Scenariusz lekcji

Budowle obronne Wielkopolski

Temat: Budowle obronne Wielkopolski

Klasa - IV-VI szkoły podstawowej
Czas - 1 godzina lekcyjna

Cele ogólne:

• ukazanie sensu i istoty egzystencji we własnym regionie;

• rozbudzanie szacunku dla przeszłości oraz piękna najbliższej okolicy;

• zapoznanie z wyglądem zamku obronnego i murów miejskich, ukazanie ich roli obronnej;

• zapoznanie z pozostałościami zamków obronnych w Wielkopolsce;

• przedstawienie uczniom fragmentu historii rodzinnego miasta;

• realizacja ścieżki: Edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie.

Cele operacyjne - po zakończonej lekcji uczeń potrafi:

• wymienić i wskazać na ilustracji elementy obronne zamku;

• pokazać na mapie Wielkopolski poznane miejscowości z zachowanymi fragmentami budowli obronnych;

• opisać budowlę obronną (wygląd, dawne przeznaczenie, stan obecny) w najbliższej okolicy;

• wyjaśnić rolę zamków i murów miejskich w przeszłości;

• opowiedzieć legendę związaną z daną budowlą obronną;

• operować poprawnie pojęciem regionu wielkopolskiego;

• umiejętnie korzystać z różnych źródeł wiedzy;

• sformułować własną wypowiedź na podstawie kilku materiałów informacyjnych;

• efektywnie współpracować w zespole;

• wskazać w Kaliszu fragmenty murów obronnych, opowiedzieć ich historię i legendę o Baszcie Dorotce.

Pojęcia:

• budowla obronna i wszystkie pojęcia z nią związane np. fosa, most zwodzony, fortyfikacje;

• zabytek;

• legenda;

• region, historia regionalna;

• dziedzictwo kulturowe.

Metoda:

• rozmowa nauczająca pod kierunkiem nauczyciela;

• praca w zespole.

Środki dydaktyczne:

• rycina zamku obronnego;

• mapka Wielkopolski;

• teksty wierszy T. Pniewskiego "Dorotka" i "Miasto rodzinne";

• fotografie i widokówki poszczególnych budowli;

• teksty opisujące poszczególne budowle, przygotowane przez nauczyciela na podstawie podanej literatury.

Literatura:

• Pniewski T., Krajobraz serdeczny, Kalisz 1991;

• Kor-Walczak E., Baśnie i legendy ziemi kaliskiej, Kalisz 1987;

• Dobak-Splitt K., Splitt J.A., Kalisz poprzez wieki, Kalisz 1988;

• Rogiński R., Zamki i twierdze w Polsce, historia i legendy, Warszawa 1990;

• Łęcki W., Na Szlaku Piastowskim, Warszawa 1989.

Uwagi dotyczące realizacji lekcji:

Lekcja przewidziana jest dla uczniów klasy IV lub V szkoły podstawowej. Można ją wkomponować w rozkład materiału po omówieniu sztuki romańskiej. Pomysł zaczerpnięto z serii "Wielkopolska - moja mała ojczyzna" zeszyt dla klasy VI.

Uczniowie otrzymują do dyspozycji teksty i fotografie (widokówki), które będą podstawą ich samodzielnej pracy. Stanowi realizację ścieżki regionalnej.

Zajęcia prowadzone są od ogółu do szczegółu - dzieci zawężają stopniowo pole zainteresowań, aby ostatecznie skupić się na rodzinnej miejscowości. Lekcja nie zakłada poznania wszystkich zabytków o charakterze obronnym regionu Wielkopolski, a jedynie kilku wybranych przez nauczyciela. W zależności od potrzeb, może być modyfikowana i dostosowywana do miejsca zamieszkania.

Struktura i tok lekcji

I. Czynności wprowadzające:

Przywitanie, sprawdzenia listy obecności, zapisanie tematu;

II. Wstęp:

• przypominamy ważniejsze zabytki sztuki romańskie poznane na poprzedniej lekcji;

• wymieniamy charakterystyczne cechy budowli w stylu romańskim;

• zwracamy uwagę uczniów na obronny charakter budowli romańskiej.

Proponujemy dzieciom ćwiczenie:

1. uczniowie otrzymują rycinę zamku obronnego z zadaniem zaznaczenia elementów obronnych, poprawnego ich nazwania;

2. wspólnie sprawdzamy wykonane ćwiczenia, uczniowie głośno odczytują poszczególne elementy obronne zamku;

3. pytamy dzieci, jakie funkcje pełniły poszczególne elementy obronne, chętni uczniowie odpowiadają, nauczyciel komentarzem potwierdza trafność wypowiedzi;

4. na tablicy i zeszytach zapisujemy:
   Zamki strzegły granic państwa, stanowiły zabezpieczenie przepraw i dróg. Były też siedzibami władcy. Wznoszono je w miejscach trudno dostępnych, często na wzgórzach, były więc dobrymi punktami obserwacyjnymi.

