ROZWÓJ EKONOMII JAKO NAUKI- PODSTAWOWE PROBLEMY METODOLOGICZNE I UJĘCIE RETROSPEKTYWNE

1. Definicja ekonomii jako nauki

1. Ekonomia jako nauka o naturalnych prawach gospodarowania

• punkt odniesienia: naturalny porządek ekonomiczny

• Analogia do porządku przyrodniczego

• Prawa ekonomii jakom prawa rynku i konkurencji

• Kapitalizm (gospodarka oparta na rynku, prywatnej własności i wolnej przedsiębiorczości jako naturalny porządek ekonomiczny; tzw.monizm metodologiczny

• Kapitalizm a inne porządki społeczno-ekonomiczne

1. Ujęcie historyczne i instytucjonalne ekonomii jako nauki

• Ekonomia jako socjologia życia gospodarczego i nauka o zmieniających się w czasie porządkach społeczno- ekonomicznych (Marx, szkoła historyczna)

• Ekonomia jako teoria ewolucji systemu ekonomicznego (instytucjonalizm)

• czynnik wspólny: kluczowa rola nauki i technologii w rozwoju gospodarczym (determinizm technologiczny)

1. Definicja Robbinsa oparta na kategorii „ograniczoności” (scarcity)

• Punkt wyjścia: ograniczoność zasobów i dóbr, nieograniczoność potrzeb

• Cechy zasobów (czynników produkcji):

fizyczna ograniczoność,

zróżnicowana produktywność,

możliwość alternatywnego zastosowania

• Cechy potrzeb:

nieograniczoność,

uporządkowanie (zgodność preferencji),

zmienność znaczenia w czasie

• Ekonomia jako (abstrakcyjna) logika wyboru, nauka o alternatywnych sposobach wykorzystania ograniczonych zasobów w celu wytwarzania dóbr i usług zaspokajających nieograniczone potrzeby

• Ekonomia zajmuje się wyłącznie relacjami między celami i środkami ich zaspakajania

1. Ekonomia jako dziedzina matematyki stosowanej

• Ujęcie L.M.E. Walrasa : Ekonomia jako teoria ogólnej równowagi ekonomicznej

• Definicja T. Koopmansa (activity analysis) Ekonomia jako nauka o optymalnym rozdziale ograniczonych zasobów, jakimi dysponują firmy

• Definicja P.A. Samuelsona Ekonomia jako nauka o warunkach równowagi i

stabilności systemów ekonomicznych

1. Próby rozszerzania pola badawczego ekonomii jako nauki (tzw. imperializm ekonomiczny)

• Imperializm ekonomiczny: zawłaszczanie przez ekonomię domen (obszary badań) właściwego dla innych nauk społecznych; np. nowa ekonomia instytucjonalna

• Imperializm ekonomiczny vs. współpraca z innymi naukami społecznymi i przyrodniczymi (ekonomia i finanse behawioralne, ekonomia ewolucyjna, ekonomia psychologiczna i inne)

1. Neoklasyczna koncepcja ekonomii jako nauki – główne elementy paradygmatu metodologicznego ENC

1. Metodologiczny indywidualizm

• Wymiar behawioralny (koncepcja homo economicus)

• Wymiar poznawczy (konieczność identyfikacji „bazy mikroekonomicznej wszystkich zjawisk i procesów gospodarczych; relacja mikroekonomia – makroekonomia)

• Wymiar ideologiczny (wolność gospodarowania)

• ogólny neoklasyczny model postępowania jednostki: optymalizacja działań jednostek

• optymalizacja statyczna i dynamiczna – statyka i dynamika gospodarcza

• modyfikacje koncepcji homo oeconomicus we współczesnej ekonomii

- h.oe. jako koncepcja heurystyczna o charakterze stochastycznym,

- H. Simon- koncepcja racjonalności ograniczonej (satysfakcja zamiast maksymalizacji czy optymalizacji

