Język poetycki, w znaczeniu ogólnym język poezji – sztuki słowa w myśl tezy: “wzruszać, sprawiać przyjemność” (docere ac delectare); język poetycki przeciwstawiany jest abstrakcyjnemu myśleniu, np. język filozoficzny czy język konkretów – potocznemu, myśląc o języku poetyckim przywołujemy utwory poetyckie. W znaczeniu szerszym, z perspektywy teorii literatury czy poetyki opisowej, język poetycki jest znakiem bogactwa sposobów posługiwania się językiem w utworze literackim zgodnie z normami estetycznymi, składnią, frazeologią, tworzącymi tzw. uporządkowanie naddane.
Roman Jakobson określa język poetycki jako “język w języku”;
(Hasło opracowano na podstawie “Słownika Encyklopedycznego - Język polski” Wydawnictwa Europa. Autorzy: Elżbieta Olinkiewicz, Katarzyna Radzymińska, Halina Styś. ISBN 83-87977-20-9. Rok wydania 1999).
Praska Szkoło Strukturalna, z której wywodził się Roman Jakobson, czerpała z prac Ferdynanda de Saussure’a. Pozwoliło to na rozumienie języka jako systemu znaków, tworzących opozycje. Między innymi Jakobson zaproponował nowe podejście do literatury. W miejsce badań genetycznych, postulował koncentrowanie się na samym dziele, poszukiwanie w nim wewnętrznego ładu. Specyfikę języka poezji próbowano pokazać kontrastując go z językiem potocznym, komunikatywnym. Prażanie badali więc czym język poetycki różni się od nie-poetyckiego. Po badaniach Jakobson sformułował koncepcję funkcji języka poetyckiego – swoistego nadmiaru, dodatkowego uporządkowania, zbędnego w potocznej komunikacji językowej. Funkcja języka manifestuje się w języku, dlatego Jakobson kładł nacisk na język, posługiwanie się narzędziami językowymi w literaturze. Badacz mówił nawet o ‘poezji gramatyki’ i ‘gramatyce poezji’. Prace czeskiego naukowca pokazują, że w poezji ważne są, w sensie „znaczą” nawet mniejsze elementy niż wyraz tj. końcówka fleksyjna, budowa morfologiczna, zbieżności brzmieniowe. Paralelizmy fleksyjne, fonetyczne skutkują semantycznie. Jednocześnie pokazywał, że nie powinno się rozdzielać treści od formy, bo elementy językowe mogą być obciążone dodatkowymi funkcjami.
Funkcji poetyckiej nie można zredukować do samej poezji i odwrotnie, poezji nie można ograniczać jedynie do funkcji poetyckiej. W poezji jest ona funkcją podstawową, główną, determinującą pozostałe funkcje, podczas, gdy w innych aktach mowy, sytuacjach językowych jest ona funkcją podrzędną, sekundarną. Z tego względy badając funkcję poetycką nie możemy się ograniczyć do gatunków poetyckich. Różne gatunki literackie eksponują w mniejszym lub większym stopniu inne funkcje; są one różnie zhierarchizowane, ale prymarną funkcją zostaje poetycka.
Ontologiczne dzieło literackie zanim się nim stanie, jest komunikatem językowym.
Dzieło literackie – tekst – jest komunikatem językowym i jako takie może być rozpatrywane w ramach teorii komunikacji. Jeśli komunikat skierowany jest sam na siebie, dominującą f. jest właśnie poetycka, wówczas komunikat to dzieło literackie.
Funkcja poetycka to projekcja zasady ekwiwalencji z osią wyboru na oś kombinacji.
oś
wyboru
oś kombinacji
(możliwości)
paradygmat
- zbiór wyrażeń
ekwiwalentnych
wobec siebie
Oś wyboru – by ułożyć jakiś komunikat, trzeba dokonać pewnego wyboru (jakichś elementów z danego paradygmatu).
Oś kombinacji – składnia.
I koń II galopuje
rumak biegnie
klacz kłusuje połączenia – kombinacje
źrebię cwałuje
chabeta stoi
szkapa itp.
itd.
wybór
sylaba równa się sylabie, przycisk wyrazowy – przyciskowi, wers – wersowi, pauza – pauzie, brak pauzie – brakowi pauzy tj. ekwiwalencja i funkcja poetycka
coś następuje po sobie w sposób regularny
Dziełem literackim jest to, co jest uznawane za dzieło literackie przez daną grupę społeczną.
metafora porównanie
„Poetyka rozpatruje problemy struktury języka, podobnie jak studia
nad malarstwem skupiają się na strukturze malowideł.”
Nie można porównywać rodzajów sztuk. W obrębie danej sztuki też nie można porównywać dzieł. Można porównywać jedynie dzieła z jednego gatunku.
Jakobson rozwinął koncepcję Buhlera, koncepcję funkcji znaków językowych (krótkie przypomnienie…), stosując ją do analizy zjawisk poetyckich; używa określenia funkcji języka, ale odnosi je do sytuacji komunikatywnej. Wzbogaca schemat, komplikując obraz.
Językoznawczy punkt widzenia doprowadził czeskiego badacza do tezy, że poetyka powinna stanowić dział lingwistyki. Bo jeśli „tworzywem dzieła literackiego jest język, a specyfika dzieła polega na swoistym kształtowaniu języka to literaturoznawca musi badać przede wszystkim język dzieła literackiego”.