Motyw snu w literaturze romantyzmu
Według biologii za sen uznawany jest stan ciała i umysłu pozostającego w spoczynku, zniesienie świadomości. Psychologia przedstawia swoją teorię, w, której sen jest wyrazem podświadomości, ukrytych ludzkich dążeń, pragnień, fascynacji. Wówczas wychodzą na jaw najbardziej skrywane w głębi umysłu kompleksy oraz przykre doświadczenia. Snami oraz ich interpretacją od wieków zajmuje się także literatura. Świat pozazmysłowy snu i marzeń sennych od zawsze był jej nieodłącznym elementem. Snom przypisywano ogromne znaczenie, stąd tak częsta obecność motywu w literaturze różnych epok. Dużo uwagi w swoich dziełach poświecili snom także twórcy romantyczni przypisujących temu zjawisku szczególną wartość poznawczą. Sen w epoce romantyzmu był zjawiskiem z jednej strony ogromnie realnym, z drugiej zaś niezwykle tajemniczym, wieloznacznym, nie do końca zgłębionym. Romantycy uwielbiali łączyć świat realny ze światem fantastyki oraz niezbadanych zjawisk. Sen stał się ,,oknem na nieznaną głąb otwartym, poprzez które można zobaczyć nowe pejzaże ducha”1 Motyw ten miał duże znaczenie dla twórców epoki, ponieważ wierzyli oni, że poza światem żywych istnieje także inny świat. Nadprzyrodzony, czyli mistyczny świat duchów. W wizjach i marzeniach sennych, widzieli oni środek porozumienia się między światem żywych a światem duchów, aniołów czy też Boga. Zgodnie z romantyczną filozofią sen odkrywa prawdę o człowieku. Śpiący człowiek nie kontroluje się, nie udaje innej osobowości. Sen obnaża go i ukazuje się jego prawdziwa natura, lęki i marzenia. Sen do dziś pozostaje zjawiskiem nie do końca wyjaśnionym, tajemniczym i intrygującym, dlatego autorzy sięgają po jego konwencję, przypisując jej różnorodne funkcje. Rola snu w epoce romantyzmu zostaje wielokrotnie podkreślona zarówno przez samych romantyków jak i autorów krytycznoliterackich opracowań ich twórczości. Aby przyjrzeć się bliżej temu zjawisku należy podkreślić iż zagadnienie snu w literaturze romantyzmu jest problemem rozległym łączącym się nierozerwalnie z innymi zjawiskami takimi jak marzenie senne widzenie na jawie oraz wizja, które często towarzysza snom Motyw snu zostaje wykorzystany przez jednego z najwybitniejszych twórców polskiego romantyzmu Adama Mickiewicza. Dziady cz. III to piękny utwór romantyczny poruszającym wiele aspektów filozoficzno-moralnych. Wśród interesujących zagadnień pojawiających się w dramacie najciekawszy jest motyw snu. Akcja dramatu rozgrywa się jednocześnie na dwóch płaszczyznach realistycznej i fantastycznej sen pozwala zetknąć się tym płaszczyznom. Dziady cz. III są utworem, w którym sny, wizje i marzenia senne są stałym elementem kompozycyjnym utworu. W prologu sen jest ukazany, jako zjawisko tajemnicze, niezbadane, a zarazem nieracjonalne i nadzmysłowe.,, Śniący człowiek staje się częścią kosmosu, wykracza poza ziemski czas i przestrzeń i odnajduje rzeczywistość duchową”2. Tak dzieje się z Konradem głównym bohaterem utworu. Konrad uważa, że podczas snu ukazuje się to, co jest w naszym wnętrzu. Sen pozwala ujrzeć niepoznawalne wnętrze świata, „zajrzeć” do ludzkiego umysłu. To jest właśnie poznawcza rola snu. Dusze przenoszą się poza ciało w inne przestworza, wtedy również walczą o nie duchy dobre i złe. Sen Konrada staje się dla niego stanem niebezpiecznym ,,umożliwia komunikowanie się z zaświatami, bo i anioły we śnie udzielają swych objawień, ale jest także niebezpieczny, bo człowiek wydany zostaje na pokusy i udręki diabelskie, których nie może pokonać swym osądem”3 . Duchy, zarówno dobre jak i złe przemawiają do Konrada sen i noc sprzyjają diabłom. Bohater budzi się i zaczyna zastanawiać nad istotą snów w życiu człowieka, rozważa także swój los. Mówi o śnie jako ,,życiu duszy” ,które jest warte badań ludzi. Konrad próbuje zrozumieć istotę swojego snu, anioły obwieszczają mu, że będzie wolny. Sen Konrada ma charakter proroczy opowiada o jego dalszych losach. Sny Konrada w improwizacji odgrywają ważną role ponieważ ,,w nich niejako dokonała się pierwsza przemiana: z Gustawa w Konrada.”4
