Wykład V

Formy popełnienia przestępstwa

Popełnienie przestępstwa może nastąpić w formie pojedynczego sprawstwa wykonawczego. Sprawca może bowiem podejmować wiele czynności przygotowawczych, ale jego działanie może okazać się nieskuteczne i zakończyć się na usiłowaniu, współsprawstwie, podżeganiu i pomocnictwie do przestępstwa, a także kierowanie popełnieniem czynu przez inną osobę lub osoby.

Formy popełnienia przestępstwa:

1) stadialne

a)przygotowanie

Art. 16. § 1. Przygotowanie zachodzi tylko wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania, w szczególności w tymże celu wchodzi w porozumienie z inną osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera informacje lub sporządza plan działania.

Reguła określona w art. 16 § 2 k.k. – tylko, gdy ustawa tak stanowi !

§ 2. Przygotowanie jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi.

Przygotowanie jest działaniem celowym, które ma stworzyć warunki do podjęcia działań prowadzących bezpośrednio do dokonania zamierzonego przestępstwa.

Przygotowanie może wystąpić w formie rzeczowej lub personalnej. Przygotowanie w formie rzeczowej polega na:

1) nabyciu lub przysposobieniu środków do popełnienia przestępstwa, przez co należy rozumieć wejście w posiadanie Śródków albo uzdatnienie do tego celu posiadanych przedmiotów

2) zbieraniu informacji i sporządzeniu planu działania – to podejmowanie określonych czynności zewnętrznych, a wiec przestrzeganych dla osób trzecich.

Przygotowanie w formie personalnej polega na wejściu w porozumienie z inna osobą lub osobami, którego treścią jest współdziałanie w popełnieniu przestępstwa (wspólne podjecie decyzji i omówienie podziału ról).

Przykłady: art. 117 § 2, 118 § 3, 168, 170 § 3, 310 § 4 k.k.

Art. 117.

§ 2. Kto czyni przygotowania do popełnienia przestępstwa określonego w § 1, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.

Art. 118.

§ 3. Kto czyni przygotowania do przestępstwa określonego w § 1 lub 2, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.

Art. 168.

Kto czyni przygotowania do przestępstwa określonego w art. 163 § 1, art. 165 § 1, art. 166 § 1 lub w art. 167 § 1, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Przepadek narzędzi i innych przedmiotów służących do popełnienia przestępstwa (art. 44 § 2 i 139 k.k.)

Art. 44.

§ 1. Sąd orzeka przepadek przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa.

§ 2. Sąd może orzec, a w wypadkach wskazanych w ustawie orzeka, przepadek przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa.

§ 3. Jeżeli orzeczenie przepadku określonego w § 2 byłoby niewspółmierne do wagi popełnionego czynu, sąd zamiast przepadku może orzec nawiązkę na rzecz Skarbu Państwa.

§ 4. Jeżeli orzeczenie przepadku określonego w § 1 lub 2 nie jest możliwe, sąd może orzec przepadek równowartości przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa lub przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa.

§ 5. Przepadku przedmiotów określonych w § 1 lub 2 nie orzeka się, jeżeli podlegają one zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi.

Art. 139.

W sprawie o przestępstwo określone w art. 127, 128 oraz 130 sąd może orzec przepadek, o którym mowa w art. 39 pkt 4, również wtedy, gdy przedmioty nie stanowią własności sprawcy.

b) usiłowanie

Art. 13.1 kk Odpowiada za usiłowanie, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem zmierza bezpośrednio do jego dokonania, które jednak nie następuje.

Zamiar popełnienia przestępstwa może być bezpośredni jak i ewentualny. Zachowanie się sprawcy jest określeniem ogólnym, które oznacza dopuszczalność usiłowania nie tylko w formie działania, ale też zaniechania. Usiłowanie najczęściej polega na działaniu zmierzającym do dokonania, ale ustawa nie wyklucza zaniechania. Bezpośredniość zamierzania sprawcy do dokonania przestępstwa ma duże znaczenie, rozstrzygniecie go przesądza o odpowiedzialności karnej. Brak dokonania oznacza, ze sprawca nie zrealizował wszystkich znamion przestępstwa. W związku z tym możemy mówić o usiłowaniu chybionym lub zatamowanym, gdy w realizacji zamierzonego czynu przeszkodziły mu osoby trzecie.

