RODZAJE ZABURZEŃ

Nieprawidłowa budowa gałki ocznej (narządu zmysłu) powoduje wady wzroku, które zaburzają ostrość widzenia i są przyczyną szybszego męczenia się, odczuwania bólu głowy i oczu u dzieci. Zniechęca to do czynności angażujących zmysł wzroku takich jak czytanie, rysowanie. Ruchy obu gałek ocznych powinny być ze sobą skoordynowane, dlatego nieprawidłowe funkcjonowanie analizatora kinestetyczno-ruchowego może być także przyczyną trudności w czytaniu, głównie pod postacią słabej techniki, wolnego tempa czytania[1]. W przypadku uszkodzenia receptora w analizatorze wzrokowym (siatkówki) oraz dróg dośrodkowo-wzrokowych występują ubytki w polu widzenia, a nawet ślepota. Poważne zaburzenia są skutkiem uszkodzenia ośrodka wzrokowego w korze mózgowej. Uszkodzenie pola projekcyjnego powoduje ubytki w polu widzenia, a całkowite zniszczenie ślepotę centralną. Uszkodzenie pól drugorzędowych powoduje różne postacie zaburzeń postrzegania i rozpoznawania konkretnych lub narysowanych przedmiotów. Osoba spostrzega elementy, lecz nie potrafi ich scalić i rozpoznać jako całości, nie potrafi więc określić, jaki widzi przedmiot i nie umie odróżnić, czy widzi na obrazku np. okulary czy rower (agnozja wzrokowa). Natomiast uszkodzenie pól trzeciorzędowych powoduje zaburzenie spostrzegania i działania w przestrzeni, np. człowiek spostrzega przedmioty, lecz nie potrafi ocenić ich ułożenia, nie potrafi odczytać godziny na zegarze, określić prawej lub strony swojego ciała, orientować się na mapie. Wynikiem uszkodzenia pól drugo- i trzeciorzędowych, tj. uszkodzenia ośrodka wzrokowego jest całkowita niemożność czytania wskutek niezdolności rozpoznawania liter i jednoczesnego spostrzegania całego wyrazu (aleksja). Najczęściej obserwowalnymi zaburzeniami u dzieci są mikrozaburzenia spostrzegania, które łączy się przede wszystkim z dysfunkcją korowego ośrodka wzrokowego, jego pól drugo- i trzeciorzędowych. Pomimo dobrej ostrości wzroku występują wówczas zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej[2] . Ponadto zaburzona percepcja wzrokowa może spowodować u dzieci poważne kłopoty w rozróżnianiu, zapamiętywaniu i odtwarzaniu figur geometrycznych i liter, może powodować kłopoty z pamięcią wzrokową (słaba pamięć wzrokowa), często także związana jest z zaburzeniem procesu lateralizacji, a także może objawiać się także trudnościami w czytaniu. Zaburzenia percepcji wzrokowej mogą być także przyczyną trudności w takich przedmiotach jak: zajęcia plastyczne (dzieci mozolnie wykonują rysunki, które są ubogie w szczegóły, mają zakłócone proporcje i stosunki przestrzenne), w geografii (utrudniona orientacja na mapie), w geometrii (brak wyobraźni przestrzennej powoduje kłopoty w utrwaleniu wzrokowych obrazów figur, kątów i innych abstrakcyjnych elementów). Mogą mieć trudności w nauce języka rosyjskiego, takie jak różnicowanie i utrwalenie kształtów liter oraz przyporządkowywanie im określonych dźwięków[3].

Palinopsja (perseweracja wzrokowa) – zaburzenie neurologiczne polegające na przetrwałym widzeniu lub wielokrotnym pojawianiu się obrazu, mimo ustania działania wywołującego go bodźca. Palinopsja jest charakterystycznym objawem dla uszkodzenia kojarzeniowych pól wzrokowych w płatach potylicznych kresomózgowia

1. Marta Bogdanowicz, Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 1991, s. 143-144.

2. Tamże, s. 144.

3. Wanda Szymańska, Trudności w uczeniu się uwarunkowane zaburzeniami spostrzeżeń wzrokowych, [w:] Terapia pedagogiczna. Tom I. Zaburzenia rozwoju psychoruchowego dzieci, red. E. M. Skorek, Kraków 2004, s. 46-47.

METODY BADANIA PERCEPCJI WZROKOWEJ I WZROKOWO-PRZESTRZENNEJ

1. Obserwacja – obserwowanie dziecka na podstawie codziennych czynności (podawanie ręki na powitanie, zakładanie butów), spełniania poleceń (skręcanie na lewo, podawanie np. prawej ręki), oglądanie obrazków (ułożenie książki), podczas zabaw konstrukcyjnych i dydaktycznych, których celem jest reprodukowanie gotowych wzorców.

2. Wywiad – dowiadywanie się czy dziecko szybko zapamiętało drogę do przedszkola, czy lubi rysować, w jakim wieku umiało odtworzyć koło, kwadrat, czy dobrze wykonuje według wzoru układanki, mozaiki, kiedy nauczyło się rozróżniać prawą i lewą rękę.

3. Analiza wytworów – dostarcza bardzo cennych danych; głownie analizuje się rysunki wykonane według wzorów.

4. Próby eksperymentalne – polegają na odtwarzaniu prostych figur geometrycznych takich jak: krzyż i szyny, koło, kwadrat, trójkąt, romb.

5. Testy do badania dojrzałości szkolnej- zawierają grupę zadań, która bada analizę i syntezę wzrokową oraz orientację w przestrzeni.

KONSEKWENCJE DLA NAUKI SZKOLNEJ

Umiejętności szkolne, w których odzwierciedla się występowanie zaburzeń funkcji wzrokowych:

1. PISANIE

• trudności w przepisywaniu, pisaniu z pamięci i ze słuchu;

• w początkach nauki trudności z zapamiętaniem kształtu liter,

mylenie liter podobnych (a-o, a-ą, e-c, e-ę, ł-l-t, m-n, u-w),

różniących się położeniem w stosunku do osi pionowej (b-p, b-d),

pomijanie drobnych elementów graficznych (kreseczki, „ogonki” –ą, ę);

• błędy typowo ortograficzne wynikające z gorszej pamięci wzrokowej.

• Pisanie w niewłaściwych liniach. Za duże lub małe odstępy miedzy literami. Tempo pisania wolne.

• Odwracanie kolejności liter w wyrazach np. wór-rów

1. CZYTANIE

• w początkach nauki trudności w kojarzeniu głoski z odpowiednim

znakiem graficznym;

• mylenie liter i wyrazów o podobieństwie graficznym (piłka- pałka);

• odpoznawanie napisów po cechach przypadkowych (obrazki, układ

strony), częste czytanie „na pamięć”, zgadywanie;

• przestawianie i opuszczanie liter, a nawet całych sylab,

„przekręcanie końcówek” wyrazów;

• bardzo wolne tempo czytania i niechęć do czytania, zwłaszcza

głośnego; czytanie nierytmiczne

• rozumienie przeczytanej treści utrudnione ze względu na

koncentrowanie się na technicznej stronie czytania.

• Gubienie się w tekście przez opuszczanie lub powtarzanie całego tekstu.

3) RYSOWANIE

• trudności w odwzorowaniu kształtów geometrycznych zwłaszcza z pamięci i wg wzoru;

• rysunki ubogie, o prymitywnych uproszczeniach;

• zakłócone stosunki przestrzenne oraz proporcja elementów;

• trudności w rozplanowywaniu, w rozumieniu stosunków przestrzennych na obrazku

• Kłopoty z poprawnym odtwarzaniem wzorów w układankach i mozaikach

4) TRUDNOŚCI WYSTĘPUJĄCE W INNYCH PRZEDMIOTACH

SZKOLNYCH

• trudności w nauce geografii (wzrokowe ujmowanie stosunków

przestrzennych na mapie, orientacja w stronach świat itp.),

geometrii (wynikające z kłopotów w różnicowaniu kształtów –

geometrycznych, zakłóconej orientacji i wyobraźni przestrzennej np.nad pod obok przy );

• trudności w rozumieniu pojęć w tym względzie (przyswajanie

werbalne);

• trudności w nauce języków obcych, szczególnie języka rosyjskiego -

nowe znaki pisarskie, mylenie liter o podobnym kształcie i tych,

które w języku polskim i języku rosyjskim mają ten sam obraz

graficzny, a inne brzmienie (m, y, u, b) [1].