W Scenie czwartej opisane jest widzenie Ewy młodej dziewczyny, która po odmówieniu pacierza zasypia i podczas snu doznaje wizji. Aniołowie śpiewają nad śpiącą Ewą tworzą, koło które przeistacza się w wianek kwiatów. Ewa śni o kwiatach, które wyhodowała i z których uwiła wianek dla Matki Boskiej. Dzięki przemianie aniołów w kwiaty, pozostając na ziemi, Ewa znalazła się w niebie. W wianku znajdują się narcyz i lilia – kwiaty symbolizujące wiosnę i erę eschatologiczną. Szczególnie uprzywilejowana jest róża, która przeobraża się w anioła i jednocześnie w człowieka o twarzy – Anioł Światłości. Ewa jest przeciwieństwem pełnego pychy i indywidualizmu Konrada. Jest prostoduszna i niewinna, a aniołowie nazywają ją „braciszkiem miłym” i „czystym i cichym kochankiem”, chcą rozweselić sen dziewczyny. W widzeniu Ewy wszystko jest, ,,kwieciste, wonne, wiośniane, skrzydlate, czyste, anielskie”5 W jej przypadku zło, tak bardzo zaznaczające swoją obecność w wypowiedzi nieprzytomnego buntownika, milczy. Widzenie Ewy rozpoczyna się od symbolicznego obrazu, w którym dziewczyna rozpoznaje kwiaty ze swojego ogródka. Z ozdobionego obrazu zstępuje Matka Boska, a Jezus, odwzajemniając prezent Ewy, także podarowuje jej wianek. W wielu kulturach wianek jest znakiem o magicznej mocy – ma charakter obrzędu, podczas którego następują zaślubiny pary kochanków. W przypadku Ewy i Jezusa symbol wieńczenia jest obustronny – dziewczyna wcześniej ozdobiła obraz wiankiem z kwiatów, a teraz Chrystus ofiarował jej swój wianek. W tym obrazie z Widzenia Ewy następują swoiste i mistyczne zaślubiny nieba i ziemi, a niewinna dziewczyna zostaje wybrana na oblubienicę Pana. W kolejnej odsłonie – ożywającej Róży – następuje akt odrodzenia Konrada – poety, a jego kulminacyjny moment odbywa się na sercu dziewczyny. Zdumiona Ewa zauważa, że z Róży bije dziwny ogień. Gdy ta zwraca się do niej słowami „Weź mnie na serce”, aniołowie odlatują do nieba. Jest to znak, że kończy się proces odrodzenia duszy Konrada. ,,Ewa w snie-wizji, obserwuje jak dokonuje się ostateczna przemiana Konrada”6 Sen oddaje osobowość bohaterki i jej percepcję świata, jako czystego, dobrego, harmonijnego. Darem wieszczym obdarzony jest także ksiądz Piotr, którego wizja odkrywa przyszłe dzieje Polski, naznaczonej cierpieniami. Jest to widzenie nie we snie, ale na jawie W wizji tej pojawiają się trzy symboliczne obrazy. Pierwszy przedstawia zsyłanie polskiej młodzieży na Sybir, gdzie z życiem uszło tylko dziecko o tajemniczym imieniu Czterdzieści i Cztery. Właśnie ono okaże się w przyszłości mesjaszem narodu takim jak Chrystus, który będąc dzieckiem, uchronił się przed rzezią Heroda a następnie zbawił świat. Kolejny obraz ukazuje martyrologię Polski, analogiczną do męczeństwa Jezusa- schwytania, proces, drogę krzyżową oraz zmartwychwstanie. Na sądzie Francja niczym Piłat umywa ręce i jest to aluzją do tego kraju, który podczas powstania listopadowego nie pomógł Polsce. Rosyjski car Mikołaj I przypomina Heroda, w jego ręce zostało wydane cale młode pokolenie. Droga krzyżowa jest symbolem drogi do niepodległości ojczyzny, która niesie jak Chrystus krzyż, który "ma długie na cała Europę ramiona, z trzech wyschłych ludów, twardych drzew ukryty...". Trzy ramiona krzyża są symbolem trzech zaborców oblegających Polskę podobnie jak żołnierze- Rakus, podający Jezusowi ocet to Austriak a pojący go żółcią Borus to Prusak. Matkę Boską opłakującą śmierć syna symbolizuje w tym wypadku matka wolność. Bok Mesjasza został przybity przez Longina a bok Polski przebija Moskal, co stanowi odniesienie do stłumienia powstania listopadowego Koniec widzenia wieńczy, napawająca nadzieją scena wyzwolenia narodu- Mesjasz unosi się w kierunku nieba, odziany w białą szatę. Po zakończeniu wizji ksiądz Piotr zasypia