Prawo przewiduje uchylenie karalności w przypadku odstąpienia od usiłowania i skutecznego czynnego żalu. Uzasadnienie bezkarności czynnego żalu wynika z racji polityczno kryminalnych, ponieważ cenniejsza jest ochrona dobra prawnego, niż ukaranie sprawcy po jego naruszeniu lub unicestwieniu.

Usiłowanie dzielimy na:

Usiłowanie udolne - polega na tym, że sprawca nie dokonuje przestępstwa, choć mógł to uczynić.

Usiłowanie nieudolne - zachodzi wówczas, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie przestępstwa jest niemożliwe: z uwagi na brak przedmiotu, ze względu na użycie środka nienadającego się do popełnienia czynu zabronionego.

Co to jest usiłowanie nieudolne? (art. 13 § 2 k.k.)

Usiłowanie nieudolne występuje, gdy dokonanie przestępstwa jest niemożliwe, o czym sprawca nie wie, ponieważ brak jest przedmiotu nadającego się do dokonania na nim przestępstwa lub sprawca używa środka niezdatnego do wywołania zamierzonego skutku.

Art. 13.

§ 2. Usiłowanie zachodzi także wtedy, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego lub ze względu na użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego.

Wymiar kary jak za dokonanie (art. 14 k.k.)

Art. 14.

§ 1. Sąd wymierza karę za usiłowanie w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa.

§ 2. W wypadku określonym w art. 13 § 2 sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

Art. 17 § 1 i 2 k.k. – bezkarność przygotowania.

Art. 17.

§ 1. Nie podlega karze za przygotowanie, kto dobrowolnie od niego odstąpił, w szczególności zniszczył przygotowane środki lub zapobiegł skorzystaniu z nich w przyszłości; w razie wejścia w porozumienie z inną osobą w celu popełnienia czynu zabronionego, nie podlega karze ten, kto nadto podjął istotne starania zmierzające do zapobieżenia dokonaniu.

§ 2. Nie podlega karze za przygotowanie osoba, do której stosuje się art. 15 § 1.

c) dokonanie

2) zjawiskowe

a) pomocnictwo

Polega na ułatwieniu innej osobie dokonania czynu zabronionego. Pomocnictwo dopuścić się można nie tylko w formie działania, lecz również zaniechania. Może wystąpić jedynie przed lub w czasie dokonania czynu zabronionego przez sprawcę wykonawczego. Pomoc udzielona po dokonaniu takiego czynu stanowi przestępstwo poplecznictwa, czyli pomoc udzielaną sprawcy przestępstwa w uniknięciu odpowiedzialności.

Zgodnie z przyjętą w prawie polskim zasadą, karalność za pomocnictwo do popełnienia przestępstwa następuje w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo. Uwzględniając jednak fakt, że rola pomocnika jest z reguły mniejsza gdyż polega ona jedynie na ułatwieniu popełnienia przestępstwa.

Jeżeli pomocnictwo było bezskuteczne, gdyż osoba nakłaniana do popełnienia przestępstwa lub której udzielono do tego pomocy nawet nie podjęła usiłowania jego dokonania, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary wobec pomocnika, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

Nie podlega karze pomocnik który dobrowolnie zapobiegł dokonaniu czynu zabronionego, a w wypadku bezskuteczności starań o zapobieżenie czynowi zabronionemu sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Art. 18.

§ 3. Odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, udzielając rady lub informacji; odpowiada za pomocnictwo także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie.

b) podżeganie

Polega na nakłanianiu innej osoby do dokonania czynu zabronionego. Nakłanianie może wystąpić w dowolnej formie, przy czym istotne jest jedynie to, aby zmierzało do wywołania w osobie nakłanianej zamiaru popełnienia czynu zabronionego.

