Budowa komórki prokariotycznej
Ściana komórkowa
Kształt komórki determinuje ściana komórkowa, która dodatkowo chroni komórkę przed pęknięciem w wyniku zwiększonego napływu wody do jej wnętrza. U bakterii właściwych (czyli także sinic) zbudowana jest z mureiny. Bakterie nie posiadają ściany komórkowej.
U bakterii grubość ściany komórkowej warunkuje, jaki będzie rezultat barwienia metodą Grama. Te pierwsze (G+) mają ścianę o grubości 15-50 nm, zaś drugie (G-) kilkukrotnie cieńszą, 2-10 nm. Różnica ta pociąga za sobą także odmienności w fizjologii i wrażliwości na leki między obiema grupami bakterii.
Otoczka Większość bakterii żyjących w glebie, wodzie lub pasożytujących wytwarza śluzowate otoczki, pod względem chemicznym zbudowane z wielocukrów lub z białek (często glikozylowanych). Otoczka taka pełni funkcję ochronną przed wyschnięciem oraz, u pasożytów, uniemożliwia związanie białek powierzchniowych bakterii przez receptory komórek żernych i zarazem fagocytozę zarazka.
Rzęski Występujące u mikroorganizmów rzęski – różniące się budową od rzęsek występujących u Eucaryota – umożliwiają ruch, zaś fimbrie pozwalają przylegać do komórek zwierzęcych (np. w celu zainfekowania ich) lub uczestniczyć w jednym z procesów parapłciowej wymiany informacji genetycznej między różnymi osobnikami tego samego gatunku, tzw. koniugacji. Rzęski składają się ze spiralnie skręconych włókien flageliny, zaś fimbrie z cienkich delikatnych białkowych rurek sterczących z cytoplazmy.
Błona komórkowa zbudowana jest z dwóch warstw fosfolipidów oraz zakotwiczonych w nich białek – jest to typowy dla wszystkich organizmów model budowy błony plazmatycznej. W stosunku do jądrowych odmienny jest skład chemiczny błony: u akariontów dominują nasycone kwasy tłuszczowe oraz nie występuje cholesterol. U bakterii gramdodatnich błona cytoplazmatyczna występuje jedynie po wewnętrznej stronie, zaś u gramujemnych po obu stronach ściany komórkowej.Błona komórkowa jest niezbędna do przeżycia mikroorganizmu. Odpowiada za pobieranie wody, soli mineralnych i pokarmu, wydzielanie substancji na zewnątrz (np. enzymów trawiennych), odbieranie bodźców ze środowiska zewnętrznego oraz procesy metaboliczne komórki. Możliwe jest to dzięki zespołom białek transporterów cząstek pokarmu, przenośników elektronów, białek systemu sekrecji, itd.
Cytoplazma i genofor Przestrzeń ograniczoną błoną wypełnia cytoplazma (cytozol). Jest to układ koloidalny białek zawieszonych w roztworze wodnym, także białek katalizujących reakcje biochemiczne komórki (enzymów).
Materiał genetyczny stanowi kolisty, dwuniciowy DNA, zwany genoforem, nukleoidem lub chromosomem bakteryjnym. DNA komórki nie jest osłonięty błoną i pływa dość swobodnie w cytoplazmie. Genofor zajmuje stosunkowo małą powierzchnię do swojej długości w wyniku silnego poskręcania stabilizowanego przez białka histonopodobne. Częstym jest, że oprócz nukleoidu w komórce mikroorganizmów występują znacznie mniejsze, również koliste cząsteczki DNA zwane plazmidami. Plazmidy mogą być przekazywane na komórki potomne lub na inne komórki w procesach koniugacji, transformacji i transdukcji, czego konsekwencją jest przekazanie zakodowanych w plazmidzie właściwości.
Rybosomy Gęsto rozsiane w komórce rybosomy zbudowane są, podobnie jak u jądrowych, z RNA. Morfologicznie także składają się z większej i mniejszej podjednostki, które łączą się ze sobą po przyłączeniu mRNA do kompleksu inicjującego. Stanowią miejsce syntezy białek.