Zgodnie z romantycznym przekonaniem o naturze snu, który demaskował prawdę o człowieku, nie ograniczanym przez żadne czynniki i nie udającym innej osobowości, kreowana jest scena, którą Mickiewicz nazwał ,,Widzeniem Senatora”. Jest to wyraźna antyteza w stosunku do widzenia Ewy. Nowosilcow śpi i jest dręczony przez złe duchy koszmarami, które odkrywają przed nim jego przyszłe dzieje. ,,To wizja o zapowiedzianym schemacie pycha-hańba, skonkretyzowanym w postaci wahnięć kariery carskiego urzędnik, obnażających karykaturalny świat jego pragnień i leków”7 Diabły dbają o to by Senator spał, bo wtedy mogą go dręczyć. Na początku mają problem ponieważ ich ofiara nie chce usnąć, sypią więc na oczy Nowosilcowa mak. Gdy ten zasypia zsyłają mu taki oto sen, który można by podzielić na dwie części. Pierwsza część ukazuje drogę społecznego awansu Senatora. Jest to marzenia śniącego o zaszczytach i władzy druga to koszmar senny, wywołany strachem przed utratą łaski imperatora Został obdarzony od cara stu tysiącami rubli, tytułem książęcym oraz orderem a cały dwór zazdrości mu jego sytuacji. Jego los zmienia się, diametralnie w momencie, kiedy car okazuje niezadowolenie względem senatora a cały dwór odwraca się i szydzi z niego. Na koniec diabły rzucają się na jego dusze po to aby była dręczona aż do świtu. Mickiewicz odkrywa tym zabiegiem psychikę śpiącego senatora i jego strach przed pozbawieniem pozycji na dworze carskim. Sen odzwierciedla w tym przypadku charakter bohatera, jego obawy, lęki, kompleksy i nadzieje. Ukazuje także wpływ despotyzmu na psychikę człowieka. Diabły mają władzę nad jego duszą, bo jest złym człowiekiem i dlatego dręczą ją i prowadzą tam: „ Gdzie się doczesność kończy, a wieczność się zaczyna, gdzie z sumieniem graniczy piekielna kraina”. Sen pokazuje prawdziwą naturze bohatera jego obawy oraz pragnienia. Jest odzwierciedleniem jego ukrytych pragnień. W Prologu Konrad mówi, że sen to życie duszy. Dusza Senatora jest pyszna i ogarnięta żądzą władzy, zaszczytów i pozycji Sam Nowosilcow jest okropnym egoistą. Oprócz tego żądza władzy, samouwielbienie i brak poczucia moralności zaślepiają go. Jest łatwym łupem dla złych duchów, a jego zbłąkana dusza nie ma dużych szans na oczyszczenie się z grzechów. Sen Senatora pogłębia kreację postaci. Od początku dramatu wiadomo, że Nowosilcow to oprawca, lecz z jego snu dowiadujemy się o wiele więcej o jego charakterze. Utracenie łaski cara Senator porównuje do śmierci. Jego świat przewraca się do góry nogami, oblewa go zimny pot. Najwyższą wartością było dla niego znaleźć się na piedestale. Kiedy zostaje z niego zrzucony tym samym wpada w otchłań. Diabły chcą zając się ,,brudna duszą grzesznika dla nich przecie najmilszego syna” 8. Pozwalają senatorowi dośnić sen do końca, aby w pełni nim zawładnąć. ,,Śniła się zima” jest poetyckim ujęciem snu Mickiewicza. Poeta zapisuję sen, który jest wynikiem jego własnego przeżycia. Utwór ukazał się w paryskim wydaniu dzieł z roku 1880. Dzieło zostaje opatrzone takim oto dopiskiem:
,,Miałem sen w Dreznie,1832, marca, 23, który ciemny dla mnie i niezrozumiany. Wstawszy zapisałem go wierszem. Teraz 1840,przepisuje dla pamiątki.”
