Konspekt 13

Oligopol

„Oligopol to forma konkurencji niedoskonałej w której występuje kilka firm o dużej sile rynkowej, mających wpływ na podaż i ceny ale równocześnie konkurujących ze sobą. Wejście na rynek jest utrudnione ale nie całkiem zablokowane. Pomiędzy firmami istnieje współzależność ponieważ jeżeli jedna z nich zmieni cenę lub jakość produktów albo kwoty przeznaczone na reklamę wpłynie to nie tylko na wielkość jej sprzedaży ale także na poziom sprzedaży w innych firmach. ” (Milewski)

W oligopolu wyróżnia się 2 sytuacje

• Producenci są nieliczni a ich produkty niewiele zróżnicowane, jednak posiadają znaczącą kontrolę nad cenami (stal aluminium)

• Producenci są nieliczni a produkty w pewnym stopniu zróżnicowane (samochody maszyny) oni także mają znaczącą kontrolę nad cenami.(Rekowski)

1. Cechy oligopolu

• Niewielka liczba producentów (którzy opanowali rynek danego produktu) oraz duża liczba kupujących.

• Swoboda wejścia na rynek jest ograniczona względami technologicznymi /ekonomicznymi

• Produkty wytwarzane przez oligopol mogą zarówno być jednorodne jak zróżnicowane

• Założenie doskonałej informacji o rynku

(Milewski)

„Oligopol charakteryzuje się dominacja nielicznej grupy dużych przedsiębiorstw. Korporacje działające na rynku oligopolistycznym maja możliwość wpływania na wysokość cen. Wynika to stad, ze wielka korporacja dostarcza na rynek znacznego procentu podaży dóbr produkowanych przez cala gałąź. Nie oznacza to jednak swobody w jej ustalaniu.

Znaczne podniesienie ceny sprzedawanych dóbr wywołuje ograniczenie popytu, co grozi utrata rynku zbytu. Z kolei gdyby korporacja starała się zwiększyć popyt przez obniżkę cen, naraziłaby się na niebezpieczną reakcje wielkich konkurentów, którzy mogliby obniżyć ceny jeszcze bardziej. Byłby to początek wojny za pośrednictwem cen. Jednakże ponieważ jest to niebezpieczne firmy konkurują niecenowo np.:

• Reklamą (znak firmowy)

• Jakością

• Nowe produkty (pochód nowości)

Oligopol najczęściej spotykany jest na rynkach dóbr konsumpcyjnych jednorazowych (kawa, herbata) lub przedmiotów trwałego użytku (okręty, obrabiarki, maszyny budowlane, samochody).

1. Duopol

„Szczególnym przypadkiem oligopolu jest duopol, charakteryzujący się tym, ze w danej gałęzi występuje dwóch dominujących producentów.” (Dach)

Działania jednego producenta są zależne od działań drugiego. Współzależności między dwoma przedsiębiorstwami mogą dotyczyć wyznaczania wielkości produkcji lub poziomu cen sprzedaży.Mechanizmy funkcjonowania duopolu zależą od przyjętych założen odnośnie charakteru współzależności.

1. Równowaga Cournota w duopolu

Model Cournota – występuje w duopolu i opiera się na założeniu jednorodności produktu oraz przyjęciu, że koszty produkcji obu przedsiębiorstw są takie same a koszty marginalne = 0

Analizę duopolu zaczyna się gdy na rynek monopolu pełnego wchodzi nowy producent. Reakcje producentów polegają na ustaleniu wielkości produkcji, a każdy zakłada że wielkość produkcji konkurenta pozostaje niezmienna oraz że jego działania nie wywołują reakcji produkcji przedsiębiorstwa konkurencyjnego.

1. Przywództwo cenowe i ilościowe

Istnieje przywództwo cenowe przedsiębiorstwa dominującego oraz przywództwo przedsiębiorstwa o niskich kosztach.

