Dorota Charczuk, Anna Morawiec

Europeistyka I rok/ II stopień

1. Jakie są korzenie chrześcijaństwa?

2. Scharakteryzuj 3 religie Europy?

3. Co stanowi o wyjątkowości chrześcijaństwa?

4. Wskaz różnice miedzy protestantyzmem a katolicyzmem. Jak wpłynęły na rozwój wschodniej i zachodniej Europy?

5. Jakie są przyczyny obcości kulturowej islamu w Europie?

6. Jaki był wkład chrześcijaństwa do kultury europejskiej?

1. Chrześcijaństwo jest religią monoteistyczną, zakładającą wiarę w jednego Boga. Większość wyznań podziela jednak dogmat trynitarny i głosi, że Bóg istnieje w trzech osobach Trójcy Świętej - jako Bóg Ojciec, Syn Boży i Duch Święty. Chrześcijanie wielu wyznań (zwłaszcza katolicy i prawosławni) czczą także Maryję - matkę Jezusa jako „Matkę Bożą”, świętych i aniołów.

Żydowskie korzenie chrześcijaństwa

Chrześcijaństwo wywodzi się z judaizmu i fakt ten miał zasadnicze znaczenie. Judaizm przez długi czas kształtował chrześcijaństwo. Z tego środowiska wywodzili się pierwsi wyznawcy Chrystusa.

Był on także źródłem podstawowych idei chrześcijańskich – za pośrednictwem chrześcijaństwa mity i idee judaizmu nabrały charakteru uniwersalnego. Ich sedno stanowił pogląd głoszący, że dzieje mają wewnętrzny sens, a ich bieg kształtują zrządzenia opatrzności, w których Bóg objawia swoją wolę narodowi wybranemu. W przymierzu, jakie Bóg zawarł ze swym ludem można odnaleźć wytyczne właściwego działania, które polega na poddaniu się Jego Prawu. Złamanie tego Prawa pociągało za sobą karę, której doświadczał cały naród wybrany. Ten dramat był natchnieniem dla żydowskiego piśmiennictwa historycznego, w którym żyjący w Cesarstwie Żydzi odnaleźli model nadający sens ich życiu.

2. Religia – to forma świadomości społecznej, obejmująca wierzenia dotyczące genezy i celu istnienia człowieka, ludzkości oraz świata; zwykle jest to wiara w istoty nadprzyrodzone (Boga lub bóstwa) i nieśmiertelność duszy oraz związane z nimi zachowania (tj. kult religijny) i formy organizacyjne (obrzędy).

JUDAIZM – kolejna religia monoteistyczna, powstała w Palestynie i obecnie zrzesza 17 mln. wyznawców. Jej założycielem był Abraham, któremu (przez objawienie) Bóg nakazał czcić tylko jego i nie uznawać żadnych innych bóstw. Główne zasady religii zostały przyjęte w czasach Mojżesza. Religia żydowska jest oparta na wierze w jednego Boga, Stwórcę i Pana Wszechświata, którego specjalny związek z Żydami polega na przyjęciu przez naród żydowski wiernego wypełniania praw boskich. Choć judaizm oczekuje od nie-Żydów przestrzegania pewnych podstawowych praw etycznych, nie uważa jednak rytuału żydowskiego za obowiązujący i nie chce nikogo nawracać. Bóg obiecuje bowiem wszystkim ludziom sprawiedliwym miejsce w świecie, który nadejdzie, gdy Mesjasz (tj. „Pomazaniec”) zapoczątkuje wiek powszechnego pokoju i bezpieczeństwa. Jedyny żydowski Bóg to Jahwe, a szlachetne prawdy wiary zawarte są w Talmudzie, Torze i Starym Testamencie. Rabini (czyli nauczyciele i znawcy Tory) modlą się z wiernymi w synagogach (domach modlitwy). Głównym miastem ich kultu jest Jerozolima. W życiu kierują się 10 przykazaniami. Ortodoksyjny judaizm uważa, że wszelka władza religijna pochodzi z objawienia, tak jak zostało to wyrażone w Torze, czyli w pierwszych pięciu księgach hebrajskiej Biblii. Wyznawcy tej religii zamieszkują Bliski Wschód, Afrykę i Europę Północną.