Wiersz zostaje przez poetę przepisany po ośmiu latach dlatego można sformułować tezę iż ,,ów sen drezdeński musiał mieć w prywatnej mitologii Mickiewicza jakieś nadzwyczajne, jemu tylko wiadome znaczenie”9. Sen ten został uznany za najważniejszy ze snów, zawieszony między marzeniem a poezją, między słowem a obrazem. Wiersz otwiera wizja ogromnej procesji, szeregi kroczących ludzi zmierzających ku Jordanowi. ,,W pierwszej części snu drezdeńskiego, zawarte są obrazy kreujące wizje świata płaskiego, horyzontalnego„10. Przestrzeń w tej części snu jest wyraźnie ograniczona, zamknięta. Ziemia pokryta jest śniegiem, który ma znaczenie symboliczne z jednej strony to znak zimy czasu, w którym przyroda zamiera, z drugiej śnieg otula ziemie osłaniając ja w czasie snu. Niebo jest zakryte, twarze ludzi nieruchome. Świat w tej części utworu jest zamknięty, niemożliwe jest wyjście poza jego płaszczyznę. Śniący idzie za procesją jest odizolowany od innych wędrowców, sytuacja ta zmienia się, gdy z szeregu wychodzi niewiasta i chłopiec dołączają oni do samotnika. Utwór ten stanowi miejsce przełomowe w rozwijaniu się Mickiewiczowskiego kosmosu. ,,Tu pojawia się w pełnej postaci wspomniana figura snu Mickiewiczowskiego- transformacja dokonująca się w przejściu przez śmierć.”11Następujące po sobie fazy utworu ukazują docieranie do kolejnych warstw świata wewnętrznego. W drugiej fazie snu zima znika, odsłania się niebo, przychodzi lato, pojawiają się kwiaty. Ograniczona dotąd wizja świata zaciera się. Krajobraz przypomina rajski ogród, w jego centrum znajduje się Ewa. Patrzy ona na jezioro, widzenie kobiety dla podmiotu jest niezwykłym doznaniem, o którym mówi jako ,,rozkoszy sennej”. Niewiasta zmieniona w jaskółkę udaje się nad Niemen, leci tam aby ,,przepadać w litewskich lasach i jeziorach”. ,,W tej skrzydlatej postaci podejmuje ona lot do wnętrza duszy śniącego”12 Mickiewicz w zakończeniu mówi o swoim śnie jako łagodnym, jest on dla niego oczyszczeniem, refleksją nad własnym życiem. Był to prawdopodobnie „sen przed spowiedzią czynność rachunku sumienia[…] Myśl o śmierci wywołała decyzję spowiadania się. […] Pod wrażeniem tych myśli zasnął i sen dalej czynności rachunku sumienia obrazowo spełniał „13.Teza ta jest tylko jedna z wielu stawianych przez badaczy snu drezdeńskiego. Motyw snu pojawia się także w twórczości Juliusz Słowackiego. Przykładem utworu w, którym zostaje wykorzystany jest ,,Król Duch”. Podkreślony zostaje tu związek snu z mistyką, dawcą snów jest Bóg w rapsodzie III Mieczysław zostaje przez Boga oświecony złotymi snami, świętymi wizjami. W dzień przed postrzyżynami anioł ukazuje królowi wizje raju. Słowacki w wizji Mieczysława ukazuje Adama pierwsze wcielenie ,,ja” rozmawiającego z panem ta scena symbolizuje bliskość człowieka z Bogiem , nawiązanie dialogu odbywa się za pośrednictwem snu dlatego raj zjawia się w wizjach onirycznych .Wizja raju zostaje zakłócona przez wtargniecie do snu Zoriona odganiającego pierwotny obraz jakby bronił doń dostępu W utworze można wyróżnić klasyfikacje snów pod względem funkcji, jakie pełnią. Sny karzące Popiela, któremu ogromne męki sprawia widzenie Zoriona. . Sny dla Popiela są karą za popełnione błędy, we śnie dręczy go umęczony niegdyś przez niego Zorion. Śni mu się z głową otoczoną słonecznymi promieniami i budzi w królu wyrzuty sumienia. Władca przypomina sobie o popełnionych zbrodniach na polskim narodzie. Ponadto sen o minionym życiu jest dla niego piekłem, ponieważ przypomniane w nim zbrodnie nie pozwalają jego duchowi wznieść się w wyższe sfery. Zorion jest najczęściej pojawiającym się zmarłym w widzeniach sennych króla ducha. prześladując swego oprawce w koszmarach dowodzi swego pozagrobowego zwycięstwa .·. Sny konsolacyjne, które dają pociechę m.in. sen Mieczysława rozjaśniony nowa nadzieja. Sny pouczające, w tym rodzaju snów jawi się Bóg, który staje się nauczycielem chce przekazać śniącemu cząstkę swej mądrości. Sen ojca Mieczysława, w którym Bóg przez swego posłańca nakazuje, aby Mieczysław poją za żonę Dobrawę. Potrzebuje jego pomocy, aby zrealizować plan zbawienia Polski. Sny ostrzegające tutaj może być przykładem sen Swityna, w którym to aniołowie ostrzegają go o zbrodniczym zamiarze Popiela. Oraz sny mistyczne doznają ich Dobrawa i Mieczysław. Para ta jest połączona wspólna misja wobec ludzkości. Bohaterowie Ci maja w tym samym czasie podobne wizje oniryczne. Poprzez sen bohaterowie nawiązują kontakt, spotykają się ze sobą podczas nocnych marzeń przezywają i widzą to samo. Także Popiel spotyka we śnie umiłowaną Wandę, spotkane to przynosi jednak tylko cierpienie. Widzenie Wandy jest kara za nieprzestrzeganie praw miłości. ,,Wanda zjawia się aby mu jego przestępstwo wyrzucać jest strasznym duchem, pociągającym w otchłań Popiela” We snie objawia się związek dwóch kochających się dusz, Adam uśpiony niebiańska muzyka śni o Ewie. Marzy o kobiecie, z, która pragnie się połączyć. Treść tego snu zostaje nazwana ,,miłością tworząca” · W utworze śnią nie tylko ludzie, ale także ,,byty niższe”, które marzą o osiągnięciu ludzkiego kształtu . Według Słowackiego ducha posiadają nie tylko byty indywidualne ale również zbiorowości, stąd w ,,królu duchu” mowa o śnie wiosek. Lud śnił o cudownym odzyskaniu wzroku przez Mieczysława i przepowiadał, że będzie on dobrym władcą. dzięki swym wizjom zbiorowość wiedziała, kto będzie królem. Senna wizje swoich przyszłych losów ma Dobrawa widząc się w ciele Wandy uwalniającej smoka –Popiela z węzłów a w przyszłości jako królową Jadwigę. Sen stanowi bogate źródło obrazowania dotyczącego poznania sen zjawia się nagle jak błyskawica ,,jest takim sposobem poznania, który napada śpiącego przymusza go niejako do poznania tego co niesie”14 Sen odsłania także prawdy dotyczące świata ziemskiego pojawiają się tu marzenia senne które wiążą się z prawami ziemskimi .Bolesław śni o rządach trójcy jako doskonałej formie władzy i chce wprowadzić je w życie ,powierzając kobiecie ,,ministerstwo prośby” ,,snem do rzeczy ciała zbliża miesięcznica bezcielesnego ducha Popiela przenosząc go we snie do ojczyzny i poprzez sen budzi w nim ludzkie uczucia i ból. Sny niosące samopoznanie w królu duchu sama ze sobą