EKONOMIKA

Dr. Anetta Pukas

FUNKCJE TURYSTYKI- głównie na płaszczyźnie gospodarczej. Osiągnięcie celów rynkowych przez sektor turyst. możliwe jest dzięki pełnieniu funkcji ogólno-dostępnych

TURYSTYKA pełni funkcję przede wszystkim makroekonomiczne,do których zaliczamy:

-udział w tworzeniu produktu kraj. brutto(funkcja kreatywna)

-miejsce w podziale pracy(funkcja usługowa)

f. kreatywna - sektor turystyczny jest ogniwem gospodarki, przyczynia się do tworzenia nowych wartości rynkowych, poprzez świadczenia usług na rzecz konsumentów produktu turyst.

f. usługowa - polega na świadczeniu pełnego zakresu usług poprzez przedmioty bezpośredniej do innych sektorów gospodarczych oraz potrzeb klientów indywidualnych warunkując tym samym procesy gosp.i społeczne

BILANS TURYSTYKI

EKONOMICZNE

Korzyści	Koszty
Napływ dewiz	Inflacja
Wykorzystanie istniejącej infrastruktury	Przecieki dewiz
rozbudowa	Sezonowość
Rozwój oparty na wykorzystaniu miejscowych zasobów i produktów	Bezrobocie
Komplementarny produkt pozostałej działalności gospodarczej	Podatność na zmiany: - polityczne - plotki - szerzenie się chorób - wahania ekonomiczne
Efekt mnożnikowy	Niezrównoważony rozwój gospodarczy
Zatrudnienie: - pełne - na część etatu - sezonowo - dla niewykwalifikowanych	Działalność na pokaz
	Zeszpecenie krajobrazu
	Niszczenie zasobów

SPOŁECZNE

Docenienie własnych i cudzych wartości społeczno-kulturowych	Brak zrozumienia
Wzbogacenie treści oświatowych	Operowanie stereotypami
Międzynarodowy pokój i zrozumienie	ksenofobia
Przełamanie barier: - językowych - społecznych i klasowych - religijnych - rasowych	Skażenie środowiska społecznego
	Komercjalizacja kultury, religii, sztuki
	Działalność na pokaz
	Konflikty
	Prostytucja
	Przestępczość

GOSPODARKA TURYSTYCZNA

gospodarka turystyczna(Kornak)-obejmuje całokształt zasobów i działań prowadzonych w ofercie produktu usług,udostępnienia dóbr wolnych,naturalnych,podziału,obrotu i konsumpcji turystycznej,dzięki którym możliwe jest zaspokojenie potrzeb ludności w ramach systemu rynkowego i jego urządzeń technicznych,działalności podmiotów gospodarczych,samorządów,instytucji i urzędów.

Gosp.Turyst.nie stanowi jednak samoistnego działu gospodarki na wzór handlu,transportu czy służby zdrowia.

Isytnieje ścisły związek między GT i konsumpcją a także równowaga rynkową, gospodarowaniem zasobami czynnika ludzkiego, dochodami ludności, bilansem płatniczym państwa oraz produktem krajowym brutto.

GT właściwie zarządzana na poziomie miejscowości turystycznej, gminy, powiatu lub regionu może stanowić, podobnie jak w skali kraju istotny czynnik stymulujący rozwój gospodarki.

-Turystyka nie jest homogeniczną częścią gosp.narod zgodnie z WTO w szeroki zakres działalności GT wchodzi 10 spośród 17 sektorów gospodarki.

Międzynarodowa klasyfikacja turystyczna(SICTA)wyróżnia nast. elementy składowe związane z turystyką:

• budownictwo,

• handel hurtowy i detaliczny,

• hotele i restauracje,

• transport –gospodarka magazynowa i łączność,

• pośrednictwo finansowe,

• obsługa nieruchomości, wynajem i inną działalność związaną z prowadzeniem interesów* administracją publiczną

• edukacją

• pozostałą działalnością usługową i komunalną, socjalną i indywidualną

• Organizacje i instytucje naukowe

SYNTETYCZNYM SPOSOBEM na wskazanie miejsca turystyki w gospodarce jest wykorzystanie do tego celu instytucjonalnej klasyfikacji gospodarki,która umożliwia także zobrazowanie wewn.s truktury tego sektora

SEKCJE ,KTÓRE WYODRĘBNIAJĄ ELEMENT.RYNKU TURYST.

1.Sekcja H -hotele i restauracje

2.Sekcja J- tranposrt ,gospodarka magazynowa i łączność

TURYSTYKA A ZATRUDNIENIE

*udział zatrudnienia przez turystykę jest w globalnym zatrudnieniu w kraju wskaźnikiem,który charakteryzuje znaczenie turystyki w gosp.

*badanie wielkości zatrudnienia w turyst.prowadzi Światowa Rada Turystyki i Podróży w Brukseli.To światowa koalicja dyrektorów przedsiębiorstw z różnych branż związanych z turyst.i podróż.

*ważne jest rozróżnienie między zatrudnieniem tworzonym bezpośrednio i pośrednio.Wydatki turyst.tworzą bezpośr.i pośr.miejsce pracy w wielu gałęziach gospodarki.

Bezpośrednie zatrudnienie dotyczy usług konsumowanych bezpośrednio przez turystów.Zatrudnienie pośrednie dotyczy usług uprzednich i inwestycji

*Największe zatrudnienie w turystyce zapewniają hotelarstwo w gastronomii,średnio w OCED 1/3 zajmuje zatrudnienia w turystyce.Kolejne miejsce zajmuje transport 15 %,w biurach 3-5%

FUNKCJA RYNKOWA KONSUMPCJI TURYSTYCZNEJ

- polega na powodowaniu zapotrzebowania na określone dobra i usługi, co wpływa na rozwój podaży i ogólnie na rozwój gospodarczy. Taką rolę odgrywa również konsumpcja dóbr i usług turystycznych.

Wielkość i struktura konsumpcji w gospodarstwach domowych należących do różnych grup społeczno-ekonomicznych odpowiadają ukształtowanym przyzwyczajeniom i upodobaniom.

Wzorce te mogą się zmieniać pod wpływem różnych czynników. Turystyka jest jednym z 2 czynników, który zmienia wielkość i strukturę konsumpcji wielu gospodarstw domowych.