Przywództwo cenowe firmy dominującej występuje na rynku danego produktu wtedy gdy znaczący udział produkcji jednego przedsiębiorstwa pozwala mu kontrolować ceny. Pozostałe przedsiębiorstwa są stosunkowo małe. Przedsiębiorstwo dominujące ustala cenę sprzedaży produkt i pozwala pozostałym sprzedawać po ustalonej cenie ilości jakie zdolne są one sprzedać a przeds dominujące sprzedaje pozostałe ilości.

Jeżeli cena rynkowa wynosi c1 wtedy popyt rynkowy jest równy podaży małych przedsiębiorstw a pozostająca wielkość popytu dla przedsiębiorstwa dominującego = 0

Jeżeli cen spada do c2 wtedy wielkość popytu rynkowego = c2C a wielkość podaży małych przedsiębiorstw c2B. Powstaje nadwyżka popytu BC którą może zaspokoić przedsiębiorstwo dominujące.

C2A powinno = BC. Krzywa popytu przedsiębiorstwa dominującego przechodzi przez A.

Przywództwo cenowe firmy o niskich kosztach. Pozostałe przedsiębiorstwa oligopolu sprzedają swoje produkty po wyznaczonej cenie rynkowej a ich zyskowność zależy od różnicy między ich kosztami produkcji a kosztami przedsiębiorstwa wyznaczającego cenę.

Przyjmujemy, że oligopoliści wytwarzają produkty jednorodne więc krzywe popytu przedsiębiorstw są jednakowe.

dd- krzywa popytu na produkty kazdego z oligopolistów

PM przychód marginalny odpowiadający danej krzywej popytu

Jeżeli koszty produkcji = KM1 wówczas ceną maksymalizującą zysk jest P1. Oligopolista którego koszty produkcji są niższe KM2 wyznacza cenę maksymalizującą margines zysku na poziomi P2. Ponieważ produkty są jednorodne oligopolista o wyższych kosztach nie może sprzedawać po cenie wyższej od P2. Gdyby to zrobił wtedy popyt na jego produkty spadnie do 0. Przedsiębiorstwo o wyższym koszcie może funkcjonować na rynku o ile cena wyznaczona przez przeds o niższym koszcie (P2) przewyższa koszt przeciętny.

polityka cenowa - Kontrola nad ceną pojedynczej firmy oligopolistycznej jest ścisłe ograniczona przez wzajemną współzależność firm działających na takim rynku. Oligopolista zwiększający cenę ponosi ryzyko "wysadzenia się samemu z rynku". Jednakże firmy oligopolistyczne mogą zawierać porozumienia, dochodzić do zmowy, w myśl której wszystkie razem podnoszą bądź obniżają cenę i jako grupa mogą rozciągać kontrole nad ceną w taki sposób, jak monopolista. Ceny poszczególnych towarów są ustalone aby zapewnić głównym firmom monopolistycznym odpowiednio wysoki zysk w długim okresie. Mniejsze firmy monopolistyczne podporządkowują się partnerom oligopolu leaderom cenowym. W związku z tym mówi się, ze w odróżnieniu od cen wolnorynkowych, kształtowanych przez mechanizm rynkowy, ceny monopolowe są cenami administrowanymi.

(Dach)

1. Teoria gier – zachowania strategiczne

Konkurujące ze sobą przedsiębiorstwa można traktować jako graczy realizujących własne strategie działania. Ustalają one strategie że np. chcą zdobyć 40% rynku krajowego w przyszłym roku.

Istotą teorii gier strategicznych jest rozwiązanie problemu w jaki sposób wybrać strategię najkorzystniejszą w danych warunkach gdy nie wiemy jak zareagują konkurenci ani jaką strategię oni wybiorą.

Efektem danej strategii jest wygrana- stanowi ją częsta korzyść jaką strategii aprzynosi firmie wkonfrontacji z daną strategią firmy konkurencyjnej. W zależności od postawionego celu wygrana przybiera różne formy np. firma chce zmaksymalizować zysk wtedy wygraną jest przyrost zysku który wywołała strategia.