Podżegać można jedynie w zamiarze bezpośrednim, nie wystarczy tu tylko zamiar ewentualny. Nie jest możliwe nakłanianie w formie zaniechania, lecz tylko działania.

Zgodnie z przyjętą w prawie polskim zasadą, karalność za podżeganie do popełnienia przestępstwa następuje w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo. Uwzględniając jednak fakt, że rola podżegacza jest z reguły mniejsza gdyż polega ona jedynie na ułatwieniu popełnienia przestępstwa.

Jeżeli podżeganie było bezskuteczne, gdyż osoba nakłaniana do popełnienia przestępstwa lub której udzielono do tego pomocy nawet nie podjęła usiłowania jego dokonania, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary wobec podżegacza, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

Nie podlega karze podżegacz który dobrowolnie zapobiegł dokonaniu czynu zabronionego, a w wypadku bezskuteczności starań o zapobieżenie czynowi zabronionemu sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Art. 18.

§ 2. Odpowiada za podżeganie, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego.

Odpowiedzialność – art. 19 § 1

Art. 19.

§ 1. Sąd wymierza karę za podżeganie lub pomocnictwo w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo.

§ 2. Wymierzając karę za pomocnictwo sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Odstąpienie – art. 22 § 2 i 23 § 1 i § 2 k.k.

Art. 22.

§ 2. Jeżeli czynu zabronionego nie usiłowano dokonać, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

Art. 23.

§ 1. Nie podlega karze współdziałający, który dobrowolnie zapobiegł dokonaniu czynu zabronionego.

§ 2. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do współdziałającego, który dobrowolnie starał się zapobiec dokonaniu czynu zabronionego.

Karalność prowokacji (art. 24 k.k.)

Art. 24.

Odpowiada jak za podżeganie, kto w celu skierowania przeciwko innej osobie postępowania karnego nakłania ją do popełnienia czynu zabronionego; w tym wypadku nie stosuje się art. 22 i 23.

c) sprawstwo

Art. 18.

§ 1. Odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu.

Sprawstwo polega na wypełnieniu przez jedną osobę wszystkich ustawowych znamion czynu zabronionego tzn. jakaś osoba samodzielnie dopuszcza się czynu zabronionego bez współdziałania z innymi osobami. Jest to podstawowa forma sprawstwa.

- wykonawcze , czyli sprawstwo pojedyncze i współsprawstwo oraz

- kierownicze oznacza ono kierowanie wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę. Sprawca kierowniczy nie musi być inicjatorem czy organizatorem czynu zabronionego, co nie oznacza, że nie może być takim organizatorem. Istota sprawstwa kierowniczego sprowadza się do panowania nad realizacją czynu zabronionego przez inną osobę, a więc do sytuacji, gdy sprawca kierowniczy podejmuje decyzję o rozpoczęciu, prowadzeniu, zmianie lub przerwaniu zachowania osoby realizującej znamiona czynu zabronionego. Dla odpowiedzialności sprawcy kierowniczego konieczne jest dokonanie przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. Jeżeli osoba wykonująca usiłowała jedynie dopuścić się czynu zabronionego, wówczas sprawca kierowniczy będzie ponosił odpowiedzialność za usiłowanie i w zależności od charakteru czynu zabronionego ta odpowiedzialność będzie rozczłonkowana. Jeżeli czyn jest zagrożony karą roku pozbawienia wolności bądź karą wyższą to sprawca kierowniczy będzie ponosił odpowiedzialność za usiłowanie zawsze. jeżeli czyn zabroniony jest zagrożony karą niższą niż rok pozbawienia wolności to odpowiedzialność sprawcy kierowniczego jest uzależniona od ustawy, czyli, jeżeli ustawa przewiduje odpowiedzialność za usiłowanie, wówczas sprawca kierowniczy będzie ponosił odpowiedzialność.

