Kierownicze funkcje nauczyciela
Pracodawcy w każdej sytuacji zawodowej muszą kontrolować i oceniać pracę swoich pracowników. Kontrolować i oceniać uczniów musi też nauczyciel, choć nie zawsze jest to przyjemną częścią jego pracy. Kontrolowanie, ocenianie, wystawianie stopni ma szczególne znaczenie dla uczniów i ich rodziców, a sposób jaki robi to nauczyciel ma długotrwałe konsekwencje. Czynności te zawierają wiele czasu nauczycielom. Według przeprowadzonych badań przez Shaefera i Lissitza w 1987 nauczyciele poświęcają około 10% czasu lekcyjnego na ocenianie i kontrolowanie uczniów.. Według Stigginsa 1997 nauczyciele potrafią przeznaczyć na nie nawet 1/3 lekcji. Dlatego ważne jest aby początkujący nauczyciel posiadał umiejętności kontrolowania i oceniania związane z wykonywaniem funkcji kierowniczych
Kontrola i ocenianie
Powracając myślami do czasów szkolnych przypominamy sobie jakie emocje i pytania budziły w nas rezultaty sprawdzianów, myśl ze nauczycielka zapyta na lekcji. Takie pytania i emocje pokazują, jak ważna role w zyciu uczniów odgrywa ocena i kontrola.
Znaczenie kontroli i oceniania
W momencie kiedy po raz pierwszy przeprowadzono sprawdzian, wystawiono oceny, rozpoczęły się spory jak kontrolować i oceniać uczniów. Według jednych oceny dehumanizują edukację, a miedzy nauczycieli i uczniów wprowadzają nieufność. Jeszcze inni sądzą ze ocenianie i porównywanie uczniów wywołuje szkodliwy lęk, a u uczniów żle ocenionych wytwarza poczucie małej wartości. Ci, którzy przyznają kontroli i ocenianiu istotną rolę, często potępiają stosowaną praktykę niepohamowanej rywalizacji. Niezależnie od krytyki i sporów uczniów wciąż się kontroluje i ocenia, a sposób w taki to się robi ogólnie nie zmienił się od wieku.
Definicja kontroli
Termin Kontrola odnosi się zwykle do wszelkich czynności nauczyciela gromadzenia i scalania informacji o uczniach i klasie. Informacje można zdobywać sposobami nieformalnymi, np. dzięki obserwacji i rozmowie albo formalnymi poprzez prace domowe lub testy. Kontrola może dotyczyć klasy i nauczania i w tym przypadku można posługiwać się rożnymi środkami- od nieformalnych informacji zwrotnych przekazywanych przez uczniów podczas lekcji po zbiorcze opracowanie ocen i wyników sprawdzianów. Efektem kontroli jest rozpoznanie.
Rodzaje sprawowanej kontroli:
-diagnostyczna (sprawdzanie)
-dydaktyczna (sprawdzenia, czy uczniowie opanowali dany materiał)
-motywująca
-prognostyczna
-wychowawcza (nauka samodzielności oraz samooceny)
Metody kontroli:
-kontrola ustna
-kontrola pisemna w postaci kartkówek, klasówek czy wypracowań
-ćwiczenia i działania praktyczne
-praca z książką
Definicja oceniania
Ocenianie to proces dochodzenia do opinii lub przypisywania wartości. Np. sprawdzian jest technika kontroli przeznaczoną do zebrania informacji, o tym ile uczniowie wiedza na dany temat. Wystawienie oceny jest natomiast aktem oceny, ponieważ nauczyciel określa jakiej wartości odpowiada uzyskana informacja
Rodzaje oceniania
Ocenianie kształtujące opiera się na informacjach zebranych przed rozpoczęciem nauki albo podczas nauczania. Ma ono poinformować nauczyciela jakie są uprzednia wiedza i uprzednie umiejętności uczniów, po to aby ułatwić planowanie nauczania. Decyduje ono o takich sprawach jak, podział uczniów na grupy, plany jednostek tematycznych i lekcji, strategie nauczania.