Macierz wygranych pokazuje wynik każdej z możliwych do wybrania strategii czyli bierze pod uwagę także każde możliwe zachowanie konkurenta. Dla uproszczenia duopol:

Strategie firmy B i A

	B1	B2	B3	B4
A1	W11	W12	W13	W14
A2	W21	W22	W23	W24
A3	W31	W32	W33	W34

W – oznacza wygraną odpowiadającą każdej kombinacji strategii. Więc jeśli firma A stosuje strategię A1 natomiast B – B1 wówczas wygrana firmy A = W1

1. Równowaga Nasha

2. Zachowania kolektywne

3. Formy porozumień monopolistycznych – fuzje to metoda osiągania pozycji monopolistycznej poprzez łączenie przedsiębiorstw. Mogą mieć charakter krótkotrwały, przejściowy lub prowadzić do trwałych zmian.

Pool (ring) - jest luźnym porozumieniem zawieranym w celu realizacji konkretnych przedsięwzięć takich jak prowadzenie wspólnej polityki cenowej, określenie rynków zbytu lub tworzenie wspólnych funduszy np. do prowadzeni gry na giełdzie. Jest doraźne i często zawierane w okresie złej koniunktury a rozwiązywane gdy pojawia się ożywienie w gospodarce. Jest związkiem samodzielnych przedsiębiorstw i może być rozwiązany .(Milewski)

Kartel – powstaje w celu ograniczenia konkurencji między przedsiębiorstwami w branży. Kartel ogranicza produkcję co sztucznie winduje cenę umożliwiając maksymalizację zysku. Zysk monopolowy dzieli się między uczestników kartelu proporcjonalnie do ustalonych kontyngentów produkcji. Prowadzi to do ostrej walki o limity produkcji, skłania do nieprzestrzegania przyjętych umów, częstych zmian układu sił wewnątrz kartelu dlatego jest to porozumienie krótkotrwałe. Jest związkiem samodzielnych przedsiębiorstw i może być rozwiązany .(Milewski)

„Kartel jest to porozumienie producentów, które może dotyczyć rozmiarów produkcji w poszczególnych firmach, podziału rynków zbytu dla każdego uczestnika kartelu lub ustalania ceny. Porozumienie w kartelu może obejmować wszystkie trzy elementy lub kombinacje dwóch dowolnych elementów. Wymuszone umowa kartelowa ograniczenia co do wielkości produkcji i polityki cenowej skłaniają poszczególnych producentów w ramach kartelu do podejmowania

prób omijania przyjętych ustaleń, co rodzi lub zaostrza konkurencje wewnątrz kartelu. Sprzeczności te powodują, iż kartel jest bardzo nietrwała forma zjednoczenia w ramach oligopolu.” (Dach)

Syndykat – organizacja przedsiębiorstw podobna do kartelu. Powstaje wspólne biuro handlowe zrzeszonych firm które w ich interesie prowadzi politykę cen i zajmuje się zbytem towarów. Zadaniem syndykatu jest określanie globalnych rozmiarów produkcji oraz wyznaczenie limitów produkcji dla firm wchodzących w jego skład. Jest związkiem samodzielnych przedsiębiorstw i może być rozwiązany .(Milewski)

„Syndykat stanowi wyższa formę umowy kartelowej, jest to porozumienie w sferze zbytu. Syndykat spełnia role wspólnego biura sprzedaży, a czasem również zakupu surowców skartelizowanych przedsiębiorstw. Prowadzi scentralizowana politykę cen i zbytu, wyznacza przedsiębiorstwom limity produkcyjne, realizując w ten sposób politykę ściśle regulowanej podaży.” (Dach)

Trust – zrzeszone w nim przedsiębiorstwa tracą osobowość prawną i niezależność ekonomiczną. Powstaje poprzez połączenie kapitałów przedsiębiorstw i poddanie się wspólnemu kierownictwu lub opanowaniu jednej firmy przez drugą (wykup akcji). Trustem zarządza rada wykonawcza która posiadane przez firmy akcje zastępuje zaświadczeniami trustowymi przydzielając je proporcjonalnie do wcześniejszych akcji. Zyski płyną do wspólnej kasy a potem są dzielone proporcjonalnie do posiadanych udziałów. (Milewski)