- przez polecenie - jego istota sprowadza się do stosunku zależności pomiędzy polecającym a wykonującym polecenie. Ten stosunek zależności może mieć charakter formalny lub faktyczny. Jeżeli chodzi o zależność faktyczną to mamy na myśli taki układ sytuacyjny między współdziałającymi osobami, że jedna z nich zdaje sobie sprawę, że jest zmuszana do wykonania polecenia drugiej osoby. Osoba wykonująca polecenie musi mieć świadomość, że osoba, która wydaje jej polecenie łączy to stosunkiem zależności faktycznym bądź formalnym. Ten element uzależnienia odróżnia tę formę sprawstwa od innych tzn. od współdziałania czy sprawstwa kierowniczego. Świadomość wydania polecenia lub jego wykonania i jednocześnie dopuszczenia się czynu zabronionego musi dotyczyć obu stron tzn. sprawcy polecającego i wykonującego polecenie. Nie jest istotna forma, w jakiej polecenie zostało wydane. Sprawca polecający będzie ponosił odpowiedzialność karną z chwilą dokonania czynu zabronionego . Jeżeli sprawca wykonujący jedynie usiłował dopuścić się przestępstwa lub wykroczenia skarbowego to sprawca polecający będzie ponosił odpowiedzialność za usiłowanie i zawsze wtedy, gdy czyn zagrożony jest karą wyższą niż rok pozbawienia wolności.

d) współsprawstwo

- jego istota sprowadza się do wykonania czynu wspólnie i w porozumieniu z inną/ innymi osobami. Kluczowe znaczenie dla współsprawstwa ma zawiązanie porozumienia, musi to nastąpić przed lub w trakcie popełnienia czynu. Przy braku porozumienia możemy mówić o sprawstwie równoległym tzn., że dwie osoby w jednym czasie i miejscu dopuszczają się podobnego czynu zabronionego bez porozumienia między sobą np. w jednym samochodzie dwie osoby dopuszczają się czynu zabronionego, jednakże żadna z tych osób nie informuje drugiej, że przewozi towar nielegalnie. Wykonanie wspólnie czynności sprawczej może polegać z jednej strony na wspólnym zrealizowaniu wszystkich ustawowych znamion czynu zabronionego, jak również na zrealizowaniu przez współdziałającego tylko niektórych ustawowych znamion, jednakże istotnych dla popełnienia przestępstwa. Odmianą współsprawstwa jest współsprawstwo sukcesywne - polega ono na tym, że czynu dopuszcza się jedna osoba, jednakże w trakcie realizacji czynu zabronionego włącza się inna osoba, która po porozumieniu swoim zamiarem podejmuje dalszy ciąg czynności sprawczej.

Wykład VI

Okoliczności uchylające bezprawność (kontratypy)

1. obrona konieczna - jest klasyczną instytucją uchylającą odpowiedzialność za szkody wyrządzone napastnikowi przy odbieraniu bezprawnego zamachu.

Na instytucję tę składają się:

a) zamach i jego odparcie (obrona) - zamach to takie zachowanie się człowieka, które stwarza bezpośrednie zagrożenie dla dobra korzystającego z ochrony prawnej. Najczęściej jest to agresywne działanie, ale również zaniechanie może stanowić zamach. Zamach może pochodzić tylko od człowieka i musi być bezprawny, choć niekoniecznie przestępny. Dopuszcza się również bezprawnego zamachu osoba, której nie można przypisać winy (np. nieletni, niepoczytalny), albo osoba, która przekroczyła granice przysługującego jej prawa. (np. granice stanu wyższej konieczności).

W przypadku nadużycia prawa przez funkcjonariusz publicznego przemienia jego czyn w bezprawie, co usprawiedliwia obronę konieczną, zwłaszcza, gdy chodzi o działania, które dotykają cennych dóbr jednostki, a poniesionych szkód nie będzie można naprawić w drodze skargi na czynności.