1.Helena Skibińska, Praca korekcyjno-kompensacyjna z dziećmi z trudnościami w pisaniu i czytaniu, Bydgoszcz 1996, s.50,51

ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE

Głównym celem ćwiczeń wzrokowo-przestrzennych jest doskonalenie analizy i syntezy wzrokowej kształtów abstrakcyjnych oraz zapoznanie dzieci z nazwami kształtów położenia i kierunków, które są niezbędne do poprawnego wykonywania prostych operacji i rozumienia poleceń nauczyciela. W doorze ćwiczeń zwraca się uwagę na następujące operacje: identyfikację, różnicowanie i odwzorowywanie układów przestrzennych różnej złożoności. Są to operacje niezbędne do czynności czytania i pisania.

1. ĆWICZENIA NA MATERIALE BEZLITROWYM:

• Rozpoznawanie obrazków i ich elementów – dziecko ma wyszukać z całego kompletu obrazek do pary. Para obrazków to mogą być dwa identyczne obrazki lub różniące się pod jakimś względem.

• składanie pociętych obrazków (od prostych dwuczęściowych, do skomplikowanych puzzli z ulubionymi bohaterami z bajek) – jeden z obrazków jest pocięty na 3 lub 4 części, natomiast drugi jest cały o tej samej treści jako wzór. Dziecko przyglądając się obrazkowi odszukuje odpowiednie części i nakłada je na odpowiednich miejscach.

• Wyodrębnianie różnic między obrazkami – dziecko otrzymuje dwa obrazki podobne różniące się jednak kilkoma szczegółami. Zadaniem dziecka jest odszukanie i wskazanie tych różnic.

• Odnajdywanie schowanego klocka – na stole leżą rozsypane klocki – reedukator lub jedno z dzieci chowa jeden klocek a pozostali uczestnicy gry mają określić którego klocka brakuje oraz pokazać w którym miejscu leżał. Trudniejszą odmianą tej gry jest chowanie większej liczby klocków. Ćwiczenia udoskonalają pamięć wzrokową.

• Zabawa w chowanego – chowamy różne przedmioty. Dzieci lub prowadzący podpowiadają szukającym gdzie jest ukryty przedmiot: idź-prosto, do tylu, w bok, na lewo, na prawo. Zobacz- pod szafę, za firankę, przed kwiatkiem, na stole itd.

• Określanie położenia przestrzennego przedmiotów – wprowadzenie i utrwalenie pojęć kierunkowych: na lewo, na prawo, na przód, do tyłu, w dół.

• Odtwarzanie kształtów złożonych przez łączenie punktów lub zamalowywanie specjalnie oznaczonych pól

1. ĆWICZENIA NA MATERIALE LITEROWYM

• Lepienie z plasteliny i układanie liter z drutu

• Krzyżówka sylabowa- zadanie dziecka polega na odnalezieniu sylab, z których składają się zamieszczone wyrazy i odpowiednim ich oznaczeniu, np. wo – da

• Podobieństwo miedzy wyrazami - dziecko otrzymuje kartoniki z wyrazami czteroliterowymi. Na każdym kartoniku dwa wyrazy są podobne i jeden różny. Dziecko wskazuje wyrazy podobne np.
  waga, saga, knot
  lasy, lisy, owca

• Wyszukiwanie takich samych liter

Cel: Ćwiczenie pamięci wzrokowej, usprawnianie koordynacji wzrokowo-ruchowej.

Zadanie dziecka polega na znalezieniu takiej samej litery, jaka jest przedstawiona na dużym kartoniku. Ćwiczenie należy zacząć od liter o odmiennych kształtach, a skończyć na literach, które mają kształty zbliżone.