Ocenianie zbierające zmierza do wykorzystania informacji o uczniach lub kursie przedmiotu już po zakończeniu nauki. Ma ono na celu stwierdzić, w jakim stopniu osiągnięcia danego ucznia, grupy uczniów, nauczyciela odpowiadają założonym celom dydaktycznym. Służy ocenie osiągnieć. Na tej podstawie nauczyciel ustala, jaki stopień wystawić i co powiedzieć uczniom i rodzicom.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
A) Stopnie nie mają głębszego sensu:
ocenianie przebiega inaczej w różnych szkołach i u różnych nauczycieli;
pojedynczy symbol nie może dokładnie przedstawić złożonych osiągnięć pedagogicznych;
nauczyciele często oceniają przypadkowo i niedbale;
stopnie są stosowane jako kary lub środki dyscyplinujące, a nie jak właściwe miary osiągnięć;
B) Stopnie są pedagogicznie błahe:
są tylko symbolami;
najważniejsze wyniki są nieuchwytne, nie można ich, więc ani wycenić, ani ustopniować;
ocena nauczyciela jest mniej ważna dla ucznia niż własna samoocena;
stopnie nie pozwalają poprawnie przewidzieć późniejszych osiągnięć;
C) stopnie są niepotrzebne:
nieskutecznie motywują do rzeczywistych osiągnięć w kształceniu;
gdy uczniowie opanują wszystko, co powinni, nic nie pozostaje do różnicowania za pomocą stopni;
przetrwały głównie dlatego, że nauczyciele tkwią w tradycyjnych sposobach działania;
D) stopnie są szkodliwe:
niskie stopnie mogą zniechęcać mniej zdolnych uczniów do wysiłku;
stopnie powodują, że dla niektórych uczniów porażka jest nieunikniona;
niektórzy rodzice stosują kary wobec uczniów za niskie stopnie i nieodpowiednie nagrody za wysokie stopnie;
są uniwersalnym wzorem dla wszystkich uczniów mimo różnic indywidualnych między nimi;
podkreślają wspólność celów wszystkich uczniów, a zniechęcają do indywidualnych celów uczenia się;
nagradzają konformizm i karzą za twórczość;
zachęcają do rywalizacji, a nie do współpracy;
naleganie na wysokie stopnie prowadzi niektórych uczniów do oszustw;
Ocenianie jest procesem i systemem, który ma wspomagać pracę nauczycieli i rodziców nad sprawnym i mądrym wchodzeniem w życie młodego pokolenia. Ocenianie ma pomóc uczniowi, a pomoc ta sprowadza się do takich aspektów, jak (Kosińska 2000):
1 Poznanie własnych możliwości – poddając się ocenianiu uczeń dowiaduje się, jaki posiada zakres wiedzy z danej dziedziny, jakie musi nabyć umiejętności i co jeszcze powinien zrobić, aby podnieść swój poziom wiedzy. Wystawiając ocenę cyfrową, nauczyciel informuje, jakie miejsce w skali 1-6 uczeń zajmuje pod względem posiadanych umiejętności i wiadomości. Ta informacja jest rzetelna przy jednoczesnym stosowaniu komentarza do oceny cyfrowej i przy założeniu, że uczeń zna kryteria ocen na dany poziom.
