Istota transportu: Pojęcie transportu ma trzy znaczenia
1.Czynnościowe – transport to czynność polegająca na przemieszczeniu
2.Podmiotowe – transport do działalności wydzielona z innych czynności np. przemysłowych, rolnych , handlowych3.Rzeczowe – transport to wyposażenie materialne służące przemieszczaniu
Infrastruktura Liniowa – to wszystkie obiekty i urządzenia stale ,spełniające funkcje punktów transportowych (drogi)
Infrastruktura punktowa – to obiekty i urządzenia stale , spełniające funkcje punktów transportowych w których dokonuje się czynności przeładunkowe-skladowe (lotnisko)
Środki pracy transportu- tabor: Środki trwale – uzupełnione nietrwalywmi, warunkujące funkcjonowanie poszczególnych gałęzi transportu (pociąg , samolot)
Priorytety polityki transportowej UE
Wolna , lecz uczciwa konkurencja
-wolność wyboru środka tranp. Przez użytkownika
-równe traktowanie przez władze poszczególnych Sr. Transp i przewoźników
-finansowa i handlowa niezależność przedsiębiorstw transp.
-koordynacja inwestycji infrastrukturalnych w skali wspólnoty
Źródła potrzeb transportowych- lokalizacja zasobów i działalności gospodarczej
- parametry które wpływają na wielkość potrzeb:
a) liczba ludności
b) demograficzna i społeczna struktura ludności
c) stan posiadania indywidualnych Sr. Transportu
Postulaty przewozowe: służą do oceny konkurencyjności transportu
- szybkość - niezawodność – częstotliwość – dostępność – Punktualność –wygoda – bezposrednosc – taniość – masowość – regularność
Cechy usług transportowych: *usługowy charakter* jedność czasowa i przestrzenna produkcji i konsumpcji usług transportowych* ma charakter produkcyjny, jest jednym z elementów gospodarki narodowej, *ograniczona elastyczność popytu *sezonowość popytu na usługi transportowe
Proces przewozowy a proces transportowy: Proces transportowy to zespół szczególnych działań, które oddziałują na siebie, pojawiają się w specjalnym porządku w czasie, a ich cel to dostarczenie materiałów z procesu wytwarzania do procesów spożycia i osób z miejsca wyjściowego do miejsca docelowego. Proces przewozowy- zespół specjalistycznych działań współpracujących ze sobą pojawiających się po sobie w określonym porządku z punktu widzenia czasowego, który ma za zdanie przewieść ludzi od miejsca początkowego do miejsca docelowego oraz materiałów od miejsca ich wysłania do miejsca docelowego
Formy organizacji przedsiębiorstw transportowych: Układ scentralizowany – stosowany w przedsiębiorstwach o ustabilizowanej produkcji (produkcja masowa), gdzie można z wyprzedzeniem zaplanować wielkość i rodzaj przemieszczanych ładunków,
Układ zdecentralizowany - stosowany w przedsiębiorstwach o nieustabilizowanej produkcji (jednostkowa małoseryjna) gdzie trudno planować przewozy z wyprzedzeniem
Pojęcie i podział rynków transportowych; Podział rynku wg. Kryterium przedmiotu przewozu. Towary 1.Przewozy ekspresowe, czarterowe , tranzytowe, kombinowane , nieregularne , regularne Pasażerski2.Przewozy obligatoryjne 3.Przewozy fakultatywne
Podział rynku wg kryterium odniesienia do funkcji punktu transportowego *ciążący (zaplecze)*Fakultatywny (przedpole)
Podział rynku wg kryterium siły ekonomicznej podmiotów: *przewoźnika *użytkownika
Podział rynku wg kryterium obszaru działania; *lokalny *krajowy *międzynarodowy
Podział rynku wg zakresu usługi:* ogólny cząstkowy
Podział rynku wg kryterium podmiotu świadczących usługi transp: *państwowy *spółdzielczy *prywatny
Podział rynku trans wg stosunków na nich panujących; *wolnokonkurencyjne *regulowane *producenta *konsumenta *zorganizowane *czarne (nieunormowane)
Funkcje rynku transportowego; a)informacyjna-rynek dostarcza informacji o stopniu zgodności popytu z podażą konkurencji. b) realizacyjna-rynek usług transportowych umożliwia realizowanie funkcji podmiotów rynkowych w tym samodzielności, samofinansowania c ) weryfikacyjna- popyt weryfikuje oferowana podaż d) kreowania innych rynków
Transportochłonność gospodarki to : stosunek nakładów ponoszonych na działalność transportowa do efektów osiąganych w sferach działalności społeczno-gospodarczej obsługiwanej przez transport
