PRĄDY DIADYNAMICZNE (DD)

PRĄDY BERNARDA

Prądy te, powstałe w wyniku prostowania prądu sinusoidalnie zmiennego o częstotliwości 50 Hz, zostały opisane przez lekarza francuskiego Bernarda i nazwane przez niego prądami diadynamicznymi.

Wykazują one silnie wyrażone działanie:

• przeciwbólowe

• przekrwienne.

W prądach tych wyróżnić można dwie składowe: komponent prądu stałego i prądu sinusoidalnie zmiennego. Wynika to z nałożenia jednopołówkowego wyprostowanego prądu sinusoidalnie zmiennego na przebieg prądu stałego.

Prądy diadynamiczne wywodzą się z dwóch podstawowych prądów impulsowych o częstotliwości 40 i 100 Hz. Przez zastosowanie zmian tych prądów w odpowiednich stosunkach czasowych, ich modulowanie oraz przerywanie uzyskuje się odpowiednio modulowane prądy:

Prąd DF – prąd ten powstaje w wyniku nałożenia na jednopołówkowo wyprostowany prąd sinusoidalnie zmienny o częstotliwości 50 Hz drugiego takiego samego prądu przesuniętego w fazie o 180º. W rezultacie tego uzyskuje się prąd impulsowy o częstotliwości 100 Hz, w którym czas trwania impulsu wynosi około 10 ms.

Prąd MF- jest prądem sinusoidalnie zmiennym jednopołówkowo wyprostowanym o częstotliwości 50 Hz oraz czasie trwania impulsów i przerw między impulsami około 10 ms.

Prąd CP- powstaje w wyniku okresowej zmiany prądów DF i MF, które płyną na przemian w czasie 1 s.

Prąd LP- prąd ten uzyskuje się przez nałożenie na prąd MF analogowanego prądu modulowanego w amplitudzie i przesuniętego w fazie o 180º. Czas trwania całego okresu modulacji wraz z przerwą wynosi od 12 do 6 s.

Prąd RS- jest to przerywany prąd MF, czasy przepływu prądu i przerwy są sobie równe i każdy z nich trwa 1 s.

Prąd MM- jest to prąd MF modulowany w amplitudzie. Obwiednia modulacji odpowiada połówce sinusoidy, czas modulacji oraz czas trwania przerwy między modulacjami wynosi około 1 s.

DZIAŁANIE LECZNICZE PRĄDÓW DD

• działanie przeciwbólowe,

• wpływ na naczynia krwionośne,

• wpływ na mięśnie szkieletowe

WSKAZANIA DO STOSOWANIA PRĄDÓW DD

-zespoły bólowe w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa:

1. bóle okolicy szyjnego odcinka kręgosłupa, potylicy i pasa barkowego,

2. bóle pleców i kręgosłupa lędźwiowego,

3. zespół rwy kulszowej

-nerwobóle:

1. nerwoból splotu barkowego,

2. nerwoból nerwu międzyżebrowego,

3. nerwoból nerwu trójdzielnego

4. rwa kulszowa w przebiegu choroby dyskowej

-zespoły naczyniowe:

1. choroba Raynauda (wczesny okres bez owrzodzeń)

2. migrena

3. samorodna sinica naczyń

-zapalenia okołostawowe:

1. zapalenia okołostawowe stawu ramiennego

2. zapalenia okołostawowe stawu łokciowego

-choroba zwyrodnieniowa stawów,

-stany po urazach stawów i mięśni oraz ścięgien,

-porażenie obwodowe nerwu twarzowego,

-półpasiec, odmroziny, obrzęki na tle zaburzeń odżywczych, zanik mięśni z nieczynności

METODYKA ZABIEGÓW PRĄDÓW DD

1. właściwy dobór elektrod i podkładów i ich ułożenie na ciele pacjenta (ważne jest ich dobre umocowanie i przyleganie do ciała),

2. skóra pacjenta powinna być czysta, bez ran, zadrapań itp.