Działanie w obronie koniecznej uzasadnia jedynie zamach bezpośredni przez co rozumie się natychmiastowe niebezpieczeństwo grożące dobru prawnemu. Chodzi tu o odparcie zagrożenia a nie reakcję na naruszone już dobro. Sąd najwyższy uznaje, że zagrożenie jest bezpośrednie gdy istnieje wysoki stopień prawdopodobieństwa, że zagrożone dobro zostanie zaatakowane niezwłocznie. W innym orzeczeniu Sąd Najwyższy stwierdza o tym czy istnieje bezprawny i bezpośredni zamach decyduje zachowanie się osoby atakującej w całym przebiegu zdarzenia, a nie tylko jego fragment, który odnosi się do momentu podjęcia akcji obronnej przez osobę zaatakowaną.

Nie stanowi działania w obronie koniecznej podejmowanie środków obronnych przeciwko przyszłym zamachom (np. zainstalowanie samostrzałów, podłączenie prądu do ramy okiennej gdyż w tych przypadkach nie ma warunku bezpośredniego zamachu)

konieczność obrony (art. 25 § 1 k.k.) - może ona dotyczyć odparcia ataku zarówno na dobro własne (obrona własna) jak i na dobro innej osoby (pomoc konieczna). Działanie obronne musi być skierowane przeciw napastnikowi, a nie osobie trzeciej, gdy wtedy traci charakter obrony koniecznej. Do ustawowych warunków obrony koniecznej nie należy proporcja dóbr zaatakowanego i naruszonego w wyniku obrony (inaczej w wypadku stanu wyższej konieczności - art. 26 § 1 i 2 k.k.), działanie obronne jednak musi pozostawać w proporcji do zagrożenia spowodowanego zamachem, co wynika z regulacji dotyczącej przekroczenia granic obrony koniecznej - czyli sposobie obrony, który jest niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu.

"współmierność sposobu obrony do niebezpieczeństwa zamachu (ten warunek wynika a contrurio z art.25 §2 k.k.)

Niebezpieczeństwo zamachu jest złożone. Jego wyznacznikami są nie tylko charakter i wartość zaatakowanego dobra, lecz także właściwości napastnika i napadniętego oraz wiążąca się z tym proporcja sił, natężenie i używane przez napastnika środki zamachu, wreszcie okoliczności zamachu i dynamika jego przebiegu.

Ocena proporcji między środkami i sposobem obrony a niebezpieczeństwem zamachu nie jest łatwa. Osoba napadnięta ma prawo do skutecznej obrony. Ma ona prawo do użycia wszelkich dostępnych środków, które są niezbędne do odparcia zamachu, w tym niebezpiecznego narzędzia - chociażby napastnik go nie używał, ale swą siłą i brutalnością stwarzał poważne zagrożenie dla napadniętego.

Współmierność działań obronnych do niebezpieczeństwa zamachu oceniać trzeba w chwili jego odpierania a nie ex post przez pryzmat szkód, jakie poniósł napastnik (chociażby były to ciężkie obrażenia lub jego śmierć).

Za przekroczenie granic obrony koniecznej uznamy świadome użycie nadmiernych środków lub sposobów obrony, gdy można było odeprzeć zamach za pomocą równie skutecznych ale mniej niebezpiecznych środków lub sposobów obrony.

Jest to tzw. eksces intensywny.

W szczególności za świadome przekroczenie granic obrony uznaje się świadome godzenie w życie napastnika, gdy zamach nie stanowił gwałtu na osobie, lecz był skierowany przeciwko dobrom o mniejszej społecznie wartości, np. mienie.

Eksces ekstensywny - to niewspółczesność lub inaczej podjęcie działań obronnych w momencie, gdy zamach nie wszedł jeszcze w stadium bezpośredniego zagrożenia albo gdy takie zagrożenie już ustało

(np. osoba spodziewająca się bezpośredniego zamachu podejmuje przedwczesne działania obronne lub obezwładniła już napastnika, ale nadal zadaje mu ciosy).

2. stan wyższej konieczności (klasyczny) – to sytuacje, gdy dobru chronionemu prawem grozi niebezpieczeństwo, które można odwrócić jedynie poprzez poświęcenie innego dobra.

