PROCESY ORIENTACYJNO- POZNAWCZE

Wrażenie- elementarne zjawisko psychiczne, pierwszy proces jaki się dokonuje, odzwierciedlenie w świadomości czegoś, co jest odbierane za pomocą narządów zmysłów. Dotyczy to odebrania pojedynczej cechy, jakiegoś zjawisk. Wrażenia odbierane przez receptory są zależne od odległości:
- z daleka: telereceptory
- z bliska: kontaktoreceptory
Za pomocą narządów zmysłów korzystamy ze wszystkich rodzajów wrażeń

Spostrzeżenie- to suma wrażeń, zdolność do odbierania wielu cech naraz. Mogą być:
- monosensoryczne (jednozmysłowe)
- wielosensoryczne (wielozmysłowe)
Mogą mieć właściwości obiektywne (np. jest jesień), lub subiektywne (np. jest pięknie, bo jest jesień), dowolne (celowe, świadome), mimowolne (zachodzi mimo naszej woli, nie zależy od nas).
Spostrzeganie zależy od doświadczeń, nastawień, preferencji, wiedzy, potrzeb, rodzaju wrażliwości. Spostrzeganie u dzieci jest przede wszystkim mimowolne, z wiekiem przekształca się w dowolne, początkowo jest bardzo subiektywne, wiąże się z potrzebami. Małe dzieci poznają polisensorycznie. Im więcej narządów zmysłów działa- poznanie jest pełniejsze. Spostrzeżenia dzieci są też synkretyczne- całościowe, globalne- nie potrafią wyodrębniać szczegółów, części składowych(to zmienia się z wiekiem, do 6 roku życia znika zupełnie).

Uwaga- zdolność nastawienia zmysłów na jeden cel. Może być mimowolna i dowolna.
Dowolne spostrzeżenie + dowolna uwaga = obserwacja
Wyróżniamy: trwałość uwagi ( na jak długo się skupiamy), natężenie (siła koncentracji), podzielność, przerzutność. Uwaga zależy od temperamentu, zainteresowania, emocji, motywacji, ogólnego samopoczucia, wieku, otoczenia. Uwagę można ćwiczyć i rozwijać (ćwiczenia ruchowe).

Wyobraźnia- zdolność tworzenia obrazów, zjawisk. Wyobraźnia może być twórcza i odtwórcza. Odtwarzamy coś, co widzieliśmy lub tworzymy coś zupełnie nowego. U dzieci najczęstsza jest wyobraźnia twórcza kierowana, dorośli muszą dać dziecku inspirację. Wyobraźnia daje możliwość przewidywania, ułatwia przyswajanie sobie wiedzy, staje się ucieczką od problemów, posiada rolę terapeutyczną- dziecko, które nie radzi sobie z rzeczywistością ucieka w świat imaginacji np. wymyśla sobie przyjaciela. Dorosły ucieka w świat marzeń.
Należy rozwijać wyobraźnię:
- czytać bajki, puszczać nagrania
- ograniczyć obraz
- puszczać muzykę pod wpływem której dziecko maluje
- opowiadać wymyślone bajki, nie dokańczać ich
- układać opowiadania, wierszyki, życzenia itd.
- wejść w świat dziecka
- rozróżniać kłamstwo od fikcji i wyobraźni
Jeśli będziemy karcić dziecko za wyobraźnię, będzie się ono wycofywało z różnego rodzaju aktywności.

Mowa- proces wyższy, zjawisko ludzkie(w sensie mowy, a nie komunikacji). Mowa jest wskaźnikiem poziomu wiedzy i rozwoju dziecka. Jest to sposób komunikowania się dla danej społeczności. Można się porozumiewać gestem, mimiką, znakami graficznymi, dźwiękami- ale zależy to od wiedzy i znajomości zasad, reguł jak się tym posługiwać. Składa się na nią mówienie i język. Mowa dziecka jest egocentryczna (do siebie), pisana, mówiona, bierna (rozumiem, ale nie muszę używać)i czynna (rozumiem i używam we własnej wypowiedzi).
Język jest kodem, nadawca koderem, odbiorca dekoderem.

