Tadeusz Styczeń, Jarosław Merecki, ABC Etyki
Czym jest etyka?
Określenie najogólniejsze: etyka to dyscyplina filozoficzna obejmująca zespół zagadnień związanych z określeniem istoty powinności moralnej, determinacją jej szczegółowej treści, ostatecznym wyjaśnieniem faktu powinności moralnej działania oraz genezą zła moralnego i sposobami jego przezwyciężania (dobro, zło moralne – słuszność – upadek).
Określenie potoczne: gr. ethos – stałe miejsce zamieszkania, obyczaj:
Teoria powinności moralnej/moralna wartość postępowania. (właściwe znaczenie) – etyka normatywna
Teoria faktycznie uznawanych w określonym środowisku społecznym norm moralnych postępowania. (utożsamienie z teorią etosu) – etyka opisowa/etologia
Same przeświadczenia i praktyki moralne danej społeczności/poszczególnych przedstawicieli. (utożsamienie z samym etosem)
W obszarze języka angielskiego – utożsamienie z teorią etyki/metaetyką/filozofią moralną.
Poziom przedmiotowej rzeczywistości (rozróżnienie):
Powinność moralna postępowania – faktyczne jej uznawanie i praktykowanie (moralność/etos).
Poziom teorii przedmiotowej (rozróżnienie):
Teoria powinności moralnej (etyka) – teoria etosu/moralności (etologia).
Teoria etyki – metaetyka.
Teoria etologii – metaetologia.
Etyka – ogranicza się do naturalnych źródeł poznania powinności moralnej.
Teologia moralna – odwołuje się również do źródła nadnaturalnego.
Dzieje etyki (historia prób ujęcia istoty jej przedmiotu, tj. powinności moralnej działania).
Starożytność i średniowiecze.
Intelektualizm etyczny.
Sokrates – ojciec etyki.
Teoria definiowania pojęć etycznych.
Odkryć powinność moralną, to odkryć to, co się należy człowiekowi od człowieka ze względu na jego godność.
„Poznaj samego siebie!”
Afirmacja godności stanowi istotę działania moralnie dobrego i moralnie dobrej postawy („dzielności etycznej”, cnoty).
Działanie moralnie złe może mieć swe źródło wyłącznie w niewiedzy moralnej człowieka.
Wystarczy poznać dobro moralne, by je urzeczywistnić.
Szczęście jest koniecznym następstwem życia cnotliwego.
Eudajmonizm etyczny.
Arystyp, Antystenes, Platon.
Szczęście jest źródłem i racją bytu cnoty.
Utożsamienie etyki z teorią szczęścia.
Działanie jest moralnie powinne lub wartościowe, gdy stanowi nieodzowny warunek osiągnięcia szczęścia.
Hedonistyczny – Arystyp z Cyreny (cyrenaicy); istotą szczęścia jest doznawanie przyjemności zmysłowej.
Aretyczny – Antystenes (cynicy); istotą szczęścia jest niezależność jednostki od uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych.
Agatyczny – Platon; istotą szczęścia jest intelektualny kontakt człowieka z transcendentną ideą piękna i dobra.
Perfekcjonistyczny – Arystoteles, wyodrębnienie etyki jako osobnej dyscypliny filozoficznej; celem ostatecznym człowieka jest samo urzeczywistnienie go jako człowieka/ziszczenie szczytowych możliwości ludzkiej natury: najdoskonalszej władzy (intelekt) najdoskonalszy akt (poznanie) w stosunku do najdoskonalszego przedmiotu (Akt Czysty); działanie moralnie powinne to działanie służące samourzeczywistnieniu; dobry człowiek, to członek wspólnoty.
Epikureizm.
Epikur.
Działania służące zaspokojeniu potrzeb i dążeń jednostki są moralnie dobre.
Stoicyzm.
Zenon z Kition.
Cnota jest sama w sobie dobrem – jej osiągnięcie jest dobrem najwyższym/szczęściem.
Neoplatonizm.
Plotyn.