Chromatofor Aparat fotosyntezy występuje u sinic
Budowa komórki eukariotycznej Budowa komórki zwierzęcej: 1 – jąderko; 2 – błona jądra komórkowego; 3 – rybosom; 4 – pęcherzyk; 5 – szorstkie retikulum endoplazmatyczne; 6 – aparat Golgiego; 7 – mikrotubule; 8 – gładkie retikulum endoplazmatyczne; 9 – mitochondrium; 10 – wakuole; 11 – cytoplazma; 12 – lizosom; 13 – centriola.
Budowa typowej komórki roślinnej: a – plasmodesma; b – błona komórkowa; c – ściana komórkowa; 1 – chloroplast (d – błona tylakoidu; f – ziarnistość w stromie); 2 – wakuola (f – wakuola; g – tonoplast); h – mitochondrium; i – peroksysom; j – cytoplazma; k – pęcherzyki; l – szorstkie ER; 3 – jądro (m – pory w otoczce jądrowej; n – błona jądrowa; o – jąderko); p – rybosom; q – gładkie ER; r, s – aparat Golgiego; t – elementy cytoszkieletu.
Ściana komórkowa Ściana komórkowa grzybów zbudowana jest najczęściej z chityny (rzadziej z celulozy i innych związków), zaś roślin z włókien celulozowych tworzących mikrofibryle zatopione w macierzy. Macierz ta składa się głównie z wody, hemiceluloz, pektyn i białek.
U roślin, wraz z wiekiem, zmieniają się skład i właściwości ściany komórkowej. Tzw. ścianę pierwotną, pojawiającą się w komórce roślinnej zaraz po jej powstaniu, cechuje duża wytrzymałość na rozciąganie oraz stosunkowo duża zawartość wody. Często pierwotna ściana roślin jest cienka, choć nie jest to regułą. W momencie zakończenia wzrostu komórki, między protoplastem (żywą częścią komórki, czyli błoną i organellami), a ścianą pierwotną, powstaje Ściana wtórna. Cechuje ją mniejsza zawartość wody, a większa celulozy i hemiceluloz oraz odporność na ściskanie i inne bodźce mechaniczne. Często jest gruba, choć to także nie jest regułą. Wtórna ściana komórkowa roślin może ulegać różnym modyfikacjom, jak np. inkrustacja.
Błona komórkowa i mechanizmy poruszania się komórek
Błona komórkowa (plazmolemma) otacza całą komórkę. U eukariontów posiadających ścianę komórkową zawsze występuje po stronie wewnętrznej tej ściany. Plazmolemma zbudowana jest podobnie, jak u bakterii właściwych: składa się z dwóch warstw fosfolipidów oraz zanurzonych w nich białek. W budowie lipidów błonowych komórek jądrowców dominują nienasycone kwasy tłuszczowe. Białka zanurzone w plazmolemmie pełnią funkcje receptorów, białek kanałowych, czy enzymatycznych, które odpowiadają za pobieranie wody, soli mineralnych i substancji odżywczych, wydzielanie substancji na zewnątrz (np. produktów przemiany materii), obieranie bodźców ze środowiska zewnętrznego, itd. Ponadto struktury białek wraz z skoordynowanymi innymi cząsteczkami, tak zwany glikokaliks, komórkom bardziej złożonym organizmów nadaje tożsamość antygenową, co warunkuje m.in. występowanie różnych grup krwi.
U części protistów jak i niektórych komórek zwierzęcych przelewanie cytoplazmy powodujące uwypuklanie błony umożliwia przemieszczanie się tych komórek. Nazywane jest to ruchem pełzakowatym (ameboidalnym). Ruch ten jest możliwy dzięki występowaniu w komórkach cytoszkieletu.
Występowanie wici i rzęsek na powierzchni komórek także umożliwia ruch w środowisku wodnym. Wici występują zwykle pojedynczo i są znacznie dłuższe od rzęsek występujących bardzo licznie wokół całej komórki. Obie struktury zbudowane są podobnie, z mikrotubul. W "trzonku" mikrotubule tworzą dublety, dziewięć ułożonych okrężnie i jeden w centrum. U podstawy rzęsek i wici znajduje się kinetosom (homologiczny do centrioli) zbudowany z 9 ułożonych okrężnie trypletów mikrotubul .
