Agnieszka Hudzińska

Procesy motywacyjne i zaburzenia motywacji

Motywacja –złożony proces, który pobudza dziecko do działania i ukierunkowuje je na określony cel. Napięcie motywacyjne, które ma na celu aktywizowanie do działania powstaje jako wynik:

1. Konieczności lub możliwości zaspokojenia potrzeb biologicznych i psychicznych

2. Stawiania przez środowisko zadań

3. Niezgodności między docierającymi informacjami, a tymi, które powstają w wyniku doświadczenia

Źródła procesów motywacyjnych i motywacyjnych mogą być identyczne jako wynik następstwa zaburzeń równowagi w systemie stosunków człowieka z otoczeniem. Obra procesy mają podobne podłoże neurofizjologiczne. Związane jest ono ze strukturami podkorowymi, które podejmują stan pobudzenia w korze mózgowej oraz odbierają bodźce informacyjne z wnętrza organizmu i z otoczenia. Kora mózgowa reguluje czynności emocjonalno-motywacyjne tworząc związki czasowe między bodźcami o charakterze mózgowym a wykonywaniem działań. Stanowi źródło motywów poznawczych (powstałych w strukturze ja). Kora mózgowa stanowi podłoże integracji i koordynacji odbieranych bodźców i działań człowieka, oceny stopnia realizacji planu działania i jego wyniku. Dzięki rozwojowi czynności motywacyjnych dzieci w wieku przedszkolnym podejmują takie działania jak zabawa, a później nauka. Pamięć, uwaga, wyobraźnia starają się dowolne. Następuje kształtowanie motywacji- zdolność do ukierunkowywania działań, właściwość natężenia, sposoby realizacji celów, współdziałanie motywów. Wzrasta poziom świadomości działania, co umożliwiaj wgląd w motywy i kontrolowanie zachowania.

Zaburzenia motywacji związane są z kierunkiem i natężeniem ich przejawem są nieprawidłowe działania dziecka (w parze z zaburzeniami emocjonalnymi i zaburzeniami procesów nerwowych). Innymi formami zaburzeń są nieprawidłowe potrzeby i motywy :

1. Czynności dziwaczne, bezsensowne, stereotypy ruchowe i słowne (w niepełnosp. Intelektualnej lub schizofrenii),

2. Natręctwa ruchowe (wykonywanie czynności o charakterze przymusowych aby zmniejszyć napięcie),

3. Impulsywne zachowania (popędowe np. piromania, kleptomania)

W wieku przedszkolnym najczęstszą formą jest negatywy zim bierny (upór) lub negatywizm czynny (przekora). Jest to sposób demonstrowania niezależności, swojego ja przez trzylatki. Może stanowić także reakcję na sytuacje nieprzyjemne. Gdy pojawia się później może być skutkiem nieprawidłowego wychowania, stworzenia patologicznych potrzeb i klasyfikowany jest jako zaburzenie rozwoju osobowości. Nieprawidłowości w wieku przedszkolnym związane są z natężeniem:

1. małej sile motywacji (stopień w jakim motyw wpływa na zachowanie) dziecko nie wykazuje samodzielności i nie potrafi skupić się na jednym działaniu, waha się, ma wątpliwości, rezygnuje z obranego celu, jest impulsywne

2. nieprawidłowość w zakresie wielkości motywów : niski poziom aspiracji-wybieranie celów małowartościowych, zaniżanie poziomu funkcjonowania, za wysoki poziom aspiracji w stosunku do możliwości warunkuje niepowodzenia, związane z byt małym, lub z byt dużym krytycyzmem.

3. nieprawidłowości w zakresie intensywności motywacji-słomiany ogień, brak wytrwałości.

Nieprawidłowości związane z natężeniem są skutkiem różnych syndromów chorobowych np. obniżenie napędu psychoruchowego, wzmożony napęd psychoruchowy. Natężenie motywacji warunkuje działania jednostek, najlepszą formę stanowi średni poziom natężenia. Gdy jest ono zbyt niskie nazywane jest słabą wolą gdy jest zbyt wysokie powoduje obniżenie sprawności procesów orientacyjno-poznawczych i intelektualnych (powinno stanowić to wskazówkę dla nauczyciela). Dezorganizacja zachowania jest szczególnie możliwa w przypadku motywacji typu lękowego, dziecko działa wtedy w celu uniknięcia kompromitacji lub kary.