III. Rozwinięcie

Przy wykorzystaniu mapy nowego podziału administracyjnego kraju, nauczyciel pyta o region, w jakim znajduje się Kalisz, uzmysławia zgodności historyczne, podkreśla rolę Kalisza na przełomie dziejów (wybiórczo i bardzo krótko). W tym miejscu można pozwolić dzieciom na swobodną wymianę poglądów "za" i "przeciw" nowemu podziałowi administracyjnemu. Bez wzglądu na opinie dzieci, podkreślić należy nieuchronność zmian i konieczność dostosowania się do nowej sytuacji.

Następnie wraz z dziećmi formułujemy pojęcie regionu, które w następującym brzmieniu zapisujemy do zeszytu:

Region - obszar, będący częścią większej całości, który ma swoje historyczne losy, odrębność o charakterze geograficznym (góry, klimat, rzeki itp.), zróżnicowanie gospodarcze, odrębność kulturalną i etniczną.

Nauczyciel zwraca uwagę, że w naszym regionie - Wielkopolsce - niewiele dawnych budowli obronnych zachowało się do naszych czasów. Większość uległa zniszczeniu, część przebudowano na przestrzeni dziejów. Celem lekcji jest ukazanie kilku obiektów.

Prowadzący lekcję proponuje dzieciom zadanie przygotowania opowiadania dotyczącego jednego z zabytków Wielkopolski. W tym celu dzieli klasę na 6 zespołów przy pomocy karteczek, na których napisana jest nazwa obiektu do opracowania. Każdy z zespołów otrzymuje przygotowane przez nauczyciela materiały dotyczące jednego z wybranych zabytków Wielkopolski:

1. wieża w Kruszwicy, zwana Mysią Wieżą;

2. ruiny zamku w Kole;

3. fragmenty miejskiego muru obronnego w Poznaniu;

4. baszta obronna w Szamotułach, zwana basztą Halszki;

5. zamek w Uniejowie;

6. fragmenty murów obronnych w Kaliszu z tzw. basztą "Dorotką".

Prowadzący lekcję informuje, że zadaniem każdego zespołu będzie przygotowanie jak najciekawszej opowieści o danym obiekcie, aby zachęcić resztę dzieci do zwiedzania. Uczniowie powinni uwzględnić:

• krótką historię obiektu;

• położenie geograficzne;

• wygląd zabytku, stan jego zachowania, atrakcje turystyczne bądź muzealne z nim związane;

• o ile to możliwe, także legendę towarzyszącą historii obiektu.

Po wykonaniu zadania, jedna osoba z każdej grupy przedstawia przygotowane wspólnie opowiadanie. Po wysłuchaniu wszystkich relacji, nauczyciel zachęca dzieci do krótkiej dyskusji, który z opisów najbardziej im się podobał, który z przedstawionych zabytków najchętniej by odwiedzili i dlaczego.

Zwracamy uwagę uczniów na wspólne elementy prezentowanych budowli:

• ich szczątkowe pozostałości - odległy czas ich powstania;

• zbliżona architektura - styl romański;

• prawie każdemu obiektowi towarzyszy legenda;

Nauczyciel podkreśla, że są to miejscowości niezbyt oddalone od ich miejsca zamieszkania. Uczniowie otrzymują kserokopie mapek przedstawiających obszar Wielkopolski, na których samodzielnie zaznaczają poznane na lekcji miejscowości, w których zachowały się elementy budowli obronnych.

IV. Zakończenie

Po wykonaniu zadania naprowadzamy uczniów na wniosek, że poznawanie świata najłatwiej zacząć od najbliższej okolicy. Przypominamy powiedzenie: "Cudze chwalicie, swego nie znacie, sami nie wiecie, co posiadacie". Staramy się rozwinąć tę tezę w odniesieniu do fragmentów murów obronnych w Kaliszu i baszty "Dorotki". Pytamy:

• czy wszyscy uczniowie widzieli basztę "Dorotkę"?
  odpowiedź prawdopodobnie pozytywna

• czy wszyscy uczniowie znali legendę dotyczącą baszty "Dorotki"?
  odpowiedź prawdopodobnie w większości pozytywna

• czy wszyscy uczniowie znali historię tego obiektu?
  odpowiedź prawdopodobnie negatywna.

Nauczyciel przedstawia uczniom książkę pana Eligiusza Kor-Walczaka "Baśnie i legendy ziemi kaliskiej" i zachęca do lektury. Informuje, że baszta "Dorotka", oprócz wielu rycin i legendy doczekała się także wiersza, którego autorem jest pan Tadeusz Pniewski. Nauczyciel czyta wiersz pt. "Dorotka" oraz prezentuje tomik wierszy poety pt. "Krajobraz serdeczny". Jeśli dysponujemy czasem można przytoczyć także inny fragment poetycki, na przykład "Moje miasto".

Praca domowa

Uczniowie przygotują plan krótkiej wycieczki po Kaliszu, która przybliży zabytki miasta. Zachęcamy, że najciekawszy z projektów będzie podstawą wycieczki klasowej, a autor będzie pełnił funkcję przewodnika.

Na zakończenie oceniamy pracę dzieci, wskazane jest nagrodzenie wszystkich uczniów. Nauczyciel dziękuje dzieciom i kończy lekcję.