Procesy motywacyjne
Psychologia motywacji próbuje odpowiedzieć na pytanie: Dlaczego robimy, to, co robimy?
Motywy – to hipotetyczne stany wewnętrzne organizmu, które aktywizują zachowanie i popychają organizm do jakiegoś celu – wnioskuje się o nich na podstawie obserwacji zachowania.
fizjologiczne – musimy je zaspokoić, aby przetrwać (potrzeba tlenu, pożywienia, napojów, snu, wydalania, itp.) Niektóre potrzeby fizjologiczne to stany deprywacji fizycznej.
psychiczne – różnią się od fizjologicznych: 1. nie muszą opierać się na stanach deprywacji, 2. mogą być nabywane w wyniku doświadczeń, czyli wyuczane.
Wszyscy posiadamy potrzeby fizjologiczne, jednak sposoby ich zaspokajania pozostają pod wpływem środowiska społeczno- kulturowego.
Potrzeby dają początek popędom, które pobudzają nas do działania.
Zachowania instynktowne (sztywne wzorce zachowań) – koncepcja wrodzonych instynktów, które motywują nas do odpowiednich zachowań, np. instynkt macierzyństwa, itp.
Motywy pierwotne (głód, pragnienie) automatycznie powodują wzrost pobudzenia (napięcia) i aktywizują zachowanie.
Człowiek uczy się zachowań skutecznie redukujących to napięcie.
Motywy wtórne, dążenie do zdobywania pieniędzy, do aprobaty społecznej czy kontaktów z innymi, ponieważ pomagają one zaspokoić potrzeby pierwotne.
Stany deprywacji potrzeb wyzwalają napięcie, które burzy stan homeostazy – zaspokojenie deprymowanej potrzeby powoduje powrót do stanu równowagi (tendencja w organizmie).
Ludzie są motywowani przez świadomą potrzebę osobistego rozwoju.
Zdolność do samourzeczywistnienia – inicjowanie przez samego człowieka dążenia do stania się osobą, którą mógłby się stać realizując w pełni swój potencjał.
Potrzeby niedoboru (D – needs)
Potrzeby wzrostu (B – needs)
Teoria hierarchii potrzeb Maslow’a – w miarę zaspokajania potrzeb niższego rzędu, zaczynamy realizować potrzeby z coraz wyższych poziomów tej hierarchii:
Potrzeby fizjologiczne
Potrzeby bezpieczeństwa
Potrzeby przynależności i miłości
Potrzeby szacunku i dowartościowania
Potrzeby samourzeczywistnienia
Czasami organizm nie dąży do przywrócenia homeostazy, ale do zwiększenia stymulacji, wtedy działają tzw. potrzeby wzrostu. Obejmują one:
Stymulację sensoryczną (vs deprywacja sensoryczna)
Aktywność
Eksplorację otoczenia i dokonywanie w nim manipulacji (tego rodzaju czynności są nagradzające same w sobie).
Twórca teorii – L. Festinger
Ludzie przejawiają potrzebę zachowywania wewnętrznej spójności – świadomość dwóch wzajemnie sprzecznych przekonań bądź sprzeczności postępowania z własnymi przekonaniami jest nieprzyjemna i motywuje człowieka do działań usuwających ową niezgodność.
W wieloznacznych sytuacjach społecznych – kiedy nie wiadomo jak postąpić, co powinno się odczuwać – zbliżamy się do innych, z którymi możemy porównać nasze uczucia i zachowanie.
Porównania „w dół” i „w górę” w celu redukcji napięcia i wzbudzenia motywacji do działania
Trzy samodzielne potrzeby psychiczne człowieka (motywy społeczne):
Potrzeba osiągnięć
Potrzeba afiliacji – motywuje nas do zawierania przyjaźni, łączenia się w grupy i preferowania pracy wspólnej z innymi nad samotną.
Potrzeba agresji.
Poprzez te motywy zaspokajane są potrzeby przynależności (zależności) i potrzeby autonomii (niezależności)
Ludzie oscylują na kontinuum zależność – niezależność, czyli przynależność - autonomia
Murra’y uważał, że potrzeby te są nabywane w wyniku doświadczeń.
Współczesne koncepcje zwracają uwagę na udział czynników genetycznych w tych trzech motywach.