Siateczka śródplazmatyczna i aparat Golgiego Wewnątrz błony komórkowej znajdują się organella oraz cytozol (cytoplazma). Cytoplazma, podobnie jak u Procaryota, jest białkowym koloidem. Charakter koloidalny pozwala na utrzymywanie w cytoplazmie organelli ponad spodnią powierzchnią błony komórkowej, tak jakby organella były zawieszone w komórce.
Retikulum endoplazmatyczne (siateczka śródplazmatyczna) i błony organelli wyznaczają wewnątrz komórki oddzielone od siebie przestrzenie (kompartmenty), dzięki czemu możliwe jest wytworzenie i utrzymywanie różnych warunków w różnych przestrzeniach tej samej komórki, a co za tym idzie – przeprowadzania w jednym czasie wielu procesów wymagających odmiennych warunków reakcji.
Pod względem budowy, błony te są podobne do plazmolemmy. Najważniejsze różnice dotyczą tego, że są one cieńsze, zawierają więcej białek, a znacznie mniej cholesterolu oraz nie zawierają glikokaliksu.
Samo retikulum endoplazmatyczne jest zróżnicowane – wyróżnia się dwie jego formy: siateczka śródplazmatyczna szorstka i siateczka śródplazmatyczna gładka. ER gładkie występuje w postaci kanalików, zaś szorstkie w postaci cystern. Stosunek ilościowy między ER szorstkim, a gładkim jest zmienny i zależy od stanu czynnościowego komórki.
ER gładkie jest miejscem biosyntezy lipidów, przemian sterydów, gromadzenia jonów wapniowych Ca2+oraz detoksykacji trucizn, leków, itd. Od błon siateczki śródplazmatycznej gładkiej mogą oddzielać się pęcherzyki, które przekształcają się w wakuole i mikrociała.
Na zewnętrznej powierzchni siateczki śródplazmatycznej szorstkiej występują rybosomy (widoczne w mikroskopie jako ziarnistości). Są one, podobnie jak u bezjądrowych, zbudowane z dwóch podjednostek, mają taki sam skład chemiczny oraz pełnią taką samą funkcję (są miejscem biosyntezy białek), niemniej różnią się od nich wielkością. W cytoplazmie znajdują się także rybosomy wolne - nie związane z błonami. Rybosomy w komórkach jądrowców występuję także w mitochondriach i plastydach. Inną, poza retikulum endoplazmatycznym, błoniastą strukturą komórki jest zlokalizowany najczęściej w pobliżu jądra aparat (układ) Golgiego. Jest on zbudowany z grup spłaszczonych cystern wraz z odpączkowującymi od nich pęcherzykami (co stanowi tzw. diktiosomy) i odpowiada głównie za modyfikację białek i procesy ich segregacji, transportu do innych organelli lub wydzielania na zewnątrz. Powierzchnię odpowiedzialną za syntezę nazywa się mianem cis, zaś tę odpowiadającą za dojrzewanie i sortowanie – trans.
Mitochondria, organella odpowiedzialne za oddychanie komórkowe, zbudowane są z dwóch błon, zewnętrznej i wewnętrznej. Błona wewnętrzna jest silnie pofałdowana (wyróżnia się wpuklone części błony, tzw. grzebienie mitochondrialne), dzięki czemu zwiększona jest powierzchnia reakcji biochemicznych (zwłaszcza procesu utleniania końcowego, zwanego także nieformalnie łańcuchem oddechowym). Przestrzeń międzybłonową, często bardzo wąską, wypełnia cytoplazma, zwana tutaj macierzą mitochondrialną (matrix mitochondrialnym), w której także zachodzą reakcje oddychania komórkowego: reakcja pomostowa oraz cykl Krebsa (kwasów trikarboksylowych).
W macierzy mitochondrialnej znajdują się rybosomy. Pozwala to na przyrost liczby mitochondriów w wyniku namnażania zbliżonego do podziałów u wolno żyjących Procaryota. Mitochondria mają kształt kulisty lub wydłużony. W komórkach występują licznie, często jest ich kilkaset tysięcy sztuk. U kręgowców, liczność mitochondriów jak i grzebieni mitochondrialnych regulowana jest hormonalnie poprzez hormony tarczycy.
