WYKŁAD 09.02 / 10.02
WŁADZA
Wytwarzanie mechanizmów władzy
Władza a społeczeństwo
Władza a małe grupy
Pojęcie władzy
Ujęcie makro i ujęcie mikro
Władza to kontrolowanie działań innych osób. Nie dotyczy to wyłącznie relacji np. policjant – obywatel. Dotyczy wszystkiego i na różnych poziomach – makro – między dużymi grupami albo mikro – między małymi grupami, jednostkami, np. władza rodzicielska, politycy, mężczyźni nad kobietami.
Co można dostać dzięki władzy
Kapitał ekonomiczny
Kapitał społeczny – można oddziaływać na innych ludzi
Kapitał kulturowy – władza łączy różne klasy społeczne, dostęp do edukacji, do zasobów kulturowych. Ci, którzy mają władzę, mają większy dostęp.
Dotyczy to relacji między jednostkami, klasami społecznymi, grupami etnicznymi, płciami.
Peter Blau – teoria wymiany
„Potrzeba odwzajemnienia odniesionych korzyści służy jako mechanizm zapoczątkowujący relację społeczną”. Zaburzenie tej reguły powoduje powstanie relacji władzy. Reguła odwzajemnienia tworzy „uniwersalną i wszechobecną normę społeczną”.
Np. pożyczam coś sąsiadowi, więc mogę oczekiwać, że on też mi coś ewentualnie pożyczy, ale o przybliżonej wartości. Jeżeli pożyczam szklankę cukru, to nie mogę oczekiwać, że sąsiad pożyczy mi na zasadzie tej wymiany np. samochód.
Złamanie „społecznej zasady wzajemności” przynosi dezaprobatę i sankcje.
Normy wymiany sprawiedliwej – oczekiwania korzyści z wymiany są regulowane normatywnie.
Im:
Mniejsza możliwość odwzajemnienia
Mniejsza liczba alternatywnych źródeł
Mniejsza możliwość użycia przemocy
Tym większa władza strony świadczącej.
Np. pracodawca – pracownik: jeśli jest mało źródeł alternatywnych, czyli trudno dostać pracę gdzieś indziej, pracownik będzie znosił trudnego szefa. Szef ma tu władzę. Jeśli dużo źródeł alternatywnych, władza szefa jest mniejsza, nie jest już taki skory do dyktowania warunków, bo pracownik wie, że może odejść, bo łatwo dostanie inną pracę, czyli źródło alternatywne.
Różnice we władzy i statusie prowadzą do konfliktu
Przeciwdziała temu przeświadczenie o wymianie sprawiedliwej – koszty usług świadczonych przez podwładnych są równoważne otrzymanym nagrodom.
Relacje te opisują specjalne normy, którym podporządkowują się zarówno podwładni, jak i przywódcy
Aby zaistniała „ugoda normatywna” członkowie grupy muszą przejąć i zinternalizować zespół wartości, który definiuje wymianę sprawiedliwą i sposób instytucjonalizacji wymiany.
Instytucjonalizacja – procesy regulacji i stabilizacji złożonych procesów wymiany, są przekazywane z pokolenia na pokolenie.
Richard Emerson – sieciowe ujęcie wymiany
Władza to niezrównoważony stosunek wymiany, niezrównoważone stosunki dążą do równowagi.
Jeżeli A ma przewagę władzy nad B (B jest bardziej zależny od zasobów dostarczanych przez A, niż na odwrót)
B może zmniejszyć wartość wzmocnień otrzymywanych przez A, regulując (redukując) w ten sposób zależność.
B może zwiększyć liczbę alternatywnych źródeł wzmocnień
B może dążyć do zwiększenia wartości wzmocnień, których dostarcza dla A
B może dążyć do zmniejszenia liczby źródeł alternatywnych dla wzmocnień, których dostarcza A, czyli np. być jedynym odbiorcą, klientem A.
Można tu użyć przykładu monopolisty. Takie zależności mają miejsce np. w związku z czyimś monopolem.
Ludzie dążą do podniesienia swojej wartości, żeby wyrównać stosunek władzy.
Dynamika wymiany obraca się wokół zależności (dependenci) stosowania władzy.
im bardziej stosunek wymiany zbliża się do formy monopolu jednostronnego
tym bardziej B będzie wprowadzał do wymiany dodatkowe zasoby przy niezmienionym lub zmniejszającym się korzystaniu z zasobów udostępnionych przez A.
tym mniej wartościowe dla B są zasoby dostarczane przez A
jeśli B ma dostęp do różnych zasobów (w układzie monopolu jednostronnego z A) wtedy B będzie dążyć do specjalizacji w odrębnych stosunkach z A i wytworzenia podziału pracy.
