7. Dušanov Zakonik - kodeks stworzony przez Stefana Dušana obejmujących wszystkie dziedziny życia w  średniowiecznym państwie Serbskim, powstał w 1349, opublikowany na Soborze władz świeckich i cerkiewnych 21 maja 1349 w Skopju,wzorowany na kodeksie bizantyjskim

45. Kosovo - nie wiem co mam wam powiedzieć na jego temat.

a) Gazimestan- góra w pobliżu Prisztiny, miejsce bitwy na KP. Na górze znajduje się pomnik poświęcony bohaterom bitwy. 1989-postawiono tu marmurowy słup,  na którym znajduje się wiersz „Natpis na kosovskom kamenom stubu” autorstwa Stefana Lazarevicia. Dawniej był tu inny słup, na którym znajdowałł się ten sam wiersz. W 1989 podczas obchodów 600-lecia bitwy na KP Slobodan Milosevic wygłosił tu przemówienie, chwalił Serbów pod niebiosa, powiedział że Serbia walczyła nie tylko za siebie ale i za całą Europę, poświęcił sporo uwagi problemom etnicznym Jugosławii.

b) Kosmet-Kosovo&Metohija, nazwa regionu :P

c) Bitwa na Kosowym Polu- 15.07.1389 (28.07 wg kalendarza gregoriańskiego), wojska osmańskie dowodzone przez Murada I pokonały dowodzoną przez księcia serbskiego Łazarza armię, złożoną z Serbów i ich słowiańskich sojuszników (oddzialy wysłał np. Tvrtko I).  Obie strony poniosły duże straty. Zginął sam książę Łazarz, który został natychmiast ogłoszony świętym męczennikiem.

Milos Obilić zabił Murada I.  

Vuk Brankovic uważany jest w narodowej tradycji za zdrajcę, mimo że aż do swojej śmierci w 1397 był wielkim przeciwnikiem Turków.

Lazar zginął i Serbowie byli w ciemnej….bardzo trudnej sytuacji. Na tronie zasiadła Milica bo bachory były nieletnie. O Milicy jeszcze usłyszycie!

46. Vidovdan-28.07, dzień św. Wita w cerkwi serbskiej i bułgarskiej. Oczywiście, jest to rocznica bitwy na KP (płaczmy). Od początku XX wieku obchodzi się w ten dzień święto wielkiego męczennika Lazara i innych świętych męczenników.

W ten super dzień wydarzyło się wiele innych rzeczy, ale to zależy czy bierzemy że Vdan jest 15 czy 28 lipca. Np.

-zamach na arcyksięcia Ferdynanda,

-układ w Wersalu,

-Vidovdanski ustav- 1. konstytucja państwa SHS, wydana przez Aleksandra Karadjordjevicia.

47. Kosovska ideja- serbski mit polityczny. Dopiero w XIXw. Vidovdan zaczął być świętowany w cerkwii. Wcześniej było to święto jakiegoś biedaka ze Starego Testamentu. W XIXw dzień ten zaczęto nazywać dniem św. Wita i stał się jednym z 9 oficjalnych świąt państwowych. Wtedy też dzień  ten stał się świętem św. Lazara męczennika.

Składniki mitu:

a)   bitwa na KP- kult na podstawie twórczości ludowej, odkrytej w XIXw, wysławiającej kosowskich bohaterów

b) kult cara Lazara- męczennik za wiarę. Lazar wybrał królestwo niebieskie zamiast ziemskiego. Jego wybór uczynił Serbów narodem świętym, niebieskim. On to był gooość.

c)  Kult Obilicia- zapoczątkowany w Górskim vijenacu. Obilić był bohaterem gdyż zabił sułtana podczas bitwy na KP. Obilić tak jak i Lazar oddał życie za Serbię, w walce z niewiernymi.

d) Odnowa cesarstwa- Serbowie wierzą ze serbskie cesarstwo przepadło wraz z przegraną na KP. Odnowienie kosowskiego kultu w XIX wieku wzbudziło w S chęć odbudowy cesarstwa (a za czasów KP wcale go nie było, bo Duszan był wcześniej).

e)    Kosovo je Srbija- Kosowo to główny punkt kultu. Nazywa się je świętą ziemią. Jest to ziemia obiecana, jak Jerozolima.

f)    Nebeska Srbija- cesarstwo niebieskie do którego idą Serbowie którzy oddali życie za Serbię. Mit ten pozwala Serbom uważać się za lepszych od innych na Balkanu. Mit podkreśla poświęcenie i obiecuje odnowienie państwa. W czasach niewoli tureckiej dawał nadzieję na lepsze.

g)      Święta wojna- podkreśla się różnicę między niewiernymi i prawosławnymi. Mieszanka patriotyzmu i nienawiści do innowierców oraz tych, którzy zdradzili Serbię.

48. Casni krst.

„Umrimo da svagda zivi budemo…”-Tu chodzi generalnie o przesłanie kosowskiego mitu. Danilo III opisał wydarzenia sprzed bitwy na KP, kiedy to Lazar przemawiał do swojego ludu. Lepiej umrzeć w chwale niż przeżyć we wstydzie, jesteśmy wojownikami Boga, przynieśmy siebie Bogu jako ofiarę, takie tam (profesjonalne tłumaczenie z j. serbskiego-Gronki)

Hasło „Za krst casni i slobodu zlatnu” było czołowym hasłem czetników. Jest to generalnie hasło znane już wcześniej, ale przez to nabrało specjalnego znaczenia.

