PODMIOTY POLITYKI SPOŁECZNEJ I ICH ZADANIA

Podmioty państwowe (publiczne) polityki społecznej mają za zadanie porządkowanie życia społecznego, tworzenie osłon socjalnych na poziomie ekonomicznych możliwości budżetu. Ich zadaniem jest także wyrównywanie szans życiowych zgodnie z zasadą konstytucyjnej sprawiedliwości.

a) podmioty ustawodawcze polityki społecznej (Sejm i Senat)

Sejm i Senat uchwalają i wydają akty prawne, regulujące m.in. zasady polityki społecznej, uchwalają założenia polityki gospodarczej i społecznej państwa, ustalają budżet państwa itp. Sejm ma dwie komisje, regulujące m.in. zasady polityki społecznej : Komisję Pracy i Spraw Socjalnych i Komisję Zdrowia i Kultury Fizycznej.

b) podmioty wykonawcze polityki społecznej

- Prezydent

- Premier

- Komitet Społeczno-Polityczny Rady Ministrów

- Rządowa Komisja Ludnościowa

- Minister Finansów – kieruje sprawami finansowymi gospodarki narodowej, przygotowuje założenia budżetu i ustawy budżetowej, w tym ustala wydatki na cele socjalne. W szczególności ciąży na nim obowiązek planowania wydatków i monitorowania państwowych funduszy (m.in Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Funduszu Pracy czy Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych).

- Minister Pracy i Polityki Społecznej – kluczowy organ wykonawczy administracji rządowej w dziedzinie polityki socjalnej, odpowiedzialny za realizację zadań państwa w zakresie m.in. problematyki pracy (prawo pracy, warunki i stosunki pracy, bezrobocie), ubezpieczeń i pomocy społecznej. Minister Pracy i Polityki Społecznej wykonuje m.in. następujące zadania:

• ƒ realizuje ustawy socjalne

• ƒ bada sytuację socjalną ludności, ustalając poziom minimalnych świadczeń społecznych i najniższych wynagrodzeń oraz organizując pomoc społeczną

• ƒ realizuje politykę ograniczania bezrobocia

• ƒ kreuje prawo pracy

• ƒ prowadzi dialog socjalny z organizacjami związkowymi i organizacjami pracodawców (m.in. Komisja Trójstronna)

• ƒ prowadzi politykę ubezpieczeń społecznych

• ƒ analizuje i ocenia stan bezpieczeństwa i higieny pracy

• ƒ opiniuje i rejestruje układy zbiorowe pracy

• ƒ realizuje zadania dotyczące zatrudnienia i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych

- Minister Edukacji Narodowej – spoczywa na nim ustawowy obowiązek realizacji konstytucyjnego prawa obywateli do nauki (prawa do powszechnego i równego dostępu do wykształcenia).

Ministerstwo Edukacji Narodowej zajmuje się kwestiami finansowania edukacji ze środków budżetowych, a ponadto m.in. prowadzi prace systemowe nad przeobrażeniami szkolnictwa wyższego, organizuje międzynarodową wymianę młodzieży, pozyskuje stypendia zagraniczne, koordynuje realizację zadań w dziedzinie opieki, kształcenia specjalnego i wychowania pozaszkolnego oraz profilaktyki uzależnień i

patologii społecznych wśród dzieci i młodzieży (żywienie zbiorowe, przeciwdziałanie narkomanii i alkoholizmowi, pomoc materialna itp.).

- Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji – odpowiada za bezpieczeństwo obywateli znajdujących się na terytorium RP (ochrona przed bezprawnymi zamachami na życie i zdrowie ludzkie, dorobek materialny i kulturalny społeczeństwa, dbałość o zachowanie porządku publicznego). Poprzez Departament Ochrony Granic, Migracji i Uchodźstwa realizuje także politykę migracyjną (m.in. nadawanie statusu uchodźcy, udzielanie azylu czy legalizacja pobytu cudzoziemców).

- Minister Sprawiedliwości – kieruje problematyką społeczną głównie poprzez Departament Spraw Rodzinnych i Nieletnich.

Jego zadania jest m.in. nadzór nad działalnością administracyjną sądów w sprawach rodzinnych i nieletnich czy nadzór nad działalnością zakładów dla nieletnich. Do ważnych zadań Ministra Sprawiedliwości zalicza się całą problematykę resocjalizacji więźniów, obejmującą ich pracę oraz kontakt z rodzinami.

