RP.

SKRYPT NA SZYBKO

MACIEJ SMOŁA

• Stężenie leku: przy zap. leków do użytku zewnętrznego, nie wchłaniających się do krwiobiegu -> podanie stęż. w %.

• Dawkowanie u dzieci:

- < 1 roku: [1,5 x kg + 10]%

- < 12 lat: [4 x lata + 20]%

- wg producenta leku

• Recepta

1. Inscriptio [nazwa zakładu]

2. Nomen aegroti [osoba]

3. Praepositio [nazwa]

4. Praescriptio [postać]

basis (główny)

adiuvans (wspomagający)

corrigens (smak, zapach, wygląd)

vehiculum (do sporządzenia odp. postaci leku)

5. Subscriptio [dawka]

6. Signatura

7. Nomen medici [podpis, pieczątka, nr rej.]

• Masa i objętość

- 1g = 1000mg | 1mg =1000µg | 1µg = 1000ng

- 1g wody = 20 kropli (kropla = 50mg)

- 1g nalewki alko. = 50-60 kropli (1k = 20-16mg)

• Latina:

- Rp. - weź (recipe)

- aa - w równych częściach (ana partes aequales)

- Lag. - opakowanie (lagena)

- D. t. d. - daj takich dawek (Dentur tales doses)

- M. f. - zmieszaj niech się stanie (Misce fiat)

- mitis - słaby; fortis - mocny

- Div. in part. aeq. No 12 vel (XII) - podziel na 12 równych części (Divide in partes aequeles)

- Ad manus medici - do rąk lekarza; Ad usum proprium - do użytku własnego; Pro me, Pro autore, Pro medico

- D. s. n. - oznacz naczynie nazwą właściwą (farmakopealną) (Da suo nomine)

- D. s. sign. ven. - wydaj pod znakiem trucizny (Detur sub signo veneni)

- D. c. f. - wydaj z odpisem recepty (sygnaturą, etykietą) (Detur cum formula)

- D. S. - wydaj i oznacz (da signa); M. D. S. - zmieszaj, wydaj i oznacz (misce, da signaturam), po których określa się tylko postać leku

• Leki odurzające:

- "Rp. N"

- dodajemy zero na końcu (np. 0,10)

- nazwa leku w pełnym brzmieniu, bez skrótów

- nie zlecać wydawania opakowań oryginalnych

- dokładny sposób użycia

- całkowita ilość leku oznaczona cyfrą arabską i dodatkowo słownie

- nie wolno powtórzyć recept

- jeden lek na jednej recepcie

STAŁE POSTACIE LEKÓW

• Proszki - pulvis, pulv.

- do użytku wew. lub zew.

wew.

niedzielone

- mają słabe działanie, więc można „wpierdzielać bezpośrednio łyżkami ze słoika niczym rakiet fjuel”

- niedzielone magistralne 30-100g

- niedzielone oficynalne 30-250g + miarka lub w jednorazowej torebce

dzielone

- spożywane w małej ilości, silne działanie

- masa pojedynczego proszka nie powinna być mniejsza od 300mg ani większa od 1,5g

- jeśli < 300mg, dodajemy cukier (Sacchari lactatis)

- Da ad capsulae amylaceae - zapak. w kapsułki

zew.

- dodajemy glinkę białą (Boli albae), talk (Talci veneci) lub tlenek cynku (Zinci oxidi) jak dopełniacz

- sypane na skórę -> zamiast dawek określamy st. %

- 50-100g, x% to lek, reszta to dopełniacz

- oficynalne/magistralne

• Granulaty

- końcówka -gran

- zapisujemy bez podawania postaci leku

- 60-200g

• Tabletki

- najważniejsze substancje pomocnicze:

poślizgowe (stearyniany)

zwiększające trwałość (sacharoza)

wiążące (syropy, kleiki)

rozsadzające (skrobia ziemniaczana, metyloceluloza)

- od 0,1 do 1,0g

- powstają przez sprasowanie proszków/granulatów

•• Rodzaje tabletek (tabulettae ...):

- dulci tabulettae - do ssania

- sublinguales

- perorales - rozp. w żołądku

- enterosolubiles - rozp. w jelitach

- prolongatae, retard durules, SR (slow release)

- wielowarstwowe

- effervescentes - musujące

- vaginales - dopochwowe

- implantabiles - do implantacji pod skórę (Esperal)

- ad iniectionem - do sporządzania r-rów do wstrzyknięć

- ad solutionem - do sporządzania r-rów do użytku zew.