Składniki systemu językowego
FONEM- najmniejszy element brzmienia
- fonologiczny: brzmieniowy, fonetyczny
- semantyczny: znaczeniowy(rozróżniamy denotacyjne i konotacyjne znaczenie słowa, pierwsze mówi o tym co znaczy dane słowo, drugie o znaczeniu emocjonalnym tego słowa)
- syntaktyczny: połączenie słów w określone zdania

● dziecko w okresie płodowym słyszy i trzeba do niego mówić
● do dziecka trzeba mówić poprawnie, wyraźnie, bez zmiękczeń
● czytać książki!
● dziecko musi wiedzieć, że książki to codzienność, trzeba ją dostosować do wieku dziecka: pierwsza książka może być dmuchana, której nie da się zniszczyć, później w książce z grubej tektury z obrazkami rozwijamy wyobraźnię, mowę. Potem w książce pojawia się tekst z czasem coraz trudniejszy. Początkowe duże litery stopniowo są zmniejszane, pojawia się mniej obrazków, zmienia się układ strony, kartki są coraz cieńsze.
Dla małego dziecka bardzo ważna przy czytaniu jest obecność i bliskość rodziców.
● nie powinno się ograniczać czytania książek do kanonu lektur, dziecko musi czytać z przyjemnością, a nie z obowiązku. Lektury kojarzą się z przymusem.
● ważne są treści zawarte w książkach, więc przed kupnem powinniśmy je przekartkować
● zabawki mogą uczyć i być narzędziem dla nauczyciela: efekty dźwiękowe, pacynki, puzzle, zagadki, wycinanki itd.

WARUNKI MOWY:

- prawidłowy rozwój i funkcjonowanie narządu artykulacyjnego mowy
- prawidłowe funkcjonowanie analizatora słuchowego
- właściwa budowa układu nerwowego w obrębie aparatu mowy
- przebywanie dziecka wśród ludzi mówiących

Mowa najczęściej nie rozwija się na skutek zaniedbań środowiskowych. Zdolność posługiwania się mową zależy od tego, czy potrafimy kodować i odkodować mowę(język). Musimy być nadawcami i odbiorcami.

FUNKCJE MOWY:

● komunikacyjna- porozumiewamy się
● poznawcza- poprzez mowę poznaję różne informacje
● regulacyjna- kieruje zachowaniem się innych ludzi poprzez mowę
● impresywna- w słowach wywołuję silne emocje u drugiego człowieka
● ekspresywna- pozwala wyrażać słowem własny stan i własne emocje: to, co przeżywam

Mowa zależy od tego, ile dajemy dziecku czasu, szansy dla mówienia, ale też od obcowania z dzieckiem. Trzeba mieć czas i cierpliwość dla dziecka.

PIERWSZE ETAPY:


◊ głużenie, gruchanie (dźwięki nieartykułowane)
◊ gawożenie (dźwięki artykułowane- sylaby)
◊ początek mowy właściwej (koniec pierwszego roku życia)
◊ pełna komunikacja językowa ( trzeci rok życia)
◊ piąty rok życia dziecko przekracza mówiąc absolutnie poprawnie, wypowiada wszystkie dźwięki, zdania


Pamięć- pogranicze procesów prostych i złożonych- zdolność do kodowania pewnych informacji, zdobywamy doświadczenie. Może być wzrokowa, słuchowa, ruchowa, mieszana. Inny podział: mimowolna i dowolna.
Na jej funkcjonowanie składa się:
- zapamiętywanie informacji
- przechowywanie informacji
- odtwarzanie informacji

Spójne oddziaływanie trzech faz oznacza dobre funkcjonowanie pamięci.

Czynniki od których zależne jest funkcjonowanie pamięci:

1. Cechy i właściwości osoby zapamiętującej (co nas interesuje, poziom i stopień rozwoju pamięci, koncentracja, samopoczucie, wiek, poziom intelektualny, motywacja, nastawienie, umiejętność uczenia się, techniki przyswajania wiedzy)
2. Warunki sprzyjające (dostępność do materiałów, pomocy, hałas, złe oświetlenie, brak świeżego powietrza, zbytnie zagęszczenie, stres, lęk, niepokój, obawy)
3. Rodzaj informacji (stopień trudności materiału, organizacja tego materiału- usystematyzowanie, uporządkowanie, ilość materiału, czy w tym materiale znajdują się rzeczy, które możemy odnieść do życia, doświadczenia, sposób podania)

Jak przyswajać wiedzę?
- przygotować stanowisko do nauki
- zapoznać się pobieżnie z materiałem
- wyróżnić i wyjaśnić niezrozumiałe pojęcia
- samokontrola
- robić krótkie notatki

Cechy, właściwości pamięci:
- trwałość
- szybkość
- pojemność
- wierność (dokładność odtworzenia)
- gotowość (jak szybko coś odtworzymy)
Małe dzieci nie mają gotowości pamięci, najszybciej u dzieci rozwija się szybkość i pojemność pamięci.