- Minister Zdrowia – jest odpowiedzialny za stan zdrowia społeczeństwa polskiego i za realizację dostępu do służby zdrowia. Od początku 1999 roku odpowiada także za wdrażanie gruntownej reformy zdrowia w Polsce, w tym odpowiada za wprowadzenie powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Inne zadania resortu to m.in. inspirowanie i projektowanie działań w zakresie oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia, opracowywanie i nadzorowanie realizacji założeń polityki lekowej, realizowanie zadań wynikających z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.

- Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi – realizuje zadania w zakresie aktywizacji społecznej i zawodowej mieszkańców wsi, wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich, rynku pracy w rolnictwie i na wsi, ubezpieczeń społecznych ludności rolniczej, doradztwa rolniczego i rozwoju oświaty na terenach wiejskich, współpracy z samorządami, organizacjami społeczno-zawodowymi rolników, itd. Działania te mają na celu wyrównanie różnic socjalnych i szans życiowych mieszkańców wsi i miast.

- Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych – jego zadaniem jest zapewnienie kombatantom oraz ofiarom represji wojennych i powojennych niezbędnej pomocy i opieki oraz należnego im szacunku i pamięci.

c) podmioty kontrolne polityki społecznej

- Najwyższa Izba Kontroli – kontroluje – pod względem legalności, gospodarności, celowość i rzetelności – działalność finansową organów państwa, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych.

Najważniejszym zadaniem NIK jest kontrola realizacji ustawy budżetowej. Do jego właściwości z obszaru polityki społecznej należy w szczególności sprawdzenie prawidłowości wydatków budżetowych w zakresie: zatrudnienia oraz przeciwdziałania bezrobociu, ubezpieczenia i zabezpieczenia społecznego, pomocy społecznej oraz opieki zdrowotnej i ochrony zdrowia.

- Państwowa Inspekcja Pracy – jest organem nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Oprócz tego zajmuje się sprawami ochrony pracy kobiet oraz zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych, analizuje przyczyny wypadków przy pracy i chorób zawodowych, ściga wykroczenia przeciwko prawom pracownika, opiniuje projekty aktów prawnych z zakresu prawa pracy, udziela porad i informacji w zakresie eliminowania zagrożeń dla życia i zdrowia pracowników, itp.

- Rzecznik Praw Obywatelskich – stoi na straży praw i wolności obywateli, występując do odpowiednich organów z wnioskami dotyczącymi tych praw i wolności.

Wypełnia on funkcje istotne dla polityki społecznej w warunkach socjalnej gospodarki rynkowej:

funkcję prewencyjną (zasada wczesnego ostrzegania),

funkcję diagnostyczną (ujawnia niedoskonałości aktów prawnych),

funkcję kontrolną (kontroluje przestrzeganie praw i wolności obywateli)

oraz funkcję kreującą (przestrzeganie przez popełnianiem błędów w zakresie polityki społecznej).

W ostatnich latach Rzecznik interweniował m.in. w takich sprawach jak: ochrona praw dziecka, dostęp do oświaty i kultury, realizacja prawa do ochrony zdrowia, naruszenia prawa i zasad sprawiedliwości społecznej w ubezpieczeniach społecznych, itd.

- Rzecznik Praw Dziecka – instytucja ta została powołana w 1999 roku w celu ochrony praw dziecka, określonych w Konstytucji RP, Konwencji o Prawach Dziecka i innych przepisach prawa. Rzecznik podejmuje działania mające na celu zapewnienie dziecku pełnego i harmonijnego rozwoju, z poszanowaniem jego godności i podmiotowości, w szczególności jeśli chodzi o prawo do życia i zdrowia, prawo do wychowania w rodzinie, prawo do nauki.

d) podmioty sądownicze polityki społecznej

- Trybunał Konstytucyjny – orzeka o zgodności z Konstytucją wszelkich aktów ustawodawczych i normatywnych, regulujących kwestie socjalne oraz socjalne prawa obywateli. W obszarze polityki społecznej Trybunał Konstytucyjny rozpatrywał zgodność z

Konstytucją następujących spraw: ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży; przepisy o zasiłkach chorobowych i macierzyńskich; przepisy o zasiłkach rodzinnych i pielęgnacyjnych; przepisy o zasiłkach dla bezrobotnych

- sądy pracy i ubezpieczeń społecznych – zajmują się prawnym wyrównywaniem różnic w położeniu osób dotkniętych zaistniałymi ryzykami socjalnymi, a przez to stwarzają szansę na realizację praw obywatelskich. Przedmiotem działania sądów pracy jest rozpoznawanie spraw ze sporów między pracownikiem a pracodawcą (m.in. odwołania od wypowiedzeń umów o pracę, żądania przywrócenia do pracy itp.). Sądy zajmują się także spornymi sprawami dotyczącymi ubezpieczeń społecznych, np. w sprawach o zasiłek rodziny, emeryturę czy sprawy wynikające ze szczególnego zaopatrzenia emerytalnego.