Podobnie jak w obronie koniecznej do warunków stanu wyższej konieczności należy bezpośredniość zagrożenia. Chodzi tu o takie niebezpieczeństwo, które zagraża natychmiastowym wystąpieniem ujemnych skutków, a przynajmniej nieuchronnością zagrożenia, gdy zwłoka w podjęciu decyzji o ratowaniu zagrożonego dobra prowadzi do jego unicestwienia albo pogłębia jedynie zasięg niebezpieczeństwa. Ponieważ działanie w stanie wyższej konieczności polega na poświęceniu innego dobra, aby ratować dobro zagrożone niebezpieczeństwem (kolizja dóbr) prawo przewiduje warunki ograniczające pole zastosowania tej instytucji.

Warunki te to poniższe zasady:

zasada subsydiarności - polega na tym, że powołać się na stan wyższej konieczności można wyłącznie wtedy, gdy niebezpieczeństwa nie da się inaczej uniknąć niż przez poświęcenie inne dobra.

zasada proporcjonalności dóbr - występuje, jeżeli działanie sprawcy polega na poświęcaniu dobra o wartości niższej od dobra ratowanego - w tej sytuacji z uwagi na przewagę korzyści społecznej przyjmuje się uchylenie bezprawności czynu (art. 26 § 1 k.k.) Inaczej jest w wypadku, gdy dobro poświęcone ma wartość równą lub większą od dobra ratowanego. Przyjąć wówczas można jedynie uchylenie winy. W wypadku tym, gdy dobro poświęcone przedstawia wartość oczywiście większą od dobra ratowanego, działanie sprawcy w ogóle nie mieści się warunkach stanu wyższej konieczności i o uchyleniu odpowiedzialności karnej nie może być mowy.

Podkreślenia wymaga, że ze stanu wyższej konieczności uchylającej jedynie winę nie mogą korzystać osoby, które mają szczególny obowiązek ochrony dobra nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste (np. funkcjonariusze policji, straży pożarnej).W stosunku do tych osób odpada również uzasadnienie od nadzwyczajnego złagodzenia kary lub odstąpienia od jej wymierzania w razie przekroczenia granicy wyższej konieczności (art. 26 § 4 k.k.).

Wobec przekroczenia granic stanu wyższej konieczności sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzania ( art. 26 § 3 k.k.).

3. uzasadniony eksperyment art. 27.1 kk.

Rozwój nauki i techniki nie byłby możliwy, gdyby nie podejmowano eksperymentów.

Wiążą się one z natury rzeczy z ryzykiem spowodowania następstw ocenianych ujemnie z punktu widzenia prawa karnego (szkody majątkowe, śmierć).

Art. 27 § 1 k.k. stanowi

Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu przeprowadzenia eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego pod warunkiem, że spodziewana Korzyść ma istotne znaczenie a celowość eksperymentu i sposób jego przeprowadzenia są uzasadnione aktualnym stanem wiedzy.

Warunkiem dopuszczalności każdego eksperymentu jest wyrażona zgoda jego uczestnika i musi on być poinformowany o skutkach oraz może od niego odstąpić na każdym etapie przeprowadzania.

4. uzasadniona krytyka art. 213 kk – gdy społecznie uzasadniony interes jest broniony, zarzut publicznie uczyniony, wyjątkowo można naruszyć sferę prywatną

Uzasadniona krytyka (art. 213 k.k.) - uchyla on odpowiedzialność za przestępstwo zniesławienia opisane w art. 212. Jeżeli zarzut postawiony osobie, grupie osób, instytucji lub osobie prawnej o takie postępowanie, lub właściwości, które mogą ją poniżyć lub narazić na utratę zaufania, uczyniony został niepublicznie, bezprawność jest uchylona w wypadku prawdziwości tego zarzutu.

Dla uchylenia bezprawności zarzutu postawionego publicznie (w prasie, środkach masowego przekazu, na zebraniu) konieczne jest - oprócz prawdziwości - działanie stawiającego zarzut w obronie społecznie uzasadnionego interesu, co wiąże się z prawem do społecznej krytyki szczególnie osób pełniących funkcje publiczne (polityków itp.).