3. w miejscu bolesnym umieszcza się zawsze elektrodę połączoną z biegunem ujemnym, dodatnią umieszcza się odwodowo w stosunku do ujemnej (tak, aby przebieg prądu między elektrodami obejmował sprawę chorobową),

4. dobór odpowiednich rodzajów prądów DD oraz kolejność ich stosowania są uwarunkowane rodzajem schorzenia:

• w celu uzyskania działania przeciwbólowego wykorzystuje się prądy DF, CP, LP

• w celu wzmożenia aktywności naczynioruchowej stosuje się prądy MF i CP

• zmniejszenie napięcia mięśniowego uzyskuje się przy stosowaniu prądów CP i LP

• do elektrostymulacji mięśni pozostających w stanie nieczynności wykorzystuje się prądy RS i MF

1. natężenie prądu dawkuje się indywidualnie, nie może ono wywoływać uczucia bólu (należy zwiększać płynnie natężenie do wyraźnego odczuwania go przez chorego), w razie wystąpienia nieprzyjemnego odczucia bólowego należy zmniejszyć dawkę natężenia prądu

2. czas trwania zabiegu wynosi od 2 do 10 minut

3. liczba zabiegów- zwykle od 6 do 10 wykonywanych codziennie lub co drugi dzień

4. pełny cykl leczenia wynosi zwykle do 2 lub 3 serii zabiegów

ULTRADŹWIĘKI

Ultradźwiękami nazywa się drgania mechaniczne o częstotliwości przekraczającej granicę słyszalności ucha ludzkiego. W lecznictwie znajdują zastosowanie ultradźwięki o częstotliwościach 800, 1000 i 2400 kHz.

DZIAŁANIE BIOLOGICZNE ULTRAWDŹWIĘKÓW

Zgodnie z prawem Grotthusa-Drapera energia ultradźwięków wywołuje w tkankach odczyn, jeśli zostanie przez nie w dostatecznej ilości pochłonięta.

Zmiany miejscowe (pierwotne)

Zmiany te występują w tkankach w chwili nadźwiękawiania i związane są bezpośrednio z działaniem energii ultradźwięków ograniczonych do miejsca jej oddziaływania.

Wyróżniamy:

Działanie mechaniczne- mikromasaż

Spowodowane jest ono wahaniem ciśnień w przebiegu fali ultradźwiękowej, zachodzą istotne zmiany objętości komórek, w bardzo krótkim odstępie czasowym

Działanie cieplne

Powstaje ono w wyniku wytworzonego w tkankach ciepła, którego rozproszenie jest uzależnione od rodzaju tkanki. Stopień przegrzania zależy od dawki natężenia ultradźwięków, czasu zabiegu oraz właściwości fizycznych tkanki, Najsilniej przegrzewa się tk.nerwowa, najsłabiej tłuszczowa.

Działanie fizykochemiczne

Ważną składową działania ultradźwięków jest ich wpływ na chemizm oraz właściwości fizyczne tkanek. Ultradźwięki przyspieszają rozpad białek, zwiększają przewodność elektryczną, wywołują reakcje utleniania.

Zmiany ogólne (wtórne)

Podstawę leczniczego działania energii ultradźwiękowej stanowią następujące czynniki:

• wzmożenie przepuszczalności błon komórkowych,

• usprawnianie oddychania tkankowego i pobudzenie przemiany materii komórek

• zmiany w strukturze koloidów tkankowych i ich uwodnienie,

• zmiany w układach jonowych tkanek,

• zmiana odczynu tkanek w kierunku zasadowym.

DZIAŁANIE LECZNICZE ULTRADŹWIĘKÓW

• działanie przeciwbólowe,

• zmniejszenie napięcia mięśniowego,

• powstawanie związków aktywnych biologicznie,

• wpływ na enzymy ustrojowe,

• rozszerzenie naczyń krwionośnych,

• hamowanie układu współczulnego,

• hamowanie procesów zapalnych,

• przyspieszenie wchłaniania tkankowego,

• wyzwalanie substancji histaminopochodnych w ilościach aktywnych biologicznie

DAWKOWANIE ULTRADŹWIĘKÓW

Podstawę leczniczego dawkowania ultradźwięków stanowi natężenie dźwięku, tzn. ilość energii, która jest emitowana przez jednostkę powierzchni przetwornika. Przy ustalaniu dawki należy brać pod uwagę powierzchnię przetwornika, swoisty odczyn tkanek na działanie energii ultradźwięków.

Wyróżnia się następujące dawki UD:

• dawki słabe od 0,05 do 0,5 W/cm²,

• dawki średnie od 0,5 do 1,5 W/cm²,

• dawki mocne od 1,5 do 2,0 W/cm².

W ostrych i podostrych stanach chorobowych oraz w naświetlaniu okolic twarzy karku oraz ubogich w tkanki miękkie stosuje się dawki słabe, w stanach przewlekłych- średnie.