- sądy rodzinno-opiekuńcze – w ich kompetencji powinny skupiać się możliwie wszystkie sprawy związane z problematyką rodziny. Sędziowie orzekający w tych sprawach powinny posiadać wszechstronne kwalifikacje nie tylko prawnicze, ale i z zakresu socjologii, psychologii i pedagogiki. Powinni mieć również możność korzystania z szerokiego zaplecza pomocniczego (kuratorów, poradni, kuratorskich ośrodków pracy z młodzieżą).

Do spraw procesowych rozpatrywanych w sądach rodzinno-opiekuńczych zalicza się sprawy o rozwód, ustalenie ojcostwa i o alimenty.

Natomiast do spraw nieprocesowych zalicza się sprawy opiekuńcze takie jak: przysposobienie, ustanowienie kuratora, wykonywanie, ograniczenie, zawieszenie, pozbawienie i przywrócenie władzy rodzicielskiej, zakazanie osobistej styczności z dzieckiem oraz odebranie dziecka. Duża liczba spraw – karnych i cywilnych – rozpatrywanych przez sądy rodzinno-opiekuńcze dotyczy małoletnich.

Państwo nie jest w stanie w sposób scentralizowany zadowalająco zaspokajać potrzeb lokalnych. Decentralizacja władzy oznacza więc przekazanie jej uprawnień na szczebel organizacji terenowej. Samorząd terytorialny jako podmiot najbliższy socjalnej sytuacji swoich członków ma najlepsze możliwości szerokiego rozwiązywania ich potrzeb.

Reforma samorządowa z 1 lipca 1999 roku spowodowała, że wszystkie sprawy lokalne znajdują się w gestii samorządu terytorialnego. Uwolniło to rządową administrację wojewódzką od wielu zadań i kompetencji o charakterze lokalnym.

Podstawowym organem samorządowym jest rada gminy (organ stanowiący i kontrolujący). Jej organem wykonawczym jest zarząd gminy.

Analogiczne rozwiązania wprowadzono dla powiatu, którego organami są rada powiatu i zarząd powiatu.

Jednostki samorządu terytorialnego są wspólnotami mieszkańców danego terytorium i mają osobowość prawną. Własność samorządową stanowi tzw. mienie komunalne. Poza tym samorząd otrzymuje subwencje i dotacje. Zadaniem jednostek samorządowych jest zaspokajanie zbiorowych potrzeb społeczności lokalnych. Czynią to w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność – za pomocą własnych organów stanowiących i wykonawczych.

Do zakresu obowiązków samorządu powiatowego z obszaru polityki społecznej należą zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie:

• ƒ edukacji publicznej

• ƒ promocji ochrony zdrowia

• ƒ pomocy społecznej

• ƒ polityki prorodzinnej

• ƒ wspierania osób niepełnosprawnych

• ƒ porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli

• ƒ ochrony przeciwpowodziowej, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska

• ƒ współpracy z organizacjami pozarządowymi

Samorząd powiatowy realizuje te zadania zgodnie z własnymi możliwościami, przy czym jego zadania nie mogą naruszać zakresu działania gminy.

Zadania zlecone gminie w obszarze polityki społecznej obejmują m.in.

• ƒ przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych, okresowych, celowych, rent socjalnych, przysługujących dodatków do świadczeń

• ƒ świadczenie specjalnych usług opiekuńczych przysługujących na podstawie przepisów o ochronie zdrowia psychicznego

• ƒ organizowanie i prowadzenie środowiskowych domów samopomocy

Zadania własne gminy w obszarze polityki społecznej obejmują sprawy:

• ƒ ochrony zdrowia

• ƒ pomocy społecznej (np. prowadzenie domów opieki społecznej i ośrodków opiekuńczych o zasięgu lokalnym, przyznawanie pomocy rzeczowej, udzielanie zasiłków celowych, sprawianie pogrzebu, itd)

• ƒ komunalnego budownictwa mieszkaniowego

• ƒ oświaty

• ƒ zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej

• ƒ współpracy z organizacjami społecznymi, związkami wyznaniowymi, fundacjami, itp.