Cnota związana z działaniem człowieka, poprzez które staje się on uczestnikiem tego, co boskie.
Związek etyki z teologią.
Etyka chrześcijańska.
Godność człowieka jako instancja powinnościorodna.
Przełamanie antycznego eudajmonizmu.
Miłość jako akt afirmacji – wyzwolenie od egoizmu, samospełnienie, jednocząca więź międzyosobowa.
Człowiek odzwierciedla w sobie absolutną godność swego pierwowzoru.
Etyka teologiczna/teologia moralna.
Etyka metafizyczna.
Orygenes, Tertulian, Klemens Aleksandryjski, św. Ambroży, św. Augustyn, św. Anzelm, św. Bernard, P. Abelard, P. Lombard, św. Bonawentura, św. Tomasz z Akwinu.
Metafizyczny realizm.
Augustyn – teza o stworzoności człowieka i świata przez Boga.
Tomasz – doświadczalnie stwierdzalna przygodność istnienia świata i człowieka. Cel ostateczny – szczęście/zjednoczenie z Bogiem jest dobrem pożądanym i zadanym.
Etyka prawa naturalnego.
Jan Duns Szkot.
Inklinacja do tego, co korzystne i do tego, co sprawiedliwe.
Woluntaryzm etyczny (deontonomizm heteronomiczny).
Henryk z Gandawy, Wilhelm Ockham.
Powinność moralna działania jest konstytuowana całkowicie arbitralna decyzją Boga, który może zmieniać treść swych nakazów.
Czasy nowożytne i współczesne.
Etyka jako technika życia zbiorowego.
T. Hobbes.
Człowiek jako rozsądny egoista.
Homo homini lupus.
Rozum dyktuje normy współżycia ludzi jako konieczny warunek przetrwania.
Etyka powstaje jako rodzaj rozsądnej umowy.
Państwo jako instytucja zapewniająca prawo.
Unia heteronomizmu z eudajmonizmem – powiązanie etyki z teorią społeczeństwa, położenie nacisku na zewnętrzne zachowanie się człowieka, oddzielenie etyki od teologii.
Intuicjonizm etyczny.
H. More, R. Cudworth, H, Shaftesbury, F. Hutcheson, D. Hume.
Oparcie etyki na wewnętrznej władzy podmiotu (intuicji moralnej).
Harmonia pomiędzy dążeniem jednostki do zaspokojenia własnych potrzeb a miłością bliźniego.
Gilotyna Hume’a.
Etyki nie można, z racji logiczno-formalnych, oprzeć na filozofii człowieka i metafizyce.
I. Kant.
Bezwarunkowość i bezinteresowność – przełamanie eudajmonizmu i heteronomizmu.
Próba powiązania etyki opartej na wewnętrznej autonomii z etyką „szkoły prawa natury”.
Etyka właściwa – działania, których wewnętrzną zasadą jest samostanowienie istoty rozumnej w oparciu o fakt czystego rozumu praktycznego, który wyłącza skłonności naturalne w roli działania moralnego.
Nauka o prawie – bada legalność zachowań nie wnikając w ich motywy.
Zasada uniwersalizacji – postępuj według maksymy, którą chciałbyś uczynić regułą powszechnego prawodawstwa.
G. W. Hegel (totalizm).
Fragmentarycznym wyrazem procesu stawania się wolności obiektywnej jest forma etyczności, będąca sposobem istnienia społeczeństwa obywatelskiego.
Owa forma ogólności winna być zniesiona na rzecz Państwa – najwyższego Ducha obiektywnego w dziejach.
Etyka materializmu dialektycznego.
K. Marks.
Rozwój społeczeństwa ludzkiego ujawnia jego dialektyczny i materialny charakter.
Wolne od antagonizmów społeczeństwo bezklasowe.
„Człowiek człowiekowi najwyższą wartością.”
Filozofia człowieka jako niepowtarzalnego podmiotu – S. Kierkegaard.
Etyka egzystencjalistyczna – G. Marcel, K. Jaspers, J. P. Sartre, M. Heidegger.