• Drażetki - tabletki powlekane - in dragettis

- połknąć w całości nie rozgryzając

- tabletki powlekane dzielimy na (różnią się tylko walorami smakowymi)

tabl. z ot. membranową bezcukrową

drażetki z twardą ot. cukrową

• Pastylki - Pastilles

- z wilgotnej masy plastycznej uformowanej w odp. kształt i następnie wysuszonej

- głównie do dezynfekcji jamy ustnej i gardła

- do ssania

• Kapsułki żelatynowe - in capsulis

- miękkie - więcej glicerolu, twarde - więcej żelatyny

- jednoczęściowe/dwuczęściowe

- k. dojelitowe

- k. do turboinhalatora

- k. skrobiowe - od 300mg do 1,5g, denko+wieczko, służą do napełniania ex tempore proszkiem magistralnym

• Czopki - suppositoria [analia, vaginalia], supp.

- doodbytnicze, dopochwowe, do cewki moczowej

- 3/4 dawki doustnej

- przy zapisywaniu leków o działaniu:

miejsc. - ustalenie stęż. % w stos. do m. czopka

ogólnym - ustalenie dawki jednorazowej

- ilość środków chemicznych nie powinna przekraczać 30%

- dla dzieci maks. 1g m. czopka, dorośli 1-2g

• Mieszanki ziołowe (Ziółka) - Species

- gotowe mieszanki mają końcówkę -san w nazwie handlowej

- jeśli lekarz nie podał wielkości opakowania, chory otrzyma najmniejsze

- w recepcie na ziółka magistralne lekarz obok nazwy surowców roślinnych podaje ogólną ilość ziół (30-100 g) lub ilości poszczególnych składników niezbędne do stosowania przez kilka dni

PŁYNNE POSTACIE LEKÓW

solvendum - subst. rozpuszczona

solvens seu menstrum - rozpuszczalnik

Aqua purificata

Aqua aromatica

Ethanolum 760g/l

Glycerolum

• R-ry od użytku wewnętrznego

- M. f. solutio

- fabrycznie maks. 200g

- do smaku dodaje się syropy w ilości 10 - 20% masy całego roztworu - dla dzieci 30%

Sirupus simplex (zwykły)

Rubi idaei s. (malinowy)

Aurantii s. (pomarańczowy)

Althaeae s. (prawoślazowy)

Thymi s. (tymiankowy)

- gotowe w opak. 100-200g

• Eliksiry

- „LEK in elixirio”

- zapisuje się jako r-ry gotowe w opak. 100g

- środki lecznicze, olejki eter., wyciągi rośl. + rozpuszczalnik (woda ocz. z dod. cukru i alkoholu)

• R-ry do użytku zewnętrznego

- r-ry wodne zapisuje się bez oznaczania w recepcie „wodny”, w ilości 100-250g; = sol.

- r-ry alkoholowe z określeniem „alkoholowy”, w ilości 20-100g; = sol. spirituosae

- gotowe - recepta:

nazwa, stęż.%, postać = „LEK 1% sol.”

ilość opakowań = Lag. No 2

• Płukanka -> M.f. collutorium

• R-ry do wstrzykiwań

- in ampulla 1-20ml płyn

- in violis 2-50ml płyn lub subst. sucha

- flakony 50-100ml (szczepionki)

- butelki infuzyjne 100-1000ml (lagena, vitrum)

- rozpuszczalnik o najw. czystości chem.:

Aquae pro iniectione

Arachidis oleum pro iniectione

Drogi podawania r-rów do wstrzykiwań

- podskórna - via subcutanea (s.c.), izotoniczne,
pH 7, obj. do 1ml

- domięśniowa - via intramuscularis (i.m.), izotoniczne, lekko hipertoniczne, pH 5-9, obj. do 5ml; r-ry wodne, olejowe, zawiesiny

- dożylna - via intravenosa (i.v.), izotoniczne, pH 2,5-11; wyłącznie r-ry wodne lub emulsje O/W zaw. subst. odżywcze

- dotętnicza - via intraarterialis (i.a.), wyłącznie r-ry wodne izotoniczne bez środków konserwujących

- dordzeniowa - via intralumbalis, izoton., pH 7,4

- stężenie środka lecz. wyraża się w g/100mL r-ru czyli % objętościowych

- recepta na r-r do wstrzykiwań:

dawka (najczęściej w g lub j.m.)

objętość ampułki (dla r-ru, gdzie podano stęż.%)

liczba dawek (a nie liczba opakowań)

dokładny sposób dawkowania

- dla leków w postaci suchej dodatkowo z poniższych:

Aqua pro iniectione

5% Sol. glucosi

Natrii chloridum sol. 0,9%

• Płyny do wlewów

$$X\ kropli/min = \frac{objetosc\ wlewu\ \times \ ilosc\ kropli\ w\ ml}{ilosc\ kropli\ na\ min\ \times \ czas\ podawania\ w\ min}$$

• Niezgodności we wlewach kroplowych

- mieszanina płynów powinna być podawana nie dłużej niż 4h od czasu jej sporządzenia

- tetracykliny, erytromycyna + płyn wieloelektrolitowy = ↓ akt. przeciwbakteryjnej

- płyn infuzyjny + karbenicylina i gentamycyna, tobramycyna i metycylina lub lanatozyd C i półsyntetyczne penicyliny = ↓ akt. przeciwbakteryjnej

• Krople - Guttae

- do stos. wew. nie dodaje się środków poprawiających smak

- recepty zapisuje się tak samo jak recepty na r-ry

- przy zapisywaniu kropli należy podać:

stężenie % środka leczniczego

postać

ogólną ilość kropli

liczbę gotowych opakowań

- krople do uszu w opak. 5-10g

• Zawiesiny do uż. zew. - Lotiones

- to mieszaniny sproszkowanych środków leczniczych w cieczy stanowiącej co najmniej 50% zawiesiny

- faza rozproszona: środki lecznicze (mentol, tymol, anestezyna)

- faza rozpraszająca: woda oczyszczona, lecznicza, mieszanina glicerolu z rozc. etanolem

- zapisujemy je w ilości 50-100g bez środków emulgujących

• Soki ziołowe i owocowe - Succi herbarum et acidi

- prod. w opak. po 30g i dawkowane 30-50 kropli

• Alkoholatury i wyciągi - Alcoholaturae et Intracta

- intrakty to alkoholatury stabilizowane, prod. w opak. po 30g

- dawkowanie 20-40 kropli kilka razy dziennie

- zapisuje się je jak leki gotowe

- do alkoholowych wyciągów roślinnych nie dodaje się wody

• Syropy - Sirupi

- prod. fabrycznie w opak. 100-150g

- recepta: nazwa, postać, liczba opakowań

- stosowane są jako:

a) poprawiające smak (corrigens)

b) wspomagające (adiuvans)

c) leki czynne (basis)

Ad. a)

Sirupus simplicis - zwykły 64%

Aurantii s. - pomarańczowy

Ceresi s. - wiśniowy

Rubi idaei s. - malinowy

Ad. b)

Althaeae s. - prawoślazowy

Symphyti s. - żywokostowy

Thymi s. - tymiankowy

Ad. c) [przeciwkaszlowe, wykrztuśne]

Ceresoti s. compositus - kreozotowy złożony

Pini s. c. - sosnowy zł.

Thymi s. c. - tymiankowy zł.

• Nalewki - Tincturae

- sporządzane tylko fabrycznie

- opak. 10-35g

- dawkowanie kroplami

- silnie działające dawk. 0,2-0,5g (10-25 kropli)

- słabo działające dawk. do 1g (ok. 50 kropli)

• Wyciągi - Extracta

- dawkowane kroplami lub łyżeczkami

- fabr. w opak. 50-100g

- wyciąg płynny (e. fluida) lub suchy (e. sicca, <5% wody)

• Olejki eteryczne - Olea aetherea

- zapisywane w postaci kropli do inhalacji

- dawkowanie 3-15 kropli na szklankę wrzątku

- mogą być składnikiem mazideł

• Mieszanki - Mixturae

- płynne mieszaniny kilku substancji stałych lub płynnych

- przepisywane w ilości 60-200g

- dawkowane łyżką stoł., deser. i łyżeczką do herbaty

- recepty tak jak roztwory

MIĘKKIE POSTACIE LEKÓW

• Maści - Unguenta

- ze wzgl. na głębokość wnikania i rodzaj podłoża:

epidermalne - na pow. skóry

endodermalne - na skórę właściwą

diadermalne - na cały organizm

- podłoża:

a) węglowodorowe

b) glicerydowe

c) emulsyjne

d) beztłuszczowe

** hydrofilowe / hydrofobowe

Ad. a) węglowodorowe

* wazelina naturalna, żółta (Vaselinum flavum) - do m. epidermalnych

* wazelina bielona, biała (Vaselinum album) - do m. ocznych

- trwała, nie drażni skóry, topi się w 35-40°C, nie reaguje z lekami

- całkowita obcość wobec skóry, hamowanie oddychania i wydzielania, słaba zdolność wiązania wody (mała liczba wodna)