Transportochłonność składa się z kilku czynników:* materiałochłonność transp. *energochłonność transp *pracochłonność transp
Rodzaje konkurencji na rynku transportowym; *oligopol *monopol *zdrowa konkurencja
Pojęcie i czynniki konkurencyjności przedsiębiorstw transportowych; Czynniki konkurencyjności :*poziom technologiczny *poziom kosztów przedsiębiorstwa * klasyfikacja pracowników *sprawność organizacyjna *strategie marketingowe
Komplementarność transp. – to uzupełnianie produktów innych działów gospodarki narodowej produkcja transportowa
Stopień komplementarności transp. I innych działów gospodarki narodowej –wysoki, Stopień komplementarności rożnych gałęzi transp – wysoki
Substytucja transp. – to zastępowanie usługi transp. Inna usługa
Stopień substytucji tranp w stosunku do innych działów gospodarki narodowej niski
Stopień substytucji pomiędzy gałęziami transp – wysoki
Koszty stacyjne – koszty niezależne od wielkości przewozów , które powstają w punktach transzo
Koszty odległościowe – koszty zależne od odległości przewozu
Koszty własne – koszty produkcji poniesione przez przedsiębiorstwo
Koszty społeczne - całkowity nakład pracy żywej i uprzedmiotowionej niezbędny do wytworzenia określonej produkcji
koszty krańcowe : * wyznaczenie progu produkcji * wyznaczenie optimum produkcji * wyznaczenie kresu produkcji
Rodzaje cen w transporcie – ceny umowne – efekt bezpośredniego porozumienia kontrahentów na podstawie kalkulacji dla konkretnej usługi o indywidualnym niepowtarzalnym charakterze
Cena taryfowa – wykaz stawek i przepisów podanych do publicznej wiadomości stosowane przy usługach powtarzalnych , masowych
Koszty efektywne – wszystkie koszty płacone przez użytkowników transp. Za inwestycje , składowanie lad. , w punktach oczekiwania na środek transp. , przeładunek , przewóz , opakowanie
Koszty zewnętrzne – Koszty alternatywne, Koszty strat społecznych, Koszty strat środowiskowych
`Taryfa referencyjna- jest jedynie taryfą zalecaną, której stawki najczęściej określane są na podstawie średniej ceny sprzedaży usług przewozowych w minionym okresie. Taryfy tego typu są stosowane od stycznia 1990 roku w przewozach samochodowych i lotniczych UE.
Wartościowy system taryfowy- uwzględnia przede wszystkim wartość przewożonych ładunków. Opiera się na przesłance ,że każdy ładunek ma maksymalną zdolność płatniczą zależną od jego wartości. Ładunki bardziej wartościowe mogą być obciążane wyższymi kosztami transportu niż ładunki o małej wartości. W tym systemie narzut kosztów pośrednich jest proporcjonalny do wartości ładunku.
Naturalny system taryfowy- jego istotą jest ustalenie wysokości stawek na podstawie kosztów własnych przewoźnika powiększonych o planowany zysk. Do wyznaczenia ceny mogą być zastosowane zarówno koszty krańcowe usługi, jak i koszty przeciętne całkowite. Wysokość narzutu zysku zależy od elastyczności cenowej popytu i od siły oddziaływania konkurentów. Z makroekonomicznego punktu widzenia ceny powinny odzwierciedlać społeczne koszty świadczenia usług, aby użytkownik transportu pokrywał również koszty zewnętrzne działalności transportowej. Doprowadzenie do takiej sytuacji jest jedynym z priorytetowych celów współczesnej polityki transportowej.
Taryfa widełkowa-dopuszcza dodatnie i ujemne odchylenia od ceny bazowej wyrażone w procentach. Odchylenia te zależą od przewoźnika, od siły jego negocjacji z użytkownikiem i od konkretnej sytuacji na rynku. Taryfy widełkowe były stosowane do końca 1989 roku w UE. Zalecana szerokość widełek wynosiła wówczas +/- 15%, ale w niektórych krajach były one szersze (Włochy, Hiszpania- ponad 20%).
Różnicowanie stawek taryfowych jest realizowane za pomocą :
Różniczki pionowej - oprócz odległości przewozu uwzględnia także trasę przewozu, tzw. odległością taryfową, która może być krótsza lub dłuższa od rzeczywistej .
Różniczka pozioma- różnicuje stawki w zależności od rodzaju ładunku i wielkości jego jednorazowej partii, a także sposobu przewozu.