Ze względu na stopień zrozumienia treści, która zapamiętujemy pamięć dzielimy na: logiczną (zapamiętujemy ze zrozumieniem. Kiedy rozumiemy istotę wypowiedzi łatwiej jest zastosować w praktyce to, co zapamiętamy)i mechaniczną (głównie u małych dzieci: przez ilość powtórzeń).
Pamięć mechaniczna jest podstaw pamięci logicznej. Im lepiej mamy rozwiniętą pamięć mechaniczną tym szybciej możemy wchłaniać wiedzę, i szybciej może funkcjonować pamięć logiczna. Informacje mechaniczne przyswajane są mimowolnie. Ważne jest kładzenie nacisku na pamięć mechaniczną w dzieciństwie. W dorosłym życiu istotniejsza dla nas jest pamięć logiczna. Polska szkoła preferuje pamięć mechaniczną.
Dziecko ma większy potencjał, wyobraźnię, od okresu płodowego reaguje jak człowiek dorosły, w związku z tym trenuje pamięć.

Myślenie- forma pośredniego poznania świata, przetwarzanie, łańcuch czynności umysłowych, którego wynikiem jest rozwiązanie.
Podział: myślenie może mieć kształt asocjacyjny (skojarzeniowy, mimowolny, nieukierunkowany) oraz ukierunkowany (zmierzający do określonego celu).

Cechy myślenia: odzwierciedlanie świata dokonuje się w sposób pośredni (w procesie myślenia nie muszą bezpośrednio uczestniczyć narządy zmysłów), charakter myślenia jest uogólniony (odzwierciedlenie nie tylko jednostkowych przedmiotów, ale także cech typowych dla całej grupy przedmiotów oraz na odzwierciedleniu w świadomości praw rządzących zjawiskami (stosunki funkcjonalne).

Rodzaje (etapy) myślenia:
- kojarzenie- 1 rok życia, łączy się ściśle z funkcjonowaniem pamięci
- sensoryczno- motoryczne (zmysłowo- ruchowe)- dominuje u dzieci do 3 roku życia, występuje w ścisłym związku z procesem spostrzegania i czynnościami manipulacyjnymi. Dorośli również posługują się tym sposobem myślenia w prostych sytuacjach życiowych
- konkretno- wyobrażeniowe (konkretno- obrazowe)- od trzeciego roku życia do ok. 11-12 roku życia, rozwija się stopniowo, indywidualnie, zależy od warunków, stymulacji, środowiska. Jest oparte na wyobrażeniach. Dominuje w wieku przedszkolnym, u dorosłych też wiele czynności przebiega w oparciu o wyobrażenie.
- słowno- logiczne (pojęciowe, abstrakcyjne)- pojawia się u dzieci w wieku przedszkolnym, u 5-, 6- latków występuje bardzo duży udział myślenia abstrakcyjnego, a rozwija się w wieku szkolnym w toku procesu nauczania. Słowo, pojęcie jest nośnikiem informacji a nie obraz i konkret. Ten typ myślenie najbardziej rozwija się od 12 roku życia, a w wieku 18 lat osiąga pełny rozwój myślenia abstrakcyjnego.

Indywidualne cechy myślenia:

krytyczne- człowiek nie przyjmuje za ostateczne pierwsze rozwiązanie, jakie mu przychodzi do głowy, lecz rozważa argumenty za przyjęciem lub odrzuceniem danego rozwiązania

zdyscyplinowane- stosowanie przy rozwiązywaniu zadań określonych zasad i metod pracy

samodzielne- nie szuka gotowych rozwiązań, dąży do znalezienia własnej odpowiedzi na pytanie, umiejętność dostrzegania nowych problemów

pochopne- przeciwieństwo krytycznego, wyprowadzanie wniosków na podstawie niewystarczających przesłanek

plastyczne, giętkie- wyszukiwanie nowych sposobów i metod rozwiązywania zadań w zmiennych warunkach, rozpatrywanie problemów z różnych punktów widzenia

sztywne- przeciwieństwo giętkiego, skłonność do uporczywego trzymania się wyćwiczonych sposobów postępowania

szybkie- wzmożona aktywność umysłu i zdolność skupienia się na zadaniu, co pozwala na jego szybkie i skuteczne rozwiązanie

