8. Rola społeczna nauczyciela i ucznia. Władza i przywództwo.

W socjologii rola społeczna pojmowana jest jako:

-system oczekiwań grupy w stosunku do zachowania się jednostki zajmującej w tej grupie określoną pozycje.

-system stałych zachowań osobnika zgodnych z oczekiwaniami grupy społecznej, do której należy.

Wg R. Lintona - rola społeczna oznacza całość wzorów kulturalnych związanych z konkretnym statusem jednostki. Obejmuje ona postawy, wyobrażenia wartości i sposoby zachowania się, które przypisane są przez społeczeństwo każdemu posiadaczowi danego statusu.

Wg. J. Szczepańskiego: rola społeczna jest to względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań, będących reakcjami na zachowanie innych osób, przebiegających według mniej lub więcej wyraźnie ustalonego wzoru.

• nauczyciel-wychowawca w klasie nie oddziałuje tylko sobą jako osobowością. Jego postępowanie jest także uzależnione od charakterystycznego dla szkoły przepisu szkoły, który każe zachowywać się w określony sposób, realizować z zewnątrz dany program, inaczej mówiąc, postępować tak, jak tego oczekuje się od nauczyciela-wychowawcy w klasie;

• rzeczywiste postępowanie każdego nauczyciela jest rezultatem dwóch czynników: - przepisu roli określającej ogólne ramy zachowań nauczyciela - właściwości osobowościowych sprawiających, że rola jest pełniona w lepszy lub gorszy, mniej lub bardziej oryginalny sposób.

• rolę wychowawcy wyznacza zespół oczekiwań formułowanych przez instytucje nadrzędne, rodziców i ewentualnie inne grupy społeczeństwo co do sposobu, w jaki spełniane mają być zadania wychowawcze.

• rola jest konsekwencją określonej pozycji;

Uczeń posiada opinię o przepisie roli nauczyciela-wychowawcy, wtedy gdy:

1. jest w stanie określić oczekiwania wysuwane wobec nauczyciela-wychowawcy,

2. potrafi odnieść się do tych oczekiwań wartościująco.

• Oczekiwania uczniów wobec nauczycieli odgrywają istotną rolę w oddziaływaniu wychowawczym. Nauczyciel powinien sprostać oczekiwaniom uczniów oraz przyczynić się do powstania zmian w ich niewłaściwym zachowaniu. Nauczyciel pełni wiele ról należących do tego zawodu. Zaliczamy do nich:

1. nauczyciel w roli przewodnika - sugeruje uczniom metody samodzielnej kontynuacji studiów,

2. nauczyciel w roli kontrolera - sugeruje prace i nadzoruje ich wykonanie,

3. nauczyciel w roli związanej z niesieniem pomocy rezerwowej - służy radą w razie potrzeby,

4. nauczyciel w roli animatora - umieszcza uczniów w sytuacjach pobudzających do nauki i pracy.

Ważną rolę w procesie dydaktycznym pełni styl kierowania pedagogicznego.

J. Zieleniewski uważa kierowanie za tzw. modyfikator zachowań podwładnych, wyodrębnia następujące metody kierowania:

a) autokratyczną - polega na określaniu przez kierownika zadań, a także sposobu ich wykonania,

b) złagodzoną metodę autokratyczną - kierownik przekonuje grupę o potrzebie wykonania zadania,

c) metodę stawiania zadań całościowych,

d) metodę kierowania poprzez stwarzanie sytuacji pobudzających do działania i wstrzymywanie się od dodatkowych ingerencji,

e) metodę dowodzenia z pozostawieniem grupie swobodnych decyzji i odpowiedzialności za podjęte decyzje i wykonanie zadań.

Według Pietrusińskiego kierowanie to tyle, co pobudzenie i koordynacja działalności zespołowej, zmierzającej do realizacji stojących przed zespołem celów.

W literaturze wymienia się wiele stylów kierowania m. In.:

a) przywódcy autokratyczni:

• autokrata surowy - całą swoją władzę opiera na przymusie i zastraszaniu podwładnych. Dyscyplinę wymusza za pomocą stosowania kar. Jest surowy wobec siebie i swoich uczniów. Jego słowo jest rozkazem. Nie jest lubiany, nie pozwala podwładnym na poruszanie spraw nie związanych z pracą,

• autokrata życzliwy - jest surowy wobec podwładnych, ale oprócz kar stosuje niekiedy nagrody. Nagradza jednak tylko uczniów uległych i ślepo mu posłusznych. Stara się świadomie pokłócić podległy mu zespół i wygrywać konflikty między uczniami. Pod pozorami życzliwości rządzi despotycznie,

• autokrata nieudolny - jest despotą, a przy tym nie ma wymaganych kwalifikacji zawodowych. Bez żadnych skrupułów, za wszelką cenę dąży do osiągnięcia celu. Kłamie, nadużywa swej władzy działając bezprawnie, nie liczy się z nikim,

2. przywódcy demokratyczni:

• prawdziwy demokrata - kieruje zespołem, nie ograniczając jego inicjatywy i samodzielności. Ważniejsze decyzje uzgadnia z podwładnymi. Omawia z nimi plan i sposoby jego realizacji. Okazuje uczniom szacunek i zaufanie,

• pseudodemokrata - dla osiągnięcia wyników, często wtedy, gdy jest zagrożony, odwołuje się do podwładnych, informuje ich o trudnościach, a nawet zasięga ich rady. Ale zasadnicze decyzje podejmuje sam, gdyż nie ma zaufania do umiejętności swoich podwładnych.

3. przywódca nieingerujący - zostawia zespół samemu sobie i nie stara się sprawować nad nimi kierownictwa. Swe zadania ogranicza do roli przekaźnika poleceń do swojego zwierzchnika do klasy.

Typy nauczycieli według W. Friedriechsa

Typ naiwny	Typ autorytatywny	Typ wczuwający	Typ rzeczowy
- żywe usposobienie, - afirmacja życia, - dostosowanie się do poziomu dziecka,	- skryty, - zdolny organizator, - pilny i systematyczny, - podporządkowuje sobie dzieci	- samokrytyczny, - kieruje się dobrocią, - kieruje dziećmi dyskretnie,	- wprowadza dzieci w świat wartości, - ważniejszy jest dla niego materiał nauczania niż dzieci.

Cechy charakterystyczne zachowania nauczyciela w poszczególnych stylach kierowania

Styl autokratyczny	Styl demokratyczny	Styl liberalny (leissez-faire)
1. kierownik sam decyduje o postępowaniu grupy, 2. o zaplanowanych etapach działań komunikuje zespołowi tak, że w grupie zawsze istnieje niepewność co do dalszych losów. 3. sam przydziela pracę i wyznacza współtowarzyszy pracy. Ocenia pracę i zachowanie tylko ze względu na to, czy mu się ona podoba, czy nie.	1. w grupie kierowanej demokratycznie wspólnie decyduje się o przyszłości grupy, 2. wszyscy są zainteresowani głównymi etapami działań, przy podejmowaniu decyzji co do poszczególnych rozwiązań rozpatruje się zaproponowane przez kierownika alternatywy, 3. członkowie grupy sami decydują, z kim chcą pracować, 4. kierownik stara się oceniać obiektywnie, stara się być normalnym członkiem grupy.	1. kierownik maksymalnie wycofuje się i pozwala, aby sprawy toczyły się swoim biegiem.

---