2 Rozwój psychospołeczny – ocena ma wpływ na określenie siebie w stosunku do innych osób w tej samej grupie społecznej. Uczeń otrzymujący ocenę słowną i cyfrową kontroluje swój status ucznia w grupie rówieśniczej i może zmieniać go, sterując swoim procesem uczenia się, podnosząc kwalifikacje i kompetencje. Tym samym może przejść do grupy społecznej o wyższym statusie uczniowskim. Ocena może jednak spowodować obniżanie się lub podnoszenie statusu – w zależności od poczucia sprawiedliwego oceniania. Takie poczucie może zapewnić uczniowi właściwy komentarz nauczyciela, uzasadniający ocenę i wskazujący właściwy i pożądany kierunek edukacyjnego działania. Wyjaśnienie przez nauczyciela zasadności wystawionej oceny ma niewątpliwie wpływ na wszechstronny rozwój ucznia. Rozwijają się głównie wskaźniki sfery psychicznej tj.: spostrzeganie, analiza dedukcji, logiczne myślenie, pamięć, orientacja itp. Musi jednak dziecko mieć świadomość, że jest w stanie sprostać takim wymaganiom i wie, co w tym zakresie powinno zrobić. Nadzieja na poprawę oceny może i powinna działać mobilizująco na zaangażowanie ucznia w naukę.
3 Budowanie właściwej motywacji. Ocenianie może być i prawdopodobnie jest istotnym czynnikiem motywacyjnym. Wystawienie i skomentowanie oceny przyczynia się do wzbudzenia nadziei, że może być lepiej przy spełnieniu określonych przez nauczyciela warunków oraz że poziom wiedzy, umiejętności i postaw plasuje się w adekwatnym miejscu skali ocen szkolnych. Motywacja do nauki oparta jest zawsze na poczuciu zadowolenia i nadziei werbalizowanej przez osobę znaczącą i kompetentną czyli nauczyciela. Nieznaczący i niekompetentny, bez autorytetu nauczyciel nie będzie pozytywnie wpływał na motywację uczniów do nauki, do samorozwoju, do autokreacji.
4 Kształtowanie zainteresowań. Odpowiedni komentarz do oceny, zachęcający ucznia do pracy nad własna karierą, może mieć decydujący wpływ na ukierunkowanie, rozwój i utwierdzenie zainteresowań związanych z danym przedmiotem, obszarem edukacyjnym. Ocena może niestety także zniechęcić ucznia do nauki, do doskonalenia wiedzy i umiejętności.
5 Nabywanie wiedzy. Stan wiedzy i umiejętności musi być co jakiś czas sprawdzany i oceniany, aby uczeń zdawał sobie sprawę z własnych możliwości predyspozycji oraz by mógł podnosić poziom swoich kwalifikacji i kompetencji w danym zakresie (Kosińska 2000).
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Te wszystkie warunki i cele oceniania będą spełnione, jeśli nauczyciel właściwie zrozumie proces oceniania, rzetelnie zbierze informacje o drodze edukacyjnej dziecka, a przede wszystkim jasno, precyzyjnie przekaże uczniowie informacje zwrotne, umożliwiające orientację we własnych możliwościach i postępach. Traktowanie oceny jako mechanizmu przymusu, nagradzania i karania kończy się zwykle zniechęceniem ucznia do nauki, do dbałości o własny wszechstronny i wielokierunkowy rozwój. Może się także skończyć negatywnym ocenianiem pracy nauczyciela przez rodziców i uczniów oraz porażką dydaktyczno-wychowawczą nauczyciela (Kosińska 2000).
B.Niemierko (1997) twierdzi, że ocenianie szkolne należy zasadniczo ulepszyć, ale nie da się tego zrobić drogą administracyjną, gdyż wymaga przebudowy całej dydaktyki. Dydaktyka ma się tak zmienić, by jej głównym walorem była skuteczność, a głównym przeciwnikiem - pozory skuteczności, wyrażające się m.in. ocenami bez pokrycia.
Rodzaje ocen
Do wyrażenia oceny w formie stopnia stosuje się różne skale ocen: od dwustopniowej (pozytywna – negatywna) do wielostopniowej. Rodzaj oceny zależy od jej miejsca, czasu i funkcji.
Wyróżniamy więc następujące rodzaje ocen:
Diagnostyczną- Podstawowym zadaniem oceny diagnostycznej jest ustalenie aktualnego poziomu intelektualno-sprawnościowego ucznia na początku jednostki metodycznej.