Macie tu tekst patriarchy Irineja z zeszłego roku, chyba dobrze oddaje o co chodzi:

U ove radosne praznične dane molitveno se sećamo stradanja našeg raspetog i zavetnog Kosova i Metohije, kolevke naše narodne duše i naših najplemenitijih osećanja. Molimo se Bogomladencu Hristu da bude volja Božja sa našim Kosovom i Metohijom. Branili su Kosovo i Metohiju od Turaka Osmanlija 1389. godine braća Jugovići i stari Jug Bogdan, a oslobodili su ga novi Jugovići, junaci koje su rodile čestite majke Srpkinje, koje su sebe žrtvovale i posvetile rađanju sinova i kćeri za sveto srpsko Kosovo i Metohiju, za krst časni i slobodu zlatnu. Naše Kosovo i Metohija su strašno mesto postojanja jer na njemu stradanja ne prestaju, a nepravda se iz dana u dan uvećava. Nemir i nasilje vladaju Kosovom i Metohijom. Decenijama i vekovima otimaju tu pokrajinu, istorijsku Staru Srbiju iz naših nedara, iz našeg bića

50. Milica- jej ojcem był Jug Bogdan (knez Vratko), o lol. Była żoną Lazara, mieli 3 synów i 5 córek. Po jego śmierci władała do 1393, aż Stefan Lazarević, jej syn, osiągnął pełnoletniość i mógł zasiąść na tronie. Założyła monaster Ljubostinja i gdy Stefan przejął władzę została tam mniszką. Prowadziła działalność dyplomatyczną, np. wstawiała się u władcy Bajazita żeby pomóc Stefanowi (1398). Zmarła w Ljubostini w 1405r.

51. Miłosz Obilić- legendarny bohater który zabił sułtana Murata podczas bitwy na KP. Udawał że przeszedł na turecką stronę, podstępem dostał się do namiotu sułtana i zadźgał go nożem. W ludowych pieśniach twierdzi się że jego matka była wiłą, albo ojciec smokiem. Jego narzeczoną była Oliviera, córka Lazara i Milicy. Wikipedia mówi że Miłosz miał wyjątkowego konia o imieniu Ždral. Oczywiście postać Miłosza jest wyyysławiana w epice ludowej i w Górskim Wieńcu. Jego kult kontynuował także Nikołaj Velimirović. Niektórzy twierdzą że to postać legendarna i ze nie istniał naprawdę.

Vera Obilicia- kult Obilicia jest popularny w Czarnogórze. Wiara Obilicia symbolizuje cały motyw kosowskiej bitwy i epickiego etosu, popularnego od XIXw.

55. JEFIMIJA (1349 - 1405), świeckie imię Jelena Mrnjavčević, córka wojewody Vojihny i żona Jovana Uglješy Mrnjavčevicia. Uważana za pierwszą serbską poetkę, utwory:  Płacz za małym synkiem Uglješą(Tuga za mladencem Uglješo), Pochwała księciu Lazarowi(Pohvalu knezu Lazaru), Napis na zasłonie w Hilandarze(Zapis na Hilandarskoj zavesi). Jej syn zmarł w wieku 4 lat (pochowany w Hilandarze), a męża i dwóch braci straciła w bitwie pod Maricą (1371) . Po śmierci męża przeniosła się na dwór Lazara i Milicy  w Kruševcu. Po bitwie na Kosowym Polu (1389) wraz z księżną Milicą wstąpiła do monasteru Županja, a później przeniosła się do Ljubostinji.

Płacz za małym synkiem Ugljeśą stworzyła po śmierci swojego syna. Był on wykuty w srebrze na podwójnej ikonie i został ofiarowany monasterowi Hilandar. Lament powstał pomiędzy 1368 a 1371. Jest to bardzo osobisty utwór, wyrażający żal matki za dzieckiem.

Pochwała księciu Lazarowi  została stworzona po bitwie na Kosowym Polu, wyhaftowana złotą nicią na jedwabiu i miała być przeznaczona do urny z prochami Lazara. Sprzężenie nastrojów tragedii osobistej, jak i narodowej, w doskonałej harmonii z powściągliwym wypowiedzi i składu, podnosi ten tekst do rangi najpiękniejszych dzieł w literaturze serbskiej. Jefimija jest pochowana w Veliko Polje k. Obrenovca.