„Trust stanowi polaczenie dotychczas niezależnych przedsiębiorstw w jedno, przy utracie ich niezależności gospodarczej i prawnej. Dotychczasowi właściciele staja się udziałowcami, otrzymują zyski odpowiednio

do ilości posiadanych udziałów lub akcji. Na czele trustu stoi zarząd, który kieruje cala produkcja, zbytem wyrobów i

finansami samodzielnych poprzednio przedsiębiorstw. Trusty często łączą się w jeszcze większe związki - koncerny.”(Dach)

Koncern - jest związkiem przedsiębiorstw mających osobowość prawną, działających pod jednym zarządem jako całość gospodarcza należąca do jednego właściciela. Silne, dominujące przedsiębiorstwo przez wykup akcji lub fuzją organizacyjną uzyskuje kontrolą nad pozostałymi. Formalnie prowadzą one nadal samodzielną działalność, jest ona jednak podporządkowana interesom centrali, która określa długookresową strategię rozwoju, politykę i rynki zbytu. Formy konkurencji pomiędzy tymi przedsiębiorstwami znikają.

Powiązania pionowe - obejmuje przedsiębiorstwa z pokrewnych lub uzupełniających gałęzi przemysłu. Celem fuzji pionowych jest uzyskanie korzyści w zarządzaniu i planowaniu obniżki kosztów administracyjnych, finansowych, transportowych itp.

Powiązania poziome - obejmuje firmy tej samej branży. Fuzje poziome tworzone są w celu osiągnięcia korzyści skali oraz zwiększenia udziału firmy w rynku.(Milewski)

„Koncern jest przykładem koncentracji kapitału opartej na ścisłej więzi produkcyjnej.” (Dach)

Konglomerat – pod jednym kierownictwem skupia obok podstawowej działalności produkcyjnej także inne nie związane z nią formy aktywności gospodarczej (produkcyjnej, handlowej, usługowej). Po II wojnie światowej zaczęto poszukiwać możliwości lokowania kapitału poza podstawową sferą działalności. Motywem konglomeratów jest chęć rozłożenia ryzyka i zabezpieczenie się przed oskarżeniem o monopolizacje.(Milewski)

„Konglomerat polega na łączeniu (w sensie własnościowym) przedsiębiorstw z różnych gałęzi, często w ogóle nie powiązanych w sensie produkcyjnym ani rynkowym, z istniejącym już monopolem.” (Dach)

Holding – to zwykle spółka akcyjna posiadająca akcje różnych przedsiębiorstw, najczęściej należących do jednej gałęzi przemysłu w ilościach zapewniających jej sprawowanie kontroli nad ich działalnością. (Milewski)

„Holding lub towarzystwo holdingowe, jest nietrwała forma łączenia się firm w celu wykonania konkretnego przedsięwzięcia gospodarczego (np. budowy transkontynentalnej sieci kolejowej). W skład takiego zrzeszenia wchodzą często producenci różnych branż, połączonych jednak ze sobą procesem technologicznym. Holding polega zatem na koordynacji działań poszczególnych firm oraz na ustalaniu wspólnej polityki cenowej wobec odbiorcy. W ostatnich latach pojęcie holdingu uległo rozszerzeniu. Holding jest rodzajem spółki akcyjnej wielkich przedsiębiorstw lub banków. Jego głównym celem jest posiadanie akcji innych przedsiębiorstw w celu uzyskania pełnej kontroli nad podległymi przedsiębiorstwami.” (Dach)

1. Przyczyny różnic w strukturach rynkowych

2. Struktury rynku od strony popytu

Od strony popytu

• Czysta konkurencja (ogromna liczba kupujących)

• Konkurencja monopsonowa (gdy na rynku działa względnie duża liczba kupujących)

• Oligopson (kiedy rynek zdominowany jest przez kilku kupujących)

• Monopson (wielu małych dostawców i jeden duży odbiorca)