W różnicowaniu taryf szczególne znaczenie ma różniczka pionowa, ze względu na przestrzenny charakter produkcji transportowej . Wysokość opłaty całkowitej za przewóz zależy nie tylko od przyjętej stawki jednostkowej , ale także od układu tabeli. Odległość przewozu może być uwzględniana w mniej lub bardziej dokładny sposób.
Deregulacja transportu- jest to zmniejszenie oddziaływania państwa na ekonomiczną sferę kraju, czyli przede wszystkim na rynek, poprzez brak ingerencji w ustalanie cen oraz jakości dóbr i usług. Deregulacja oznacza zmniejszenie ograniczenia do niezbędnego minimum różnego rodzaju uregulowań prawnych, kreowanych przez państwo, co skutkuje większą swobodą działania przedsiębiorstw na rynku. IM MNIEJ PAŃSTWA NA RYNKU TRANSPORTOWYM, TYM LEPIEJ.
Degresja stawek taryfowych- przy stawkach degresywnych opłata za każdą jednostkę produkcji zmniejsza się wraz ze wzrostem produkcji (ze wzrostem odległości, ze wzrostem masy ładunku). Wynika ta ze zmniejszania się kosztów jednostkowych wraz ze wzrostem wielkości produkcji.
Degresja stawek taryfowych - wraz ze wzrostem odległości przewozu maleje jednostkowa stawka (np. za l tkm) za przewóz.
Współczynnik kapitałochłonności- służy do mierzenia kapitałochłonności. Za jego pomocą można określić wielkość nakładów kapitałowych wymaganych do uzyskania jednostki efektu. W zależności od sposobu wyrażenia nakładów i efektów współczynniki kapitałochłonności mogą mieć charakter:
Wielkości przeciętnych (np. stosunek zasobu kapitału do wartości rocznej produkcji lub stosunek wartości majątku trwałego brutto do uzyskanej produkcji globalnej)
Wielkości krańcowych, czyli przyrostowych ( np. stosunek przyrostu zasobu kapitału do przyrostu produkcji w danym roku lub stosunek nakładów inwestycyjnych do uzyskanego przyrostu produkcji)
Współczynniki kapitałochłonności przeciętnie maja charakter statyczny, który jest prostszy do obliczenia i przez to częściej wykorzystywany w analizach.
Tranzyt- oznacza przewóz ładunków przez terytorium kraju, na terenie którego nie znajduje się ani początkowy, ani docelowy punkt przemieszczania.
Cross- trade- są to przewozy wykonywane między portami dwóch różnych państw przez przewoźnika pochodzącego z kraju trzeciego. Potocznie określenie cross-trade stosuje się również w stosunku do przewozów , gdy przemieszczanie odbywa się nie między portami a między dowolnymi punktami transportowymi.
Kabotaż- oznacza przewozy na rzecz obrotu wewnętrznego danego kraju. Przewozy te bywają zastrzeżone dla przewoźników pochodzących z tego kraju i mającego tam siedzibę (nie dotyczy UE-15 , gdzie przewozy te zostały zliberalizowane).
Rynek usług transportowych- jest to całokształt stosunków handlowo- gospodarczych zachodzących w procesie wymiany usług transportowych. Obejmuje on działania firm transportowych, spedycyjnych i logistycznych (sektor TSL), oferujących usługi oraz zachowania użytkowników, zainteresowanych ich nabyciem. Rynek usług transportowych obejmuje również funkcjonowanie różnych struktur organizacyjnych i instytucji, których zadaniem jest organizowanie i ułatwianie zawarcia transakcji (np., giełd frachtowych, giełd ofert spedycyjnych i transportowych.) O istnieniu rynku usług transportowych możemy mówić, gdy istnieje pełna swoboda wymiany usług, wolność negocjowania cen, weryfikacja jakości i użyteczności usług przez ogól klientów. Na rynku dokonuje się aktów kupna- sprzedaży, kształtują się tam dochody, ceny , zyski, marże itp.
Rynek usług transportowych jest zarówno miejscem spotkania jak i formą:
- konfrontacji popytu na usługi transportowe z ich podażą
- komunikowania się producentów z nabywcami
- aktów kupna- sprzedaży usług przemieszczania
PPP- partnerstwo publiczno-prawne- tzn. porozumienie, uczestnictwo prywatnych inwestorów w realizacji publicznych inwestycji. Strony porozumienia dzielą się odpowiedzialnością ,ryzykiem , kosztami oraz przyszłymi zyskami.