Plastydy W komórkach roślinnych znajdują się także niewystępujące u zwierząt plastydy. Jedne z nich, zwane chloroplastami, są miejscem w którym zachodzi reakcja fotosyntezy polegająca na wytworzeniu cukrów ze związków nieorganicznych, z wykorzystaniem energii świetlnej.
Chloroplasty (ciałka zieleni) są otoczone dwiema błonami o różnej przepuszczalności, które otaczają stromę wypełniającą wnętrze chloroplastu. Błona zewnętrzna dobrze przepuszcza jony. Wewnętrzna błona jest natomiast słabo przepuszczalna i tworzy liczne woreczki (zwane tylakoidami), które ułożone jeden na drugim budują struktury zwane granami. W granach znajduje się chlorofil, aktywny barwnik, biorący udział w zależnej od światła fazie fotosyntezy.Wnętrze chloroplastu wypełnia stroma. Stroma tylakoidów jest miejscem, gdzie zachodzą reakcje produkcji glukozy.
Jądro komórkowe gromadzi większość DNA komórki. Występuje zazwyczaj pojedynczo, choć znane są komórki pozbawione jądra, jak i komórki zawierające ich po kilka, jak np. mięśnia sercowego.Jądro otoczone jest przez podwójną błonę (otoczkę) jądrową. Wewnątrz niej znajduje się chromatyna, jąderko oraz macierz zwana kariolimfą lub nukleoplazmą. Otoczka jądrowa zbudowana jest z dwóch błon. Nie jest ona strukturą ciągłą - przerwy w otoczce zwane porami jądrowymi, umożliwiają m.in. transport syntezowanego w jądrze mRNA (matrycy w biosyntezie białek) do cytoplazmy, gdzie na rybosomach biosynteza ta ma miejsce. Transport ten regulują białka zlokalizowane na obrzeżach prześwitu poru, tworzące tak zwany kompleks porowy. Błona zewnętrzna ponadto połączona jest z ER szorstkim i także na jej powierzchni zaobserwować można rybosomy. Wewnątrz jądra komórkowego, w kariolimfie, znajduje się chromatyna i to ona stanowi główny magazyn informacji genetycznej. W czasie podziałów komórkowych chromatyna ulega kondensacji w chromosomy.
Jąderko jest kulistą, często pojedynczą, strukturą wewnątrz jądra komórkowego nie otoczoną żadną błoną. Pod względem chemicznym zbudowane jest głównie z białek i, w mniejszym stopniu, z RNA i DNA. Odpowiada za wytwarzania rRNA oraz składanie rybosomów.
Jąderko po podziale powstaje poprzez kondensację części chromosomu (lub kilku chromosomów) zwanych obszarami jąderkotwórczymi.
Centriole W cytoplazmie komórki zwierzęcej, w pobliżu jądra komórkowego zlokalizowane są dwie centriole – większa centriola matczyna i mniejsza centriola potomna – biorące udział w powstawaniu wrzeciona kariokinetycznego i tym samym w rozdziale materiału genetycznego w telofazie mitozy i mejozy. Centriole powstają w wyniku samoreplikacji w tym samym czasie, kiedy namnażane jest DNA.
Wodniczki W komórkach, zwłaszcza roślinnych, występują wakuole pełniące funkcję magazynu wielu substancji, zarówno organicznych , jak i nieorganicznych (głównie wody). Utrzymują turgor komórki oraz mogą pełnić wiele innych funkcji, zależnie od ich składu.
