erozja
Jest procesem niszczącym powodującym wcinanie się w głąb skorupy ziemskiej poprzez mechaniczne niszczenie skały a produkty tego wietrzenia zostają usuwane siła transportową wiatru, lodu i wody.
• Erozja eoliczna (wietrzna) polega na unoszeniu i wywiewaniu przez wiatr luźnych cząstek mineralnych, czyli deflacji. Wielkość cząstek zależna jest od siły wiatru. Cząstki te uderzają w skały niszcząc je poprzez rysowanie, drążenie, ścieranie czyli korozje.
• Erozja lodowcowa polega na niszczącym działaniu przesuwających się wielkich mas lodu przeobrażonego w lodowce. Główną przyczyną tego ruchu jest siła ciężkości, która powoduje ześlizgiwanie się po podłożu lub wzdłuż płaszczyzn ścinania albo płynięcie lodu. Lodowce płyną zasadniczo w dół ale w grubym lodowcu jego ciężar wytwarza warunki ciśnienia hydrostatycznego, dzięki czemu może on posuwać się w górę i pokonywać nierówności. Przesuwający się lodowiec odrywa z podłoża bloki i okruchy skał, które wlecze po dnie. Materiał ten wywołuje działanie kruszące i ścierające dno oraz brzegi doliny lodowcowej, czyli abrazje lodowcową. W procesie erozji lodowcowej duże znaczenie ma erozja wywołana przez wody pochodzące z topnienia lodowca. Mogą być one sródlodowcowe i podlodowcowe. Strumienie podlodowcowe mogą wyrzeźbić rynny podlodowcowe (np. pojezierze Kaszubskie)
• Erozja rzeczna wywołana jest przez wody płynące dużych strumieni i rzek które w czasie ruchu porywają produkty wietrzenia a unosząc je i uderzając nimi o dno niszczą je i pogłębiają (erozja denna). Ładunek rzeczny (głazy, bloki skalne, rumosz, piasek) wleczony po dnie ściera go powodując abrazje rzeczną. Niekiedy większe bloki skalne tkwią w dnie rzeki powodując powstanie wokół nich zagłębień w formie kotłów rzecznych. Procesu erozyjne brzegów rzeki (erozja boczna) powoduje podcięcie podstawy brzegu i zachwianie jego równowagi przez co może się on obsunąć, materiał zaś jej zwiększa się o ładunek i zostaje unoszony w dół. Transport materiału okruchowego zależy głównie od prędkości płynięcia wody w rzece, a prędkość od spadku doliny rzecznej i masy wody uwarunkowanej czynnikami atmosferycznymi i klimatycznymi.
• Akumulacja eoliczna jest depozycją luźnego materiału pod działaniem wiatru. Unoszony przez wiatr luźny materiał jako piaski lotne zatrzymuje się na różnych przeszkodach tworząc wydmy piaszczyste o niesymetrycznych zboczach. Wydmy układają się równolegle lub prostopadle do kierunku wiatru. Kształt ich zależy od ilości wleczonego materiału oraz siły wiatru Jeżeli obszar piaszczysty jest wąski a piasek ma dużą miąższość tworzą się wydmy podłużne. Gdy wiatry wieją ze stałą siłą ponad rozległym obszarem piaszczystym tworzą wydmy poprzeczne. Materiał wydmowy stanowią najczęściej piaski kwarcowe, rzadziej wapienie, piaski lotne pochodzące z pokruszonych raf koralowych.
Lessy są typowymi osadami eolicznymi złożonymi głównie z ziaren kwarcu i skaleni (60-85%), węglanów oraz min ilastych. Ziarna mają rozmiary najczęściej w przedziałach 0.01-0.05 mm. Lessy są słabo zwięzłe i rozsypują się na pył. Obszary lessowe rozciągają się na wielkich obszarach półkuli północnej od Chin przez Europę Środkową i Amerykę Północną.
• Akumulacja lodowcowa Transportowany przez spływające lodowce materiał, pochodzący głównie z ich erozyjnej działalności osadzony po stopnieniu lodowca wzdłuż brzegów doliny lodowcowej utworzy morenę boczną. Gdy 2 jęzory lodowcowe złącza się ze sobą to, złączą się też ich brzeżne wały gruzu tworząc morenę środkową. W spodzie lodowca gromadzi się materiał moreny dennej który przez ciśnienie lodu i wzajemne ocieranie okruchów i bloków skalnych bywa obtoczony a nawet starty (wskutek czego wytwarzają się duże ilości gliny z obtoczonymi głazami). U czoła lodowca w miarę topnienia lodu gromadzi się materiał spychany przez lodowiec oraz z jego powierzchni tworząc przed nim wał czyli morenę czołową. Po cofnięciu się lodowca w zamkniętej przez morenę czołową dolinie może powstać jezioro polodowcowe (Morskie Oko) Pojedyncze obtoczone głazy i bloki powstałe po stopnieniu lodowca nazywa się głazami narzutowymi lub eratykami. Są to charakterystyczne pozostałości polodowcowe na Niżu Polskim pochodzące ze Skandynawii (granity, porfiry, piaskowce arkozowe). U krawędzi lodowców powstają często jeziora zastoiskowe (powstanie Bałtyku).
Do zastoisk znoszony był materiał wymywany z cofającego się lodowca i usypywany jako podwodne delty. Dalej od brzegu tworzyły się w zastoiskach iły wstęgowe, tzw. warstwy składające się z licznych warstewek, na przemian jaśniejszych i ciemniejszych kilkumilimetrowych miąższości.
Działalności lodowców towarzyszy silna działalność wód pochodzących z ich topnienia. Usypują one na przedpolu lodowców stożki napływowe złożone z piasków i żwirów, tzw. sandry, są to utwory fluwioglacjalne. Inną formą akumulacji wód podlodowcowych są płaskie wały wzdłuż moreny dennej złożone z piasków i żwirów czyli tzw. ozy.
• Akumulacja rzeczna jest osadzaniem materiałów okruchowych wleczonych przez rzekę lub będących w zawiesinie. Utwory osadzone przez rzekę na dnie koryta lub na jego obrzeżach nazywa się aluwiami lub napływami. W korycie rzecznym gromadzi się zazwyczaj gruboziarnisty materiał, tworząc rumowisko rzeczne (kamieniec). Materiał ten przy większym stanie wód przenoszony jest i składany w innym miejscu przy czym w czasie transportu podlega kruszeniu i abrazji, wskutek czego okruchy stają się obtoczone i zaokrąglone dając otoczaki. Stopień obtoczenia okruchów zależy od ich twardości, odporności, rozmiarów fragmentów skalnych i ilości transportowanego materiału i długości drogi transportu. Jeżeli do głównej rzeki wpada boczna rzeka o większym spadku to u jej wyjścia gromadzi się materiał wachlarzowato rozpostarty (stożek napływowy) Gdy rzeka uchodzi do jakiegoś zbiornika wodnego (jeziora lub morza) naniesione przez nią materiały zostają złożone w postaci delty.