Turystyka stanowi element składowy konsumpcji jako jedna z form spędzania czasu wolnego od pracy i w ten sposób występuje w konsumpcji indywidualnej i zbiorowej.

Znaczenie turystyki w konsumpcji wzrasta w miarę zwiększania się ilości czasu wolnego od pracy.

MIERNIKI KONSUMPCJI TURYSTYCZNEJ

Konsumpcja dóbr i usług turystycznych oznacza:

- udział ludzi w turystyce oraz określone spożycie dóbr i usług

- wartość dóbr i usług użytych w celu bezpośredniego zaspokojenia potrzeb uczestników turystyki tj. osób uznawanych za odwiedzających

Mierniki stosowane do mierzenia konsumpcji turystycznej:

- wskaźnik turystycznej aktywności ludzi (m ilościowe)

- wielkość wydatków turystycznych (m wartościowy)

- mierniki uzupełniające i liczba osób korzystających z noclegów

Turystyka a wielkość i struktura konsumpcji

Miejsce potrzeb turystycznych w hierarchii potrzeb w gospodarstwie domowym oraz wielkość konsumpcji turystycznej zależą od:

- rozporządzalnego dochodu (bieżące pieniądze i niepieniężne dochody tego gospodarstwa pomniejszone o podatki. Jest przeznaczony na wydatki konsumpcyjne, na pozostałe wydatki oraz na przyrost oszczędności)

-płatnego czasu wolnego od pracy

-czynników demograficznych (społeczno-zawodowe, wykształcenie, mniejsze zamieszkanie)

MIERNIKI PODAŻY TURYSTYCZNEJ

Podaż turystyczna może być badana na różnych szczeblach: - lokalnym, - regionalnym, - krajowym, - międzynarodowym,

Podaż turystyczna obejmuje jednak zawsze te same elementy strukturalne, tj. walory turystyczne oraz komplementarne dobra i usługi turystyczne

Tab. Mierniki podaży turystycznej

Miernik podaży turystycznej	Przykładowe elementy miernika
Walory turystyczne obszaru	1) liczba walorów przyrodniczych jezior, rzek, wulkanów, parków i ogrodów, źródeł cieplicowych i mineralnych) 2) powierzchnia przyrodniczych obszarów chronionych, rezerwatów przyrody, lasów 3) liczba walorów czy też wartości kulturowych, takich jak: . zabytki . obiekty architektury historycznej, sakralnej i współczesnej . muzea, galerie . targi i jarmarki . wystawy, festiwale . inne imprezy kulturalne itp.
Baza noclegowa	. liczba obiektów noclegowych (hoteli, moteli, pensjonatów, schronisk, domów wycieczkowych itp.) . liczba miejsc w obiektach noclegowych
Mierniki dotyczące transportu	1) sieć transportowa: . koleje - parowe, tradycyjne i nowoczesne koleje ekspresowe . komunikacja autobusowa . porty i linie lotnicze . żegluga i przystanie rzeczne 2) liczba i rodzaje środków transportu: . autokary . statki i promy żeglugi morskiej i przybrzeżnej . żaglowce, jachty i gondole . balony, szybowce i lotnie przejażdżki konne, wielbłądem i górskie kolejki linowe itp. 3) częstotliwość połączeń

	4) długość i jakość dróg (drogi o twardej nawierzchni - w tym autostrady, koleje, kanały)
Baza gastronomiczna	. liczba obiektów gastronomicznych (restauracji, pizzerii, kawiarni, barów itp.) . liczba miejsc w obiektach gastronomicznych
Baza uzupełniająca	. liczba obiektów towarzyszących (pływalni, pól golfowych, lodowisk, wypożyczalni sprzętu turystycznego, sklepów z pamiątkami, kompleksów rekreacyjno-handlowych, bazarów i targowisk itp.)

Baza noclegowa - powszechnie przyjęty umowny miernikiem wielkości podaży turystycznej (wielkość i jej struktura, z podziałem na rodzaje i kategorie obiektów noclegowych turystyki). Można zatem stwierdzić, że im większa jest baza noclegowa miejscowości czy regionu recepcyjnego, tym większa jest ich podaż turystyczna:

Walory turystyczne uwzględnia się tu takie wskaźniki, jak: udział terenów mających walory naturalne w ogólnej powierzchni danego obszaru, liczba zabytków, liczba muzeów, liczba i powierzchnia obszarów prawnie chronionych (np. parków narodowych, rezerwatów przyrody), liczba i powierzchnia wód powierzchniowych (np. morze, jeziora, rzeki) czy też długość szlaków turystycznych (pieszych, rowerowych, drogowych, wodnych, konnych).

Mierniki dotyczące transportu, przede wszystkim obejmujące sieć transportową, jej gęstość (np. długość dróg różnych rodzajów, liczba dworców, portów, przystanków) i powiązanie z głównymi regionami recepcyjnymi. Niezwykle ważna jest częstotliwość połączeń tych regionów z głównymi regionami wysyłającymi.

Do głównych cech podaży turystycznej należy zaliczyć:

1) część elementów podaży turystycznej ma charakter paraturystyczny, co znaczy, że ich istnienie nie jest związane wyłącznie z obsługą turystyki; w ujęciu wartościowym stanowią one duży udział, co ma znaczny wpływ na elastyczność cenową podaży;

2) w skład produktu turystycznego wchodzą urządzenia związane z infrastrukturą ogólną państwa (głównie transport), co powoduje, że struktura i funkcjonowanie podaży są w dużym stopniu, zwłaszcza w długim czasie, uzależnione od sytuacji gospodarczej państwa;

3) komponenty produktu turystycznego są komplementarne, co powoduje, że podaż turystyczna ma charakter łączny; produkcja jednego komponentu powoduje automatycznie podaż innego lub innych;

4) wiele urządzeń komplementarnych, istniejących w celu świadczenia usług podstawowych, ma charakter inwestycji kapitałochłonnych, np. baza noclegowa łub gastronomiczna;

5) podaż turystyczna cechuje się dużym udziałem kosztów stałych i stosunkowo niskimi kosztami zmiennymi, zatem sprzedaż usług dodatkowych (krańcowych) może nastąpić przy stosunkowo niewielkich kosztach zmiennych lub ich braku;