Pobudzenie emocjonalne – chwilowy stan organizmu, który charakteryzuje się energetyzacją somatyczną i zmianami świadomości, polegającymi na zawężeniu jej pola
Poziom pobudzenia regulowany jest przez siatkowaty układ aktywizujący i autonomiczny układ nerwowy
Pobudzenie wprowadza organizm w stan, który ułatwia zachowania adaptacyjne w warunkach zwiększonych wymagań, które stawia mu otoczenie bądź sam organizm
Zarówno wysokie jak i niskie pobudzenie nie sprzyja efektywnemu funkcjonowaniu (Hebb, 1973)
Funkcjonowanie jest optymalne przy średnim poziomie pobudzenia
Gdy rośnie aktywność mózgu przetwarzanie informacji powinno być sprawniejsze stąd efektywniejsze funkcjonowanie
Organizm wyposażony jest w mechanizm podobny do bezpieczników elektrycznych: jeśli zewnętrzna stymulacja jest zbyt silna, następuje przeciążenie informacyjne systemu, wówczas układ siatkowaty uruchamia mechanizmy, które nie dopuszczają kolejnych informacji do świadomości lub je upraszczają, po to, aby nie przeciążyć systemu i aby nie doszło do jego dezorganizacji
Teoria psychologicznej zmiany ukierunkowania (Apter, 1989)
Istnieją dwa poziomy pobudzenia, optymalne dla efektywności pobudzenia:
Stan teliczny
Stan parateliczny
Stan teliczny wiąże się z sytuacją, gdy człowiek nastawiony jest na realizację konkretnego celu:
Uwaga osoby skoncentrowana na celu i własnych działaniach zmierzających do tego celu
Uczucie satysfakcji jest wynikiem zbliżania się lub osiągnięcia tego celu
Stan parateliczny wiąże się z nastawieniem na samą aktywność, a nie jej instrumentalny wobec celu charakter:
Uwagę podmiotu pochłania samo działanie, nie ze względu, że może ono doprowadzić do określonego celu, ale dlatego, że samo w sobie jest angażujące i niosące satysfakcję (np. gram w tenisa, bo lubię, a nie dlatego, żeby zostać mistrzem czy, żeby mieć powód podniesienia własnej wartości)
W stanie telicznym człowiek funkcjonuje tym lepiej, im poziom pobudzenia nie jest zbyt wysoki
Zbyt wysoki poziom prowadzi do ograniczenia przetwarzania informacji i do stanu lęku
W stanie paratelicznym człowiek funkcjonuje tym lepiej, im wyższy jest poziom pobudzenia
Przy niskim pobudzeniu człowiek odczuwa znudzenie, przy wysokim stan podniecenia – funkcjonuje wtedy sprawie i szybko
W stanie telicznym ludzie unikają stymulacji, w stanie paratelicznym jej poszukują
Nastawienie motywacyjne człowieka jest uwarunkowane czynnikami zewnętrznymi jak i osobowościowymi
Ludzie różnią się trwałym nastawieniem na funkcjonowanie w stanie telicznym i paratelicznym
Emocje ukierunkowują nasze działanie przełączając uwagę na kwestie, które są dla nas w tym momencie ważne
Motywy sterują ukierunkowanymi zachowaniami ludzi
Motyw to uświadomienie celu i programu, umożliwiające danej osobie podjęcie określonych czynności (Obuchowski, 1983)
Motyw to sygnał określonej potrzeby, ale musi wystąpić emocja, aby uruchomić działanie
Poznawcze mechanizmy motywacyjne wiążą się z takimi zjawiskami jak:
ciekawość poznawcza
oczekiwania,
aspiracje,
fantazje i marzenia
Różne formy niezgodności poznawczej
Ciekawość jako zjawisko sytuacyjne lub jako dyspozycja, czyli gotowość reagowania na wszelkie zmiany i nowości
Wspólną miarą jest preferencja nowości
Sukcesy intelektualne wiążą się z posiadaniem zdolności, ale także uruchamianiem motywu ciekawości i wytrwałym dążeniem do jej zaspokojenia
Oczekiwania
Poziom oczekiwań pozostaje w pozytywnym związku z motywacją do realizacji założonego (oczekiwanego) wyniku
Im wyższe oczekiwania tym wyższa motywacja, tym lepszy osiągnięty wynik i tym wyższa satysfakcja z osiągniętego wyniku
Aspiracje
Oczekiwania są sądem na temat wyniku, jak będzie, aspiracje natomiast są sądem na temat tego jak chciałoby się, żeby było, czyli wyniku upragnionego
Aspiracje uruchamiają motywację wtedy, gdy:
Dotyczą sytuacji sprawnościowych, gdzie wynik zależy od wykonania określonych działań
Wyobrażenia zostaną przekształcone w cele działania
Gdy tak się nie dzieje mówimy wtedy o marzeniach i fantazjach a nie o aspiracjach