NPV- (net prezent value)- wartość bieżąca netto, wskaźnik efektywności nakładów inwestycyjnych. Nazywany również zaktualizowaną wartością netto. Jest sumą zdyskontowanych oddzielnie dla każdego roku przepływów pieniężnych na moment rozpoczęcia inwestycji. W przypadku gdy całość nakładów ponosi się jednorazowo w roku zerowym, a stopa dyskontowa jest stała, można wyrazić ja następującym wzorem:
NPV=
Gdzie: NCF – przepływy pieniężne w roku n( różnica między wpływami a wydatkami)
r- stopa dyskontowa
n- rok, dla którego dyskontuje się przepływy
t- okres eksploatacji inwestycji
IRR-(internal rate of return)- wewnętrzna stopa zwrotu – jest to taka wartość stopy dyskontowej, przy której NPV= 0, co oznacza wartość stopy dyskontowej powodującej zrównanie zdyskontowanych wpływów i wydatków
rodzaje przewozów multimodalnych i kombinowanych( transport pośredni)
Transport multimodalny- przewóz ładunków przy użyciu co najmniej dwóch gałęzi transportu, w definicji tej nie jest określony sposób przeładunku , co oznacza, że może on być dokonywany dowolnie.
Ze względu na zasięg wyróżnia się następujące rodzaje transportu mutlimodalnego :
-przewozy krajowe, przewozy międzynarodowe, przewozy kontynentalne, przewozy międzykontynentalne. Podstawowe rodzaje przewozów multimodalnych: przewozy kontenerowe, przewozy szynowo-drogowe (polegają na tym, że na głównym odcinku przewozu śr. Transp. drogowego wraz z umieszczonym w nim ładunkiem korzysta z usługi przewozowej transportu kolejowego), przewozy lądowo-promowe (maja miejsce wówczas gdy Sr . transp. Lądowego są przewożone promami morskimi
Transport kombinowany- zaliczany jest do transportu intermodalnego , w którym jednostka ładunkowa na zasadniczej trasie przewozu przemieszczana jest transportem kolejowym, żeglugą śródlądową lub morska , a operacje dowozowo- odwozowe odbywają się transportem samochodowym( transport samochodowy w dowozie lub odwozie ładunku jest koniczny, aby cały przewóz zaliczał się do transportu kombinowanego
Różnicowanie taryf w transporcie- w poszczególnych gałęziach transportu wynika z właściwości techniczno- ekonomicznych tych gałęzi .Każda gałąź transportu ma inne możliwości przewozowe w zakresie odległości i masowości przewozu, a także różne cechy jakościowe, wpływające na możliwość realizacji postulatów przewozowych( prędkości, regularności itp.) Właściwości te wpływają na poziom kosztów przewozu oraz ich strukturę. Różny jest udział poszczególnych rodzajów kosztów, kosztów zależnych i niezależnych od przebiegu, kosztów pośrednich i bezpośrednich.
Kryterium klasyfikacji-1.gałąź transportu, w której taryfa jest stosowana rodzaje taryf : kolejowa, samochodowa, lotnicza, morska, żeglugi śródlądowej, transportu rurociągowego
2. rodzaj usług transportowych: towarowa, pasażerska, spedycyjna, przeładunkowa, magazynowa 3.Podstawowy czynnik kalkulacji cen: przedmiotowa, odległościowa, czasowa 4. Elastyczność stosowania stawek taryfowych: bezwzględnie obowiązująca sztywna( stała), widełkowa, minimalna, maksymalna, referencyjna 5. Zakres stosowania: branżowa, ujednolicona, specjalna, wyjątkowa 6.obszar stosowania: międzynarodowa, krajowa, regionalna
metody finansowania rozwoju infrastruktury transportu: inwestycje infrastrukturalne w transporcie w dużej części finansowane są przez państwo, przy czy udział władz publicznych w finansowanym wspomaganiu poszczególnych gałęzi transportu jest zróżnicowany. Generalnie środki finansowe mogą pochodzić z : budżetu państwa, budżetów samorządowych , funduszy UE, kredytów międzynarodowych instytucji finansowych EBI, BŚ, EBOR, kapitałów prywatnych( np. w ramach programu partnerstwa publiczno- prywatnego), środków własnych przedsiębiorstw .
Gestia transportowa - to zastrzeżone w umowie kupna-sprzedaży prawo i obowiązek zorganizowania transportu i pokrycie kosztów tego transportu, np. jeżeli nasza firma organizuje transport to gestia transportowa jest po naszej stronie.
Technologie transportowe• Uniwersalne •Zunifikowane •Specjalizowane •ręczne, •zmechanizowane, •zautomatyzowane