6) podaż turystyczna jest sztywna w układzie przestrzennym; wynika to z faktu, że o jej lokalizacji decyduje występowanie walorów turystycznych; sztywny charakter podaży wyraża się również tym, że turysta zawsze musi udać się do miejsc ich występowania, a tylko niektóre elementy produktu turystycznego turysta może nabyć i korzystać z nich w miejscu stałego zamieszkania przed podróżą;

7) miejsca występowania podaży turystycznej mają na ogół niskie walory z punktu widzenia produkcji materialnej;

8) wielkość podaży turystycznej jest uzależniona od chłonności miejsc występowania walorów turystycznych;

Liczba obiektów gastronomicznych (bary, kawiarnie, restauracje, pizzerie, puby, stołówki),

Baza uzupełniająca (pływalnie, kąpieliska, ośrodki jeździeckie, boiska sportowe, kręgielnie, pola golfowe, korty tenisowe, pomosty wędkarskie, wypożyczalnie sprzętu pływającego, rowerów, urządzeń wędkarskich), a także

Elementy infrastruktury usługowej (sklepy, apteki, stacje paliw, przychodnie i ośrodki zdrowia).

Syntetycznym miernikiem podaży turystycznej fest atrakcyjność turystyczna definiowana jako - suma subiektywnych i obiektywnych ocen poszczególnych elementów podaży tprystycznej,; mieszczących się w granicach wyznaczonych przez określony poziorri cen i dochodów;

Atrakcyjność turystyczna jest wypadkową omówionych już elementów podaży turystycznej, tj.:

• walorów turystycznych,

• elementów zagospodarowania turystycznego (bazy noclegowej, bazy gastronomicznej, bazy uzupełniającej),

• dostępności komunikacyjnej,

• stanu środowiska naturalnego,

• rezultatów działań z zakresu jego ochrony.

Za pośrednictwem odpowiednich metod oraz układu mierników cząstkowych można dokonać ogólnej oceny stanu tego miernika, który umożliwia dokonywanie porównań w ujęciu czasowym i przestrzennym (pomiędzy obszarami turystycznymi).

9) z charakteru popytu, a także walorów przyrodniczych wynika sezonowe wykorzystanie podaży, co rodzi negatywne skutki w postaci: okresowego obciążenia obszaru recepcji turystycznej ruchem turystycznym, co może być przyczyną powstania zagrożenia ekologicznego; konieczności gromadzenia rezerw w niektórych rodzajach działalności gospodarczej, co podwyższa koszty tej działalności; mniejszej efektywności ekonomicznej podmiotów podaży turystycznej, wynikającej ze zwiększonego ryzyka działalności gospodarczej i większego uzależnienia od wpływu czynników ekonomicznych i pozaekonomicznych; małej możliwości wykorzystania obiektów turystycznych poza sezonem; konieczności elastycznego dostosowywania wielkości i struktury zatrudnienia w sezonie i poza nim; większego niebezpieczeństwa obniżenia się jakości świadczonych usług;

10) prawidłowości dotyczące kształtowania się głównych strumieni ruchu, szczególnie zagranicznego powodują, że podaż turystyczna jest importochłonna;

11) istnienie i funkcjonowanie podaży turystycznej uzależnione jest od działalności praktycznie wszystkich sektorów gospodarki;

12) podaż turystyczna jest cenowo nieelastyczna, co wynika z jej cech, takich jak duży udział kosztów stałych, sezonowe wykorzystanie, kapitałochłonność, sztywność w układzie przestrzennym, podaż turystyczna w krótkim okresie jako wielkość względnie stała;

13) w długim okresie zmiana podaży turystycznej zależy od możliwości inwestowania na danym terenie, jednak ryzyko inwestycyjne w danej gospodarce turystycznej jest znacznie większe niż w innych dziedzinach działalności, co wynika m.in. z wysoce niestabilnego popytu turystycznego, miejsca turystyki w hierarchii potrzeb społecznych należących do potrzeb wyższego rzędu, a także wahań sezonowych.

CENY W TURYSTYCE

FUNKCJE CEN:

- agregacyjna

- informacyjna

• wywierają wpływ na strukturę globalnego popytu i globalnej podaży turystycznej

Najatrakcyjniejszym krajem dla turystów zagramcznych ze względu na taniość usług jest kraj znajdujący się w ostrej inflacji

CENY A RENTA TURYSTYCZNA

Renta jest to kategoria ekonomiczna stosowana dla określenia dochodów ze względu na określoną korzystną sytuację.

- Renta producenta (oznacza dochód, jaki od czynników produkcji może otrzymać producent znajdujący się w sytuacji korzystniejszej od innych producentów).

- Renta konsumenta (występuje, gdy konsument przeznaczył określoną kwotę pieniędzy na zakup określonych dóbr i usług, a okazało się jednak że w konkretnych warunkach wydał mniej, dzięki czemu może nawet zwiększyć zakupy).

Adaptacji tych pojęć do turystyki dokonał włoski ekonomista M. Troisi. Wyróżnił on rentę konsumenta-turysty i grupę rent typu renty producenta.

W turystyce dość często mamy do czynienia z cenami wyobrażanymi sobie przez potencjalnych turystów, które to ceny byliby skłonni zapłacić za określone dobra i usługi w odwiedzanej miejscowości. Niekiedy jednak turysta faktycznie płaci za żądane dobra i usługi ceny niższe niż byłby gotów zapłacić i do czego był przygotowany. Korzysta więc z tzw. renty konsumenta.

Renta konsumenta daje możliwość pełniejszego zaspokojenia potrzeb, przedłużania pobytu, dokonania większych zakupów itp.

Wartość dóbr turystycznych (walorów turystycznych np. klimat, natura - nie mających ceny czy też nie będących przedmiotem wymiany) wyraża się często w cenach rynkowych innych dóbr i usług poszukiwanych przez turystów oraz oferowanych w miejscowości, w której turysta przebywa.

Typowym przykładem są ceny za usługi hotelowe (oraz artykułów typu: widokówki, upominki, modna artykuły konfekcyjne) w renomowanych miejscowościach turystycznych i ceny w innych miejscowościach.

