Pojęcie finansów publicznych, System finansów publicznych
Finanse publiczne
Finanse publiczne to ogół zjawisk związanych z emisją, gromadzeniem i rozdysponowaniem pieniądza publicznego. Są to publiczne zasoby pieniężne łącznie z operacjami wykonywanymi na nich jak również normy prawa regulujące je. Finanse publiczne mają charakter interdyscyplinarny - wywołują skutki ekonomiczne, społeczne i polityczne.
|
|
|---|---|
|
|
F. publiczne – obejmują zasoby pieniężne związków publicznoprawnych tzn. państwa, samorządów terytorialnych, samorządów gospodarczych i zawodowych oraz zasoby pieniężne (budżety) ubezpieczeń społecznych, fundacji, związków wyznaniowych. Dochody ekonomiczne mają przede wszystkim charakter transferów występujących głównie w formie podatków i opłat publicznych obciążających przedsiębiorstwa, instytucje finansowe i ludności. Specyfiką dochodów publicznych jest dominacja płatności o charakterze transferów (w postaci dotacji, zasiłków, stypendiów, emerytur i rent) nad wydatkami ekwiwalentnymi.
Finanse prywatne obejmują zasoby pieniężne indywidualnych jednostek prowadzących działalność gospodarczą i spółek oraz zasoby pieniężne gospodarstw domowych. Uzyskują w ten sposób wynagrodzenia, które mogą się kształtować pod wpływem mechanizmów rynkowych lub też podlegają regulacji prawnej (dotyczy pracowników sfery budżetowej)Gospodarstwa domowe mogą otrzymywać dochody transferowe z tytułu zasiłków, emerytur, rent, stypendiów, dywidend. Ludność może korzystać z kredytów bankowych, szczególnie na działalność inwestycyjną (np. budownictwo mieszkaniowe) lub zakup dóbr trwałego użytkowania oraz uzyskiwać odszkodowania od zakładu ubezpieczeń w przypadku strat losowych. W skład wydatków transferowych wchodzą głównie podatki i opłaty publiczne oraz składki ubezpieczeń społecznych.
Funkcje finansów publicznych
Funkcja alokacyjna - polega na tym, że państwo dysponując zasobami pieniężnymi w formie budżetu może przemieszczać środki finansowe na zadania, które ma obowiązek spełniać, albo też na dziedziny wymagające dofinansowania lub też na dziedziny, które ze swojej istoty nie przynoszą zysku a ich prowadzenie jest konieczne dla istnienia państwa i zbiorowych potrzeb obywateli.
Funkcja redystrybucyjna -- (tzw. wtórny podział PKB) w każdym współczesnym społeczeństwie istnieją potrzeby zbiorowe, które państwo powinno zaspokajać, co rodzi potrzebę stosowania mechanizmu podzielenia środków uzyskanych w sferze produkcyjnej do sfery nieprodukcyjnej. Funkcja ta jest podstawą funkcji finansów publicznych. Redystrybucja realizowana jest w formie pieniężnej. Dokonuje się przez system transferów dochodów. Dla transferów o charakterze publicznym istotne jest to, że przepływ pieniądza ma charakter jednokierunkowy(np. podatki).
Funkcja kontrolna - redystrybucja PKB dokonywana poprzez obieg pieniężny pozwala poprzez ściśle określone reguły ewidencjonowania wszystkich zjawisk finansowych poprzez jednostki sektora publicznego na wyciąganie wniosków o stanie gospodarki państwa i przeciwdziałanie nadużyciom mogących powstać w gospodarowaniu finansami publicznymi. Umożliwia także kontrole prowadzenia tejże gospodarki.
Funkcja stabilizacyjna - prawidłowe alokowanie środków, ich redystrybucja oraz wnikliwa kontrola umożliwia wypełnianie przez państwo celu nadrzędnego tzw. stabilizacji gospodarczej (zmniejszanie bezrobocia, regulowanie popytu publicznego, rozwój harmonijny równomierny). Mechanizm tej funkcji polega na tym, że państwo poprzez dobór odpowiednich źródeł swoich dochodów oraz ustalenie kierunków ich wydatkowania może zachęcać podmioty lub zniechęcać do aktywności gospodarczej.
System finansów publicznych
System finansów publicznych określa podmioty, które gromadzą i rozdysponowują środki publiczne, ich formę organizacyjną oraz zasady prowadzenia polityki finansowej: budżetu państwa, budżetów samorządowych, funduszów celowych.
Sektor finansów publicznych
dzieli się na:
Sektor rządowy,
Sektor samorządowy,
Sektor ubezpieczeń społecznych.
Jednostki budżetowe
Jednostkami budżetowymi są jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych nieposiadające osobowości prawnej, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego.
Fundusze motywacyjne
Są to środki finansowe gromadzone przez państwowe jednostki budżetowe na wyodrębnionych rachunkach bankowych z części dochodów budżetu państwa uzyskanych z tytułu przepadku rzeczy lub korzyści majątkowych pochodzących z ujawnienia przestępstw i wykroczeń przeciwko mieniu oraz przestępstw i wykroczeń skarbowych
Fundusze motywacyjne
Przeznaczone są one na nagrody dla pracowników, żołnierzy i funkcjonariuszy, którzy bezpośrednio przyczynili się do uzyskania tych dochodów budżetu państwa
Ze względu na swoją specyfikę, fundusze motywacyjne występują jedynie w niektórych państwowych jednostkach budżetowych, takich jak np. jednostki organizacyjne Policji, Straży Granicznej, urzędach i izbach skarbowych, urzędach kontroli skarbowej, organach służby celnej itp.
Nowa ustawa o finansach publicznych likwiduje fundusze motywacyjne.
Gospodarstwa pomocnicze
Gospodarstwo pomocnicze to wyodrębniona organizacyjnie i finansowo część działalności podstawowej jednostki budżetowej lub jej działalność uboczna. Gospodarstwo pomocnicze pokrywa swoje koszty z uzyskiwanych przychodów, może jednak także otrzymywać z budżetu dotacje przedmiotowe.
Zakłady budżetowe
Zakłady budżetowe to takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które odpłatnie wykonują zadania i pokrywają koszty swojej działalności z przychodów własnych. Mogą również otrzymywać dotacje przedmiotowe, podmiotowe lub celowe na dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji, a nowo tworzone zakłady – dotacje na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe.
Fundusze celowe
Stanowią odstępstwo od zasady, zgodnie z którą ogół dochodów przeznacza się na ogół wydatków publicznych.
Istotą funduszu celowego jest to, że wyodrębnia się część dochodów pochodzących z określonych źródeł publicznych i przeznacza się je na pokrycie określonych wydatków publicznych.
Państwowymi funduszami celowymi są m. in. Fundusz Pracy, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Do środków publicznych zaliczane są:
1. Dochody publiczne,
2. Środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej,
3. Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione w pkt.2,
4. Przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych,
5. Przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł.
Środki publiczne mogą być wykorzystywane na:
Wydatki publiczne – utrzymanie sektora finansów publicznych i wykonywanie zadań państwa i samorządów terytorialnych na rzecz społeczeństwa realizowanych nieodpłatnie.
Rozchody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego.