PODSTAWY PSYCHOLOGI
TEMAT: CO TO SĄ EMOCJE I JAKIE FUNKCJE PEŁNIĄ
Emocje - to złożony wzór zmian cielesnych i psychicznych, obejmujący pobudzenie fizjologiczne, uczucia, procesy poznawcze, widoczne sposoby ekspresji( w tym mimikę twarzy i postawę ciała) i specyficzne reakcje behawioralne, pojawiające się w odpowiedzi na sytuację postrzeganą jako ważna dla danej osoby. Emocje są zwykle krótkoterminowe i stosunkowo intensywne. Emocje to niewątpliwie bodźce skłaniające do działania, to szybkie plany ratowania lub podtrzymania życia. Dostarczanie emocji służyć może jako podstawa sądów i decyzji oraz zmiany hierarchii celów poznawczych.
Źródła emocji:
Głównym źródłem emocji są wszelkie bodźce odbierane przez nasze zmysły: ciepło słońca, zapach kwiatów, powiew wiatru, dźwięk muzyki, zapach siarkowodoru, dotknięcie czegoś.
Przedmioty lub obiekty, które wcześniej nie budziły żadnych uczuć, np. kontakt z jeziorem jest emocjonalnie obojętny jesienią, ale w czasie letnich upałów jest źródłem przyjemności. Dla kogoś kto tonął jezioro może kojarzyć się z lękiem.
Potrzeby- dążenie do ich zaspokojenia może wywołać emocje. Kiedy wydaje się że potrzeba może być zaspokojona pojawia się radość, podekscytowanie, duma, natomiast gdy potrzeba napotyka blokadę- smutek, żal, lęk, złość.
Kontakt z samym sobą- można siebie lubić, nienawidzić, być z siebie dumnym, złościć się na siebie. Przekonania żywione o sobie, stopień, w jakim jesteśmy bliscy tego, jakimi chcieli byśmy być- wszystko to jest ważnym źródłem emocji.
Słowa- mogą działać podobnie jak czyny i wywoływać emocje(nie tylko w wypowiadającym je, ale także w innych): radość, żal, wstyd, lęk, poczucie winy, słowo „nie’’ jest sprawcą smutku, rozgoryczenia.
Właściwości emocji:
Każda emocja posiada:
Siłę- bardziej lub mniej intensywna emocja
Kierunek- coś jest pociągające-odpychające, emocje pozytywne-negatywne, przyjemne- nieprzyjemne
Jakość- to, że emocje mogą wyzwalać odmienne formy zachowań świadczy o jakości emocji
Pobudzenie emocjonalne- stan pewnej mobilizacji, który przede wszystkim przejawia się na poziomie neurofizjologicznych zmian (przyspieszenie akcji serca, oddychania, zwolnienie trawienia). Pobudzenie emocjonalne na poziomie psychicznym przejawia się w zmianie umysłowości, w zmianie uwagi- przy optymalnym poziomie pobudzenia człowiek szybciej myśli, jest bardziej skoncentrowany. Przy zbyt wysokim pobudzeniu albo zbyt słabym nie jest w stanie myśleć, jest rozproszony, chaotycznie przetwarza informacje
Podział emocji:
Emocje podstawowe(proste):
podstawowe czyli uniwersalne w ekspresji twarzy (wg Ekmana)
strach, złość, smutek, radość, wstręt
podstawowe czyli nie tylko ludzkie (wg Plutchika)
obserwowane na różnych poziomach filogenetycznych
adaptacyjne w walce jednostki i gatunku o przetrwanie
strach, złość, smutek, radość, akceptacja, wstręt, antycypacja, zaskoczenie
podstawowe czyli prototypowe (wg Rosch)
te, które pierwsze przychodzą nam do głowy
miłość, strach, złość, smutek, szczęście
2.Emocje pochodne(złożone):
- mieszanka, złożenie emocji podstawowych