56. RAVANICA W czasie okresu „morawskiego” centrum kulturowym Serbii stał się monaster Ravanica – fundacja księcia Lazara Hrebeljanovicia, który zginął w bitwie na Kosowym Polu (15 VII 1389). Monaster został ufundowany przez księcia Lazara w 1376 r. a jego budowę ukończono w roku 1381 r. Z budową Ravanicy związana jest serbska pieśń ludowa pt. Budowanie Ravanicy (Зидање Раванице). Opowiada ona o uczcie odbywającej się w pałacu Lazar. Księżna Milica napomina męża, że zamiast na wzór Nemanijciów budować cerkwie i klasztory ku chwale bożej, on gromadzi ziemskie bogactwa. Słysząc te zarzuty Lazar obiecuję wybudować cerkiew, którą ozdobi drogimi kamieniami i kosztownościami. Wszyscy popierają ten pomysł z wyjątkiem Miloša Obilića – ostrzega on, że ziemie serbskie wkrótce zostaną zaatakowane przez Turków, rozsądniej więc będzie wybudować cerkiew z kamienia, który przez wieki będzie służyła narodowi serbskiemu. Książe zgadza się z wojewodą i tak zapada decyzja o wybudowaniu monasteru Ravanica. Akt fundacyjny monasteru (Раваничка повеља) pochodzi z 1381 r. Dokument nie zachował się w oryginale, ale istnieje bardzo dobra kopia pochodząca z XVII wieku z monasteru Vrdnik.

Architektonicznie Ravanica jest jednym z pierwszych zabytków architektury szkoły morawskiej, widać jednak w niej duże wpływy architektury cerkwi serbsko-macedońskich. Cerkiew wybudowana jest na planie krzyża w kwadracie połączonego z trykonchem. Jest to wpływ tradycji atoskiej i architektury cerkwi klasztoru Hilandar. Budowla jest pięciokopułowa, trójdzielną bryłą, a jej najwyższym punktem jest środkowa dziewięciokątna kopuła, otoczona przez pozostałe cztery, mniejsze, ośmioboczne kopuły. Do budowy Ravanicy użyto kamienia i cegieł.. Jeśli chodzi o zdobienia wnętrza cerkwi, zawiera ona bogatą płaskorzeźbioną ornamentykę roślinną, geometryczną i figuralną. W cerkwi pojawiają się romańskie motywy roślinne, nawiązujące do okresu poantycznego, oraz motyw plecionki dwutaśmowej, przypominające wzory charakterystyczne dla ornamentyki kaukaskiej. Po śmierci księcia Lazara w bitwie na Kosowym Polu naród serbski znalazł się w obliczu coraz bardziej realnego zagrożenia tureckiego. W tej sytuacji Ravanica stała się głównym centrum życia duchowego, kulturalnego, literackiego i artystycznego. Wszyscy ważni twórcy literatury sakralnej skupili się w środowisku monasteru, a męczeńska śmierć Lazara w obronie wiary i ojczyzny stała się impulsem do wzmożonej twórczości artystycznej. Również przeniesienie jego relikwii z Prisztiny do Ravanicy spowodowało powstanie kolejnych dzieł ważnych dla średniowiecznej literatury serbskiej. Twórcy działający w kręgu monasteru Ravanica to mnisi, którzy niestety nie są znani z imienia i nazwiska, ale pozostawili po sobie utwory świadczące o ich niewątpliwym kunszcie literackim.

Utwory stworzone przez anonimowych mnichów w Ravanicy:

Słowo o księciu Lazarze. Utwór powstał pomiędzy rokiem 1392, a 1398. Zawiera bardzo realistyczny opis bitwy na Kosovym Polu, poetycki opis uprowadzenia Serbów w niewolę oraz opis uroczystości przeniesienia relikwii Lazara do monasteru ravanickiego. Tekst jest heterogeniczny – łączy fragmenty liryczne, psalmy i elementy emocjonalne.

Słowo pochwalne świętemu Lazarowi, napisane przez anonimowego ravanickiego mnicha i wygłoszone w rocznicę bitwy na Kosovym Polu w 1403 lub 1404 roku. Dzieło to czasami przypisywane jest niesłusznie despocie Stefanowi Lazareviciowi. W całym utworze widoczny jest wpływ topiki wielkanocnej – śmierć Lazara jest porównywany do męczeństwa Jezusa.

Służba świętemu Lazarowi, napisana przez anonimowego mnicha na przełomie XIV/XV wieku w Ravanicy. Autor podkreśla zwycięstwo Lazara nad diabłem, który próbował odwieść go od Boga. W utworze pojawiają się nawiązania biblijne.

57. KRÓLEWICZ MARKO - Marko Mrnjavčević  (1335 – 1395) w teorii serbski król w latach 1371 – 1395, w praktyce władca terytorium w zachodniej Macedonii ze stolicą w mieście Prilep. Nazywany królewiczem (Serbia) lub królem (Bułgaria, Macedonia) w tradycji południowosłowiańskiej, w której stał się jedną z fundamentalnych postaci podczas panowania Turcji na Bałkanach. Ojcem Marka był Vukašin,który był współwładcą za czasów rządów cara Uroša, w czasach którego osłabiona zosała władza centralna. W 1370 Vukašin ukoronował Marka na “młodego króla”, a wkrótce potem zginął w bitwie nad Maricą (1371). 2 miesiące później Uroš zmarł, co formalnie czyniło Marka królem Serbii, jednak nie został uznany przez możnowładców.. Marko został tuteskim wasalem, a wkrótce jego ziemie zostały zajęte przez innych władców, a Marko rządził stosunkowo małym terytorium w zachodniej Macedoni. Ufundował monaster św. Dymitra Sołuńskiego w okolicach Skopje (znany jako monaster Marka) w 1376. Zginął w bitwie na Rowinie 17 maja 1395.