Porównanie obu typów komórek
| Komórka roślinna | Komórka zwierzęca |
|---|---|
| 1. ściana komórkowa | 1. Brak ściany komórkowej |
| 2. Plastydy | 2. Brak plastydów |
| 3. wakuola | 3. Drobne małe wodniczki |
| 4. Brak lizosomów | 4. Lizosomy |
| 5. Brak rzęsek | 5. Rzęski i wici |
| 6. Jądro | 6. Jądro |
| 7. Jąderko | 7. Jąderko |
| 8. Mitochondrium | 8. Mitochondrium |
| 9. Aparat Golgiego | 9. Aparat Golgiego |
| 10. Reticulum endopl. | 10. Reticulum endopl. |
| 11. Cytoplazma | 11. Cytoplazma |
| 12. Błona komórkowa | 12. Błona komórkowa |
Tkanka nerwowa- utworzona przez neurony (komórki nerwowe) i komórki glejowe, tworzy układ nerwowy. Odbiera, przekazuje i reaguje na bodźce pochodzące ze środowiska zewnętrznego, jak na przykład dotyk, temperatura czy światło. Przewodzi impulsy z neuronu do efektorów, od receptorów, przetwarza impulsy w adekwatne odpowiedzi, przewodzi impulsy z neuronu do innego neuronu, wytwarza substancje przekaźnikowe. Komórki nerwowe umożliwiają organizmowi normalne funkcjonowanie w danym środowisku, adekwatną odpowiedź w zależności od sytuacji w środowisku zarówno wewnętrznym jak i zewnętrznym. Neurony stale rejestrują się, analizują informacje o stanie wewnętrznym organizmu jak i zewnętrznym stanie otoczenia, przez co przygotowują organizm do adekwatnej reakcji. Do neuronów należy również koordynacja aktywności intelektualnej, świadomości, podświadomości, aktywności ruchowej czy też czynności gruczołów dokrewnych.
Tkanka nerwowa ma bardzo słabe możliwości regeneracyjne, jest też szczególnie wrażliwa na brak tlenu.
Złożona jest z licznych komórek nerwowych - neuronów. Składają się one z ciała komórki zawierającego jądro. Od tego ciała odchodzą krótkie wypustki zwane dendrytami oraz najczęściej jedna, długa i rozgałęziona na końcu wypustka - neuryt. Mogą go otaczać osłonki mielinowe. Dendryty odbierają bodźce i przekazują je do ciała komórki nerwowej, a stąd przez neuryt informacja trafia do następnej komórki nerwowej. Dzięki dendrytom i neurytom komórki nerwowe mogą spełniać swoje funkcje, czyli odbierać i przekazywać bodźce ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego do centralnego układu nerwowego - mózgu i rdzenia kręgowego. Centralny układ nerwowy, od którego odchodzą liczne włókna nerwowe pełni nadrzędną funkcję w stosunku do innych układów i całego organizmu. Układ nerwowy scala, kontroluje wszystkie czynności życiowe i funkcjonowanie żywego organizmu.
Neuron – rodzaj komórek występujących w układzie nerwowym. Najwięcej neuronów znajduje się w ośrodkowym układzie nerwowym. Neurony składają się z ciała komórki (perikarion albo soma) oraz wypustek cytoplazmatycznych: dendryty i akson, za pomocą których wytwarzają połączenia z innymi neuronami, bądź komórkami efektorowymi (wykonawczymi). Połączenie między komórkami nerwowymi zwane jest synapsą.
Tkanka mięśniowa - jedna z podstawowych tkanek zwierzęcych. Składa się z włókien mięśniowych, zbudowanych z miocytów (zespołów komórek mięśniowych), posiadających zdolność do aktywnego kurczenia się.
Rodzaje tkanki mięśniowej:tkanka poprzecznie prążkowana szkieletowa, tkanka poprzecznie prążkowana serca,tkanka gładka
Wykonanie skurczu następuje dzięki występowaniu w nich miofibryli, czyli włókienek kurczliwych zbudowanych z łańcuchów polipeptydowych. Efektywność ruchu w mięśniach jest możliwa dzięki ścisłemu ułożeniu włókien mięśniowych, pomiędzy którymi nie występuje żadna inna tkanka. Mechanizm działania miofybryli jest aktualnie przedmiotem dyskusji naukowej i istnieją na ten temat dwie rozbieżne teorie. Tkanka mięśniowa nie ma własnej substancji międzykomórkowej, a elementy mięśniowe połączone są ze sobą za pomocą tkanki łącznej wiotkiej. Pomimo obecności w komórkach mięśniowych jądra komórkowego oraz pewnej zdolności do podziału, ubytki w tkance mięśniowej tylko w niewielkim stopniu są uzupełniane w wyniku podziału nieuszkodzonych komórek. Najczęściej zostają one zastąpione tkanką łączną tworzącą w tym miejscu bliznę. Tkanki mięśniowe, poprzecznie prążkowana serca i gładka unerwione są przez układ współczulny i działają niezależnie od woli człowieka. Natomiast mięśnie poprzecznie prążkowane, unerwione somatycznie, kurczą się zgodnie z wolą człowieka.
