erozja morska
• Erozja morska Ruch wody morskiej spowodowany przez wiatr, czyli falowanie i słońca prowadzi do zniszczenia dna i brzegów. Działanie erozyjne falowania powoduje osuwanie się brzegu i powstanie klifu. Brzegi zbudowane z iłu piasku czy żwiru są łatwo rozmywane przez fale. Równocześnie powstaje duża ilość wyerodowanego materiału, którego część jest transportowana w głąb morza lecz znaczna cześć zostaje jako wał brzegowy, tworząc zabezpieczenie przed dalsza erozją. W skutek czego erozja morska w pewnej odległości od brzegu zatrzymuje się powodując powstanie erozyjnego tarasu morskiego.
• Akumulacja jeziorna odbywa się w basenach wodnych śródlądowych, które mogą być pochodzenia tektonicznego, reliktowe, polodowcowe, wulkaniczne. W obszarach o intensywnej działalności rzek zostają często stosunkowo szybko zasypane. Przy ujściach rzek tworzą się osady deltowe. Dalej od brzegów osiadają się utwory zawiesinowe, które wzbogacone w substancję organiczną tworzą ciemne muły jeziorne, zwane sapropelami. Jeśli materiał organiczny pochodzi z planktonu roślinnego (drobnych glonów) nazywany jest gytią. Znoszony przez rzeki węglan wapnia w roztworach wodnych wytrącany jest w jeziorach jako kreda jeziorna. Z nagromadzonych krzemionkowych skorupek okrzemek tworzy się ziemia okrzemkowa. Resztki węglanów i tlenki żelaza z domieszką związków tworzą rude darniową.
• Akumulacja bagienna rozwija się w obszarach bagnisk i w małych jeziorach które z biegiem czasu zostaną zasypane i porośnięte roślinnością W wyniku obumierania roślin powstają torfy. Torf zawiera dużo wilgoci. Wielkie nagromadzenie bujnej roślinności w minionych okresach geologicznych spowodowało powstanie pokładów węgla brunatnego i kamiennego. Sedymentacja morska wykazuje duże zróżnicowanie w zależności od obszaru tworzenia się osadów, przede wszystkim odległości od brzegów i głębokości morza. Osady terygeniczne (okruchowe) powstają na skutek opadania klastycznych cząstek mineralnych przyniesionych z lądu przez wiatr i rzeki. Osady biochemiczne (organogeniczne) powstają z gromadzenia się na dnie resztek życia organicznego bądź w wyniku procesów biolog. organizmów morskich. Osady chemiczne (nieorganiczne) powstają w drodze czysto chemicznych procesów m.in. wytrącania z roztworów i reakcji chemicznych zachodzących między różnymi związkami. W zależności od głębokości i odległości od brzegu wyróżnia się 4 strefy tworzenia się osadów morskich:
strefa litoralna jest pasem wybrzeża zamykającym się między linią przypływu i odpływu do głębokości 40-60 m. Cechuje ja płytkość i ruchliwość wody oraz duże naświetlenie słoneczne. W strefie tej w zależności od aktywności erozyjnej falowania i prądów mogą się tworzyć różne formy akumulacyjne (wały nadbrzeżne morskie, piaski plażowe, rożki plażowe) Ruch piasku i żwiru wzdłuż brzegu może być bardzo intensywny i przybiera nieraz ogromne rozmiary tworząc mielizny przybrzeżne, mierzeje i bariery.
Strefa nerytyczna obejmuje obszar szelfu do głębokości ok. 230 m. sięgający na odległość od kilku do kilkudziesięciu kilometrów od brzegu lądu. Dno morza szelfowego jest nierówne ma liczne garby, zagłębienia i rynny. Na szelfie gromadzą się osady pochodzące z lądu oraz z organizmów żyjących tu obficie. Strefę tą cechuje brak roślinności dennej i słabsze naświetlenie oraz słabe ruchy wody.
Strefa hemipelagiczna (batialna) obejmuje stok kontynentalny do głębokości 2000- 3000 m. Cechuje ją brak światła, które dociera tylko do głębokości 350 m. Ubogie życie zwierzęce i spokojne wody. Osady tej strefy to: muły (niebieskie, szare, czarne, czerwone), muły wapienne i piaski glaukonitowe.