Przy ustalaniu wielkości dawki konieczne jest uwzględnienie następujących czynników:

• powierzchni nadźwiękawianej,

• rodzaju i stadium schorzenia,

• częstotliwości drgań,

• powierzchni drgającej przetwornika,

• rodzaju fal ultradźwiękowej,

• czasu trwania zabiegu,

• sposobu nadźwiękawiania, czy stacjonarnie, czy przy użyciu ruchomej głowicy

CZAS ZABIEGÓW

Zależny jest od wskazań, sposobu oraz metody nadźwiękawiania. Wyróżniamy następujący podział czasu zabiegów:

• krótki czas zabiegu od 1 do 3 minut,

• średni czas zabiegu od 4 do 9 minut,

• długi czas zabiegu 10 minut i więcej.

Zabiegi wykonuje się zwykle co drugi dzień, pełny cykl obejmuje 12-15 zabiegów, po nich powinna nastąpić przerwa 3-4 miesięcy.

WSKAZANIA DO STOSOWANIA ULTRADŹWIĘKÓW

• zespoły bólowe w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów szyjnego odcinka kręgosłupa,

• bóle pleców i krzyża,

• zespół bólowy rwy kulszowej,

• choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego, kolanowego, stawów rąk i stóp

• zespół bolesnego barku i łokcia,

• ostroga kości piętowej,

• nerwoból nerwu trójdzielnego, bóle poamputacyjne,

• szczękościsk, owrzodzenie goleni,

• przykurcz Dupuytrena, blizny

PRZECIWWSKAZANIA DO STOSOWANIA ULTRADŹWIĘKÓW

• nowotwory i stany po ich operacyjnym usunięciu,

• ciąża,

• czynne procesy gruźlicze,

• skazy krwotoczne,

• niewydolność krążenia, zaburzenia rytmu serca,

• wszczepienie sztucznego rozrusznika serca,

• zaburzenia ukrwienia obwodowego,

• zakrzepowa zapalenia żył,

• ostre procesy zapalne i stany gorączkowe,

• ciężki stan ogólny i wyniszczenie organizmu,

• nie zakończony wzrost kości,

• stany po terapii rentgenowskiej,

• obecność w tkankach metolowych ciał obcych,

• nerwicę wegetatywną znacznego stopnia,

• nerwobóle niewiadomego pochodzenia,

• zaburzenia czucia powierzchownego,

• zaawansowana miażdżyca.

Należy zachować ostrożność przy wykonywaniu zabiegów w okolicy twarzoczaszki, nie wolno wykonywać nadźwiękawiania okolicy szyjnego kręgosłupa powyżej trzeciego kręgu szyjnego (niekorzystne działanie na rdzeń przedłużony) . Należy unikać nadźwiękawiania narządów wewnętrznych jamy brzusznej i klatki piersiowej oraz narządów płciowych

GALWANIZACJA

Galwanizacja jest zabiegiem elektroleczniczym, w którym wykorzystuje się prąd stały. Nazwa zabiegu wywodzi się od włoskiego lekarza Luigi Galvaniego.

Metodyka galwanizacji. Do zabiegu wykorzystuje się elektrody płaskie i o specjalnym kształcie.

Elektrody płaskie. Są wykonane z folii cynowej o grubości zapewniającej jej plastyczne dostosowanie się do powierzchni ciała. Mają kształt prostokątny, kwadratowy lub zaokrąglony.

Elektrody specjalne. Mają kształty i wymiary przystosowane do wykonywania określonych rodzajów galwanizacji, np. w okolicy gałek ocznych, uszu, elektrody dyskowe, wałeczkowe, czy elektroda Bergoniego (półmaska).

Przepływ prądu między elektrodami uzależniony jest od:

• rozmiarów elektrod- decyduje o gęstości przepływającego przez nią prądu

• ich wzajemnego ułożenia (galwanizacja podłużna, poprzeczna, labilna, stabilna, galwanizacja katodowa, anodowa).

• przewodnictwa rożnych tkanek znajdujących się między elektrodami,

• odległości między elektrodami.

Dawkę natężania prądu stałego ustala się w zależności od:

• powierzchni elektrody czynnej (mniejszej),

• czasu trwania zabiegu,

• rodzaju i umiejscowienia schorzenia,

• wrażliwości chorego na prąd elektryczny.