Filozofia życia – F. Nietzsche.
Filozofia moralności otwartej – H. Bergson.
Etyka fenomenologiczna – M. Scheler, N. Hartmann, D. von Hildebrand, R. Ingarden.
Etyka wartości.
F. Brentano.
Źródłem poznania etycznego jest intuicja.
Zasada preferencji wartości obiektywnie wyższej.
Obiektywna hierarchia jako podstawa moralnie słusznych wyborów – J. Maritain, K. Wojtyła, T. Ślipko.
Pozytywizm etyczny.
E. Durkheim, L. Levy-Bruhl.
Socjologizm etyczny – wyeliminowanie z etyki kategorii powinności i zastąpienie jej badaniem tego, co ludzie uważają za powinne.
Psychologizm etyczny (J.S. Mill, M. Schlick) – to, co cenne utożsamione z tym, co cenione; eudajmonologia/felicytologia społeczna – etyka jako prakseologia urzeczywistniania ludzkich potrzeb i dążeń.
Akognitywizm – odmówienie normom i ocenom waloru poznawczego.
Emotywizm (A. J. Ayer, R. Carnap, M. Ossowska) – normy jako narzędzie wyrażania własnych postaw emocjonalnych.
Imperatywizm (Ch. Stevenson) – normy jako narzędzie wzbudzania podobnych postaw u innych.
Preskryptywizm (R. M. Hare) – normy jako narzędzie pararacjonalnej argumentacji na rzecz określonych przepisów działania.
Utylitaryzm.
J. Bentham, H. Sidgwick.
Zasada użyteczności – maksimum dóbr dla maksymalnej ilości ludzi – moralna podstawa zarówno indywidualnych jak i zbiorowych decyzji.
Etyka państwa i prawa.
Nawiązywanie do filozofii praktycznej Arystotelesa i św. Tomasza – J. Piwowarczyk, J. Woroniecki, J. Kalinowski.
Nawiązywanie do filozofii Arystotelesa i Kanta – J. Rawls, O. Höffe.
Nawiązywanie do filozofii Kanta, Hegla, Marksa i Freuda – szkoła frankfurcka: M. Horkheimer, H. Marcuse, J. Habermas, E. Fromm; etyka dyskursu: J. Habermas, K.-O. Apel).
Nawiązywanie do filozofii Hobbesa, Kanta i Marksa – szkoła erlangeńska: E. Lorenzen, O. Schwemmer.
Etyka niezależna, empiryczna.
T. Kotarbiński, T. Czeżowski.
Wspólna płaszczyzna akceptowania podstawowych wartości ludzkich pomimo różniących ich światopoglądów.
Odkrycie osoby.
M. Buber, F. Ebner, G. Marcel, E. Mounier.
Osoba odnajduje siebie i spełnia się jako osoba wówczas, gdy odkrywa drugiego i afirmuje go jako osobę odkrywając zbieżność odpowiedzialności za drugiego z odpowiedzialnością za siebie.
Osoba odnajduje się jako podmiot wśród podmiotów.
Godność osobowa jest racją powinności afirmacji osoby.
Ogólne normy muszą być dopełniane konkretną treścią, ponieważ każda osoba jest niepowtarzalnym istnieniem, egzystującym w strumieniu jednorazowych sytuacji.
Postmodernizm.
J. Derrida, J.-F. Lyotard, R. Rorty.
Eliminowanie jako hipostazy ludzkiej podmiotowości lub dostrzeganie w roszczeniu rozumu do poznania prawd ogólnie ważnych zagrożenia dla ludzkiej wolności.
Problematyka etyki.
O swoistym obliczu etyki jako teorii decyduje źródłowo i w rozstrzygającej mierze przedmiot jej badań.
Wielość określeń przedmiotu etyki (nie wykluczają się wzajemnie).
Moralnie dodatnie i ujemne działania ludzkie.
Moralnie dodatnie lub ujemne dyspozycje do działania.
Moralna powinność lub obowiązek działania/zajęcie określonej postawy.