Pomimo małego znaczenia historycznego, Marko stał się ważną postacią w południowosłowiańskiej tradycji ludowej. Jest czczony jako narodowy bohater w Serbii, Macedonii i Bułgarii, pamiętany na Bałkanach jako nieustraszony obrońca słabych, który walczył przeciwko Turkom podczas tureckiego panowania.

Poematy o królewiczu Marku nie skupiają się na ciągłości fabularnej, ale na samym bohaterze i przygodach pokazujących jego charakter i osobowość. Epicka postać Marka żyła przez ponad 300 lat: od XIV do XVI w. jako jego towarzysze pojawiają się Miloš Obilić, Relja Krilatica, Vuk Branković.

Serbska epika zgadza się, że król Vukašin był ojcem Marko. Jego matką w wierszach była Jevrosima, siostra wojewody Momčilo, pana twierdzy Pirlitor. Momčilo jest opisany jako olbrzymi człowiek z magicznymi atrybutami: skrzydlatym koniem i szablę z oczami. Vukašin zamordował go z pomocą jego żony Vidosavy, mimo Jevrosima próbowała ratować brata. Vukašin zabił Vidosavę, a poślubił Jevrosimę. Urodziła mu ona dwóch synów Marko i Andrijaša. Według innych źródeł matką Marka była wila, którą Vukašin złapał i pozbawił skrzydeł.

Marko wyrósł na olbrzymiego mężczyznę, nosił wilczą czapkę, szablę damasceńską, włócznię i miał wąsy rozmiarów barana. Miał również łaciatego, gadającego konia o imieniu Šarac, którego poił winem.

Marko jest przedstawiany jako obrońca słabych i bezbronnych, bojownik przeciwko Turkom i niesprawiedliwości w ogóle. Był strażnikiem tradycyjnego, patriarchalnego porządku. Charakterystyczna dla Marka była również jego miłość do matki, do której często zwracał się po radę i która żyła z nim w jego rezydencji w Prilepie, prowadząc go ścieżką chrześcijańskich wartości moralnych.

Marko jest lojalnym wasalem sułtana, walcząc znim przeciwko wrogom Imperium. Ciągle jednak widać jego wyższość nad Turkami. W bitwie Marko używa nie tylko swojej siły, ale również sprytu i przebiegłości. Jego podstawowymi cechami są jednak uczciwość, lojalność i dobroć.

Równocześnie królewicz Marko jest jednym z najbardziej zabawnych postaci w epice serbskiej. Kiedy Jevrosima kazała mu orać pole, Marko zaczął orać drogę. (BEKA …)

W wieku 300 lat, kiedy Marko jechał brzegiem morza wila powiedziała mu, że umrze. Królewicz nie zobaczył odbicia w studni i wiedział, ze mówiła prawdę, więc zabił i pochował konia, złamał miecz i włócznię , położył się i umarł. Ciało znaleziono tydzień później i pochowano go na górze Atos w monasterze Hilandar.

Według legend ludowych Marko nie umarł, tylko śpi w jaskini w jakimś nieznanym miejscu, a szablę włożył w kamień. Šarac je mech. Kiedy koń skończy, a szabla wypadnie ze skały Marko się obudzi i znowu będzie żył. Według tradycji macedońskiej wypił jakąś wodę, jest nieśmiertelny i jest w niebie z Eliaszem.

59. TURCY w piśmiennictwie średniowiecznym nazywani też Osmanami, hagarytami/agarianami, bisurmanami, izmaelitami. Na gruncie serbskim występuje stereotyp Turka jako wroga narodu i barbarzyńcy. Nie ma wielu źródeł dotyczących osadnictwa tureckiego na Bałkanach przed  okresem przedosmańskim. W czasach osmańskich kolonizacja podbitych terenów wiązała się z przymusowymi dwukierunkowymi przesiedleniami ludności bałkańskiej do Azji Mniejszej. Liczba muzułmanów na ziemiach serbskim rosła również ze względu na islamizację chrześcijan, której sprzyjało ówczesne prawo. Wpływ na sytuację miały również czynniki ekonomiczne (zwolnienie od podatków, nadania ziemi). Dane na temat liczby ludności tureckiej w Serbii po wyzwoleniu z panowania osmańskiego (1878 - pokój w San Stefano) są niepewne, ale większość Turków wyemigrowała z Serbii. Do poważnego zaostrzenia stosunków serbsko- tureckich doszło podczas I wojny bałkańskiej.

Ślady niewoli tureckiej można dostrzec zarówno w piśmiennictwie serbskim jak i w folklorze. Wśród pierwszych tekstów dokumentujących epokę niewoli tureckiej znalazło się Słowo pochwalne Eutymiuszowi Grigorija Camblaka – pełna emocji relacja o okrucieństwie barbarzyńców, przywodzi na myśl późniejsze hagiografie męczenników za wiarę.

W XVII i XVIII w. ważnym problemem społeczności stały się konwersje na islam, prawosławni duchowni  nawoływali do wierności wierze Chrystusowej, piętnowali odstępców (poturczeńców) i przedstawiali wyższość chrześcijaństwa nad islamem, zaczyna pojawiać się słowo Turek jako synonim agarianiana (syna biblijnej Hagar).

60. NIEWOLA TURECKA terytorium współczesnej Serbii znajdowało się w granicach Imperium Osmańskiego w okresie od 1389 – 1878. Kultura turecka miała istotny wpływ na region w dziedzinach takich jak architektura, język, czy sztuka. W XIV i XV w. serbska Despotovina była otoczona przez tureckie terytoria na Bałkanach. Turcy pokonali Serbów w bitwie nad Maricą (1371) i podporządkowali sobie drobnych władców na południu. W 1389 miała miejsce nierozstrzygnięta bitwa na Kosowym Polu, po niej nastąpił stopniowy upadek państwa serbskiego, a Stefan Lazarević został tureckim wasalem. W 1402 wypowiedział posłuszeństwo Turkom i został sojusznikiem Węgier. Jednak w 1459 Serbia została na stałe włączona do Turcji. Podejmowano kilka nieudanych i krótko trwających prób buntu przeciwko Turkom, zwykle z pomocą Habsburgów.

·         1594  powstanie w Banacie pod wodzą Teodora, biskupa Vršac, i innych przywódców, takich jak Sava Temišvarac i Velja Mironić.

·         1688 – 1691 panowanie Habsburgów na ziemiach serbskich.

·         1718 – 1739 Królestwo Serbii będące prowincją Austro-Węgier, po 1739 zostało na powrót wcielone do Turcji.

·         1788 Kočina krajina – terytorium serbskich rebeliantów ustanowione w Sandżaku Smedereva, które istniało samodzielnie kilka miesięcy, a potem do 1792 pod protektoratem Austro-Węgier. Buntownikom przewodził Koča Anđelković.

W 1799 dahija (przywódcy janczarów) ustanowiła własną władzę w Sandżaku Smedereva,odrzucając sułtana I podnosząc podatki. W 1804 dokonali oni rzezi ponad 70 serbskich możnowładców (Seča knezova) w Valjevie. W odpowiedzi Serbowie zabili lub wypędzili dahije, a kiedy sułtan przysłał nowego paszę, również został ona zabity. Walki były kontynuowane (I powstanie serbskie). Po klęsce I powstania wkrótce wybuchło kolejne (II powstanie serbskie), dzięki któremu Serbia uzyskała dużą autonomię

Kad su živi zavideli mrtvima - latopis autorstwa Milorad Panicia Surepa, wydany w 1963 r. Dzieło powstało w wyniku jego wielkiego zainteresowania średniowiecznymi zabytkami serbskimi, jak i zagranicznymi,  napisanymi na pergaminie i papierze, rzeźbionymi w kamieniu i marmurze lub haftowanymi na płótnie i jedwabiu. Pozornie zwyczajne dokumenty handlowe, zapisy kupieckie, rozrzucone w średniowieczu, kierując poetycką i filozoficzną inspiracją, Surep zamienił w poetyckie dzieło. Latopis składa się z autentycznych świadectw niewoli i ciężkiego losu serbskiego narodu. Dokumety mówią o śmierci, głodzie, nędzy i złym traktowaniu, ale także o odporności i odwadze w klęsce. Nieznani kronikarze zapisywali zwięzłymi słowami wydarzenia pełne tragizmu. Posługując się ich sposobem pisania i leksykom Surep odtworzył wydarzenia tamtych czasów.

62. LAZAREVICIE – DYNASTIA dynastia panowała w XIV i XV w. Pierwszym władcą z tej dynastii był Lazar Hrebeljanović, syn Pribaca Hrebeljanovicia - szlachcica na dworze cara Dušana. Lazar poślubił Milicę, przez co został spowinowacony z Nemanjiciami i mógł zostać władcą Serbii po bezdzietnej śmierci Uroša. Lazar zginął w bitwie na Kosowym Polu. Po jego śmierci państwem zarządzała księżna Milica do uzyskania pełnoletniości przez syna Lazara , Stefana. Stefan Lazarević początkowo miał tytuł księcia, a od 1402 nazywał się despotą. Rządził serbskimi ziemiami aż do nagłej śmierci w 1427. Jego młodszy brat Vuk Lazarević umarł bezdzietnie, zabity przez Turków w 1410. Ponieważ Stefan również nie miał potomka, na władcę został powołany jego siostrzeniec Đurađ Branković, króry zapoczątkował dynastię Brankoviciów. W dynastii jest 3 świętych: Lazar (zadužbina: Ravanica), Stefan (zadužbina: Manasija-Resava), i Milica – Evgenija -Efrosinija (zadužbina: Ljubostinja). Księżna Milica pisała poezję: Molitva matere i Udovstvu mojemu ženik. Pisaniem zajmował się również Stefan Lazarević (Słowo miłości, uważany za twórcę Napisu na słupie kosowskim ) i jego córka Jelena Balšić( Gorički zbornik z którego zachowało się jedynie Otpisanije bogoljubno).