Strefa abyssalna obejmuje głębie oceaniczne sięgające od kilku do kilkunastu tysięcy metrów. Wpływ lądu jest tu minimalny, życie organiczne ubogie. Na dno spada obficie obumarły plankton. Osady to: czerwony ił głębinowy, muły okrzemkowe a także niekiedy głębokomorskie utwory piaszczyste.
• Diageneza jest końcowym etapem powstawania skal osadowych. Jest to ogół procesów prowadzących do przeobrażenia się luźnego, miękkiego osadu z zwięzłą skałę. Do najważniejszych procesów należą: 1) twardnienie koloidów, kompakcja, rekrystalizacja i cementacja. W procesach tych można wyróżnić 3 stadia: odwodnienie, odsolenie i zlepienie osadu. Twardnienie koloidu polega na oddaniu wody, której skoagulowany koloid zawiera b. dużo. Miękki osad złożony z koloidalnego mułu krzemionkowego lub substancji iłowych, zawierający początkowo do 80% wody przechodzi po oddaniu wody w utwór twardy w wyniku wyciskania jej pod wpływem ciśnienia utworów nadkładu lub ulegając przekrystalizowaniu na skutek starzenia się koloidów. Kompakcja polega na zbliżaniu się do siebie ziaren mineralnych pod wpływem ciężaru gromadzących się osadów, dzięki czemu objętość osadów maleje. Zmienia się porowatość, gęstość pozorna i inne właściwości. Przy kompakcji zachodzi zmiana ułożenia ziaren w osadzie. Ziarna w o pokroju tabliczkowym i blaszkowym, właściwym m.in. dla min. iłowych, pod naciskiem układają się do siebie równolegle. W ten sposób iły, muły, margle ulegają złupkowaniu. Rekrystalizacja zachodzi najczęściej w osadach wapiennych i krzemionkowych. Strącanie się rozpuszczonych związków węglanu wapnia lub krzemionki powoduje zlepianie ziaren ze sobą. Procesy te prowadza do wzrostu ziarnistości skały. Cementacja jest efektem twardnienia koloidów kompakcji i rekrystalizacji. Spoiwem jest węglan wapnia (kalcyt), dolomit, krzemionka, gips, związki żelaza, fosforan wapnia i substancje ilaste. Wymienione typy spoiw występują często we wzajemnych ze sobą kombinacjach jako spoiwo mieszane (np. krzemionkowo wapienne)
Skały osadowe w zależności od sposobu powstania oraz czynników które uczestniczą w ich tworzeniu dzielimy na: okruchowe, pochodzenia organicznego i poch. chemicznego. Okruchowe powstają w wyniku nagromadzenia składników mineralnych pochodzących ze zniszczenia skał poprzednio istniejących. Gromadzą się głównie w środowisku wodnym. Występują w postaci luźnej lub spojone tzw. lepiszczem które łączy ziarna. Lepiszcze może być żelaziste, krzemionkowe, ilaste, wapienne.
Skały pochodzenia organicznego powstają z organizmów zwierzęcych i roślinnych które po obumarciu ulęgają różnym przemianom. Do najbardziej rozpowszechnionych należą wapienie, świat organiczny zamieszkujący wody morskie posiada wapienne szkielety, które po śmierci zwierząt opadają na dno tworząc osady (kreda, wapienie koralowe, muszlowe, numulitowe). Skały osad.org. pochodzenia roślinnego powstają przeważnie na lądzie i stanowią produkt uwęglania substancji roślinnych bez dostępu tlenu. Najbardziej powszechny węgiel (torf, węgiel brunatny, węgiel kamienny, antracyt, ropa naftowa, gaz ziemny)
Skały osadowe pochodzenia chemicznego tworzą się z rozpuszczonych minerałów które zostały wypłukane przez wody powierzchniowe i podziemne, a następnie znoszone do mórz czy jezior wytracają się z roztworów i osadzają na dnie. Do najważniejszych należą: sól potasowa i kamienna, gips, anhydryt. Proces osadzania tych skał nie jest jednolity. W pierwszej kolejności osądzają się trudno rozpuszczalne gipsy i anhydryt, a następnie te które łatwo rozpuszczają się w wodzie – sól potasowa i kamienna.