CHRZEŚCIJAŃSTWO – jest to następna religia monoteistyczna powstała w Palestynie (I wiek n.e.). Założył ją Jezus Chrystus, który nauczał o Trójcy Świętej. Chrześcijanie wierzą ,że Bóg jest Stwórcą Wszechświata i wszelkiego życia. Uznają też, że Chrystus to jedyny Syn Boga, który istniał i istnieje z Bogiem Ojcem, zanim zaczął się czas. Jezus przyjął postać ludzką, gdy mocą Ducha Świętego Maryja, ziemska matka Jezusa, narodziła Go. Celem Jego przyjścia na świat było pogodzenie ludzkości z Bogiem, jako że ludzkie grzechy stały się przyczyną zerwania przymierza pomiędzy ludzkością, a Bogiem. Przez śmierć Jezusa na krzyżu Bóg złamał moc grzechu i zła, a trzeciego dnia przez zmartwychwstanie Jezusa zademonstrował triumf życia nad śmiercią, dobra nad złem, a także dał obietnicę życia wiecznego tym, którzy w Jezusa wierzą. Świętą księgą chrześcijan jest Biblia, w której zawarte są główne podstawy wiary, oparte m.in. na 10 przykazaniach oraz na najważniejszym przykazaniu (wskazanym przez Jezusa) przykazaniu miłości. Duchowieństwo (m.in. księża, biskupi) głosi zasady wiary w świątyniach zwanych kościołami. Jednym z najważniejszych elementów podczas odprawiania Mszy św. jest Eucharystia, czyli Komunia św. upamiętniająca wydarzenia podczas Ostatniej Wieczerzy Pańskiej. Jest to główny sakrament w wielu wyznaniach chrześcijańskich. Większość chrześcijan wierzy w obecność Jezusa Chrystusa w Eucharystii. Głównym miastem kultu jest Jerozolima, w której znajduje się grób Chrystusa. Liczba wyznawców chrześcijaństwa wynosi 1065 mln., a zamieszkują oni głównie Europę.

ISLAM – to religia monoteistyczna, założona przez Mahometa w VI wieku, w południowej Arabii. Muzułmanie wyznają wiarę w Allacha jako jedynego boga, a świętą księgą jest tu Koran. Mocno podkreśla się jedność boga – Allacha i wiarę, że nikt i nic nie powinno być czczone wraz z nim. Bóg widziany jest jako stwórca, dawca życia i ten, co życie odbiera, jako zupełnie niepodobny do jakiejkolwiek istoty. W meczetach (islamskich świątyniach) modlitwy prowadzi imam (każdy muzułmanin-mężczyzna może pełnić funkcję imama, zazwyczaj jednak meczety mają profesjonalnych imamów, którzy mogą wygłaszać kazania, nauczać, dawać śluby i prowadzić uroczystości pogrzebowe). Świętym miastem jest Jerozolima oraz Mekka, do której każdy muzułmanin powinien raz w życiu odbyć pielgrzymkę. Jest to bowiem jeden z podstawowych filarów religii islamskiej (pozostałe filary to: post, modlitwa, jałmużna, publiczne wyznawanie wiary). Islamskie prawo to „szari’at”, czyli „wysoka droga” i wzdłuż tej drogi Allach nakazuje poruszać się muzułmanom. Za jego łamanie zostały ustanowione surowe kary, np. obcięcie dłoni za kradzież. Liczba wyznawców islamu przekracza 555 mln. ludzi, a zamieszkują oni głównie Irak, Liban, Pakistan i Indie oraz część zachodniej Europy (np. Francja, Niemcy i Wlk. Brytanię).

3. Wiara w jednego Boga, który tak bardzo ukochał ludzi, że oddał za nich życie, a człowiek został stworzony na podobieństwo boże. W chrześcijaństwie nie ma oddawania kultów np. siłą natury Bóg jest kreatorem całego świata a człowiek jego powiernikiem. W przeciwieństwie do antyku chrześcijański Bóg jest Bogiem miłości i prawdy, Bogiem zarówno dla ludzi wolnych jak i niewolników. Nie jest jakimś podrzędnym bóstwem zemsty i gniewu.

4. Źródła różnic w mentalności

- Grzech, to nie tylko uczynek, ale już sama skłonność jest grzechem

- Wiara jest wystarczającym warunkiem zbawienia; dobre uczynki nie poprawiają człowieka

- Kościół jest jedynie ciałem mistycznym, nie może być więc żadną instytucją (luteranizm)

- Kościół jest niewidzialny, a imiona tworzących go znane są jedynie Bogu (kalwinizm)

- Dobremu człowiekowi Pan Bóg darzy - a więc sukces jest efektem i dowodem wiary

Przykłady różnic

- Uznawanie tylko niektórych sakramentów, zazwyczaj Chrztu i Komunii św.