Wyróżnia się następujące dawki natężenia prądu stałego:

• dawka słaba- od 0,01 do 0,1 mA/cm² powierzchni elektrody,

• dawka średnia- do 0,3 mA/cm² powierzchni elektrody,

• dawka mocna- do 0,5 mA/cm²powierzchni elektrody.

Przy ustalaniu dawki natężenia prądu należy uwzględnić także tolerancje tkanek na prąd elektryczny.

Czas trwania zabiegu galwanizacji waha się , w zależności od wskazań, od 10 do 30 minut, zwykle jednak trwa on od 15 do 20 minut. Zabiegi wykonuje się codziennie lub co drugi dzień.

DZIAŁANIE BIOLOGICZNE

Pod wpływem prądu galwanicznego zmienia się przepuszczalność błon granicznych w obrębie różnych tkanek: skóry, ścian naczyń i błon komórkowych. Zwiększają się procesy dyfuzji, osmozy, wzrasta przemiana materii w tkankach. W wyniku dyfuzji dochodzi do wyrównania stężeń jonów po obu stronach każdej błony półprzepuszczalnej, dzięki osmozie natomiast zachodzi proces przemieszczania w celu wyrównania poziomów stężeń substancji pomiędzy wnętrzem i na zewnątrz komórki. W wyniku tych procesów dochodzi do poprawy funkcji odżywczych poszczególnych tkanek organizmu określanych jako troficzne.

WSKAZANIA DO GALWANIZACJI

Występujące pod anodą zmniejszenie pobudliwości nerwów oraz wpływ przeciwzapalny zabiegu wykorzystuje się w leczeniu nerwobólów, przewlekłych zapaleń nerwów, splotów i korzeni nerwowych, zespołów bólowych w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa i choroby dyskowej. Występujące pod katodą przekrwienie naczyń pozwala stosować galwanizację w leczeniu porażeń wiotkich oraz zaburzeń krążenia obwodowego. Galwanizację podłużną lub poprzeczną stosuje się w przypadkach utrudnionego zrostu kostnego.

PRZECIWWSKAZANIA DO GALWANIZACJI

Stanowią ropne stany zapalne skóry i tkanek miękkich, wypryski, owrzodzenia, stany gorączkowe oraz porażenia spastyczne, wszczepiony rozrusznik serca, miejscowe zaburzenia czucia, nowotwory złośliwe i łagodne, skaza krwotoczna, ostre procesy zapalne i infekcje ogólne, osobnicza nietolerancja prądu, zakrzepy, zagrożenia zatorami, zakrzepowe zapalenie żył, metale w tkankach poddanych zabiegowi, endoproteza, miażdżyca zarostowa tętnic.

JONOFOREZA (JONTOFOREZA)

Jonoforezą nazywa się zabieg elektroleczniczym polegający na wprowadzeniu do tkanek siłami pola elektrycznego jonów działających leczniczo. Mogą tu być używane tylko związki chemiczne (elektrolity) ulegające dysocjacji elektrolitycznej. Dysocjacja to rozpad kwasów, zasad i soli, na dodatnio lub ujemnie naładowane cząsteczki lub atomy.

W polu elektrycznym jony ulegają przesunięciu zgodnie z prawem Coulomba. Jony ujemne będą podążały w kierunku bieguna dodatniego, jonu dodatnie do bieguna ujemnego.

Jeżeli do roztworu elektrolitycznego wprowadzić dwie elektrody połączone z biegunami źródła prądu stałego, to część jonów będzie podążać ku katodzie (ujemny biegun, natomiast jony ze znakiem dodatni- kationy) cześć podążać będzie do anody (dodatni biegun, natomiast jony będą ze znakiem ujemnym- aniony).

Roztwór związku chemicznego zastosowanego do jonoforezy musi mieć odpowiednie stężenie. Różne związki chemiczne wykazują różny stopień zdysocjowania, w zależności od ich stężenia w roztworze. Badanie zależności przewodnictwa elektrycznego roztworu od jego stężenia nazywa się konduktometrią.