zmagała się dusza Popiela po jego śmierci kiedy to wola pozostaje w sprzeczności z miłością zamiast ostatecznie zjednoczyć się w duchu.. Słowacki w wizji Mieczysława ukazuje Adama pierwsze wcielenie ja rozmawiającego z panem ta scena symbolizuje bliskość człowieka z bogiem , nawiązanie dialogu odbywa się za pośrednictwem snu dlatego raj zjawia się w wizjach onirycznych .Wizja raju zostaje zakłócona przez wtargnięcie do snu Zoriona odganiającego pierwotny obraz jakby bronił doń dostępu. Bezcielesny duch Popiela ma po śmierci sny w których przypominają mu się krwawe rzezie i mordy nie opuszczają one ducha po jego ponownym wcieleniu w Mieczysława i dręczą go zarówno obrazami dawnych zbrodni jak i wyobrażeniem jego własnego trupa porzuconego na wierzy wśród wijących się wokół niego węży. Słowacki często porównuje sen do zaśnięcia określa ja mianem snu ducha nocą nazywa żywot pośmiertny , a snami- duchy bezcielesne. Własna śmierć bywa także przedmiotem snów Mieczysławowi śni się chwila, kiedy umierał jako Popiel. Sen o Jeruzalem zsyłany jest duchom szczególnie wybranym jako nagroda i zachęta do dalszego samodoskonalenia. Anioł pokazuje we śnie ojcu Mieczysława przyszłą synowa Dobrawę.
,,Rzekł też, że w dom zaprosi ubogi Synowe[…] którą anioł mu odsłonił We śnie”. Swego rodzaju snem profetycznym jest wizja Adama marzącego o Ewie ,wizja która mówi iż Ewa powstała z żebra Adama zobaczył ja we snie zanim ukazała mu się na jawie. Zarówno Mickiewicz, jak i Słowacki podkreślają w swoich utworach jak ważną rolę odgrywał motyw snu w dobie romantyzmu, oraz w życiu samych autorów. W epoce tej sen nabiera nowych walorów i funkcji, staje się ,,formą poznania duchowej rzeczywistości, sposobem istnienia człowieka w harmonii z kosmosem”15 Romantycy zaznaczają odrębność świata snu od świata jawy. W snach mogą kształtować się najróżniejsze obrazy i historie. Sen jest zjawiskiem wspólnym dla wszystkich ludzi każdy może go doświadczyć jednak śnienie staje się wyznacznikiem indywidualizmu każdy z nas ma inne sny, co świadczy o naszej odrębności. Podobnie jest z bohaterami prezentowanych utworów. Sny każdego z nich są inne ale w połączeniu ze wszystkimi tworzą pewnego rodzaju logiczną całość. Sny, widzenia, marzenia senne oraz wszystkie inne zjawiska związane z tym motywem, każdego z poszczególnych bohaterów mają inne znaczenia. Mogą okazać się proroczymi, zapowiedziami tego, co nadejdzie. Ukazują prawdę o duszy, mówią o rozterkach oraz odkrywają przyszłość. Bywają one odzwierciedleniem stanów wewnętrznych bohatera, często stanowią źródło informacji o jego procesach myślowych. Mogą przynosić rozkosz i cierpienie, dają zapomnienie, pomagają podjąć decyzję Sny profetyczne, mogą ukazywać przyszłe wydarzenia, stwarzać tajemniczy nastrój, jak np. w III części "Dziadów" Adama Mickiewicza m.in (widzenie ks. Piotra). Sen Senatora pogłębia wymowę ideowa utworu, uzupełniając informację o bohaterze oraz określając stosunek poety do zdrajców ojczyzny. Sen-koszmar uzmysławia Nowosilcowowi, że kara jeśli nie spotka go za życia, to na pewno zostanie dokonana po śmierci, i