Związek myślenia i mowy:
Pomiędzy nimi zachodzi ścisły związek, jednak nie jest to związek tożsamości. Są odrębnymi procesami i posiadają własne, odrębne cechy. Na szczeblu pojęciowym odzwierciedlania świata mowa staje się narzędziem myślenia, słowo oznacza bowiem całą klasę przedmiotów. Jeżeli rozumiemy znaczenie słowa, potrafimy w myśli manipulować pojęciem określonego problemu. Aby odzwierciedlić stosunki i związki pomiędzy przedmiotami musimy wyodrębnić ich składniki, a następnie powiązać je w całość, tzn. musimy dokonać analizy i syntezy- podstawowymi operacjami myślowymi. Im bardziej rozwija się mowa, tym bardziej stymulujemy rozwój myślenia.



METODY BADAŃ

Dzielą się na specyficzne (możliwe dla określonej, konkretnej dyscypliny)
I niespecyficzne (możliwe w wielu różnych dziedzinach wiedzy).

Obserwacja- planowe spostrzeganie czegoś, celowe, wcześniej zorganizowane, powtarzane, badacz jest bierny, nie robi nic, tylko obserwuje, nie ingeruje w przebieg.
Techniki:
- próbek czasowych (np. przez miesiąc, co dzień, o 15.00 przez 2h)
- próbek zdarzeń (np. obserwacja grupy, bo interesuje mnie agresja- konkretne zdarzenia)
- dzienniki obserwacji- rejestracja przez całą dobę (najłatwiej swojego dziecka)

Eksperyment- przeciwieństwo obserwacji, wywołuję sytuację, określam parametry, sama prowokuję. Może być sztuczny (laboratoryjny) lub naturalny (szkoła, rodzina). Mogę go wielokrotnie powtórzyć (ale niezbyt często, bo wejdzie nauczenie)

Ankieta- zbiór pytań zadawanych osobie badanej lub grupie badanych osób w tym samym czasie. Jest metodą do badań pilotażowych, sądażowych, wstępnych. Nie daje pełnego obrazu, jest wstępem do dalszych badań, zwykle są to pytania otwarte, czasem prowokują. Nie opieramy się na niej jak na metodach badawczych.

Kwestionariusz- przeciwieństwo ankiety, zawiera dużo pytań zamkniętych, konkretnych, szczegółowych, mamy możliwość zweryfikowania prawdziwości odpowiedzi (pytania się powtarzają).

Wywiad- jest wcześniej przygotowany, ma na celu zebranie konkretnych informacji. Pytania są przygotowane wcześniej, wiemy dokładnie jakich informacji należy oczekiwać.
Dzieli się na:
- kliniczny (u lekarza: gdzie boli, jak)
- anamnestyczny (prześledzenie życia człowieka: rozwój, życie)
- środowiskowy (zebranie informacji o warunkach życia mieszkania rodzin- różne kręgi środowiskowe osoby badanej)

Rozmowa- polega na tym, że nie ukierunkowuję informacji, nie musimy dyscyplinować rozmówcy, jest spontaniczna, nacechowana indywidualizmem.

Analiza dokumentów- ważna, należy z niej korzystać, czasem w skrajnych przypadkach można się odwołać do akt sądowych, książeczka zdrowia.

Analiza wytworów dziecka- w dotarciu do dziecka mogą nam pomóc metody projekcyjne (dziecko rzutuje na papier uczucia, emocje: rysunki). Dziecko często przekłada na papier to, czego nie chce powiedzieć.

Metody socjometryczne- bada, mierzy strukturę grupy społecznej. Nauczyciel poznaje klasę od środka. Dzieci mogą dostać listę osób z klasy i wybierają osoby z którymi chciałyby robić różne rzeczy, np. z kim chciałbyś pójść do kina? Nauczyciel wie, które dzieci są akceptowane, które trzeba wprowadzić do klasy, które są zagubione.

Test- zbiór zadań przygotowanych do szerokiego zastosowania, może być znormalizowany, trafny (próby i zadania są konkretnie nastawione na funkcję, którą mają badać), rzetelny (w każdych warunkach daje stałe efekty), wystandaryzowany (są ustalone normy dla danej grupy wiekowej), wykonawczy. Test musi być sprawdzony na dużej populacji ludzi.