Wzorce osobowe jako godne naśladowania ideały.
Wypowiedzi wyrażające powinność moralną.
Przedmiot etyki: materialny i formalny.
Przedmiot materialny – to, co etyka bada.
Działanie ludzkie.
Postawa, z jakiej odnośne czyny wypływają.
Człowiek-osoba jako działacz moralny.
Przedmiot formalny – z jakiego punktu widzenia etyka bada to, co bada.
Działania ludzkie, postawa lub człowiek jako podmiot działania bądź postawy odniesione do normy moralności.
Działanie ludzkie przed jego dokonaniem może jawić się jako: moralnie powinne – nakazane/zakazane/dozwolone.
Działanie dokonane będące aktem wolnego wyboru może jawić się jako: moralnie wartościowe/ujemne/obojętne.
Podejścia etyka:
Nomologiczne – koncentracja na działaniu, które winno być dokonane w świetle normy moralności.
Aksjologiczne – koncentracja na wartości działania.
Aretologiczne – koncentracja na podstawach moralnych.
Egzemplarystyczne – koncentracja na wzorcach osobowych.
Stopień języka: powinność działania a sąd o powinności działania.
Język przedmiotowy – powinność lub wartość moralna działania (normy moralne).
Metajęzyk – sądy wyrażające powinność lub wartość moralną działania (oceny).
Wstępne (formalne) określenie etyki.
Etyka to teoria mająca za przedmiot powinność moralną ludzkiego działania.
Norma moralności wyznacza swoiście moralny sens powinności działania lub istotnie moralny sens jego wartości.
Trzy ujęcia etyki.
Eudajmonistyczne.
Działanie jest moralnie powinne, gdy stanowi nieodzowny warunek osiągnięcia szczęścia, do którego działający dąży jako do swego celu ostatecznego.
Deontonomiczne.
Działanie jest moralnie powinne, gdy zostało nakazane przez odpowiednio miarodajny autorytet.
Personalistyczne (jemu jedynie przysługuje pełnoprawnie nazwa etyki).
Działanie jest moralnie powinne, gdy wyraża afirmację należną komuś lub czemuś z racji przysługującej mu wsobnej wartości, zwanej w przypadku osoby godnością.
Norma moralności.
Okoliczności utrudniające ujęcie normy moralności:
Daleko idąca zbieżność przekonań odnośnie tego, co jest w szczegółowych przypadkach moralnie słuszne lub moralnie niesłuszne.
Działanie moralnie powinne jako jedynie godne osoby może okazać się zarówno jedynie efektywnym środkiem osiągnięcia własnego szczęścia i równocześnie być zawsze przedmiotem nakazu autorytetu.
Sposoby ujęcia istoty powinności moralnej.
Świadectwo diagnozy sumienia – odwołanie się do doświadczenia moralnej powinności ujawniającej się w sądzie sumienia „powinienem…”.
Niezależność od pragnienia osiągnięcia własnego szczęścia – wbrew eudajmonizmowi (który nie tłumaczy bezwarunkowego charakteru dobra moralnego).
Związanie podmiotu działania o tyle tylko, o ile sam jest autorem sądu – wbrew deontomizmowi heteronomicznemu (który nie tłumaczy racjonalnego charakteru powinności moralnej).
Uznanie niezależnej od podmiotu prawdy o rzeczywistości – wbrew deontomizmowi autonomicznemu (który nie tłumaczy racjonalnego charakteru powinności moralnej).
Wynik diagnozy sumienia: rzeczywistością jest zawsze wartość osobowa adresata działania – godność osoby lub wartość bytu nieosobowego.
Diagnoza sporu etycznego – diagnostyczna właściwość zjawiska sporu o moralną słuszność podejmowanych decyzji.
Wynik diagnozy sporu etycznego: godność osoby stanowi poszukiwaną normę moralności.
Definicja powinności moralnej.
Jest to powinność afirmowania osoby lub bytu nieosobowego dla ich wsobnej wartości.
Definicja etyki.