Zawarte w tkankach jony ulegają w polu elektrycznym przesunięciu, stwarzając strefy grupujące jony o tym samym ładunku dodatnim lub ujemnym. Stan taki nazywa się polaryzacją. Przesunięcia jonów są ograniczone przez błony komórkowe oraz warstwowe ułożenie komórek i innych elementów tkankowych. Tkanki żywej skóry mają określoną i ograniczoną zdolność gromadzenia wprowadzanych do nich z zewnątrz jonów. Tę właściwość nazwano pojemnością jonową skóry. Stąd czas trwania zabiegu i natężenie prądu jest skuteczne tylko w pewnych granicach, które określa pojemność jonowa skóry.

Mechanizm leczniczego działania jonoforezy jest złożony, można w nim wyróżnić podstawowe kierunki:

• działanie lecznicze jonów,

• wpływ na tkanki bieguna prądu stosowanego w jonoforezie,

• oddziaływanie odruchowe na narządy głębiej położone.

DAWKOWANIE JONOFOREZY

Czas jonoforezy zależy od rodzaju leku, stadium schorzenia i wrażliwości osobniczej na prąd elektryczny. Zabieg wykonuje się od 10 do 30 minut, zwykle od 15 do 20 minut. Dłuższy czas zabiegu jest bezcelowy, a czasami wręcz niebezpieczny (możliwość uszkodzenia skóry). Zabieg wykonuje się codziennie lub co drugi dzień. Pełny cykl obejmuje serię 10—20 zabiegów.

METODYKA JONOFOREZY

1. Zabiegi z jonoforezy należy wykonywać z zastosowaniem aparatów wytwarzających stabilny, dobrze wyprostowany prąd stały.

2. Przed zabiegiem należy dokładnie oczyścić i odtłuścić skórę

3. Elektrody układa się na dostatecznie grubym (1,5 – ) podkładzie,

4. Rozmiar i kształt elektrod dobiera się w zależności od okolicy ciała i rodzaju schorzenia.

5. Występujące ubytki w skórze należy ochronić (zabezpieczyć) plastrem lub płatkiem gazy.

6. Przed zabiegiem należy sprawdzić rodzaj leku i jego stężenie.

7. Należy dbać o świeżość roztworów związków chemicznych używanych do zabiegu (data ważności), podkłady nasycone lekiem powinno się używać tylko jednorazowo, podkłady pośrednie należy dokładnie wypłukać. Folię używaną do zabiegu należy także dokładnie przemyć i oczyścić.

8. Przewody powinny być podłączone ze środkiem elektrod.

9. Natężenie prądu uzależnione jest od rozmiaru elektrody i okolicy ciała poddanego zabiegowi (od 0,01 do 0,1 mA/cm² powierzchni elektrody).

10. W czasie zabiegu należy kontrolować doznania chorego. W razie wystąpienia pieczenia należy sprawdzić natężenie prądu. Niepokojące objawy są sygnałem do przerwania zabiegu.

11. Po zabiegu należy sprawdzić odczyn skóry

PODSTAWOWE WSKAZANIA DO JONOFOREZY:

Jonoforeza jodu(-) : blizny, przykurcze bliznowate,

Wapnia (+) : stany zapalne gałki ocznej, obwodowe zaburzenia naczynioruchowe, zespół Sudecka, utrudniony zrost kostny,

Cynku (+) : przyżeganie trudno gojących się owrzodzeń, drożdżyca paznokci.

Prokainy, lidokainy (+): nerwobóle, zespół rwy kulszowej, bóle głowy, zaburzenia wymowy, dychawica oskrzelowa.

Histaminy(+): samorodna sinica kończyn, odmroziny, zespół bólowy rwy kulszowej, przewlekłe stany zapalne stawów i zapalenia okołostawowe, owrzodzenia troficzne,

Adrenaliny (+): stany zapalne gałki ocznej, wspólnie z lidokainą lub prokainą w leczeniu stanów bólowych,

Antybiotyków(+,-) : bakteryjne stany zapalne skóry i tkanek miękkich,

Hydrokortyzonu (-): stany zapalne skóry, tkanek miękkich, drobnych stawów i pochewek ścięgnistych,, stany zapalne gałki ocznej

Tolazoliny (+): zaburzenia ukrwienia nerwu wzrokowego i siatkówki, zaburzenia ukrwienia obwodowego.

PRZECIWWSKAZNIA DO JONOFOREZY

Nie odbiegają w zasadzie od przeciwwskazań do stosowania innych zabiegów elektroleczniczych. Jony działające korzystnie w schorzeniu podstawowym mogą być przeciwwskazane ze względu na współistniejące inne schorzenie. Wskazania i przeciwwskazania zawsze ustala lekarz.