że jest nieunikniona. Sny w dziadach opierają się na takiej samej zasadzie i funkcji jaka została przedstawiona w Prologu, a mianowicie snu jako ,, życia duszy". Wszystkie te sceny oniryczne- sen Konrada ,Senatora, widzenie księdza Piotra i Ewy ,są konkretyzacją życia wewnętrznego każdego z tych bohaterów. Wykorzystanie motywu snu i widzenia w tym utworze jest wręcz konieczne. Dzięki niemu możliwe jest pełne i głębokie poznanie poszczególnych postaci dramatu. Sny są przestrzenią życia duchowego, a pamięć o nich stanowi potwierdzenie możliwości przebywania w tej spirytualnej rzeczywistości16 .Sen staje się dla człowieka sposobem poznania własnego,, ja” poprzez to zjawisko ludzie docierali do prawd dotyczących Boga, nieśmiertelności, prawd rządzących światem rozwiązywali zagadki eschatologiczne. Słowacki podkreśla że sen jest darem bytów wyższych, sam Bóg pojawia się wielokrotnie w utworze jako dawca snów, podobnie jest u Mickiewicza. U Słowackiego dawcami snów są także istoty bezcielesne, duchowe wyższe od człowieka. ,,Duchy na stale związane są ze snami pełnia funkcje stróży onirycznych marzeń bohaterów.”17 Warto również zauważyć że są i takie sny, które pełnia wiele zadań poza tym że przynoszą objawienie zapowiedz przyszłych wydarzeń, stanowią również sposób komunikacji przykładem może być wizja Mieczysława i Dobrawy. W ,,śniła się zima” sen staje się dla Mickiewicza rozkoszą, która mocniejsza jest niż dzienne doznania ,,jawa ma żar słońca, a sen ciszę i łagodność miesiąca” ,,Sen drezdeński pomieścił w sobie najważniejsze fanatyzmy Mickiewicza, kształtujące jego twórczość poetycką. W wypadku Mickiewicza pisać -to znaczy pisać snem”18Romantycy celowo łączyli sen z innymi zjawiskami wyzwalającymi ducha z ograniczeń materii takimi jak olśnienie, wizja, natchnienie.,, jednocześnie jednak uważali sen za stan uczestnictwa w metafizyce”19.Sen obok olśnienia ,intuicji, miłości i szaleństwa sen należy do pierwszej najbardziej przez twórców cenionej grupy narzędzi i sposobów poznania. Przenikanie się marzeń wizji, wyobraźni podkreśla jego związek z ówczesną filozofią przyrody i antropologia oraz sztuką. Sny pozwalają dotrzeć do prawd niedostępnych na innych drogach poznania ,,odsłaniają z jednej strony[…] wnętrze istoty ludzkiej, z drugiej […]wnętrze wszechświata, najgłębszy ośrodek ludzkiego ,,ja ‘’i najgłębszą istotę wszechrzeczy ;tajemnice wewnętrznej istotności człowieka i tajemnice praw rządzących bytem, naturą, kosmosem”20. Według Mickiewicza jak i Słowackiego sny, które pełnia w ich dziełach takie same funkcje, bywają złudne ,kłamliwe lub prawdziwe i to te ostatnie są dla nich najważniejsze. Okazują się bowiem sposobem komunikacji duchowej z istotami wyższymi, które przekazują uśpionemu istotne treści. Sny poprzedzają wydarzenia na jawie, wpływają na nie. Romantycy inaczej ujrzeli sen przestał on być dla nich życiem nieprawdziwym, jakąś grą wyobraźni, a stał się egzystencją ważniejszą i prawdziwszą od jawy.
Bibliografia
Literatura podmiotu
Mickiewicz Adam, ,,Dziady cz. III”, [W:] ]Dziady, pod red. Lidii Lamparskiej, Warszawa1998.