Dla uzyskania renty turystycznej niezbędny jest czynnik psychologiczny.

W turystyce często występuje renta turystyczna biorąca się z położenia, z korzystniejszej lokalizacji w terenie.

Sama nazwa miejscowości też może z nadwyżką zrekompensować standard obiektu.

Formy nadwyżki, której źródłem jest napływ turystów nazywa się rentą turystyczną różniczkową lub rentą względną.

Konkurencja obniża wysokość dochodu uzyskiwanego z tytułu renty turystycznej. Rozwój środków transportu, zwiększenie się liczby samochodów osobowych , lepsza dostępność komunikacyjna obniżają rentę z tytułu odległości.

Rozwój nowych miejscowości i regionów turystycznych, czy też substytucja między turystyką krajową i zagraniczną, obniżają rentę z tytułu renomy miejscowości.

Niektóre miejscowości - z racji szczególnych walorów artystycznych, religijnych lub leczniczych - korzystają z renty monopolowej lub quasi-monopolowej. To samo dotyczy renty z tytułu sklepów bądź warsztatów rzemieślniczych, albo też specyficznej czy wyjątkowej kuchni (sztuka gastronomiczna).

USTALANIE CEN

Metody ustalania cen:

- kosztowa,

- popytowa,

- konkurencyjna.

Na ogół naturalną podstawę ustalania cen stanowią koszty. Powszechnie stosuje się metody kosztowe uwzględniające doliczenie marży ustalonej kwotowo lub procentowo.

W praktyce jednak tak ustalone ceny są korygowane czynnikami, które wynikają z różnych rent turystycznych, sezonowości, konkurencji oraz innych czynników. Z tego powodu ceny nie są prostą funkcją kosztów.

W miejscu stałego zamieszkania turystów-nabywców kształtuje się opinia o zwyczajowym poziomie cen w określonych miejscowościach, obiektach czy też krajach.

Ustalenie ceny poniżej zwyczajowo oczekiwanego poziomu może zrodzić wrażenie nierzetelności firmy lub podejrzenie o ukrytych wadach.

Nieproporcjonalnie niska cena w stosunku do „zwyczajowej" w odniesieniu do konkretnej miejscowości, okresu, standardu obiektu czy kraju nie budzi podejrzeń u nabywców, gdy jest ogłaszana jako „ cena promocyjna ".

Obecny stan jakości usług w turystyce z jednej strony w dużym stopniu cechuje przypadkowość z drugiej zaś strony wzrasta świadomość podejmowania działań określających czynności i wymagania, które spełniałyby oczekiwania klientów.

A zatem wzrasta potrzeba wprowadzenia systemu zarządzania jakością usług w turystyce. Skuteczne i konsekwentne zastosowanie zarządzania jakością w usługach turystycznych stwarza, bowiem istotne możliwości do:

- poprawy świadczonych usług oraz zadowolenia klienta

- poprawy produktywności, wydajności oraz obniżeniu kosztów

- zwiększenia konkurencyjności na rynku usług.

Podstawowe koncepcje, o których powinni pamiętać przedstawiciele firm i rynków turystycznych, aby z powodzeniem i skutecznie przekazywać ideę jakości¹:

1. przekazanie idei jakości musi być wyczerpujące i uczciwe, tak aby potencjalny turysta mógł przygotować się do wszelkich możliwych wydarzeń oraz podjąć stosowne decyzje (należy podkreślić konieczność przekazywania nawet infor­macji o charakterze negatywnym),

2. treść, język i forma przekazu powinny uwzględniać sposób postrzegania jakości przez poszczególne segmenty rynku, a oczekiwani&te powinny być przekazane wszystkim dostawcom i pracownikom zatrudnionym w branży. Jeżeli materiały promocyjne nie zostaną dostosowane do sposobu postrzegania ich jakości przez klientów, nigdy nie kupią oni oferowanego produktu czy usługi,

3. należy unikać złudnego przekonania, że oferowane produkty czy usługi mają unikalny charakter i zdecydowaną przewagę jakościową nad ofertami konkurencji, a kupujący nie zdołają się im oprzeć. Oczekiwania turystów mogą zupełnie nie pokrywać się ze sposobem postrzegania jakości reprezentowanym przez usługodawców przygotowujących materiały reklamowe. Co więcej, w przypadku gdy jakość produktów i usług na kilku rynkach jest jednakowa lub porównywalna, nie należy lekceważyć wysiłku sprzedających, którzy z entuzjazmem informują o tym klientów,

4. jakości należy uczyć i umiejętnie przekazywać zarówno własnym pracownikom, jak i klientom zewnętrznym.

Na szczeblu przedsiębiorstw turystycznych najważniejszym zadaniem jest prze­kazywanie informacji o czynnikach wewnętrznych i zewnętrznych stanowiących o jakości czterem podstawowym grupom: konsumentom, partnerom handlowym, personelowi firmy i zarządowi miejskiemu.

Zasadniczą potrzebą firm turystycznych jest zrozumienie nowej filozofii jakości, wprowadzenie systemu szkoleń pracowników oraz umiejętność praktycznego stosowania metod i technik poprawy jakości.

Skuteczne przekazywanie idei jakości wiąże się z zarządzaniem oczekiwaniami. Najpierw trzeba zadbać o faktyczną jakość produktu, a dopiero kolejnym krokiem może być próba przyciągnięcia klientów poprzez składanie im obietnic. Przedsiębiorstwa turystyczne często chcą uzyskać przewagę nad konkurencją drogą podwyższania ich oczekiwań. Składane przy tym obietnice i deklaracje bywają zwodnicze.

POPYT TURYSTYCZNY*

POTRZEBY

Opierając się na powszechnie przyjętych klasyfikacjach potrzeb, należy stwierdzić, że generalnie turystyka wiąże się z zaspokajaniem potrzeb wyższego rzędu.