Ocena formatywna (od łac. formare – kształtować; w tym przypadku kształtować wielkość, wymiary lub wzorzec zgodny z treściami programu nauczania) wyraża osiągnięcia uczniów, które uzyskali w toku lekcji lub ich części. Ocena ta wiąże się z pomiarem sprawdzającym.
Ocena ogólna, określana również jako sumatywna lub okresowa, odnosi się do zakresu opanowania większych części programu nauczania. Wystawia się ją najczęściej pod koniec semestru, roku szkolnego lub na zakończenie cyklu szkolenia.
W szkole stosowane są następujące rodzaje ocen:
- oceny bieżące- funkcjonują w skali 1 - 6
- oceny punktowe (ew. "nieformalne” )
- oceny semestralne i roczne
Funkcje oceny
Altszuler wymienia trzy funkcje oceny:
a) Dydaktyczną- Ocena powinna pełnić funkcje kontrolną, jest miernikiem mającym na celu ustalenie faktycznych wiadomości i umiejętności w stosunku do wymogów programowych. Polega też na wskazaniu uczniowi popełnianych przez niego błędów i przedstawieniu możliwości i sposobów ich unikania.
b) Wychowawczą- Jest równie co poprzednia istotnym aspektem oceniania. Polega na kształtowaniu postawy twórczej ucznia, rozwijaniu jego motywacji do nauki i chęci osiągnięcia najlepszych wyników
Ma wpływ na uczucia i wolę ucznia, na jego samoocenę, wiąże pracę nauczyciela i ucznia, zmusza do refleksji i weryfikacji postaw.
c) Społeczną- Jest elementem wpływającym na relacje uczeń-klasa. Polega na tym, że ocena opinię o przydatności ucznia jako członka społeczeństwa do pracy i życia. Pozwala na wyrażenie sądu nauczyciela o możliwościach ucznia. Niesie to za sobą skutki w postaci planowania i rozwoju dalszej kariery ucznia. Funkcja ta również rozszerza poprzednią o wskazanie pracy jako sposobu na zaspokojenie potrzeb i sukces życiowy.
Ocenie szkolnej dydaktycy przypisali dwie funkcje:
klasyfikacyjną - ocena jest wyrażona za pomocą umownego symbolu i służy zróżnicowaniu oraz podporządkowaniu uczniów zgodnie z pewną skalą;
diagnostyczną - wspieranie szkolnej kariery ucznia, monitorowanie jego postępów i określanie indywidualnych potrzeb (Hudańska 1999).
Zasady oceniania
Zasady oceniania reguluje Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych
Zasady oceniania w danej szkole ujęte są w opartym o Rozporządzenie MENiS Wewnątrzszkolnym Systemie Oceniania /WSO/. Jest to regulamin oceniania, który zawiera m.in.:
Postanowienia ogólne
Cele i zakres WSO
Zasady oceniania bieżącego
Skala i ogólne kryteria ocen
Zasady klasyfikowania i przeprowadzania egzaminów klasyfikacyjnych i poprawkowych
Regulamin jest zaopiniowany przez Radę Szkoły i zatwierdzany uchwałą Rady Pedagogicznej.
Ocena spełnia zasadnicze funkcje wtedy, gdy dokonywana jest zgodnie z jej podstawowymi cechami, co oznacza, że ocena musi być:
Obiektywność - to podstawowa cecha oceny. Według definicji z Encyklopedii Pedagogicznej: “obiektywną jest taka ocena, która została wydana nie według mniemania egzaminatora, a na podstawie z góry ustalonych kryteriów” [W.Pomykało, 1993]. Osiągnięcie pełnego obiektywizmu jest niezmiernie trudne, można jednak do niego się zbliżyć. Oceną obiektywną jest ocena wyrażająca rzeczywisty poziom wiadomości uczniów w takim przybliżeniu, które nie wyrządzą szkody samemu uczniowi.