Jest to teoria powinności działania ze względu na wsobną wartość osoby lub bytu nieosobowego jako norę moralności tego działania.
Wartość osoby a wartość bytu nieosobowego jako źródło powinności.
Wartość wsobna pozaosobowego adresata nie wyklucza moralnej dopuszczalności, a nawet powinności potraktowania go instrumentalnie ze względu na afirmację osób.
Osobowa godność adresata działania wyklucza bezwzględnie moralną dopuszczalność instrumentalnego traktowanie jednych osób dla dobra innych osób.
Dobro wspólne – musi gwarantować możliwość afirmowania wszystkich osób i zarazem każdej osoby z osobna.
Personalistycznie określona norma wartości.
Znosi opozycję między etyką osobistą a wspólnotową.
Akt afirmowania osoby jawi się jako czyn bezinteresownej miłości (akt wspólnoto twórczy) i niesie samospełnienie.
Etyka wiąże się zatem z teorią szczęścia ale od niej metodologicznie nie zależy.
Norma moralności.
Zasada etyczna.
Normy moralne.
Integralnie ujęta norma moralności.
Wyrastająca z samej struktury bytowej człowieka i zarazem całą tę strukturę przenikająca osobowa godność.
Czyn.
Intencja – działający chce swym aktem zaafirmować osobę adresata.
Przedmiot/okoliczność – potrzeba, aby akt przedmiotowo nadawał się do tej roli, efektywnie służąc jej doskonaleniu.
Czyn moralnie dobry – zgodny z normą moralności w aspekcie zamiaru.
Czyn moralnie słuszny – zgodny z normą moralności w aspekcie przedmiotowej treści i okoliczności.
Działanie moralnie wartościowe (godziwe) – czyny zarazem moralnie dobre i słuszne.
Działanie moralnie antywartościowe (niegodziwe) – czyny zarazem moralnie złe i niesłuszne.
Natura ludzka.
Efektywne urzeczywistnienie zamiaru afirmowania osoby adresata wymaga ze strony afirmującego wystarczającego poznania natury ludzkiej i dostosowania do niej swego działania.
Hierarchia dóbr.
Dobro, którym jest sama osoba.
Dobra związane ze strukturą osoby (dobra dla osoby).
Koniecznie związane z jej strukturą (istnienie).
Niekoniecznie związane z jej strukturą (integralność cielesna).
Prawo naturalne – poznanie hierarchii pozwala na formułowanie ogólnie ważnych norm postępowania moralnie słusznego.
Czyn moralnie dobry a moralnie niesłuszny.
Domniemanie słuszności działania jest warunkiem koniecznym i kryterium dobrej intencji działającego.
Respekt działającego dla norm ogólnych prawa naturalnego jest sprawdzianem faktycznej trafności tegoż domniemania.
Nocens sed innocens – wskutek błędnego rozpoznania natury adresata, działający może działać moralnie dobrze, a jednak moralnie niesłusznie (działanie w dobrej wierze).
Słuszność działania.
Deontologizm.
W odniesieniu do pewnych kategorii czynów można zdeterminować ich słuszność już na podstawie treści wewnętrznej (przedmiotu), a nie dopiero w oparciu o ich konsekwencje.
Teleologizm.
O moralnej słuszności działania decydują wyłącznie pożyteczne lub szkodliwe skutki działania.
Kwestionowanie norm ogólnie ważnych.
Rozwiązanie sporu.
Wyprecyzowanie pojęcia skutku działania z jednej strony i ujawnienie źródła przedmiotowej treści czynu z drugiej.
Kryterium słuszności czynu.
Istnienie i poznawalność natury ludzkiej jako podstawy wyznaczającej obiektywny i niezmienny porządek wartości (ordo bonorum).
Zasada mniejszego zła.
W sytuacji konfliktu dóbr usytuowanych na różnych poziomach aksjologicznej hierarchii wyznaczonej przez bytową strukturę osoby ludzkiej (ordo bonorum), pierwszeństwo ma dobro znajdujące się na wyższym poziomie tej hierarchii.