- H. Leibenstein – człowiek selektywnie racjonalny

- REMM- uczący się i oceniający homo oeconomicus

1. Koncepcja równowagi w ENC

• równowaga jako fikcja heurystyczna i jako rzeczywista cecha gospodarowania

• statyka i dynamika gospodarcza a równowaga statyczna i dynamiczna

• równowaga mikroekonomiczna i makroekonomiczna (stabilizacja makroekonomiczna)

• równowaga rynkowa: cząstkowa i ogólna (na rynkach dóbr finalnych, dóbr pośrednich i czynników produkcji), równowaga ogólna statyczna i dynamiczna

• Równowaga a nierównowaga (kontrowersje między ekonomią neoklasyczną a keynesowską)

• równowaga jako kategoria stochastyczna

1. Krytyczny racjonalizm (Popper)

• rodowód” – filozofia pozytywizmu jako powszechnie akceptowana ogólna metodologia nauki

• istota tzw. falsyfikacjonizmu jako kryterium oceny „naukowości” uogólnień nauki ekonomii (hipotezy, modele, teorie itp.)

1. Kryteria postępu/rozwoju ekonomii jako nauki

1. kryterium zdolności do objaśniania zjawisk i procesów gospodarczych (kryterium tzw. realizmu naukowego)

2. kryterium utylitarności

3. kryterium siły predykcji (Friedman)

4. kryterium efektywności Mongina (tzw. realizmu instrumentalnego): wyższej (rosnącej) w stosunku do teorii konkurencyjnych efektywności w rozwiązywaniu problemów naukowych

IV. Główne kryteria wyodrębniania kierunków (szkół) w ekonomii

1. Interpretacja kategorii i praw ekonomicznych

2. Rynek i państwo jako mechanizm koordynacji i optymalizacji (w skali makro) działalności gospodarczej

3. Sposób interpretacji wartości/ceny dobra, źródeł bogactwa społecznego i czynników wzrostu gospodarczego

1. Interpretacja kategorii i praw ekonomicznych

1. Naturalna a historyczna

2. Deterministyczna a stochastyczna

3. Przyczynowo-skutkowa (kauzalna) a funkcjonalna

4. Ekonomia jako nauka zajmująca się badaniem modeli i teorii ekonomicznych a nie poszukiwaniem obiektywnych praw/prawidłowości gospodarowania

5. Ekonomia jako nauka budująca kolejne paradygmaty i programy badawcze

Rynek i państwo jako mechanizmy regulacji: paradygmat rynku versus paradygmat państwa (planowania)

• Istota paradygmatu rynku

1. Podmioty kierują się obserwacją zmian cen

2. Rynek ma cechę efektywności alokacyjnej

3. Na rynku występuje trwała tendencja do równowagi

4. Równowaga efektywna – maksymalizacja dobrobytu (optimum Pareto)

• Paradygmat rynku – punkt odniesienia to rynek doskonale konkurencyjny (idealny)

• Rzeczywistość ekonomiczna: występowanie licznych błędów rynku (market failures)

• Istota błędów rynku: naruszanie warunków konkurencji i systemu prywatnych praw własności

• Błędy rynku wiążą się z: mono/oligopolami, efektami zewnętrznymi, dobrami publicznymi, niedoskonała informacją, niepewnością i ryzykiem

• Niedoskonałości/błędy rynku – potrzeba regulacji publicznej

• Regulacja publiczna nie jest sprzeczna z paradygmatem rynku

• Normatywna i ekonomiczna interpretacja regulacji publicznej

• Zróżnicowanie błędów rynku powoduje potrzebę zróżnicowania metod i instrumentów regulacji publicznej

• Punkt wyjścia paradygmatu państwa: trwała niezdolność mechanizmu rynkowego do maksymalizacji dobrobytu, przez m.in.:

1. Brak tendencji do równowagi makroekonomicznej (keynesizm)

2. Potrzeba bezpośredniego określania i realizowania przez państwo celów społecznych (instytucjonalizm, szkoła historyczna, merkantylizm)

3. Tendencja do „anarchii produkcji” i marnotrawstwa zasobów ekonomicznych (marksizm)

4. Regulacja państwowa jako quasi-rynek