Niewiele pisze się na temat sprawiedliwości wystawiania ocen, a jeżeli na ten fakt zwrócono uwagę, to często spierano się , czy ocena obiektywna oznacza to samo co sprawiedliwa. Wymaganie aby ocena była sprawiedliwa jest najbardziej trudne do spełnienia ze wszystkich możliwych wymagań w stosunku do ucznia. Miedzy tymi cechami jest zasadnicza różnica, ponieważ obiektywna ocena zostanie wystawiona na podstawie z góry ustalonych kryteriów, jednakowa dla wszystkich uczniów, a sprawiedliwa ocena zostanie wystawiona tylko wtedy, jeżeli nauczyciel uwzględni indywidualne cechy rozwojowe każdego ucznia.
Trafność - inna cecha oceny, która wiąże się z obiektywnością. Ocena jest wtedy trafna, gdy wyraża odpowiedni zakres osiągnięć ucznia, kiedy odzwierciedla rzeczywiście to, co zamierzaliśmy stwierdzić. Przykładem narzędzia, którego najważniejszą właściwością jest trafność może być test dydaktyczny. Ocena o dużym stopniu trafności wyróżnia się zdolnością różnicowania poszczególnych uczniów w zależności od reprezentowanego przez nich poziomu wiedzy i umiejętności, pozwala wyodrębnić w danej klasie uczniów lepiej i gorzej przygotowanych.
Rzetelność: - ocena jest rzetelna, gdy przy sprawdzaniu osiągnięć ucznia z tego samego zakresu materiału, otrzymujemy ten sam lub zbliżony wynik – stopień. Rzetelność oceny jest tym większa, im wynik jest bardziej uzależniony od poziomu wiedzy uczniów, a mniej od pewnych niekontrolowanych czynników, takich jak usposobienie nauczyciela, jego samopoczucia w danym dniu, uprzedzenia lub sympatie do niektórych uczniów, zmęczenie uczniów czy niezrozumienie pytania. Stopień rzetelności oceny można ustalić w trakcie kontroli tematycznych, okazją do tego są również zajęcia kontrolne i powtórzeniowe.
Jawność – jest w ocenie szkolnej warunkiem koniecznym. Każdy oceniany musi znać wynik swojej pracy, dlatego nauczyciel powinien przekazywać tą informację możliwie jak najszybciej. Ważnym elementem jest również to, aby nauczyciel uzasadnił swoją ocenę i wskazał uczniowi kierunek dalszej pracy. Znając oceny i zalecenia uczeń może usprawnić swoją pracę. Nie znając, rzadko tego dokona.
Mobilizacja ucznia do pracy - warunek ten jest spełniony, gdy nauczyciel potrafi ukazać zarówno pozytywne jak i negatywne strony wyników pracy ucznia. Bezstronna, rzeczowa analiza odpowiedzi dopinguje go do dalszej pracy nad sobą, podsyca wiarę we własne siły i zachęca do uzyskiwania coraz lepszych wyników w nauce.