Tkanka nabłonkowa– jedna z podstawowych tkanek zwierzęcych. Zawiązki nabłonka pojawiają się już w stadium blastuli, ale może się on różnicować znacznie później z tkanek zarodkowych: ektodermy, endodermy, albo zależnie od grupy systematycznej zwierząt i narządu. Tkanki nabłonkowe dzieli się ze względu na ich budowę i pełnione funkcje. Wyróżnia się zatem:
nabłonek wielowarstwowy, charakterystyczny, jako nabłonek okrywający, dla kręgowców, w którym komórki ułożone są w kilku warstwach
nabłonek wielowarstwowy przejściowy, nabłonek jednowarstwowy. BUDOWA Komórki tkanki nabłonkowej stanowią główną masę nabłonka, a ilość substancji międzykomórkowej między nimi jest minimalna (w przeciwieństwie do tkanki łącznej). Ściśle przylegają do leżącej poniżej błony podstawnej lub otaczającej substancji pozakomórkowej. Komórki nabłonka połączone są specjalnymi złączami - desmosomami, a czasem granica między nimi (czyli błona komórkowa) całkiem zanika i powstaje tzw. syncycjum (inaczej zespólnia lub syncytium). Komórki przylegają do siebie ściśle dzięki mechanizmom łączącym cytoszkielety sąsiadujących komórek. Funkcje Nabłonek pełni przede wszystkim funkcję ochronną, ale w związku z faktem, że jego komórki wytwarzają całą gamę dodatkowych tworów komórkowych, jak mikrokosmki, rzęski, wici, włoski itp., pełni też wiele innych funkcji, między innymi bierze udział we wchłanianiu pokarmu, chroni przed inwazją mikroorganizmów, bierze udział w wymianie gazów i wydalaniu. Podział nabłonków ze względu na funkcję:pokrywający (okrywający i wyściełający) - wyścieła jamy ciała i narządów, ruchowy - polega na przesuwaniu za pomocą rzęsek niepotrzebnych drobin, wydzielniczy - współtworzy gruczoły wydzielnicze, transportujący - transportuje różne cząsteczki chemiczne przez warstwę nabłonkową, rozrodczy - powstają z niego gamety.
Tkanka łączna - jedna z podstawowych tkanek zwierzęcych, jest charakterystyczna dla zwierząt przechodzących dwie fazy gastrulacji i powstaje z mezenchymy, choć niektóre komórki pochodzą z neuroektodermy. Komórki tkanki łącznej wytwarzają dużą ilość substancji międzykomórkowej, która wypełnia przestrzenie między nimi i składa się z istoty podstawowej oraz włókien. Tkanka łączna ma za zadanie: spajać różne typy innych tkanek, zapewniać podporę narządom i ochraniać wrażliwe części organizmu.
Wygląd tkanki łącznej zależy od obfitości substancji międzykomórkowej.
Tkanka chrzęstna włóknista Charakteryzuje się obecnością większej lub mniejszej ilości włókien (C) (głównie kolagenowych) w substancji międzykomórkowej (A); komórki wydłużone i stosunkowo nieliczne (B) Znajduje się w miejscach przyczepu ścięgien do kości oraz w krążkach międzykręgowych.
Tkanka chrzęstna szklista Zawiera włókna kolagenowe ulega mineralizacji. Buduje powierzchnie stawowe i przymostkowe części żeber, a także kości biodrowych. Występuje też w części chrzęstnej nosa, nagłośni i oskrzelach.
Tkanka chrzęstna sprężysta Występuje w małżowinie usznej ssaków oraz w chrząstkach krtani i nagłośni. Zawiera liczne włókna elastyczne, nie ulega mineralizacji.
Tkanka kostna (łac. textus osseus) – rodzaj tkanki łącznej podporowej. Tkanka kostna składa się z komórek (osteocytów, osteoblastów, osteoklastów) oraz substancji zewnątrzkomórkowej, która składa się z kolei z części organicznej – włókien kolagenu i innych białek oraz mineralnej (związki wapnia, magnezu i fosforu – głównie hydroksyapatyt). Jest pochodzenia mezodermalnego[1].
Tkankę kostną można podzielić na:
grubowłóknistą – włókna kolagenowe nie są uporządkowane, występuje u niższych kręgowców i zarodków wyższych kręgowców oraz w szwach i na styku ścięgien z kośćmi a także buduje kosteczki słuchowe
drobnowłóknistą (blaszkowatą) – włókna kolagenowe są skierowane w tym samym kierunku, co czyni komórki silniejszymi, występuje u dorosłych wyższych kręgowców). Substancja zewnątrzkomórkowa tworzy blaszki kostne. U ssaków wyróżnia się:
Istota zbita - zbudowana z blaszek kostnych składających się na osteony.
Istota gąbczasta - zbudowana z blaszek kostnych układających się w beleczki kostne.
Chemicznie tkanka kostna zbudowana z materiałów kompozytowych, czyli ze składników organicznych tworzących osseinę, dzięki której kość jest sprężysta, oraz składników nieorganicznych, czyli soli wapnia i fosforu (dwuhydroksyapatytów), dzięki którym kość jest twarda.
woda: 15-40%
Tkanka łączna płynna
Kręgowce posiadają dwa rodzaje tkanki łącznej płynnej – krew i limfę.
Zasadnicze funkcje krwi można streścić następująco:
-Dostarcza z układu oddechowego wszystkim komórkom ciała tlen (funkcja oddechowa)
-Zaopatruje wszystkie komórki w materiały budulcowe i energetyczne (rola odżywcza)
-Usuwa zbędne i szkodliwe produkty metabolizmu – przede wszystkim dwutlenek węgla i związki azotu (rola wydalnicza)
-Pomaga w utrzymaniu stałej temperatury ciała (rola termoregulacyjna)
-Uczestniczy w procesach odpornościowych (rola immunologiczna)
-Tworzy płynne środowisko wewnątrz organizmu (mówimy, że odgrywa rolę w utrzymaniu homeostazy, czyli zapewnieniu optymalnego składu wodno-mineralnego)
-Rozprowadza w organizmie hormorny (rola transportowa)
Jak każdy rodzaj tkanki łącznej krew składa się z:
Substancji międzykomórkowej – nieupostaciowanego osocza (około 55% objętości krwi)
Elementów upostaciowanych (morfotycznych) – krwinek (około 45% objętości krwi)
Osocze jest to lekko żółta ciecz o pH=7,4, której 90% stanowi woda. Rozpuszczone są w niej związki organiczne (około 9%) z czego 7-8% to białka: albuminy, globuliny, fibrynogen. Ten ostatni odpowiada za krzepnięcie krwi.
Głównym składnikiem morfotycznym krwi są krwinki czerwone. Kształt tych krwinek, nazywanych erytrocytami, jest zasadniczo stały dla danego gatunku. U człowieka czerwone ciałka są okrągłe i dwuwklęsłe. Wielkość pojedynczej krwinki jest zasadniczo stała dla danego gatunku. Liczba jest także cechą gatunkową. Erytrocyty ssaków są pozbawione jakichkolwiek organelli, oczywiście poza cytoplazmą – są bezjądrzaste, ponieważ w czasie rozwoju tracą jądro komórkowe. Pozbawione organelli komórki mają minimalne koszty własne metabolizmu i mogą całą energię przeznaczyć na transport tlenu. Nie wykazują zdolności do podziałów i bardzo krótko żyją. Erytrocyty powstają w czerwonym szpiku kostnym w niesamowitym tempie. Czerwony szpik kostny wypełnia jamy szpikowe kości długich i płaskich. rodzaj szpiku zastępowany jest częściowo przez tzw. szpik żółty (tłuszczowy), który nie spełnia funkcjikrwiotwórczej. szpik czerwony zachowuje się w nasadach kości długich, łopatkach, żebrach, mostku, czaszce, miednicy, kręgach. Natomiast szpik żółty występuje głównie w jamach szpikowych kości długich. Słabnące erytrocyty wyłapywane są przez układ siateczkowo-śródbłonkowy śledziony i w mniejszym stopniu wątroby. Elementarną funkcją czerwonych ciałek jest transport: tlenu i dwutlenku węgla, adrenaliny oraz witaminy C.