- Komunię wystarczy przyjmować raz na trzy miesiące (kalwinizm)

- Nieuznawanie prymatu papieża

- Sobór jest wyższy niż papież (demokracja)

- Kościoły lokalne mogą zmieniać swoje obrzędy

- Prymat władzy świeckiej nad religijną (luteranizm, anglikanizm)

- Biblia może być interpretowana przez każdego

- W Biblii uznaje się jedynie dosłowny sens

- Eucharystia jest jedynie pamiątką, a nie odnowieniem ofiary krzyża

- Nie istnieje transsubstancjacja, lecz Ciało i Krew są obecne w chlebie i winie (konsubstancjacja)

- Odrzucenie ślubów zakonnych; posłuszeństwo jedynie wobec najwyższego zwierzchnika

- Surowa asceza i oszczędzanie (purytanizm w anglikanizmie)

- Sobory nie są nieomylne

- Czyśćca nie ma

- Niedopuszczalny jest kult relikwii, obrazów, odpusty

- Nie ma celibatu

- Można wyświęcać kobiety na kapłanów i biskupów (anglikanizm)

- Uznaje się rozwody (baptyści)

- Nie jest uznawane Niepokalane Poczęcie, ani kult maryjny

- Chrzest mogą przyjmować jedynie dorośli (anabaptyści)

- Nie uznaje się świątyń, obrazów, ołtarzy (anabaptyści)

- Doskonałym ludziom władza świecka nie jest potrzebna (anabaptyści)

- Kara śmierci i dożywotniego więzienia są niedopuszczalne (anabaptyści)

- Nieufność do cywilizacji, odcięcie od świata (mennonici, kwakrzy, amishowie)

MITY

Reformacja i kontrreformacja Pochodzenie tych nazw sugeruje, że odnowa Kościoła Katolickiego jest odpowiedzią na ruchy protestanckie. Badania historii wykazują jednak, że obie reformy mają wspólne źródło w ogólnym pragnieniu odnowy. Należy więc mówić o reformie protestanckiej i reformie katolickiej

Przyczyny w upadku obyczajów

Upadek obyczajów duchowieństwa Kościół przeżywał już w XI wieku, a jednak nie wpłynęło to na rozłam. Z kolei gdy duchowieństwo naprawdę uległo przemianie w XVII wieku, protestanci nie wrócili na łono Kościoła. Świadczy to o tym, że przyczyny leżały głębiej.

Sprzedaż odpustów

Papież budując bazylikę w Rzymie ogłosił odpust dla darczyńców pod zwyczajnymi warunkami, a więc głównymi warunkami były spowiedź i komunia. Jednak księża nadużywali tego, co doprowadziło do sytuacji, w której uważano, że odpusty można kupować.

Przyczyny rozłamu i sukcesu reformacji

Zbawienie przez wiarę

Kościół coraz bardziej interesował się nie zbawieniem zbiorowym lecz zbawieniem poszczególnych ludzi. Zaczęto dbać o odpusty, troszczyć się i zabiegać o zbawienie. Luter ogłosił, że grzech w nas pozostaje, ale jeśli wierzymy, już jesteśmy zbawieniu. Było to łatwe i bardzo atrakcyjne dla wielu

Osłabienie autorytetu papieża

Po okresie niewoli avignońskiej i istnieniu kilku bardzo złych papieży, autorytet papieża osłabł. Ułatwiło to przyjęcie zasady, że najwyższą władzą jest władza świecka, a papieska powinna jej podlegać. Urzeczywistniło się to w sytuacji, gdy król Zygmunt faktycznie doprowadził do pogodzenia trzech papieży i zwołania soboru. Ogłoszenie się przez Henryka VIII głową Kościoła w Anglii było w tej sytuacji proste.

Własne natchnienie

Kościół dążył do wzrostu znaczenia świeckich. Spowodowało to przesadne zrównanie kapłanów i wiernych. Luter wprowadził zasadę, że własne oświecenie przez Ducha Świętego daje wiedzę większą niż wszystkie sobory. Dlatego jedynym pewnikiem jest Biblia - reszta zależy od prywatnej interpretacji. Ułatwiło to wprowadzenie innych praw niż proponował Kościół, np. rozwodów.

Sukces dla polityków

Przyjęcie reformacji i oderwanie się od papiestwa było na rękę wielu przywódcom, książętom. Charakterystyczne było umożliwianie rozwodów, a nawet bigamii, jak w przypadku Lutra, który błogosławił podwójne małżeństwo Filipa Heskiego. Niezależność od Kościoła pomagała w umacnianiu poczucia odrębności narodowej, na czym przede wszystkim zależało Anglii. Z kolei prymat władzy państwowej nad kościelną ułatwił zachowania autorytetu przez niemoralnych władców oraz pomagał gromadzić większe zyski.