Funkcje oceny w procesie kształcenia
funkcja selekcyjna; służy w pierwszej kolejności do wyłonienia w klasie uczniów wybitnych i szczególnie uzdolnionych;
funkcja dyscyplinująca; pomaga w utrzymaniu samodyscypliny i porządkuje pracę na lekcji;
funkcja różnicująca; służy do przydzielania uczniów do grup o podobnym poziomie osiągnięć poznawczych, określenia pozycji danego ucznia w grupie w porównaniu z pozostałymi;
funkcja wychowawcza; związana jest ze wspomaganiem rozwoju postaw uczniów wobec uczenia się, wobec swoich obowiązków, ukierunkowania ku osiąganiu satysfakcji z osiągniętych sukcesów;
funkcja diagnostyczna; pozwala ona na przewidywanie dalszego rozwoju intelektualnego ucznia na podstawie przeprowadzonej analizy efektów kształcenia;
funkcja informacyjna; dostarczenie informacji zwrotnej głównym podmiotom;
funkcja kontrolna; powinna umożliwić ustalenie faktycznego stanu świadomości
i umiejętności uczniów w stosunku do wymagań programowych;
funkcja metodyczna; dzięki niej możliwe staje się usprawnianie procesu edukacyjnego poprzez analizę i krytyczną samoocenę własnej działalności dydaktyczno – wychowawczej. Umożliwia ona również wdrażanie odpowiednich środków zaradczych, korygujących proces edukacyjny;
funkcja motywacyjna; powinna zapewnić właściwy stosunek do pracy, uczenia się, jako podstawowych źródeł zaspokajania potrzeb edukacyjnych;
funkcja dydaktyczna; polegająca na porządkowaniu wiedzy uczniów
i wskazywaniu sposobów usuwania ewentualnych błędów.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
FORMY OCENY
Zależą one od ustaleń WSO, wymagań i kryteriów Przedmiotowego Systemu
Oceniania/PSO/, od rodzaju zajęć, charakteru przedmiotu. Do najczęściej
spotykanych form oceny należą:
praca klasowa
sprawdzian
kartkówka
odpowiedź ustna
zeszyt
zadanie domowe
aktywność
test
obserwacja
prezentacja
drama
METODY OCENIANIA
Do najpopularniejszych metod oceniania zaliczamy:
cyfrową 1-6
punktową
opisową
znaki „+” i „-”
świadectwa z wyróżnieniem
nagrody książkowe
listy pochwalne
listy gratulacyjne
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ocenianie wewnątrzszkolne to ocenianie wspierające rozwój szkolny ucznia, a Ocenianie zewnętrzne to ocenianie głównie do celów diagnozy i monitorowania systemu szkolnego. Zarówno ocenianie wewnątrzszkolne, jak i zewnętrzne powinno być oparte na starannie dobranych kryteriach.
Ocenianie osiągnięć powinno zawierać trzy elementy:
ustalenie wymagań programowych.
budowa skali ocen.
ustalenie oceny osiągnięć.
Każda ocena dziecka to także ocena samego siebie i swoich umiejętności. Niepowodzenie szkolne dziecka to także porażka nauczyciela. Podstawowe błędy popełniane w trakcie oceniania [M. Taraszkiewicz: Jak uczyć lepiej?,1996] to:
Błędy nauczyciela popełniane w procesie dydaktycznym.
przyjęcie założenia, że uczniowie muszą się uczyć niejako z definicji,
niewykorzystanie osobistych doświadczeń uczniów,
nieodwoływanie się do ich wyobraźni,
„bierny start” (otwórzcie książki na stronie...),
krytykowanie skojarzeń dzieci,
brak zachowań ośmielających do wypowiadania się,
brak świadomości celu lekcji,
domaganie się pełnej wiedzy, odwzorowania cytatów,
źle sformułowane pytania,
Błędy popełniane przy ocenianiu.
brak jasnych kryteriów oceniania,
nieznajomość wymagań,
nieuwzględnianie indywidualnych cech i możliwości ucznia,
stosowanie punktacji przeliczanej na oceny bez właściwego wyważenia punktów,
wyznaczanie z góry ilości możliwych sprawdzianów bez możliwości powtórnego przepytania ucznia,
ograniczenia czasowe,
kładzenie nacisku na negatywy w komentarzu do oceny,
cechy indywidualne oceniającego (stereotypy myślowe, emocje, itp.),
etykietowanie uczniów,
Trudności uczniów na tym etapie kształcenia:
brak samokontroli u uczniów
mechaniczna kontrola niezrozumiana przez uczniów przez co wywierająca na nich negatywny stosunek
brak umiejętności koncentracji w trakcie podczas kontroli
brak umiejętności wypowiadania swoich opinii przez uczniów