Geografia fizyczna Polski
Wykład 1 29.09.2011r
Problematyka
Polska na tle Europy- środowisko przyrodnicze
Przemiany środowiska geologicznego Polski w przeszłości
Współczesne środowisko przyrodnicze Polski
Budowa geologiczna, surowce mineralne
Rzeźba
Klimat
Wody powierzchniowe i podziemne
Szata roślinna i świat zwierzęcy
Gleby
Oddziaływanie człowieka na środowisko przyrodnicze
Przegląd regionalny
Góry i pogórza
Wyżyny
Obszary niżowe
Wybrzeże Bałtyku
Ad. 1 Położenie Polski na tle Europy
Leży w centrum Europy
Położenie Polski na styku Europy Zachodniej i Wschodniej
Klimat: od zachodu masy powietrza wilgotnego, od wschodu napływ mas powietrza suchego
Położenie Polski w obrębie lasów liściastych
Położenie Polski w umiarkowanych szerokościach geograficznych
Polska leży między 49° szer. geogr. N- szczyt Opołonek,
a 54°50`φ – Przylądek Rozewie
14°07` λ W- kolano Odry na zachód od Cedyni
24°08` λ E- kolano Bugu na wschód od Strzyżowa
Rozciągłość równoleżnikowa 5°50`
Rozciągłość południkowa 10°21`
Zimą na północy Polski dzień jest dłuższy o 1h
649km - z północy na południe
689km – z zachodu na wschód
Ad. 2 Położenie Polski na tle struktur geologicznych Europy
Paleozoiczne górotwory i platformy środkowo-europejskie
Skały osadowe o znacznej miąższości
Górotwór systemu alpejskiego- Karpaty i towarzyszący mu rów przedgórski
Prekambryjska platforma Wschodnioeuropejska- najmłodsze utwory osadowe
Linia Teysseyr`a- Tornquista- linia przebiegająca wzdłuż Dolnej Wisły
Jednostki fizyczno- geograficzne
Pozaalpejska Europa Zachodnia
Podobszar Karpacki
Niż Wschodnioeuropejski
Pasowy układ Polski
Karpaty
Sudety, G. Świętokrzyskie, wyżyny- Stare góry
Pas niżu Polskiego
Obszar (staro-glacjalny) peryglacjalny
Pas młodo-glacjalny
Karpaty wraz z rowem przedgórskim
Wchodzą w skład Alpidów
Występowanie szerokiego pasa fiszowego
Występują w ich obrębie mniejsze górotwory (np. Tatry)
Występowanie kotlin przedgórskich
Wschodnia część Karpat- występowanie młodszych górotworów
Stare góry i wyżyny
Strefa kaledońsko- waryscyjska
Obejmuje masywy krystaliczne i stare górotwory fałdowe oraz wyżyny (charakterystyczna monoklinalna budowa)
Obszar ten ciągnie się od Masywu Centralnego aż po Góry Świętokrzyskie
Rozbicie na mniejsze masywy
Masywy powstawały w różnym czasie i w różnym stopniu górotworów
Budowa uskokowa przeważa nad budową fałdową
Występowanie powierzchni zrównania (np. równia pod Śnieżką)
Niż Polski
Połączony z niżem wschodnio i zachodnio europejskim
Występowanie wyraźnych pasów krajobrazowych
Obszar młodo glacjalny
Obszar peryglacjalny
Ukształtowanie pod wpływem zmieniającego się klimatu i w skutek nasuwającego się lądolodu
Położenie Polski, a strefy klimatyczne Europy
Zmienne warunki pogodowe (wędrówki wyżów i niżów)
Różnice wysokości- zmienna pogoda (wahania ciśnień)
Zachodnia część Polski- wilgotny klimat
Wschodnia część Polski- klimat kontynentalny
Rzeki Polski zachodniej mają większe wezbrania w okresie wiosennym
Polska należy do państw z klimatem przejściowym
Przez Polskę przebiega granica między borealnym śnieżno-leśnym, a klimatem dżdżysto-deszczowym
Przez Polskę przebiega izoamplituda 22-23°C
Położenie Polski, a obieg wody w Europie
2 czynniki warunkujące obieg wody: ilość opadów i temperatura
W Polsce opady są mniejsze niż w Europie, a parowanie jest podobne- zasoby wodne Polski w porównaniu z Europą są mniejsze
W Polsce rzeki mają zasilanie deszczowo- gruntowo- śnieżne charakterystyczne dla Karpat
Gruntowo- deszczowo- śnieżne- reszta rzek Polski
Dla Europy zachodniej systemy rzeczne są symetryczne a od Odry na wschód- asymetryczne, przewaga prawych dopływów (dorzecze Odry i Warty)
W większości rzeki należą do zlewiska Bałtyku- spójność hydrograficzna. W niewielkim % dorzecze M. Północnego i M. Czarnego
Położenie świata roślinnego Polski na tle Europy
Obszar Polski leży w obrębie lasów zrzucających liście na zimę
Wyrąb lasów liściastych- zmiana równowagi, przewaga lasów iglastych
Polska należy do obszaru euro syberyjskiego
Prowincja środkowoeuropejska, niżowo- wyżynna i górska
Tylko skrawek Polski płd.- wsch. Stanowi stepowo- leśna prowincja pontyjsko- panońska
Prowincja niżowo-wyżynna- lasy liściaste i mieszane
Prowincja górska:
Sudecko- hercyńska
Karpacka
W górach występuje piętrowość roślinna, wraz ze wzrostem wysokości spada temperatura
Szata roślinna Polski cechuje się dużą przejściowością, zmienia się z zachodu na wschód na skutek kontynentalizmu
Położenie Polski na mapie gleb Europy
Gleby brunatno-ziemne- strefowe /
Brunatne /
Płowe /
Gleby bielico-ziemne / 75% pow. kraju
Rdzawe /
Bielicowe /
Bielice /
W obrębie Polski płd. -zach. wzrasta udział gleb strefowych, płn.- wsch. – bielice
Skrawek płd.- wsch. – czarnoziemy (gleby stepowe)
Świat zwierzęcy Polski
Fauna rodzinna 40%
Reszta to gatunki, które przybyły w skutek zmiennego klimatu
Strefy morfo klimatyczne
Wg Büdela Polska należy do poza zwrotnikowej strefy zwolnionego kształtowania dolin z wyraźnymi pozostałościami klimatu zmiennego
Wg Tricarta Polska leży w obrębie strefy leśnej umiarkowanej o przewadze chemicznych procesów wietrzenia nad wietrzeniem mechanicznym
Wg Tricarta i Cailleux Polska należy do strefy o średnich szerokościach geograficznych z dziedziną morską o łagodnej zimie i w obrębie, której są formy polodowcowe
Przemiany środowiska geologicznego Polski w przeszłości
PALEOZOIK
Eokambr
Klimat zimny i wilgotny
Dochodzi do powolnych transgresji morskich
Silne procesy denudacyjne
Kambr
Klimat zimne z tendencją do ocieplania
Wzniesienie Mazursko- Suwalskie i Podlaskie, Karpaty i Sudety- ląd
Dominuje faza górotwórcza- kaledońska
Wulkanizm podwodny- występują osady terygeniczne płytkiego morza
Ordowik
Transgresja morska z północy i płd.- zach.
Ląd bez zmian
Tworzy się geosynklina(obniżenie) środkowej części Polski
Powstają łupki graptolitowe
Sylur
Silne ruchy górotwórcze
Intensywne wydźwignięcia, wycofanie się morza
Pozostały osady płytkiego morza- grubo-plastyczne
Procesy wulkaniczne- wylewy law bazaltowych
Wypiętrzenie- Góry Świętokrzyskie, obszar północny i południowy
Początek biosfery kontynentalnej
Dewon
Znaczne ocieplenie klimatu
Osady o czerwonej, rdzawej barwie- czerwony piaskowiec
Powstają pierwsze rafy koralowe
W lagunach tworzą się osady chemiczne
Dominuje wietrzenie chemiczne
Dewon środkowy- ponowna transgresja morska
Wypiętrzone – część mazursko-suwalska, masyw małopolski, prakarpaty i częściowo prasudety
Geosynklina dzieli się na dwie odnogi:
Świętokrzyska
Morawsko- wschodnio..
Karbon
Klimat gorący, wilgotny- zwrotnikowy
Ciepłolubna fauna- koralowce
Tworzą się pokłady węgla
Dominują zjawiska orogeniczne
Góry, które pod koniec karbonu wypiętrzyły się miały wpływ na kształtowanie klimatu
Powstały strefy suche i częściowo suche
Regresja morska- karbon górny
Powstają zagłębia: Lubelskie, Dolnośląskie i Górnośląskie
Orogeneza waryscyjska- wypiętrzenie zachodniej i środkowej Europy powoduje zasypanie zagłębi wcześniej powstałych
Intensywne procesy wulkaniczne- karbońskie osady wylewne, w rejonie gór Śląska- intruzje granitowe
Perm- regresja morska
Okres lądotwórczy- tworzą się kontynenty
Kontynentem jest cała Europa- klimat podzwrotnikowy
Intensywne okresy parowania
Sedymentacja chemiczna- złoża anhydrytu, soli i gipsu
MEZOZOIK
Trias
Poszerza się obszar lądowy
Suchy klimat kontynentalny
Występowanie gipsów i anhydrytów
Cały obszar Polski był lądem, oprócz Tatr
Jura
Klimat bardziej wilgotny
Wilgotność klimatu- osady eoliczne ( szare)
Klimat ulega ciągłemu ociepleniu
W jurze dochodzi do oziębienia klimatu
Jura górna- obszar Karpat pokrywa ponownie dużej głębokości morze
Kreda
Powolne ochłodzenie
Klimat ciepły i wilgotny- dzisiejszy klimat śródziemnomorski
Pojawiają się skały fliszowe o znacznych mięższościach- charakterystyczne dla Karpat
Tallasoklatyczny okres
KENOZOIK
Paleogen
Znaczne ochłodzenie
Roślinność wiecznie zielona
Dominuje wietrzenie chemiczne i na wynurzonych obszarach krasowienie skał
Cały obszar jest lądem
Neogen
Niewielka transgresja morska
Piaski glaukonitowe, fosforyty
Ponowne wycofanie się morza z obszaru Polski
Intensywne procesy uskokowe- rozbicie paleogeńskiej powierzchni zrównania
Powstają liczne uskoki- uskok brzeżny w Sudetach- powstał 28±3 mln lat temu- oddziela on Sudety i Przedgórze Sudeckie
Intensywne zjawiska wulkaniczne- Góra św. Anny
Intensywne wypiętrzenie Karpat powoduje silne pofałdowanie wału Megakarpackiego
CZWARTORZĘD
Zmiana klimatu- powstają zlodowacenia
Klimat wilgotny i zimny
Erozje i denudacje – obniżanie i wyrównanie powierzchni
Akumulacja- osadzanie materiału
W holocenie pojawia się człowiek
Zlodowacenie: południowo-polskie, środkowo-polskie, północno-polskie