Plutchik – badania oparte na werbalnych deklaracjach osób badanych
Przeciwstawne emocje znajdują się po przeciwnych stronach koła
Kemper – emocje pochodne są emocjami podstawowymi pojawiającymi się w specyficznych sytuacjach społecznych
poczucie winy: strach przed karą
wstyd: złość na samego siebie emocje pochodne – mieszanka, złożenie emocji podstawowych
Różni teoretycy wskazują na różne funkcje jako najważniejsze z punktu widzenia roli emocji w ludzkim życiu. Emocje przynoszą nam liczne korzyści. Spełniają funkcję motywacyjną, pobudzając nas do podjęcia działania dotyczącego jakiegoś doświadczanego lub wyobrażonego zdarzenia. Emocje ukierunkowują i podtrzymują takie nasze działania wobec określonych celów, które są dla nas korzystne, np. aktywizując zachowania umożliwiające zbliżanie się ku pożytecznym bodźcom i unikanie bodźców szkodliwych. Z miłości do innej osoby robimy wszystko, co w naszej mocy, by ją zainteresować, być blisko niej i ja zdobyć, a niekiedy zmieniamy nasz styl życia. Pozytywne emocje wynikają z działania w sposób zgodny z naszymi motywami (osiąganie pożądanego, nagradzającego celu), podczas gdy emocje negatywne wywołuje niezgodność z motywami (oddalanie się od pożądanych celów lub zbliżanie do awersyjnych, odstręczających celów). Emocje pomagają w organizowaniu naszych doświadczeń, gdyż od nich zależy, na co zwracamy uwagę, a także wpływają na nasz sposób spostrzegania siebie i innych oraz na sposób interpretowania i zapamiętywania różnych elementów sytuacji życiowych.
Oprócz tych funkcji, emocje intensyfikując wybrane doświadczenia życiowe sygnalizują, że dana reakcja jest szczególnie ważna, albo, że dane zdarzenie jest istotne dla ja.
Na poziomie społecznym emocje regulują stosunki z innymi, sprzyjają zachowaniom prospołecznym i są częścią naszego systemu komunikacji niewerbalnej. Emocje spełniają ważną funkcję polegającą na regulowaniu interakcji społecznych: jako pozytywne spoiwo społeczne wiążą nas z innymi ludźmi, jako negatywny społeczny środek odstraszający pozwalają nam zachować dystans wobec innych. Wyniki wielu badań wskazują, że emocje mogą pobudzać do zachowań prospołecznych. Jeśli w ludziach wzbudzi się dobre samopoczucie, to jest bardziej prawdopodobne, że zaangażują się oni w różne zachowania zmierzające do udzielenia pomocy innym. Podobnie, kiedy u osób badanych wywołano poczucie winy z powodu ich niewłaściwego postępku w aktualnej sytuacji, wówczas było bardziej prawdopodobne, że zgłoszą się one na ochotnika do pomocy w jakiejś przyszłej sytuacji, zapewne w celu zredukowania swego poczucia winy.
Komunikacyjna funkcja emocji demaskuje nasze próby ukrycia przed innymi tego, co czujemy i zamierzamy. Wycofujemy się gdy ktoś pieni się z gniewu, a zbliżamy, gdy inna osoba sygnalizuje przychylność uśmiechem, rozszerzonymi źrenicami i spojrzeniem mówiącym „chodź tutaj”. Silne negatywne emocje często są tłumione z szacunku dla pozycji innej osoby lub z obawy, że ujawnia one ukrywaną informację. Znaczna część komunikacji między ludźmi odbywa się w tym bezgłośnym języku niewerbalnych komunikatów ciała.