90. Akademia Kijowsko-Mohylańska – szkoła okresu baroku (1658), wokół której koncentruje się kultura polsko-rosyjsko-ukraińska; kształcą się tam politycy i duchowni elity ruskiej oraz poeci naśladowani przez Serbów, np. Symeon Połocki (okcydentalista), Teofan Prokopowicz,Piotr Mohyła (założyciel)

91. Triest – powstaje tam drukarnia, tworzą serbscy pisarze tj. Sava Mrkalj

93. I powstanie antytureckie – 1804 pod wodzą Jerzego Czarnego (Karadjordja, od 1811 księcia Serbii; założyciela jednej z dwóch /obok Obrenoviciów/ dynastii, które rządziły Serbią i Jugosławią. Powstanie wymierzone było gł. Przeciwko zbuntowanym janczarom i ich przywódcom – dahijom (buna na dahije), którzy dokonali planowej rzezi starszyzny (rzeź kneziów). Po I powstaniu, które przyniosło wyzwolenie całej (oprócz Belgradu) Serbii – przyszły lata wojennych potyczek, związanych z kontrofensywą armii tureckiej i traktatem bukareszteńskim (1812), odbierającym zdobycze Serbom. Po 9 latach powstanie upadło.   

II powstanie – 1815 pod wodzą Milosza Obrenovicia (zabójcy Karadjordja) prowadziło do uzyskania w 1829 r. (ostatecznie w 1833) autonomii dla księstwa.

105. Idea jugosłowiańska (Wikipedia opisuje tę kwestię zacnie więc kopiuję)- Koncepcja zjednoczenia Słowian południowych – początkowo na gruncie językowym i kulturalnym, a następnie także politycznym, a nawet religijnym – pojawiła się w hasłach ruchu iliryjskiego. Ruch ten pojawił się w latach 20. XIX w., a rozkwitł w dwóch kolejnych dekadach, głównie w Chorwacji. Jego przedstawiciele, m.in. Ljudevit Gaj, głosili, iżChorwaci, Serbowie oraz inne etniczne grupy południowosłowiańskie to odłamy jednego narodu iliryjskiego. Z kolei w 1844 roku minister spraw wewnętrznych Serbii Ilija Garašanin ogłosił dokument Načertanije, zawierający koncepcję zjednoczenia narodów południowosłowiańskich wokół księstwa serbskiego. Ruch iliryjski wygasł w połowie XIX w., w okresie reakcji po Wiośnie Ludów. Pozostawił jednak po sobie spuściznę w postaci zrębów wspólnego języka literackiego Serbów i Chorwatów.

W latach 60. XIX w. hasło jugoslawizmu podnieśli chorwaccy działacze narodowi, biskup Josip Juraj Strossmayer oraz jego współpracownik Franjo Rački, współzałożyciele chorwackiej Partii Narodowej. Franjo Rački w 1860 roku opublikował koncepcję programową ruchu w założonym właśnie czasopiśmie „Pozor”. W sferze językowej pomocne miały być wspólne badania nad językami południowosłowiańskimi. Na polu kultury miała działać Akademia Południowosłowiańska, której oddziały miały znaleźć się na całym obszarze serbsko-chorwacko-słoweńskim (Jugosłowiańska Akademia Nauki i Sztuki powstała w Zagrzebiu w 1867 roku). Rački i Strossmayer planowali także doprowadzenie do zbliżenia religijnego poprzez wprowadzenie liturgii starosłowiańskiej do kościołów katolickich na Bałkanach. Te wszystkie działania miały pierwotnie zaowocować zjednoczeniem etnicznym Słowian południowych. W latach 70. XIX wieku z tej idei zrezygnowano, zastępując ją koncepcją federacji narodów. Celem ostatecznym miało być niezależne państwo; sytuacja polityczna nie pozwalała jednak na jego ogłaszanie, stąd głoszono ideę federacji pod berłem Habsburgów.

W 1866 roku Strossmayer nawiązał bliską współpracę z Garašaninem, a także innymi serbskimi politykami. W praktyce jednak ruch nie znalazł wówczas szerszego grona poważnych partnerów poza Chorwacją. Konkurencją dla jugoslawizmu były rodzące się w tym okresie silne ruchy nacjonalistyczne, sprzeczne interesy Serbów i Chorwatów, ich wzajemne uprzedzenia (w tym religijne) i konkurencja o przewodnictwo wśród Słowian południowych, a także interesy mocarstw (głównie Austro-Węgier i Rosji). Zbliżenie Austro-Węgier i Serbii pod koniec lat 70. XIX w. całkowicie zahamowało ruch.

Jednak niezadowolenie z położenia politycznego Chorwacji, brak widoków na jego poprawę dzięki działaniom rządów w Wiedniu czy Budapeszcie spowodował, że z czasem coraz częściej działacze polityczni Chorwacji zwracali swoją uwagę ku Serbii, widząc szansę we współpracy. W ten sposób odradzał się jugoslawizm, szczególnie na początku XX w. i wobec sporów między Serbią i Austro-Węgrami

20 czerwca 1917 roku doszło do ogłoszenia na wyspie Korfu wspólnej deklaracji działającego tam rządu serbskiego na uchodźstwie oraz delegacji Komitetu Jugosłowiańskiego z Londynu, zrzeszającego od 1915 roku polityków południowosłowiańskich z terenu Austro-Węgier. W ostatnich tygodniach wojny w Zagrzebiu powstała Rada Narodowa Słoweńców, Chorwatów i Serbów – wspólny organ polityczny przedstawicieli tych narodów z obszaru Austro-Węgier. 30 października 1918 r. Rada zadeklarowała powstanie Państwa Słoweńców, Chorwatów i Serbów i wysłała delegację do rokowań z rządem serbskim. 1 grudnia 1918 roku w Belgradzie proklamowano powstanie Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców.