Jednak niektóre rodzaje turystyki mogą pojawiać się na niższych szczeblach hierarchii potrzeb człowieka:

• potrzeby biologiczne - niezbędne do utrzymania organizmu, przeżycia (turystyka zdrowotna, uzdrowiskowa),

• potrzeby społeczne - potrzeba akceptacji poczynań ludzkich, wspólne działania (rodzaje turystyki związane z rozwijaniem kontaktów międzyludzkich),

• potrzeby kulturalne - związane z zależnością człowieka od wytworów kultury materialnej i duchowej (turystyka poznawcza, kulturalna, krajoznawcza),

• potrzeby wyższego rzędu, tzw. instrumentalne - związane z realizacją własnej osobowości (turystyka wypoczynkowa, luksusowa).

RODZAJE POPYTU TURYSTYCZNEGO

- Popyt potencjalny nie występuje na rynku, gdyż nie ma pokrycia w realnej sile nabywczej konsumentów. Jednak potencjalni nabywcy dóbr i usług turystycznych powinni być przedmiotem badań, których rezultatem będzie wybór środków konkurencji.

- Popyt efektywny z kolei występuje na rynku, gdyż znajduje swoje pokrycie w dochodach. Istotnym problemem jest więc ustalenie takiego poziomu dochodu, przy którym wystąpi popyt turystyczny.

Efektywny Popyt turystyczny można również podzielić na efektywny, zrealizowany i niezaspokojony.

Popyt zrealizowany określony jest sumą wartości kupionych przez turystów i jest równy popytowi efektywnemu tylko w przypadku zrównoważenia rynku turystycznego. W pozostałych przypadkach występuje popyt niezaspokojony, jako różnica między efektywnym a zrealizowanym.

" Opracowano napodst.: A. Panasiuk „Ekonomika turystyki", PWN, Warszawa 2006

- W zależności od motywacji można wyróżnić popyt funkcjonalny niefunkcjonalny. Popyt funkcjonalny zależy od cech jakościowych produktu i jest funkcjąjego wartości użytkowej. Natomiast popyt niefunkcjonalny wynika z oddziaływania efektów zewnętrznych na ocenę użyteczności produktu, przy czym ocena ta może ulegać zmianie w zależności od zachowania się innych konsumentów.

POPYT TURYSTYCZNY A FUNDUSZ KONSUMPCJI

Turystyka pojawia się w ramach funduszu konsumpcji swobodnej, dlatego też:

1. poziom dochodów danej społeczności musi być na tyle duży, aby w ogóle doszło do powstania funduszu konsumpcji swobodnej,

2. czynniki determinujące popyt turystyczny muszą mieć na tyle dużą siłę oddziaływania, aby w ramach funduszu konsumpcji swobodnej doszło do konsumpcji turystycznej,

3. konsumpcja turystyczna wystąpi dopiero po przekroczeniu określonego progu dochodów.

Znajomość dochodowego progu konsumpcji turystycznej, w odniesieniu do konkretnego rynku (kraju, regionu) jest niezwykle ważna z punktu widzenia działalności gospodarczej ■

CECHY POPYTU TURYSTYCZNEGO

- Elastyczność dochodowa popytu turystycznego - Stopień elastyczności dochodowej popytu na dobra i usługi turystyczne zależy od rodzaju turystyki. Ta sama wycieczka może być traktowana przez jednych turystów jako dobro podstawowe, a przez innych jako luksusowe. Reakcja popytu na produkt turystyczny o charakterze luksusowym cechuje się niską elastycznością dochodową. Popyt turystyczny jest dochodowo nieelastyczny również w sytuacji, gdy dochody są tak małe, że fundusz konsumpcji swobodnej jest minimalny lub nie istnieje, a czas wolny przeznaczany jest na dodatkową pracę. Przeprowadzone badania (min. we Francji) dowiodły, że elastyczność dochodowa popytu turystycznego jest znacznie większa od elastyczności na inne dobra konsumpcyjne. Elastyczność dochodowa popytu jest większa w przypadku turystyki zagranicznej niż krajowej. Oznacza to, że turystyka wyjazdowa mocniej reaguje np. na spadek koniunktury gospodarczej.

- Elastyczność cenowa popytu turystycznego -Generalnie, gdy cena rośnie, popyt na dany produkt turystyczny spada, a jeśli cena spada, to popyt na ten produkt rośnie. Takie stwierdzenie ma charakter ogólny i w wielu przypadkach, w odniesieniu do konkretnych strumieni ruchu, byłoby zbyt dużym uproszczeniem. Wynika to przede wszystkim z tego, że:

- podróżowanie nie zawsze jest konsekwencją wyłącznie decyzji konsumenta usług (np. podróże służbowe); popyt ten inaczej reaguje na cenę w porównaniu z popytem podróżujących dla własnej przyjemności;

- popyt osób uprawiających turystykę dla przyjemności kształtują w dużym stopniu czynniki społeczne i psychiczne, co powoduje nietypowe reagowanie na ceny;

- popyt turystyczny inaczej reaguje na produkt typowy, a inaczej na niepowtarzalny; elastyczność popytu wobec cen usług standardowych jest wysoka - w przeciwieństwie do usług luksusowych, o znacznie wyższej cenie.

W przypadku grup społecznych o relatywnie niskich dochodach niewielki wzrost lub spadek cen spowoduje natychmiastowe i silne ich reakcje. Dotyczy to grup, które nieznacznie przekroczyły próg dochodowy, umożliwiający włączenie się do konsumpcji turystycznej, bądź włączyły się do konsumpcji nie osiągając go.

Z prowadzonych badań i obserwacji rynku wynika, że duża elastycznością cenowa charakteryzują się na ogół podróże wypoczynkowe, podczas gdy współczynnik ten jest niski w odniesieniu do podróży poznawczych czy specjalistycznych, a zwłaszcza podróży w interesach oraz w celu podtrzymania więzi etnicznych lub przyjacielskich.

Ogólnie natomiast można stwierdzić, że w stosunku do większości dóbr i usług turystycznych ma miejsce bardziej niż proporcjonalny wzrost popytu w stosunku do spadku ceny, w razie zaś jej wzrostu - spadek popytu jest relatywnie mniejszy.