Prawo chroni jednak sferę prywatności człowieka zakazując stawiania zarzutów dotyczących życia prywatnego lub rodzinnego, chyba, że wysunięcie zarzutów dotyczących tej sfery ma na celu zapobieżenie niebezpieczeństwu dla życia lub zdrowia człowieka albo demoralizacji małoletniego (np. wykorzystywania seksualnego małoletnich).

5. ostateczna potrzeba wojskowa art. 319.1 kk.

Pozakodeksowe:

6. uprawnienia i obowiązki

Nie stanowi przestępstwa działanie będące realizacją obowiązków i uprawnień służbowych, które w innych warunkach wypełniałoby znamiona przestępstwa. Wynika to z zasady, że to co jest dozwolone przez prawo nie może być zarazem bezprawiem.

Działania te, określone w drodze ustawy, określamy jako kontratyp pozakodeksowy spełniający następujące warunki:

kompetencja rzeczowa i miejscowa podmiotu do dokonania określonej czynności (np. tylko są lub prokurator prowadzący sprawę może wydać postanowienie przeszukania pomieszczeń, a sąd na wniosek prokuratora, zarządzić kontrolę i utrwalanie rozmów telefonicznych - art. 220 i art. 237 k.p.k)

podstawa prawna i faktyczna - określona prawem - dla dokonania danej czynności (np. określonych w art. 258 k.p.k. podstaw tymczasowego aresztowania).

realizacja czynności służbowej w sposób zgodny z warunkami określonymi przez odpowiednie przepisy prawa (np. sposób przeszukania, zajęcia rzeczy i kontroli rozmów telefonicznych)

7. zgoda pokrzywdzonego

Istnieją dobra, którymi jednostka może swobodnie dysponować oraz dobra, które podlegają ochronie prawa karnego bez względu na wolę pokrzywdzonego.

Do tych drugich należą w szczególności: życie i zdrowie w zakresie ochrony przed ciężkimi uszkodzeniami. Dlatego też zabójstwo na żądanie i pod wpływem współczucia jest karalne.

Występują dobra ścigane :

- z oskarżenia prywatnego

- na wniosek pokrzywdzonego (np. zniesławienie, zgwałcenie)

- z urzędu (pozbawienie wolności, kradzież)

Dla swej skuteczności zgoda musi być wyrażona dobrowolnie w dowolnej formie. Zgoda musi nastąpić przed lub w chwili czynu, a nie po fakcie, gdyż wtedy nie powoduje wyłączenia bezprawności.

8. zabiegi lecznicze – (lege artis – zgodnie z zasadami sztuki lekarskiej)

Spośród czynności leczniczych prawo jest zainteresowane zabiegami leczniczymi , zwłaszcza operacyjnymi.

Podstawowymi warunkami legalności zabiegów leczniczych są:

- działanie w celu leczniczym - a nie jakimkolwiek innym, np. obcięcie palca by nie iść do wojska,

- wykonanie zabiegu zgodnie ze wskazaniami wiedzy i sztuki lekarskiej

- wykonanie zabiegu przez osobę uprawnioną.- lekarz, a w przypadku zabiegów lżejszych felczer, pielęgniarka,

Wykonanie zabiegów leczniczych dopuszczalne jest pod warunkiem:

- zgody chorego,

- zgody opiekuna faktycznego lub przedstawiciela ustawowego - w przypadku małoletnich lub chorych psychicznie,

- zgody właściwego sądu opiekuńczego - jeżeli chory jest nieprzytomny lub nie jest możliwe porozumienie się z opiekunem,

- bez zgody - jeżeli zwłoka w wykonaniu zabiegu może spowodować utratę życia lub zdrowia - może - dokonać lekarz po zasięgnięciu opinii innego lekarza, i odnotowując to w karcie operacyjnej.

Szczególnym elementem zabiegu leczniczego jest eksperyment leczniczy. Podlega on rygorom zabiegów leczniczych.

