ukierunkowania uczniów.

---