-Restytucyjność - Niezwykle ważną cechą popytu turystycznego jest jego restytucja (odnawialność). Na rynkach o wykształconym popycie turystycznym pobudzona potrzeba podróżowania jest na tyle silna, że zmiana uwarunkowań ekonomicznych konsumenta dopiero w dalszej kolejności prowadzi do rezygnacji z uprawiania turystyki. Wyrazem tego jest np. reakcja popytu na zmniejszenie się dochodów. Restytucyjny charakter popytu turystycznego wyraża się poprzez:

• ponowny zakup produktu turystycznego tego samego rodzaju, w stosunku do skonsumowanego już poprzednio,

• zakup produktu turystycznego o wyższej jakości, nowocześniejszego lub od powiadającego panującej modzie, co jest na ogół skutkiem wzrostu dochodów.

- Mobilność - Kolejną cechą popytu turystycznego jest jego mobilność, co oznacza, że zawsze przemieszcza się do miejsc występowania podaży, a więc podstawowa część konsumpcji turystycznej występuje w oddaleniu przestrzennym od miejsca stałego zamieszkania. Natomiast samego aktu kupna można dokonać już w miejscu stałego zamieszkania. Ważny jest jednak fakt, że decyzja o wyjeździe i związanej z nim konsumpcji turystycznej podejmowana jest przez konsumenta w znacznym oddaleniu od miejsca, którego dotyczy, i często z dużym wyprzedzeniem czasowym. W rezultacie w momencie podjęcia decyzji konsument ponosi znaczne ryzyko na skutek niepewności następstw decyzji o kupnie oraz jej ewentualnych negatywnych konsekwencji. Dopiero w miejscu występowania podaży konsument może skonfrontować swoje oczekiwania z jakością świadczonych mu usług turystycznych i atrakcyjnością walorów turystycznych.

- Sezonowość - Popyt turystyczny cechują w dużej mierze wahania okresowe, których szczególną odmianą są wahania sezonowe (ze względu na roczny cykl wahań). Sezonowość wyrażana jest nierównomiernościa w czasie i przestrzeni wielkości popytu turystycznego i liczby świadczonych usług turystycznych. R.W. Butler definiuje sezonowość w turystyce jako czasową nierównowagę, która może być wyrażana cyklicznymi zmianami takich wielkości, jak liczba odwiedzających, wydatki odwiedzających, natężenie ruchu drogowego (również natężenie ruchu w odniesieniu do innych gałęzi transportu), zatrudnienie, a także opłaty pobierane za korzystanie z różnego rodzaju atrakcji turystycznych.

Carakterystycznymi cechami wahań sezonowych są:

• roczny cykl wahań, w ramach którego wyróżnia się podokresy tygodniowe, miesięczne, kwartalne, półroczne,

• systematyczne powtarzanie się w każdym roku,

• określona regularność.

Formy łagodzenia negatywnych skutków sezonowości popytu polegają przede wszystkim na działaniach mających na celu wydłużenie sezonu i aktywizację turystyczną ludności poza nim.

1. Powszechnie stosowanym sposobem jest przedsezonowe i posezonowe

obniżanie cen. Obserwuje się wówczas charakterystyczny dla turystyki paradoks obniżania ceny w warunkach wzrostu jednostkowego kosztu usługi, powodowanego zwiększaniem się jednostkowych kosztów stałych. Zjawisko pozasezonowych cen występuje przede wszystkim na rynkach o rozwiniętej podaży i jest też instrumentem narastającej konkurencji. Pozasezonowe obniżki cen mają zatem istotne znaczenie dla popytu, ponieważ obniżają średni poziom progu dochodowego i umożliwiają włączenie się. do. ruchu grup o relatywnie niższej stopie życiowej. Wykorzystywane są do aktywizacji turystycznej grup społecznych, które zakończyły działalność zawodową i nie są limitowane barierą czasu wolnego.

2. Przygotowywanie specjalnych ofert dla wybranych grup klientów,

3. Kreowanie nowych form turystyki (turystyka kongresowa, biznesowa, rodzinna, zdrowotna),

4. Polityka marketingowa i informacyjna (zachęcanie do wyjazdów w okresie pozasezonem),

5. Rozwój bazy noclegowej turystyki (budowa obiektów, których wykorzystanie jest niezależne od pogody),

6. Rozwój bazy towarzyszącej (rekreacyjnej, sportowej, kulturalnej),

7. Elastyczna polityka zatrudnienia,

8. Pozaturystyczne wykorzystanie obiektów i pracowników poza sezonem.

PRODUKT TURYSTYCZNY

Produkt turystyczny jest zbiorem dóbr i usług, z których turyści korzystają, i które są dla nich szczególnym przedmiotem zainteresowania.

Ze względu na znaczącą trudność rozdzielenia dóbr i usług turystycznych od tych, które nimi nie są, celowe jest dokonanie ich rozróżnienia na:

• dobra i usługi, dla których czynnikiem popytotwórczym jest wyłącznie turystyka (przejazdy, noclegi, usługi przewodnickie),

• dobra i usługi, których zakup występuje w związku z uprawianiem turystyki, ale które są pewną substytucją konsumpcji w innych okresach i w innym miejscu (odzież, gastronomia),

• dobra i usługi, które zaspokajają te same potrzeby występujące zarówno u turystów, jak i osób niebędących turystami (usługi łączności, bankowe, ubezpieczeniowe, ochrony zdrowia).

Z punktu widzenia potencjalnego turysty rozważającego możliwość podróży przez produkt turystyczny można rozumieć dostępny na rynku pakiet materialnych i niematerialnych składników umożliwiających realizację celu wyjazdu turystycznego.

I. V.T.C. Middleton wyróżnia pięć głównych składników produktu turystycznego. Są nimi:

1) atrakcje i środowisko miejsca docelowego,

2) 2) infrastruktura i usługi miejsca docelowego,

3) 3) dostępność miejsca docelowego,

4) wizerunek miejsca docelowego, 4) cena.

PRODUKT TURYSTYCZNY

Ze względu na znaczącą trudność rozdzielenia dóbr i usług turystycznych celowe jest dokonanie klasyfikacji wskazującej na przedmioty wymiany na rynku turystycznych. Należą do nich:

• dobra i usługi, dla których czynnikiem popytotwórczym jest wyłącznie turystyka (przejazdy, noclegi, usługi przewodnickie),

• dobrą i usługi, których zakup występuje w związku z uprawianiem turystyki, ale które stanowią pewną substytucję konsumpcji (odzież, gastronomia),

• dobra i usługi, które zaspokajają te same potrzeby występujące zarówno u turystów, jak i osób nie będących turystami (usługi łączności, bankowe, ubezpieczeniowe, ochrony zdrowia), są to tzw. usługi paraturystyczne.