Podstaw odpowiedzialności lekarza są przede wszystkim błędy w sztuce lekarskiej, które powodują skutki w zakresie życia lub zdrowia. Obecnie akcentuje się inną nazwę jako zawiniony czyn lekarza,

Do zabiegów leczniczych nie zalicza się aborcji.

9. dozwolona aborcja – ustawa z 7 I 1995r.

Aborcja jest dopuszczalna w przypadkach:

- gdy utrzymanie ciąży stwarza zagrożenie poważnego niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia kobiety,

- stwierdzono ciężkie i nieodwracalne uszkodzenie płodu albo nieuleczalną chorobę zagrażającą jego życiu,

- ciąża jest wynikiem przestępstwa

Ustawa wprowadziła wymaganie stwierdzenia przesłanek aborcji orzeczeniem dwóch lekarzy innych niż lekarz wykonujący zabieg jak również zezwoliła na dokonywanie takich zabiegów jedynie w publicznych zakładach opieki zdrowotnej.

10. zwyczajowe gratyfikacje. (dowód wdzięczności na parapecie – kelner szatniarka?)

Zwyczajowe gratyfikacje to wręczanie różnego rodzaju gratyfikacji osobom pełniącym ważne funkcje w tym publiczne, za załatwienie sprawy, okazaną życzliwość. Dopóki te działania mieszczą się w akceptowanych moralnie wyrazach wdzięczności uważane są za normalne.

Ocena ulega zmianie, gdy gratyfikacja ma na celu skłonienie pełniącego funkcję do preferencyjnego załatwienia sprawy, gdy prowadzi to do naruszenia równości w traktowaniu obywateli, lub podjęcia decyzji gdyby nie była ona podjęta bez gratyfikacji zachodzą wszelkie podstawy aby pociągnąć do odpowiedzialności za łapownictwo - obie strony,

Znikomosc lub brak spolecznej szkodliwości art. 1.2 kk.

Art. 1.

§ 1. Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.

§ 2. Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma.

§ 3. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.

Okoliczności uchylające winę:

1) błąd

- co do znaczenia => art. 28.1 kk

Art. 28.

§ 1. Nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej jego znamię.

- co do okoliczności uchylającej odpowiedzialność => art. 29 kk

Art. 29.

Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

- nieświadomość bezprawności => art. 30 kk

Art. 30.

Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

2) niepoczytalność art. 31.1 kk

Niepoczytalność - Art. 31 § 1 k.k. stanowi: "Nie popełnia przestępstwa, kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem". Niepoczytalność musi być każdorazowo ustalona na opiniach biegłych psychiatrów.

Przyczyną niepoczytalności może być:

upośledzenie umysłowe - występuje w czterech stopniach: lekkie, umiarkowane, ciężkie i głębokie.

choroby psychiczne - są one o podłożu organicznym (przypadki otępienia, porażenia) oraz o podłożu nieorganicznym (schizofrenia, paranoja, psychoza maniakalno-depresyjna).

inne zakłócenia - to takie, które powodują stan niepoczytalności (afekt patologiczny, odurzenie narkotykami, stany pośpiączkowe).

Wobec niepoczytalnych nie stosuje się odpowiedzialności karnej ale można zastosować środki zabezpieczające, np. umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym.

3) stan wyższej konieczności określony w art. 26.2 kk

Art. 26.

§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego.

§ 2. Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych w § 1, poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego.

§ 3. W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

§ 4. Przepisu § 2 nie stosuje się, jeżeli sprawca poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste.

§ 5. Przepisy § 1-3 stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy z ciążących na sprawcy obowiązków tylko jeden może być spełniony.

4) działanie w warunkach rozkazu art. 318 kk

Art. 318.

Nie popełnia przestępstwa żołnierz, który dopuszcza się czynu zabronionego będącego wykonaniem rozkazu, chyba że wykonując rozkaz umyślnie popełnia przestępstwo.

Ignorancja Iris nocet – nieznajomość prawa szkodzi

Mala In Se mala prohibita – zlo samo w sobie oraz zlo zakazane