Słusznościowe normy moralne obowiązują w sposób restryktywny.
Zasada koniecznego zła.
W sytuacji, w której w grę wchodzi dobro związane z istnieniem lub tożsamością osoby jako osoby agresja na to dobro nie może być usprawiedliwiona dobrem wyższym.
Cel nie uświęca środków.
Słusznościowe normy moralne nie restryktywne.
Zasada podwójnego skutku.
W sytuacji, w której zachodzi konflikt pomiędzy dobrami stanowiącymi konieczny warunek istnienia dla dwu lub więcej osób, ewentualne naruszenie tego rodzaju dobra może być moralnie usprawiedliwione jedynie jako bezpośrednio nie zamierzony skutek czynu moralnie dobrego.
Zamierzenie pośrednie – skutek zły nie jest wprost zamierzony, ale dopuszczalny.
Norma moralności a podmiot działania.
Autonomizm.
Norma moralności czynów znajduje się w samym podmiocie działania i zależy od podmiotu działania.
Heteronomizm.
Norma moralności czynów jest poza podmiotem działania i nie zależy od podmiotu działania.
Między heteronomizmem a autonomizmem.
Osoba w roli normy moralności jest instancją, która znajduje się zarówno w samym podmiocie działania jak i osobowa godność jako norma moralności nie zależy od podmiotu działania (jest podmiotowi dana i zadana w nim samym i w innych).
Aspekt ontologiczny.
Osobowa godność jako norma moralności jest normą w samym podmiocie działania (jest wewnętrzna) – zgodnie z autonomizmem.
Aspekt epistemologiczny.
Osobowa godność jako norma moralności jest niezależna od podmiotu (obiektywna) – zgodnie z heteronomizmem.
Definicja cnoty i wady.
Skutki przechodnie.
Skutki, które podmiot sprawia w świecie zewnętrznym.
Skutki nieprzechodnie.
Skutki, które czyn przez fakt jego podjęcia sprawia w samym podmiocie.
Sprawność (habitus).
Stała dyspozycja rozumu lub woli do wykonywania określonego rodzaju aktów.
Cnota.
Sprawności moralnie dobre nazywamy cnotami.
Cnota to wszelkie usprawnienie bytu jako podmiotu działania do wykonywania aktów odpowiadających jego naturze (znaczenie szersze).
Cnota to stała skłonność i sprawność woli do spełniania aktów moralnie dobrych (sens moralny).
Cnota to środek pomiędzy dwoma skrajnościami: niedomiaru i nadmiaru (Arystoteles).
Wada.
Nabyta przez działania moralnie złe skłonność woli do spełniania moralnie złych aktów.
Miłość formą cnót/forma virtutum (św. Augustyn).
Cnota prowadzi do spełnienia osoby jako osoby.
Wada stanowi o niespełnieniu osoby jako osoby.
Podział cnót.
Aretologia – nauka o cnotach (Platon Arystoteles).
Kardynalne (postacie miłości).
Roztropność – usprawnia rozum i wolę podmiotu do trafnego rozpoznania powinności moralnej i wyboru środków do niej prowadzących.
Umiarkowanie – wprowadza ład w sposób realizacji potrzeb związanych z popędami człowieka (samozachowawczym i seksualnym).
Sprawiedliwość – usprawnia podmiot do oddania każdemu tego, co mu się należy ze względu na powinność afirmacji osoby.
Zamienna (pomiędzy jednostkami).
Rozdzielcza (władza obywatel).
Legalna (obywatel władza).
Męstwo – usprawnia wolę do przezwyciężania trudności na drodze do realizacji dobra powinnego.
Sumienie jako norma moralności.
Definicja ogólna/znaczenie szersze.
Dwuwymiarowa świadomość podmiotowa moralnej powinności działania (że powinienem i co powinienem).
Definicja ścisła/znaczenie ścisłe.
Sąd: Powinienem spełnić taki oto czyn wobec O lub R.
Sumienie jest aktem samouzależniania się od prawdy.
Sumienie jest ostateczną normą moralności.
Obowiązek posłuszeństwa sumieniu.
Niezawodność sumienia.
Informacja o powinności afirmowania osoby z uwagi na jej godność oraz o tym, czy podmiot podejmując działanie chce, czy też nie chce afirmować adresata.
Zawodność sumienia.
Informacja na temat słuszności moralnej działania nie jest niezawodna/nie wyklucza możliwości błędu.
Obowiązek kontroli sumienia.
Działanie zgodne z sumieniem gwarantuje moralną dobroć działania i zabezpiecza przed złem moralnym, lecz tylko w sposób domniemany zabezpiecza przed działaniem moralnie niesłusznym.
Norma normata.
Konieczność głębszego poznania osoby ludzkiej.
Szczegółowe nauki antropologiczne.
Filozofia człowieka.
Teologia człowieka.
Odwołanie się do autorytetu.
Bezprzedmiotowość sporu między etyką usposobienia (intencjonalizm) a etyką skutku (utylitaryzm).
Przezwyciężenie opozycji.
Personalizm integralny.
Przedmiot a metoda etyki.
Trójaspektowość powinności moralnej i odpowiadająca jej trójwymiarowość sumienia jako sądu o powinności moralnej.
Wymiar ujawniania powinności działania.
Sumienie jako bezpośrednie źródło poznania powinności moralnej i doświadczalna podstawa jego metodologicznej podstawy.
Sąd: To oto powinienem wobec ciebie…
Dlaczego powinienem?
Naczelna zasada etyczna – wszystkiemu co wartościowe należna jest od osoby afirmacja/osobie od osoby należna jest afirmacja.
Etyka dyscypliną metodologicznie i epistemologicznie autonomiczna.
Wymiar słuszności/określania treści.
Sumienie uzależnia trafność diagnoz od rozpoznania przedmiotowej struktury osoby i wskazuje na antropologię jako podstawę wiedzy o słuszności moralnej postępowania.
Co powinienem i dlaczego to oto powinienem?
Etyka dyscypliną metodologicznie podporządkowaną antropologii.
Wymiar egzystencjalny/ujawniający realność powinności moralnej działania.
Sumienie stwierdza realność powinności moralnej.
Sąd (egzystencjalny): Powinność… istnieje
Konieczność zabiegów metafizykalnych.
Sumienie naprowadza na odpowiednią instancję zdolną ostatecznie wyjaśnić fakt powinności moralnej.
Przygodność osoby ludzkiej.
Dlaczego w ogóle cokolwiek powinienem?
Zaistnienie i istnienie osoby tłumaczy się niesprzecznie jedynie nieprzerwaną interwencją stwórczą osobowego Absolutu, natomiast sam akt interwencji stwórczej Absolutu – miłością.
Akt miłości aktem religijnym.
Etyka staje się metafizyką moralności.
Odróżnienie etyki niezależnej/autonomicznej od etyki religijnej ale bez wzajemnego wykluczania się.
Zakorzenienie godności osobowej człowieka w godności osobowego Absolutu ujawnia ostateczny wymiar normy moralności a zarazem ostateczne podstawy bytowe przedmiotu etyki.
Etyka jako teoria upadku i wyzwolenia moralnego człowieka.
Objawienie jako źródło wiedzy o człowieku.
Sumienie jako źródło wiedzy o człowieku.
Stan negowania aktem wolności tego, co człowiek afirmuje aktem poznania, uwłacza godności osoby ludzkiej – zło moralne (upadek człowieka).
Problematyka moralnego wyzwolenia człowieka (soteriologia etyczna).
Warunkiem nieodzownym dla sformułowania podstawowej zasady moralnego wyzwolenia człowieka jest trafna diagnoza moralnego upadku.
Bóg stwarza człowiekowi szansę moralnego wyzwolenia bez naruszania jego wolności mobilizując go do wewnętrznej przemiany „przekonującą siłą Miłości” (akt Wcielenia, Bóg-Odkupiciel).