Metody badania motywacji mają na celu mierzenie jej kierunku i natężenia oraz oceny mechanizmów, które mogą pobudzać ją do działania (aspiracje, niezrealizowane potrzeby, nie wykonane zadania, nie wygaszone lęki). Reykowski uważa, że diagnozę procesów emocjonalnych można porównać do motywacyjnych (stan emocjonalny stanowi wskaźnik aktualnego stanu motywacji). Wskaźniki można rejestrować przez obserwację i aparaturę (zmiany ciśnienia krwi można zmierzyć, zaobserwować zblednięcie, zaczerwienienie.) W badaniu stanu motywacji potrzebne jest przedstawienie rodzaju motywu. Badanie motywów działania mogą ukierunkować następujące wskaźniki:

a)inicjatywa przejawiana w działaniu

b)preferencje

c)opory

d) przedstawiane oceny i opinie

W badaniu natężenia motywacji określa się stopień w jakim dziecko zaangażowane jest w dążenie do celu. Mają one formę: obserwacji, wywiadu, analizy wytworów, rozmowy oraz metod eksperymentalnych.

1)Podczas rozmowy można zadać pytanie jakimi motywacjami dziecko się kierowało i co czuło podczas działania. Polega to na analizowaniu własnych przeżyć, może być zawodna u małych dzieci, które nie umieją uświadomić sobie prawdziwych motywów działania.

2)Obserwacja dziecka umożliwia nam zauważenie czy dziecko działa dzięki motywacji prospołecznej, ponieważ czynności motywacyjne oddziaływają na inne czynności, można je oceniać za pomocą eksperymentów np. wykonanie rysunków : na polecenie nauczycielki, na wystawę w grupie przedszkolnej, dla chorej koleżanki. Ocena czasu w jakim dziecko wykonało rysunek oraz wytrwałości stanowi materiał do oceny realizacji motywów : uniknięcie kary za niewypełnienie obowiązku, chęć bycia w centrum uwagi, chęć niesienia pomocy.

3)Badanie testami psychologicznymi odwołuje się do wyobraźni dziecka np. dziecko interpretuje co widzi na obrazku, a potem wymyśla zakończenie, lub odpowiada na pytanie jakie byłby trzy życzenia gdyby spotkała dobrą wróżkę.

4)Wywiad może ujawnić informacje na temat motywacji np. gdy matka opowiada o samodzielnym wyjściu w celu kupienia lalki. Trwałe mechanizmy motywacji określa się podczas badania psychologicznego.

Postępowanie korekcyjno-wychowawcze w postaci psychoterapii grupowej (umożliwia poznanie własnych i cudzych potrzeb, uczy kierowania się społ. wartościami), terapii pedagogicznej (trening w prawidłowym działaniu) lub terapii behawioralnej (modyfikacja zachowania w postaci warunkowania instrumentalnego i na systematycznym dokonywaniu pomiarów reakcji. Procedura w USA:

1. ocena poziomu podstawowego: liczba zadań samodzielnie wykonanych w czasie tygodnia

2. zastosowanie wzmocnienia, dziecko gra maszynistę, może uformować pociąg i pojechać do ogrodu ale tylko po ukończeniu zadania. Cała grupa dopingowała chłopca co sprawiło, że pracował szybciej.

3. Następnie nauczyciel zmienił warunki umowy, dając funkcję innemu dziecku, skuteczność zadań uległa zmniejszeniu.

4. Powrót do wcześniejszych wzmocnień spowodował zwiększenie motywacji.

5. Zmiany w rozdawaniu ról spowodowały wzrost motywacji w całej grupie.

Reguła babcina – jeśli zrobisz to co ja chcę, będziesz mógł zrobić to co sam chcesz (D.Premack) stosowana w celu kierowania motywacją dzieci. Pożądane zachowanie zostaje wzmocnione przez czynność atrakcyjną dla dziecka (należy dobrać wzmocnienie dziecka do jego preferencji). Wzmocnienia mogą wytworzyć i podtrzymywać motywację. Nauczyciel powinien pamiętać, że należy wzmacniać również zachowania pozytywne a nie tylko negatywne, bo wtedy dziecko staje się nieposłuszne aby otrzymać zainteresowanie.

Ważny problem stanowi profilaktyka czynności motywacyjnych, wychowanie powinno zaczynać się od najmłodszych lat. W wieku przedszkolnym ujawniają się aspekty woli (dążenie do celu, chcenie). Oddziaływania wychowawcze powinny hamować niepożądane reakcje, modulować natężenie motywacji, kontrolować uczucia i zachowania. Ważne jest rozwijanie wyższych potrzeb i motywów działania, wymaga ono pewnych warunków: czułe i opiekuńcze postawy rodziców, egzekwowanie wymagań i prawidłowych form zachowania się dziecka, wskazywanie konsekwencji popełnionych czynów (indukcja). Przykre doświadczenia są warunkiem wytwarzania zdolności do empatii. W profilaktyce ważne jest stosowanie nagród w celu kształcenia właściwych form postępowania dziecka i wytrwałości w działaniu (ważne jest decydowanie o częstości nagród).