5. Stosunki pomiędzy prawosławiem i chrześcijaństwem, a także pomiędzy odłamami chrześcijaństwa a trzecia religią monoteistyczną – islamem, są dalekie od przyjaznych ( zwłaszcza ostatnio, gdy islam pokazuje swoje radykalne, fundamentalne oblicze). Cywilizacje Dalekiego Wschodu SA inne, oparte na odmiennym pojmowaniu strefy sacrum i zbyt odległe dla Europy, aby mogły bezpośrednio wpływać na poglądy ludzi naszego regionu. Islam pojawia się na peryferiach Bałkanów i na innych, sąsiadujących z Europą, kontynentach Azji i Afryki. Jednak odległości między Europą a afrykańskim czy bliskowschodnim islamem wcale nie są duże, a wzajemne przenikanie intensywne.

Islam cechuje nieprzenikliwość na wpływy zewnętrzne, połączona z większym niż gdzie indziej agresywnym fanatyzmem, co powoduje, że staje się on nieracjonalny i niezrozumiały dla człowieka Zachodu., pomimo wspólnych korzeni z judaizmem i chrześcijaństwem.

Chrześcijańskie odczucie obcości islamu nie jest bezpodstawne, gdyż jest on intelektualną antytezą chrześcijaństwa zachodniego. Cywilizacja zachodnia dopuszcza debatę, powątpiewanie i poszukiwanie prawdy obiektywnej, właśnie ta debata jest jej istotą. Panuje zasada racjonalności postępowania jednostki – racjonalność homo oeconomicus ( człowieka gospodarującego. W islamie jego odpowiednikiem jest homo religiosus – który wykonuje nakazy Boga sformułowane w Koranie. Istota islamu jest brak debaty, a wątpienie jest ciężkim grzechem, więc islam jest mało podatny na reformy. Brak i dostosowania, wynikające z samej istoty islamu (złączenie sacrum i profanum), czy następstw zepchnięcia krajów Bliskiego Wschodu do roli peryferiom w rezultacie odkryć geograficznych, kolonizacji europejskiej zastąpienia szlaków karawanowych szlakami morskimi, spowodowały ich stan gospodarczego zacofania. Muzułmanie uważają, że ich system jest zbliżony do ideału, a ekonomiczne zacofanie jest niezasłużone i zawinione przez innych.

6. Chrześcijaństwo wniosło do świata antycznego takie wartości, jak: prawda, miłość i wolność (echa Platona, Arystotelesa, Cycerona, Sofoklesa). Najważniejsza jest przede wszystkim idea Boga jedynego oraz nauka o stworzeniu człowieka na obraz i podobieństwo Boże. Przyjęcie tezy o stworzeniu świata przez Boga prowadzi do desakralizacji, “odczarowania świata” i stworzenia antropocentrycznej wizji rzeczywistości. Człowiek jest podmiotem i współautorem historii, współpracuje z Bogiem. Człowiek uzyskał wolność i jest odpowiedzialny za historię. Działa, a nie tylko biernie poddaje sie losowi. Dobro jest owocem wolności.

Chrześcijaństwo uznaje Boga za ojca wszystkich ludzi, co prowadzi do idei powszechnego braterstwa, a ludzkość czyni jedna rodziną. Wszyscy ludzie są sobie równi ( bogaty i biedny, obywatel i niewolnik).

Chrześcijańskim założeniem jest przekonanie o godności ludu jako całości. Bez wkładu chrześcijaństwa idea nowożytnej demokracji nie byłaby możliwa.

Chrześcijaństwo wniosło ideę niezbywalnych praw osoby, duchowej równości, politycznych praw ludu, absolutny prymat stosunków opartych na sprawiedliwości i prawie oraz zasadę miłości braterskiej, stworzyło wizję nowego ładu politycznego, do urzeczywistnienia którego aspirują współczesne narody.

Nowotestamentalna zasada: “Oddajcie cezarowi co należy do Cezara, a Bogu to, co należy do Boga” (Mt 22,21) wiąże się z zasadą świeckości państwa, wiarą w istnienie grzechu pierworodnego a zasadą trójpodziału władzy, stosunkiem Jezusa do kobiet a ich nowożytnym buntem przeciwko różnym formom dyskryminacji.

Dzięki przyklasztornym bibliotekom i pracy skrybów przetrwało wiele dzieł z czasów antyku. Chrześcijaństwo ma ogromny wkład w literaturę, sztukę, filozofię i kulturę, wkład którego nie da się przecenić.