Humphrey C. Koniec radzieckiego życia. Ekonomie życia codziennego po socjalizmie. Rozdz. 9 Wille „Nowych Rosjan”. s. 238-269
Od początku lat 90. na obrzeżach rosyjskich miast pojawiają się niesamowite wille zaprojektowane specjalnie dla rosyjskich bogaczy. Od czasów rewolucji październikowej, możemy zaobserwować budowę wielkich domów będących prywatną własnością i wznoszonych na potrzeby konkretnych rodzin. Wille te interesują nas ze względu na:
reprezentują nowy typ własności nieruchomości oraz nowy, rozwijający sie styl architektoniczny (fasady domów z czerwonej cegły);
co możemy wywnioskować na temat osób je zamieszkujących, o elitach biznesu, Nowych Rosjanach.
Nowych Rosjan można przedstawić jako jednostkę kulturową posiadającą dwie strony: jedną błyszczącą, drugą pełną cieni. Są charakterystyczni ze względu na wygląd- gdy materialne znaki ich obecności zaczynają być widoczne w poradzieckim krajobrazie. Ujawnia się także ich dwustronna "tożsamość", czyli relacja pomiędzy tożsamością jako czymś nadawanym z zewnątrz, a tożsamością jako czymś, co się czuje i czego się doświadcza wewnętrznie. Jeśli chodzi o konsumpcję to należy wprowadzić rozróżnienie między mityczno- historycznymi wyobrażeniami na temat samych siebie (czyli interpretacjami własnych obiektów materialnych, lokalizującymi daną osobę w świecie), a opiniami na temat tych samych obiektów, gdy nie mamy do czynienia z mitologizacją. Wille Nowych Rosjan tworzą dwa specyficzne obrazy samych siebie: obraz burżuazji należącej do wyobrażonego "historycznego" imperium oraz obraz szykownych Europejczyków, poruszających się w globalnej przestrzeni nowoczesnych elit biznesowych. W praktyce żaden z tych stylów nie jest w pełni realizowany, dlatego też najczęściej łączą się one i tworzą hybrydę dającą trzeci styl.
Nowi Rosjanie w krajobrazie publicznym
Termin "Nowy Rosjanin" wskazuje na odmienność tych ludzi od zwykłego rosyjskiego tłumu. Wskazuje na istnienie pewnego rodzaju niepokoju i ambiwalencji, ponieważ ci ludzie nie są obcy- pojawili się wśród nas, wśród rosyjskiego tłumu. Istnieje przekonanie, że to właśnie oni reprezentują przyszłość Rosji. Termin "Nowy Rosjanin" odnosi się do ludzi o nowej, odmiennej mentalności, którzy są materialistyczni, chciwi, a zarazem cieszą się szokującym powodzeniem ekonomicznym. Są oni nowi, ponieważ radzieckie wartości są dla nich priorytetem. Te same wartości postrzegane są dla innych przez różowe okulary: uczciwa praca, wspieranie kolektywu, szacunek dla pracujących mas, skromność osobista, umiar i produkcja dla pożytku całego społeczeństwa. Nowi Rosjanie natomiast postrzegani są jako "skorumpowani", ponieważ bogacić się można tylko wbrew prawu. Termin ten odnosi się raczej do nowej mentalności i nowych aspiracji, a nie do określonej grupy społecznej. Używa się go jako etykietki nadawanej z zewnątrz. Nowemu Rosjaninowi towarzysza zazwyczaj Nowa Rosjanka, która spędza czas na zakupach, manicurach, prowadzeniu domu czy kursach doskonalenia osobowości. Status Nowego Rosjanina pokazuje, że kultura rozumiana jako przekonujące połączenie pożądanych wizerunków z materialnymi obiektami- musi