Mickiewicz Adam, Śniła się zima [w:] tegoż, Wybór pism, Warszawa 1952
Słowacki Juliusz, Król Duch,
Literatura przedmiotu
Blüth Rafał, Psychogeneza „Snu w Dreźnie” [w:] tegoż, Pisma literackie, oprac. P. Nowaczyński, Kraków 1987.
Borowy Wacław, O poezji Adama Mickiewicza, t. II Lublin 1958.
Cieśla-Korytowska, O Mickiewiczu i Słowackim, Kraków 1999.
Cieśla-Korytowska Maria, Dziady Adama Mickiewicza, Warszawa 1995.
Danek Danuta, Sen (marzenie senne) w literaturze polskiej XIX wieku, ,,Ruch Literacki” 1986.
Majchrowski Zbigniew, Cela Konrada. Powracając do Mickiewicza, Gdańsk 1998.
Pawlikowski Jan Gawelbert, Studyow nad Królem Duchem cz. I Mistyka Słowackiego, Warszawa 1909.
Piasecka Maria, Mistrzowie Snu. Mickiewicz- Słowacki- Krasiński, Wrocław 1992.
Siwiec Magdalena, Sen w twórczości Juliusza Słowackiego i Gerarda de Nerwal, Kraków 1998.
Witkowska Alina, Onirologia i oniromania, ,,Teksty” 1973, nr 2
Witkowska Alina, Onirologia i oniromania, ,,Teksty” 1973, nr 2, s.43.↩
Służalski Henryk , [w:] [Mickiewicz Encyklopedia, ↩
Cieśla-Korytowska Maria, Dziady Adama Mickiewicza, Warszawa 1995, s.49.↩
Majchrowski Zbigniew, [w;]Cela Konrada. Powracając do Mickiewicza, Gdańsk1998, s. 25.↩
Borowy Wacław, O poezji Adama Mickiewicza, t. II Lublin 1958,s.142↩
Zwierzyński Leszek, Fenomologia snu: wyobrażenia oniryczne w poezji Mickiewicza,[w:] Mickiewicz sen i widzenie, pod red. Majchrowskiego Zbigniewa i Owczarskiego Wojciecha, Gdańsk 2000.↩
Zwierzyński Leszek, [w:] Mickiewicz Sen i Widzenie, pod red. Zbigniewa Majchrowskiego i Wojciecha Owczarskiego, Gdańsk 2000, s.74↩
Ciechowicz Jan, ,,Senator wypadł z łask…Jak teatr polski śnił Sen Senatora” [w:] Mickiewicz. Sen i Widzenie, pod red. Zbigniewa Majchrowskiego i Wojciecha Owczarskiego, Gdańsk 2000.↩
Majchrowski Zbigniew, ,,Miałem sen w Dreźnie…”, [w;] Mickiewicz sen i widzenie, pod red. Zbigniewa Majchrowskiego i Wojciecha Owczarskiego, Gdańsk 2000, s.25↩
Zwierzyński Leszek, op.c, s.58↩
Zwierzyński Leszek, ibidem, s.58↩
Zwierzyński Leszek, ibidem, s.62↩
Blüth Rafał, Psychogeneza „Snu w Dreźnie” [w:] tegoż, Pisma literackie, oprac. P. Nowaczyński, Kraków 1987.
.↩
Cieśla-Korytowska, o Mickiewiczu i Słowackim, Kraków 1999, s. 21↩
Piasecka Maria, Mistrzowie Snu. Mickiewicz- Słowacki- Krasiński, Wrocław 1992.↩
↩Siwiec Magdalena, Sen w twórczości Juliusza Słowackiego i Gerarda de Nerwal, Kraków 1998.
Siwiec Magdalena, op.c , s.↩
Owczarski Wojciech, ibidem,s.48↩
Cieśla- Korytowska Maria, Romantyzm a poznanie, [w:] O romantycznym poznaniu, Kraków 1997, s.77.↩
Danek Danuta, Sen (marzenie senne) w literaturze polskiej XIX wieku,s.186↩