- liczbę wodną można zwiększyć przez dodanie emulgatorów

* parafina płynna (Parafinum liquidum)

* parafina stała (Parafinum solidum)

Ad. b) glicerydowe

* smalec

- przenika do głębszych warstw - stos. do m. endodermalnych

- szybko jełczeje, mała liczba wodna

* oleje utwardzone

- większa trwałość i liczba wodna od smalcu

* woski

- topnieją w 40-60°C

- zwiększają zdolność podłoża do wiązania wody

- utwardzają podłoże

* olbrot

- nie jełczeje

- znacznie zwiększa liczbę wodną mieszanin tłuszczowych

* cholesterol

- stos. jako emulgator w podstawach maściowych

* lanolina uwodniona (Lanolinum hydricum, Adeps Lanae hydrosus)

- łatwo przenika w głąb skóry, podłoże do m. endo- i diadermalnych

- razem z pochodnymi jest cennym składnikiem podłoży złożonych (m. zwykła, miękka, parafinowa, cholesterolowa)

Ad. c) emulsyjne

O/W - do 80% wody, niewiele subst. tłustych

W/O - do maści diadermalnych, zmiękczając naskórek ułatwiają przenikanie leku w głąb skóry

Ad. d) beztłuszczowe

- nieorganiczne, organiczne naturalne

- higroskopijne, mogą pow. odwodnienie warstwy rogowej naskórka

- do m. odkażających i dezynfekujących

- oficynalne w opak 10-30g

- magistralne 10-200g

- recepta oficynalnych:

nazwa

postać

ilość opak.

- w recepcie m. magistralnych należy ustalić:

stęż.% leku

podłoże lub pozostawić to farmaceucie

ogólną ilość maści

• Maści do oczu - Unguenta opthalmica

- najcz. podłożem jest wazelina biała (Vaselinum album pro oculis) lub wazelina biała o zwiększonej chłonności wody i odpowiedniej konsystencji

- recepta na magistralne - ustalenie:

stęż.% leku

podłoże

ogólną ilość maści (5-10g)

- należy zaznaczyć, że jest to maść do oczu (M. f. ung. opthalmicum)

- oficynalne w ilości 3-5g są pakowane w tuby

- magistralne, ustalić należy:

stęż.% leku

podłoże lub pozostawić to farmaceucie

ogólną ilość maści

• Kremy - Cremores

- to maści uwodnione o znacznej zaw. wody

- stosuje się w dermatozach z tendencją do sączenia (maści w zmianach skórnych z nadmiernym wysuszeniem i rogowaceniem)

• Pasty - Pastae

- stężone maści o plastycznej konsystencji zaw. 25-50% sproszk. subst. stałych rozproszonych w podłożu maściowym, głównie wazelinie

- magistralne 20-100g

- ustalenie:

stęż.%

ilość i rodzaj proszków obojętnych

ogólna ilość pasty

• Mazidła - Linimenta

- olejki eteryczne dodaje się w ilości 5 kropli do 50g mazidła

- oficynalne w opak. 10-60g

- magistralne 50-150g

stęż.%

rodzaj podłoża

ilość mazidła

Z notatek:

- brak lub nadwyżka jednego zera jest najczęstszym błędem w receptach

- r-ry podajemy z syropem

- r-r domięśniowo najlepiej w ilości 2ml, 5ml to dość dużo i podanie takiej ilości jest bardziej bolesne (penicilinę prokainową podajemy i.m.)

- ampułki - na subst. płynne, po otwarciu do wyrzucenia; fiolki - subst. płynne lub suche do rozp.

- zamiast pisać 3g Fe w 60ml lepiej jest odnieść się do konkretnej jednorazowej dawki i np. 0,25/5ml lub 0,05/1ml

- zioła o silnym działaniu (str. 160) na pamięć

*Kiedy bezpiecznie zapisać 100g:

proszki

granulaty

mieszanki ziołowe

r-ry wew. (syrop 30%dz, 10-20%dor)

r-ry zew.

zawiesiny zew.

syropy

wyciągi

maści nie do oczu

pasty (25-50% leku)

mazidła

*Kiedy nie:

maści do oczu - 5-10g

*Stężenia:

r-ry wew. - syrop 30%dz, 10-20%dor

czopki - lek maks. 30%

pasty - lek 25-50%