Produkt turystyczny tworzą zatem:

a) dobra i urządzenia turystyczne:

• podstawowe - naturalne i kulturowe (antropogeniczne) walory turystyczne,

• komplementarne - dobra materialne, umożliwiające świadczenie usług turystom, (transport, baza noclegowa i gastronomiczna), jest to inaczej formułując infrastruktura turystyczna,

b) usługi turystyczne:

• podstawowe - umożliwiające dojazd, pobyt i powrót z miejsca czasowego pobytu (świadczone są przez komplementarne dobra i urządzenia turystyczne),

• komplementarne - świadczone w powiązaniu z walorami turystycznymi (pilotaż, przewodnictwo, usługi rekreacyjne, wypożyczanie sprzętu).

Za jedną z najistotniejszych cech produktu turystycznego uznać należy jego komplementamość. Polega ona na tym,: źe potrzeby w zakresie turystyki są zaspokajarie za pomocą wiązki dohr i usług turystycznychi.

W tym zakresie istnieje możliwość komplementamości pomiędzy poszczególnymi grupami rodzajowymi świadczeń turystycznych (usługa organizacji turystyki łączy w sobie wiele usług cząstkowych, sprzedawanych za jednolitą zryczałtowaną cenę) oraz komplementamości pomiędzy turystyką a innymi sektorami gospodarki narodowej.

Do pozostałych szczególnych ć ech produktu turysty c zne go zaliczyć należy ponadto:

• sztywność w układzie przestrzennym, oznaczającą konieczność przemieszczania się turysty do miejsca jego konsumpcji,

• elastyczność strukturalną, dostosowywanie się do indywidualnych potrzeb turysty, który konsumuje produkt, w zależność' od miejsca, czasu oraz formy turystyki,

• różnorodność zarówno ze względu na producenta, jak i konsumenta (turysty),

• nabywanie, polegające na wyobrażeniu nie tyle samego produktu, co o miejscu jego konsumpcji,

• nietrwałość, czyli konsumpcję w określonym miejscu i czasie,

• powiązanie z ogólną infrastrukturą państwa,

• sezonowość wykorzystania.

KRYTERIA OCENY JAKOŚCI USŁUG TURYSTYCZNYCH

Światowa Organizacja Turystyki (WTO-OMT) definiuje jakość usług w turystyce: ⁱ

Jakość to spełnienie za ustaloną i przyjętą cenę wszystkich zgodnych z prawem żądań i oczekiwań klienta, przy jednoczesnym przestrzeganiu wymagań jakościowych w odniesieniu do bezpieczeństwa, higieny i dostępności usług turystycznych oraz harmonii środowiska ludzkiego i przyrodniczego

Ocena jakości wia.że się z porównaniami. W przypadku oceny zgodności zaoierowancgo produktu z oczekiwaniami, porównanie dotyczy cech tego produktu i cech wzorca czy ideaiu.

Najczęściej odnoszą się one do: standardu wyposażenia, rodzaju świadczonych usług, uprzejmości, atmosfery, estetyki, dyspozycyjności, poczucia bezpieczeństwa, łączności (drogi, parkingi, komunikacja wewnętrzna i międzymiastowa, telefon, Internet itp.), zagospodarowania czasu wolnego, informacji, rekreacji, relacji ceny do poziomu usług itp.

Wybierając hotel, biuro podróży, czy przewoźnika (np. linie lotnicze klienci oceniają kompetencje (także liczbę) zatrudnionych pracowników, wygląd i wyposażenie pomieszczeń, jakość sprzętu, estetykę całego otoczenia, czas trwania obsługi itp.

Szczególnym rodzajem dowodów są przyjęte wzorce zachowań personelu przedsiębiorstwa (przyjazność, skromność, spokój, racjonalność, stabilność elastyczność itp.

W przypadku usług turystycznych kryteria oceny jakości powinny być rozpatrywane w zależności od:

- rodzaju (kategorii) obiektu,

- segmentu rynkowego,

- charakteru działalności danej placówki usługowej,

- od kraju i przyjętych w nim powszechnie norm zachowań.

Pojęcie uprzejmości nieco inaczej rozumiane jest (i objawiane) we Włoszech, Japonii czy w Polsce. Inne kryteria estetyki przyjęte są w krajach azjatyckich, a inne w Europie Północnej.

Głośna muzyka będzie raziła w eleganckiej restauracji a może być atrakcyjna w pubie. Wystrój hotelu kongresowego w iaden sposób nie przypomina wnętrz hotelu wczasowego.

Długie oczekiwanie na posiłek w barze sz)^fbkiej obsługi byłoby za_r.. sensu jego istnienia, podczas gdy celebrowanie kolacji w restauracji może ojej uroku.

W przypadku usług turystycznych, przy ocenie ich jakości można kierować się

poniższymi charakterystykami :

r Nuyjiwodnośc iislu[;i - dobrze wykonana usługa za pierwszym razem. Dobrze wykonana usługa to przede wszystkim usługa spełniająca wszystkie uzgodnione z klientem i zawarte w umowie parametry i cechy usługi, dotyczące np. transportu, zakwaterowania, wyżywienia, dodatkowych atrakcji itp. Dotychczasowa praktyka wykazuje, że niestety wiele organizacji świadczących usługi turystyczne nie wywiązuje się z uzgodnień zawartych z klientem.

> Gotowość świadczenia usługi - czas oczekiwania na usługę i wachlarz proponowanych usług. Jest to jeden z podstawowych warunków konkurencyjności danej organizacji na rynku. Klient powinien mieć przedstawioną dostatecznie pojemną i zróżnicowaną ofertę, w tym również i inni względem finansowym, dającą mu możliwość wyboru.

> Komuiiikutywność - zarówno sama oferta jak i wszelkie związane Z nią informacje powinny być przekazane klientowi w formie czytelnej i zrozumiałej dla niego. Jest to sprawa tym istotniejsza, że istnieją bardzo zróżnicowane grupy klientów, których usatysfakcjonowanie wymaga bardzo indywidualnego pudejścia. Praktyka wykazuje, że szczególnie umowy zawierane z klientem są pisane bardzo dla niego niezrozumiałym językiem, co później owocuje nieporozumieniami, często powodującymi ujemne skutki finansowe dla klienta.