zostać osiągnięta. Aby zrozumieć tworzenie się tej kultury musimy przyjrzeć się otaczającym ich ekonomicznych i społecznych konfliktów. Rosyjska elita posiada środki finansowe, ale płaci bardzo niewielkie podatki, podczas gdy, pozostali mieszkańcy otrzymują swoje mierne pensje z opóźnieniem albo wcale, jednocześnie zaś przedsiębiorstwa w których pracują, płacą niezwykle wysokie podatki. Nowi Rosjanie zarabia nie na produkcji, lecz na imporcie, eksporcie, handlu, hurtowni, konsultacjach finansowych. Na barkach Nowych Rosjan spoczywa wielki ciężar ideologiczny: z jednej strony są oni nadzieją na nowej burżuazyjnej transformacji prowadzącej do kapitalistycznego dobrobytu całego kraju, a z drugiej pogardzanymi kryminalistami- spekulantami. W dodatku mają oni przekonanie, że musza się lepiej wystylizować niż zachodni bogacze- dlatego tak ważne są dla nich salony piękności, studia fitness, by osiągnąć pożądany model i kształt. Dominacja wizualizacji doprowadziła do narodzin nowej formy społecznej- "prezentacji". Jest to impreza medialna organizowana z okazji jakiegoś wydarzenia kulturalnego (premiera filmu, płyty, wystawy, itp.). Skazuje on kulturę wysoką na banicję, zastępując ją, nawet jeśli na jedną noc, kulturą podniecenia i spektaklu.
Kultura materialna i tożsamość w kontekście politycznym
Tożsamość jawi się jako integralna, bezpośrednia emanacja aktora umiejscowionego w centrum praktyki społecznej. Wspólna historia Nowych Rosjan nie istnieje lub jest bardzo krótka. Ich tożsamość nigdy nie może zostać ujednolicona i w obecnych czasach tożsamość jest w coraz większym stopniu konstruowana w ramach rozbieżnych dyskursów. Wizerunek publiczny (wille. mercedesy, markowe ubrania) z którego inni są wyłączeni, jest lśniącą fasadą, na której wykluczeni wypisują swoją zazdrość, podziw. Trudności w tworzeniu się tożsamości są widoczne w przypadku, gdy medium procesu identyfikacji są duże obiekty materialne takie jak domy, których tworzenie podlega różnorakim ograniczeniom (ekonomicznym, politycznym) i które umiejscowione są w zastanym krajobrazie, stworzonym przez inne historie i interesy. W takiej sytuacji zawsze jest w nich albo "za mało" albo "za dużo" identyfikacji kulturowej. W procesie samoidentyfikacji Nowi Rosjanie używają zasobów historii i kultury europejskiej, aby stworzyć swoją reprezentację na własny użytek. Powodzenie tego procesu zależy d siły związku z władzą
polityczną- im dalej od politycznych metropolii, tym słabsza i nieskładna staje się samoidentyfikacja, wyśmiewana z zewnątrz i niepotrafiąca podporządkować obiektów materialnych swoim interpretacjom. Zachodzi tu proces "konsumpcji treści"- jest to konsumpcja, w trakcie której obiekty materialne traktowane są tak, jakby miały własną, niezinterpretowaną treść, jakby można było je przyjąć jako "to, czym są w istocie". W tak pojmowanym procesie identyfikacja kulturowa nie jest tworzona przez interpretację rzeczy, lecz to same rzeczy nadają ludziom tożsamość (ja należę do tych co mają willę:). Tożsamość zawsze posiada drugą stronę, składającą się z nieuświadomionych, lecz z zewnątrz niezwykle dobrze widocznych praktyk.