76. Fruska Gora- Pasmo niskich gór w północnej Serbii i wschodniej Chorwacji. Należy do panońskich gór wyspowych. Pasmo Fruškiej gory rozciąga się z zachodu na wschód na południowym brzegu Dunaju, od okolic miasta Vukovar do ujścia Cisy do Dunaju. Ma 78 km długości, maksymalna szerokość wynosi 15 km, powierzchnia - około 500 km². Najwyższą kulminację stanowi Crveni Čot (539 m n.p.m.) w środkowej części pasma. Pozostałe wierzchołki to Stražilovo (321 m n.p.m.), Iriški Venac (451 m n.p.m.) i Veliki Gradac (471 m n.p.m.). Co najmniej od XVI wieku pasmo Fruškiej gory stanowiło ośrodek życia monastycznego serbskiej cerkwi prawosławnej. Istniało tu wtedy 35 prawosławnych monasterów. W czasach okupacji tureckiej klasztory fruškogorskie przechowywały serbską tradycję narodową i chroniły jej zabytki. Do dziś przetrwało 17 klasztorów. Niektóre zostały uszkodzone przez naloty NATO w ostatnich latach. Ze względu na walory przyrodnicze i historyczne Fruška gora stanowi ośrodek turystyki i wypoczynku. Pasmo przecinają szlaki piesze i rowerowe, istnieją również schroniska turystyczne. W górach uprawia się myślistwo i - w kilku niewielkich sztucznych zbiornikach - rybołówstwo. Co roku pod koniec maja we Fruškiej gorze odbywa się maraton. Monastery zostały zbudowane w średniowieczu, kiedy pod wpływem ekspansji tureckiej Serbowie zmuszeni byli opuszczać swoje rodzinne ziemie na południu i migowac na północ, na ziemie południowych Węgier. Od końca XVII w. na terenie metropolii kałowickiej formowało się centrum życia politycznego i kulturalnego Serbów, a dzięki Fruskiej Gorze- także duchownego. Głównymi fundatorami monasterów byli członkowie rodu Brankoviciów. Początkowo budowano je wyłącznie w stylu morawskim, a w wiekach późniejszych przebudowano na styl barokowy bądź klasycystyczny. Dobudowywano do nich wieże, dzwonnice oraz powiększano istniejące zabudowania. To tutaj rozpoczął się serbski barok. W monasterach mieszkali i tworzyli wielcy literaci: Dositej Obradovic, Lukijan Musicki, Laza Kostic czy Dura Jaksic.

77. Metropolia Karłowicka- założona przez Czarnojevića, będzie kontynuować tradycje Patriarchatu Pećkiego, siedziba w miejscowości Sremski Karlovci. W XIX w. była ośrodkiem życia społecznego , sprawowała rząd dusz nad uchodźcami, którzy narażeni byli na prozelitystyczną działalność Kościoła katolickiego oraz naruszenie ich praw ze strony dworu wiedeńskiego i administracji węgierskiej i kształtowała serbską młodzież w tamtejszym gimnazjum.

78. Etnarchia- etnarchowie to następcy św. Savy, przywódcy zarówno relig. jak i polit. ( chyba związani właśnie z tą metropolią karłowicką).

63. Despotovina- Srpska despotovina je bila srpska srednjovekovna država koja je postojala između 1402. godine kada je Stefan Lazarević, sin kneza Lazara Hrebeljanovića dobio od vizantijskog cara titulu despota i 1459. godine kada su Turci osvojili Smederevo, prestonicu koju je podigao despot Đurađ Branković. Srpski despoti nastojali su da ideološki nastave tradicije nemanjićke Srbije. Mnoge institucije iz države Nemanjića nastavile su da postoje u Srpskoj despotovini. Ipak zbog novih međunarodnih okolnosti vojne službe dobijaju sve veći značaj u državi srpskih despota. U međunarodnom pogledu Srpska despotovina se nalazila između sve jačeg Osmanskog carstva i Kraljevine Ugarske. Ona je bila zavisna od međusobnog odnosa ovih sila. Posle smrti despota Đurđa, 1456. godine, rasulo u Srbiji i borbe oko prestola među njegovim naslednicima olakšali su propast države, pa je 1459. godine Srbija konačno pala pod tursku vlast.// syn Djurdja-Lazar Branković-ostatni despot.