> Bezpieczeństwo - fizyczne i dyskrecja, szczególnie istotne w usługach finansowych np. bankowych. Ale i w usługach turystycznych można zaobserwować naruszanie tej zasady. Odnotowano np. przypadki tworzenia przez niektóre towarzystwa turystyczne tzw. „czarnych list", na których znajdowały się nazwiska turystów sprawiających organizatorom wycieczek kłopoty. Najczęściej zresztą były to osoby, które zbyt natarczywie dochodziły swoich praw, zagwarantowanych zawartą umową Listy takie były wymieniane pomiędzy różnymi towarzystwami turystycznymi

> Qsubowuść_a.u5łujsndawcy - szacunek i przyjazne nastawienie do klienta, znajomość procedur postępowania (profesjonalizm) i zrozumienie klienta, dostępność (łatwość kontaktów). Należy w tym miejscu podkreślić, że wdrożenie systemu zarządzania jakością na bazie normy ISO 9001:2000 wprowadza bardzo czytelne i jednoznaczne procedury postępowania z wyraźnym określeniem zakresu odpowiedzialności osób świadczących daną usługę.

> Uciciwc tra.ktowa.nie kłUnte - np. zadośćuczynienie w razie niespełnienia jego wymagań i oczekiwań.

> Wygodą i estetyką..otoczenia - są to elementy, na które klient zwraca coraz większą uwagę. One decydują u pierwszym wrażeniu i stopniu zaufania klienta do usługodawcy.

' Opracowano na podst B Srebro, "Jakość usług turystycznych". W

Tab.

Kryteria ogólne i szczegółowe oceny jakości usługi hotelarskiej

Grupa kryteriów	Zestaw kryteriów szczcgóluwych
Infrastruktura materialna usług	Wyposażenie pokoju Jednostki oferujące usługi na terenie zakładu (gastronomia, usługi) Urządzenia służące rekreacji i wykorzystaniu czasu wolnego Urządzenia gwarantujące łączność klientów z otoczeniem zakładu hotelarskiego
Niezawodność usług	Rzetelność usługodawcy Terminowość oferowania usług Powtarzalność cech usługi (przy każdorazowym ich świadczeniu)
Wrażliwość usługodawców	Szybkość świadczenia usługi Czas i odpowiednia reakcja nu życzenia klientów Skuteczność spełniania życzeń klientów Umiejętność doradzania klientom Djskreeja i umiejętność dochowania tajemnicy przez usługodawcę
Pewność usługi	Fachowość usługodawcy Odpowiedzialność usługodawcy Spolegliwość Bezpieczeństwo klienta Zaufanie do usługodawcy (uczciwość)
Znajomość potrzeb klienta	Umiejętność rozpoznawania potrzeb i oczekiwań klientów Umiejętność łatwego nawiązywania kontaktów przez usługodawcę Zrozumienie potrzeb i problemów klientów

W odniesieniu do produktów turystycznych, usługodawcy powinni stosować się do takich cech jakości, które turysta może rozpoznać i ocenić np.:

=5> spolegliwości, rozumianej jako realizacji takiej usługi jaką oferowano turyście

(zgodnie z harmonogramem i terminem), a wszelkie odchylenia od ustaleń wymagają

akceptacji turysty,

=> profesjonalizmu, którego wyrazem jest uprzejmość, wiarygodność, komunikatywność,

umiejętności i doświadczenie usługodawców,

=> wrażeń i odczuć, związanych ze standardem wyposażenia i urządzeń, estetyką miejsca

(w tym także okolicy) i ubioru personelu,

=> odpowiedzialności, szybkie reagowanie na uchybienia i błędy, kompleksowa obsługa

od zarejestrowania zlecenia poprzez kontrolę jego realizacji do ewentualnej

reklamacji,

=> orientacji na klienta, indywidualne podejście do turysty i jego potrzeb, chęć niesienia

pomocy.

RACHUNEK SATELITARNY TURYSTYKI

-pozwala na identyfikację ekonomiczną aspektów turystyki jako działalności gospodarczej w różnych sekcjach, działach i w grupach działalności. Jego podstawowym celem jest określenie wkładu turystyki w gospodarkę danego kraju, czyli określenie ,jaką część produktu krajowego brutto generuje turystyka oraz jak kształtuje się efektywność procesu

-siła robocza w działalności turyst. Największy pracodawca to transport kolejowy i hotele, znaczący jest także udział restauracji i transportu lądowego

EFEKT MNOŻNIKA TURYSTYCZNEGO

-formuła mnożnika krążenia pieniądza wprowadzonego do sfery obrotu turystycznego mówi o efekcie jaki osiągnie się z każdej złotówki wydanej na zakup towarów i usług w turystyce zanim opuści ona sferę obrotu gospodarczego.

Efekt ten jest określany wzorem : M= 1/1-KSK

M-mnożnik krążenia pieniądza

KSK- krańcowa skłonność ludności do wydania swoich dochodów

EFEKT MNOŻNIKOWY W TURYSTYCE

-jest tym większy im więcej środków pieniężnych płynących z turystyki, zmienia swoich właścicieli ponieważ w ten sposób wywołują one większą produkcję towarów usług w danym regionie lub państwie.

Okazuje się, że przedsiębiorstwa turystyczne słabo akumulują. Pieniądz wydany przez turystę w przedsiębiorstwie turystycznym -> wydatek turysty -> dochód dla hotelarza -> wydatek na pracę - OBIEG PIENIĄDZA

Wydatki na turystykę

Klasyfikacja wydatków turysty według czasu ponoszenia:

- wydatki poprzedzające podróż, niezbędne do jej przygotowania i podjęcia

- wydatki ponoszone w trakcie podróży i pobytu w odwiedzanych miejscowościach

- wydatki związane z podróżą, ponoszone po powrocie do miejsca stałego zamieszkania np. wywołanie filmów

Klasyfikacja wydatków turystycznych zalecanych przez WTO

-Rezerwacje, kultura, sport