T. Maruszewski dzieli funkcje emocji w procesach poznawczych następująco:
1) funkcja orientacyjna – emocje dostarczają informacji o obiektach, zdarzeniach i osobach ważnych z punktu zaspokojenia potrzeb, czyli jest to przede wszystkim wykrywanie w otoczeniu rzeczy (cech) istotnych z punktu widzenia potrzeb i celów jednostki. Cechy te wyznaczają działania zdobywcze lub obronne. Zaburzenie tej funkcji prowadzi do dużych zmian w funkcjonowaniu psychicznym oraz w zachowaniu. Tu za przykład może posłużyć opisywany wypadek pewnego robotnika, któremu wielki pręt przebił czaszkę. W wyniku wypadku robotnik z człowieka spokojnego, odpowiedzialnego i zorganizowanego, stał się nierówny, przeklinał, był niecierpliwy i konfliktowy. Uwaga zostaje zwrócona na to, co najważniejsze (sygnalizują istotność danego zdarzenia z punktu widzenia jednostki). Ale może być tak, że np. w kłótni zatracimy się dążąc do wygrania sporu i dopiero po ochłonięciu zdamy sobie sprawę z tego, że dążenie to kosztowało nas zbyt wiele.
Emocje wpływają również na oceniający koloryt spostrzeżeń (pozytywne poprawiają ocenę, negatywne obniżają). Często jest to wykorzystywane w reklamach, w polityce.
2) funkcja aktywacyjna – emocje dostarczają energii koniecznej do uruchomienia i przeprowadzenia różnych operacji poznawczych. Np. dzięki emocjom i motywacji człowiek potrafi przez długi czas angażować się w pewną aktywność poznawczą.
W teorii gotowości percepcyjnej zwraca się uwagę na to, że procesy emocjonalne oraz motywacyjne mogą wpływać na łatwość dostępu do różnych kategorii zapisanych w pamięci. Kategorie naładowane emocjonalnie są łatwiej aktywizowane i łatwiej można uzyskać do nich dostęp.
Emocje a przetwarzanie informacji
- pozytywne – rozszerzają zakres uwagi i jednostka potrafi odbierać zdecydowanie większą pulę bodźców. Ponadto ułatwiają heurystyczne przetwarzanie danych i odstępowanie od reguł
- negatywne – prowokują do bardziej systematycznego i kontrolowanego przetwarzania informacji. Ponadto przy emocjach negatywnych następuje zawężenie pola uwagi i koncentracja na bodźcach zagrażających, krytycznych (pamięć tunelowa). Np. obserwując zagrażającą scenę koncentrujemy się tylko na tych elementach krytycznych. Dzięki temu możemy zarejestrować te elementy sceny, które mają podstawowe znaczenie dla poradzenia sobie z tymi zagrażającymi zdarzeniami.
3) funkcja „modulacyjna” – emocje dostarczają takiej ilości energii, która zapewnia optymalne funkcjonowanie procesów poznawczych; funkcja ta może załamywać się, gdy emocje są bardzo silne i trwają bardzo długo, albo też jednostka nie potrafi zrobić nic, aby sobie z nimi poradzić. Podstawowe znaczenie, choć raczej jako swego rodzaju parafraza mają tutaj prawa Yerkesa-Dodsona, a zwłaszcza pierwsze z tych praw, które głosi, że istnieje krzywoliniowy związek między poziomem pobudzenia a sprawnością działania. Wynika z niej, że organizmy najsprawniej funkcjonują przy pośrednich poziomach napięcia emocjonalnego.
4) funkcja metapoznawcza – związana jest z orientacją we własnych procesach poznawczych i wyborem takich procedur poznawczych, które mogą być najbardziej efektywne w danej sytuacji. Rozwiązanie problemu prowadzi do emocji pozytywnych, a jego brak tudzież rozwiązanie niedoskonałe pozostawiają nierozładowane napięcie. Emocje pozytywne mają wartość wzmocnienia (np. radość występuje po sukcesie i ponieważ jest miłym odczuciem, tym bardziej nas motywuje do dalszego działania i osiągania sukcesów). Emocje negatywne sygnalizują konieczność podjęcia jakichś działań, które służą naprawie bieżącego stanu.
Ta funkcja emocji jest funkcją paradoksalną, ponieważ procesy sterowane przez starsze ewolucyjnie okolice mózgu kontrolują w pewien sposób procesy zależne od młodszych ewolucyjnie struktur mózgu.