Dom, jako własność: porównanie daczy i willi
W Rosji przez ostatnie 70 lat istniała celowo wprowadzone separacja między rodzajem zamieszkania, a zamożnością, a także w znacznym stopniu między tą ostatnią, a władzą, a statusem. Wille wprowadzają nową relację z miejscem zamieszkania: willa jest własnością prywatną i demonstracją bogactwa, a nie pozycji politycznej. Aby lepiej to zrozumieć, przyjrzyjmy się pojęciu "własności"- wywodzi się ono od słowa dat (dawać) i od XVII- wiecznych nadań carskich, były to drewniane domy letnie, zbudowane w tradycyjnym rosyjskim stylu, rozdawane ważnym urzędnikom państwowym i elitarnym intelektualistom. Inny rodzaj daczy pojawił sie w latach 50. kiedy to różne instytucje zaczęły otrzymywać ziemię pod ogródki działkowe. Ziemia ta rozdzielana była pomiędzy zasłużonych robotników, którzy stawiali na nich małe domki- dacze. W latach 70. działki przyznawała potrzebującym i zasłużonym obywatelom administracja. Handel daczami rozpoczął się w latach 90. Historyczne sformowane pojęcie daczy odnosi się do dobra przyznawanego przez państwo zasłużonym obywatelom, dobra, które mogły zostać mu odebrane, gdy utraci on swoje stanowisko lub pozycję. Pojawienie się nowoczesnych will- własności prywatnych, mogło mieć miejsce dopiero w 1991r. kiedy to zalegalizowano budowanie prywatnych domów na obszarach miejskich. Inną cechą odróżniającą dacze od willi jest indywidualizacja i domowa swojskość daczy, pojawiło się wśród ich mieszkańców "fałszywe poczucie własności", szczególnie wśród tych co budowali dacze własnymi rękami.
Odczytywanie wydatków
Sprawdzanie kosztów i cen willi jest niemal obsesją Rosjan. W małych miasteczkach zawsze znajduje się sklep z drogimi zachodnimi meblami, i choć przeciętni ludzie tam nie wchodzą doskonale wiedzą co tam się znajduje.
Wille i polityka lokalności
Autorka opisuje jedno z willowych osiedli jakie miał przyjemność odwiedzić. Na takim osiedlu wille stoją tak ciasno siebie, że ledwo starcza miejsca na ogródek. Położenie świadczy o tym, że nie ma możliwości poruszania się bez posiadania samochodu. Mimo, iż willi było tak wiele, większość z nich albo była niedokończona, albo miała krzywe okna lub ściany, nie mówiąc już o tym, że nie było podłączonej kanalizacji. Gęsta zabudowa, niedostępność podstawowych usług miejskich, niska techniczna jakość wykonania, brak mieszkańców i podejrzliwość wobec odwiedzających to cechy charakterystyczne dla większości osiedli willowych w Rosji. Koordynacją przydziału i użytkowania ziemie zajmują się specjalne komitety, działające na poziomie rejonowym, ale ich działalność nie wyklucza pojawienia się sytuacji konfliktowych. Ostentacyjna konsumpcja polega na tym, że osoby zarabiające dużą ilość pieniędzy budują za nie domy, w których nie mają czasu mieszkać.
Estetyka willi
Firmy budowlane i agencje nieruchomości starają się tworzyć i wprowadzać na rynek "style architektoniczne", które mają zarówno odzwierciedlać i kształtować kulturowe gusta Nowych Rosjan. Omawiając kwestię znaczenia w architekturze mamy Revzin wprowadza rozróżnienie między dwoma strukturami semiotycznymi:
strukturą stylu → nadanie znaczeń kategoriom stylistycznym i ustanowienie ich związku z szerszymi kategoriami kulturowymi;
strukturą ikonografii → każdy oddzielny element, motyw, schemat niesie za sobą zdefiniowane i względnie autonomiczne znaczenie.
Jeśli chodzi o wystrój wnętrz to dzielimy je na:
Styl europejski- jasne kolory, proste zagospodarowanie przestrzeni, dużo światła i oświetlenia;
Styl Napoleona III- mieszanka baroku i renesansu, atmosfera pałacu, zdobienia ścian i sufitów, rzeźby;
Mieszanka dwóch poprzednich- starodawne elementy ukazane w nowoczesnym świetle.