104. Górski wieniec- napisany w 1846 i wydany w roku następnym w Wiedniu. Uważany za jedno z największych osiągnięć literatury serbskiej, a zarazem narodową epopeję czarnogórską. Treść utworu nawiązuje do walk prawosławnych Czarnogórców z zamieszkującymi ten kraj wyznawcami islamu (tzw. wytępienie poturczeńców), odwołując się do całej historii Serbów, w szczególności bitwy na Kosowym Polu i jej następstw. Przetwarzając motywy znane z mitu kosowskiego. KODYFIKACJA MITU KOSOWSKIEGO. Górski wieniec stanowi wezwanie do walki z Turkami o wyzwolenie wszystkich Serbów. Większa część dzieła napisana została zaczerpniętym z epickich pieśni ludowych serbskich dziesięciozgłoskowcem z cezurą po czwartej lub piątej zgłosce. Przynależność gatunkowa Górskiego wieńca budzi kontrowersje wśród literaturoznawców, którzy klasyfikują dzieło jako epos, dramat lub jako utwór jedyny w swoim rodzaju, niemożliwy do jednoznacznego zaklasyfikowania.

97. DYNASTIA OBRENOVICIÓW - pierwsza dynastia królewska po uwolnieniu się spod jarzma tureckiego. Rządziła od 1815 do 1903 roku (z przerwą między 1842 a 1858). W 1903 Obrenovicie zostali zastąpieni przez Karađorđeviciów. Protoplastą rodu jest Milos Obrenović (Kniaz Milos) - dowódca drugiego powstania antytureckiego w 1815 roku. Żył 1780-1860. Wielki przeciwnik i zabójca Karadjordje. Był niepiśmiennym poganiaczem bydła ale dzięki sprytowi zrobił kariere. Udało mu się zbudować państwo, które w 1829 stało się autonomicznym księstwem.

98. HAJDUK - w literaturze serbskiej bohater narodowy, bronił on wolności Serbii w trakcie powstań antytureckich. Hajduk Veljko jest to jeden z największych bohaterów pierwszego powstania serbskiego. Był wojewodą, wykazywał się niezwykłą walecznością.

101. SRBI SVI I SVUDA - jest to teza jaką postawił Karadżić w 1849 roku w książce "Kovčežić za istoriju, jezik i običaje Srba sva tri zakona". Uważał on, że są dowody świadczące o tym, że serbski jest najstarszym językiem na świecie. Wg tej tezy wszyscy,którzy posługują się dialektem sztokawskim są Serbami, nieważne gdzie mieszkają. Vuk twierdził, że wiara nie decyduje o przynależności narodowej.

102. Ilija Garaszanin (serbski Piemont - lol, o co cho? oO) - polityk. W 1843 objął funkcję ministra spraw wewnętrznych, zaś w 1852 został ministrem spraw zagranicznych i premiere. Jako minister spraw wewnętrznych znacząco przyczynił się do modernizacji Serbii, reformy policji i administracji państwowej. W 1844 opracował dokument zatytułowany Načertanije (pol. Szkic), w którym przedstawił zasady, jakimi powinna kierować się Serbia w swojej długoterminowej polityce.

CARSTVO/CESARSTWO – serbskie państwo średniowieczne istniejące w XIV w. Cesarstwem stało się kiedy car Dušan ogłosił się carem (1345) koronował się na cesarza (basileus) Serbów i Greków w 1346. Istniało do śmierci syna Dušana, Uroša w 1371 r., jednak proces jego rozpadu rozpoczął się już po śmierci Dušana w 1355 r. Było największym terytorialnie państwem serbskim. Podboje Dušana były kulminacyjnym okresem panowania dynastii Nemanjiciów i potwierdzały dominację państwa serbskiego na Półwyspie Bałkańskim. Dušan podbił większość europejskich posiadłości Bizancjum (Epir, Macedonia, Tesalia)

DUŠANOV ZAKONIK – jeden z najważniejszych (obok Nomokanonu) zbiorów praw średniowiecznej Serbii. Został uchwalony 21 maja 1349 w Skopje. Początkowo zawierał 153 paragrafy, a na saborze w Serres w 1354 r. został dopełniony do 201 artykułów. Statut rozszerzył kompetencje sądów państwowych, likwidował wiece (zgromadzenia) ludu wiejskiego, potwierdzał liczne przywileje króla i możnowładców w stosunku do ludności wiejskiej. Potępiał „herezję łacińską”, a prawosławnym Serbom zakazywał związków małżeńskich z katolikami określanymi jako „półwierzący”.

NEMANJCIE – dynastia założona przez Stefana Nemanję. Idea świętej dynastii (svete loze) została wsparta przez dwie tradycje: 1. Praktyka przyjmowania przez kolejnych władców imienia Stefan, 2. Tradycja mnisz, czyli składania ślubów zakonnych przez kolejnych władców. Drzewo genealogiczne Nemanjciów przedstawione jest zwykle w symbolice drzewa, winorośli (członkowie dynastii - święte owoce). Ikonografie znajdują się w Gracanicy, Peći, Decanach (główną postacią jest Uroš), Matejcu.

SYMFONIA PAŃSTWA I CERKWI (DIARCHIA) - zasada sformułowana przez świętego Savę, zasada rozdziału Cerkwi i Państwa, przy jednoczesnym dążeniu do ich symfonii, a dwie zasady definiujące granice autonomii i współpracy: porządku państwowego oraz ekonomii kościelnej określał Nomokanon (św. Savy)