Monopol jednostronny – powstaje cały czas i jest podstawą powstawania grup społecznych. Powstają kręgi społeczne. Wymiana wewnętrzna kategorii pomiędzy aktorami (określenie socjologiczne, używane w teoriach wymiany i monopolu) o podobnych zasobach przybiera postać:
Kręgu zamkniętego – ktoś zawsze jest zależny
Sieci zamkniętej – w której wszyscy mają relacje ze wszystkimi
Kręgi i sieci tworzą hierarchię monopolu z innymi sieciami i kręgami, np. w relacji uczniowie – nauczyciele.
Między jedną siecią a drugą istnieje zależność. Nauczyciel świadczy usługi uczniom, ale to nauczyciel ma władzę i zasoby, których nie mają uczniowie.
Zaburzenie symetrii w zamkniętej kategorii: monopol wewnątrzkategorialny i sieć uwarstwiona.
Władza a współczesne społeczeństwa
Społeczeństwo zbudowane jest na wymianie
Władza – dominacja
Kapitalistów nad robotnikami
Mężczyzn nad kobietami
Większości nad mniejszością
Klas wyższych nad niższymi
Stare definicje władzy:
Weber – relacja między jednostkami, w której istnieje prawdopodobieństwo, że jedna z nich przeprowadzi swoją wolę mimo oporu drugiej
Merton – zdolność narzucenia swojej woli
Większość relacji władzy wynika ze statusu, np. wykładowca – student. Ta władza ma jednak ograniczenia do tu i teraz. Wykładowca ma władzę na Sali wykładowej, traci ją natychmiast po wyjściu z niej.
Istnieje również władza nie wynikająca ze statusu, gdy nie wnosimy statusu, nie mamy statusu. Ta władza nie ma ograniczeń i używamy do niej dwóch elementów: perswazji i/lub siły.
Relacje władzy wynikające ze statusów – ograniczane kompetencjami przedmiotowymi.
3 typy władzy idealnej wg Webera
Czyli formy legitymizacji władzy.
Typ idealny – model czegoś ze wszystkimi elementami, wyobrażeniami dotyczącymi tego, jak coś powinno wyglądać. Jest to wyobrażenie teoretyczne, które nie istnieje.
Władza legalna – oparta na prawie
Władza tradycyjna – na zwyczaju (przenoszonym z pokolenia na pokolenie)
Charyzmatyczna – władza opiera się na osobowości przywódcy
Władza wymaga zgody formalnej i merytorycznej. W razie jej braku sięga do przymusu i represji. Czyli władza wymaga zgody „poddanych” na „władcę”. Władca chcąc ją utrzymać w razie braku zgody, musiałby sięgnąć po represje.
Np. Hitler – władza charyzmatyczna, Wałęsa – władza charyzmatyczna, ale i legalna.
Formy władzy porządkują rzeczywistość.
Tworzenie się hierarchii władzy w małych grupach
Władza eksperta – wiedza i umiejętności przywódcy sprzyjają realizacji celów grupy.
Władza wodzireja – osoba przywódcy sprzyja integracji.
Władza moralizatora – przywódca wciela w życie grupowe ideały i wartości.
Np. starostą w grupie na studiach może być osoba, która najlepiej się uczy, jest dokładna, obowiązkowa (władza eksperta). Wiadomo wtedy, że wszystkie sprawy uczelniane będą należycie załatwione. Może to być osoba – wodzirej. Wtedy być może nie wszystkie sprawy studenckie będą należycie załatwione, ale za to grupa będzie zintegrowana, będzie spotykała się po zajęciach na piwie itd.
Badania Williama Whyte’a nad bostońskimi gangami młodzieżowymi:
Rola zewnętrznego statusu wniesionego do grupy
W trakcie działań grupy:
- dominujący sposób zachowania, wysoki poziom asertywności
- łatwość kontaktów interpersonalnych
- kompetencje w obszarach cenionych przez grupę
- stosowanie się do wartości uznawanych w grupie
Czyli: przywódcą mógł zostać ktoś, kto już miał zatarg z prawem, siedział w więzieniu (kompetencje w obszarach cenionych przez grupę). Przywódcą nie mogła zostać osoba introwertyczna, nie asertywna oraz taka, która uważałaby, że kradzież i pobicie są naganne (stosowanie wartości uznawanych w grupie). To są cechy przynoszone do grupy z zewnątrz.
Typy przywództwa w małych grupach
Autorytarne – przywódca dominuje, sam definiuje cele, wyznacza i deleguje zadania.
Demokratyczne – przywódca jest równym wśród równych, nie ma przewagi, tylko za zgoda grupy realizuje jej cele.
Permisyjne – przywódca poniżej grupy, menadżer „wynajęty” przez grupę do załatwienia określonego celu. Np. skarbnik w radzie rodziców, na którego wszyscy krzyczą i od którego wymagają, który trzyma kasę i wszystko załatwia.