POZAPAŃSTOWE INSTYTUCJE I ORGANIZACJE JAKO PODMIOTY POLITYKI SPOŁECZNEJ

Podmioty pozapaństwowe polityki społecznej to organizacje, które wspomagają lub uzupełniają działalność państwa w

wyrównywaniu różnic społecznych. Podmiotami tymi są stowarzyszenia, zrzeszenia i związki grupujące ludzi o podobnych

zainteresowaniach, którzy chcą w zorganizowany sposób działania poprawiać sytuację osób doświadczonych subiektywnie

odczuwaną krzywdą. Organizacje te wypełniają ważną rolę w życiu społeczeństwa i przyczyniają się do rozwoju

gospodarczego i kulturalnego kraju. Wszystkie organizacje społeczne mają swoje programy i zasady działania, a ich

członkowie korzystają z określonych praw i obowiązków. Przynależność do organizacji społecznych jest dobrowolna. W

Polsce działa kilkanaście tysięcy organizacji pozarządowych. Do największych i najstarszych w obszarze polityki społecznej

zalicza się:

- Caritas – katolicka organizacja o charakterze dobroczynnym powołana w latach 20-tych XX wieku w celu skoordynowania

akcji charatywnej; po upaństowieniu w latach stalinowskich – reaktywowana w 1992 roku.. Caritas realizuje inicjatywy

dotyczące systematycznej i metodycznej działalności osób duchownych i świeckich. Analizuje przyczyny ludzkiej biedy,

zakres jej występowania, programy i środki zmniejszające jej dolegliwość. Organizuje też nadzwyczajne akcje pomocy na

rzecz ofiar klęsk żywiołowych, wojen, epidemii. Oprócz tego prowadzi m.in. jadłodajnie dla ubogich, schroniska dla

bezdomnych, domy dla dzieci upośledzonych umysłowo, domy samotnych matek, itd.

- Krajowy Fundusz na Rzecz Dzieci – świeckie stowarzyszenie społeczne powstałe w 1981 roku. Jego członkami są

pracownicy naukowi, lekarze, psychologowie, pedagodzy, artyści, studenci. Cele Funduszu to m.in. poprawa opieki

zdrowotnej nad dziećmi w Polsce, obniżenie umieralności i zachorowalności niemowląt, poprawa warunków rozwoju dzieci i

młodzieży, zwiększenie szans rozwoju dzieciom wybitnie uzdolnionym.

- Monar – to pierwszy w Polsce ośrodek leczenia narkomanów. Powstał w Głoskowie w 1978 roku z inicjatywy Marka

Kotańskiego. Zajmuje się przede wszystkim problemem narkomanów – udziela im pomocy socjalnej czy motywuje do

podjęcia leczenia. Towarzystwo prowadzi również dom samotnej matki w Laskach.

- Polska Akcja Humanitarna (PAH)

- Polski Czerwony Krzyż (PCK)

- Polski Komitet Pomocy Społecznej (PKPS) – powstał w 1958 roku jako stowarzyszenie charytatywne. Celem PKPS jest

niesienie pomocy osobom i rodzinom, które z różnych przyczyn niezdolne są do rozwiązywania swych życiowych problemów,

w szczególności ludziom starszym, niepełnosprawnym, chorym, samotnym, zagrożonych demoralizacją, rodzinom

pozbawionym środków do życia, ubogim i bezradnym. Celem PKPS jest także kształtowanie postaw społecznych

sprzyjających bezpośredniemu uczestnictwu w działaniach na rzecz osób potrzebujących pomocy, bądź wspierania takich

działań. PKPS czyni to m.in. poprzez organizowanie usług opiekuńczych, dożywianie, udzialnie pomocy rzeczowej i

finansowej, prowadzenie poradnictwa prawnego, świadczenie pomocy penitencjarnej, inspirowanie i opiniowego

ustawodawstwa społecznego, itp.

- Towarzystwo im. Brata Alberta

- Towarzystwo Przyjaciół Dzieci (TPD) – powstało w 1949 roku i zajmuje się sprawami opieki i wychowania dzieci i

młodzieży. Głównym zadaniem TPD jest organizowanie i prowadzenie różnych placówek opiekuńczo-wychowawczych

(świetlice, place gier i zabaw, kolonie, obozy, domy dziecka, przedszkola itp.). Organizuje również pomoc dzieciom

najbardziej potrzebującym (pomoc materialna, akcje dożywiania).