Innym ważnym elementem morfotycznym krwi są krwinki białe. Leukocyty są faktycznie bezbarwne (aby je obserwować należy zabarwić preparat). Występują nie tylko we krwi ale także w mniejszych ilościach w limfie. Spotkane są często w tkance łącznej właściwej, dokąd przemieszczają się z krwi. Kształt krwinek białych jest różny – zasadniczo jednak kulisty bądź owalny. Część leukocytów posiada zdolność opuszczania (wszystkie obdarzone zdolnością ruchu) światła naczyń krwionośnych, co nazywa się diapedezą i przemieszczać się do otaczających tkanek. Białe krwinki posiadają jądro komórkowe i komplet organelli cytoplazmatycznych. Podstawową funkcją tych krwinek jest obrona ustroju. Ze względu na znaczne zróżnicowanie budowy i funkcji białe krwinki podzielono na kilka grup:
Granulocyty – wytwarzane w szpiku, posiadają swoiste ziarnistości w cytoplazmie, płatowate jądro bez jąderka, zdolne są do diapedezy.
Dzielą się na trzy grupy:a) Neutrofilne (granulocyty obojętnochłonne) –Podstawową funkcją tych krwinek jest obrona przed infekcjami (inwazjami drobnoustrojów), co oznacza, że są szczególnie intensywnie „produkowane” w czasie stanów zapalnych. b) eozynofile (granulocyty kwasochłonne) Podstawową funkcją tych krwinek jest niszczenie obcych białek. Szczególnie intensywnie tworzone są przy zarażeniu robakami, np. włośniem krętym, tasiemcami oraz w czasie zakaźnych chorób bakteryjnych i wirusowych. c) bazofile (granulocyty zasadochłonne) –Ich podstawową funkcją jest wydzielanie do krwi heparyny, substancji działającej przeciwkrzepliwie.
Agranulocyty – cechuje je brak ziarnistości w cytoplazmie, pojedyncze jądro jest kuliste i rzadziej nerkowate, cytoplazma jest lekko zasadochłonna.
Dzielą się na: a) limfocyty –Posiadają duże kuliste jądro, same też są okrągłe. Zawsze do krwi dostają się w formie mało aktywnej i dopiero kontakt z ciałem obcym (antygenem) pobudza je do działania. - limfocyty T –Są odpowiedzialne za reakcje odpornościowe typu komórkowego. - limfocytyB – powstają głównie w czerwonym szpiku kostnym. Odpowiedzialne są za reakcje odpornościowe typu humoralnego. b) Monocyty – około 3-8% wszystkich leukocytów. Te największe spośród białych ciałek krwi (do 20um) są strażnikami czystości biochemicznej organizmu.
Połączenia kości (łac. juncturae ossium)- połączenia ścisłe (synarthroses), połączenia półścisłe (amphiarthroses) i połączenia ruchome, czyli stawy.
Połączenia ścisłe, dzielą się na:
więzozrosty, spaja tkanka łączna włóknista Tkanka łączna włóknista spaja przylegające do siebie kości. Więzozrosty dzielimy na: 1). Szew: np. piłowaty(łączy kość czołową z ciemieniową), gładki(2 kości nosowe), łuskowaty(łączy kość skroniową z ciemieniową); 2). Włókniste - np. błona międzykostna przedramienia; 3). Sprężyste - np. więzadła żółte w kręgosłupie
chrząstkozrosty, czyli połączenia chrząstkowe. Materiałem łączącym jest chrząstka szklista lub włóknista. Przykład: spojenie łonowe. *[Kościozrost] - np. kość krzyżowa
kościozrosty, powstające wskutek zwapnienia więzozrostów i chrząstkozrostów.
Połączenia półścisłe, zwane inaczej stawami płaskimi. 1). Stałe składowe stawu: - chrząstka stawowa pokrywająca powierzchnie stawowe - torebka stawowa składająca się z warstwy zewnętrznej włóknistej i warstwy wewnętrznej maziowej, która wydziela lepką substancję zwaną mazią stawową, - jama stawowa 2). Niestałe składowe stawu: - więzadła stawowe zbudowane z tkanki łącznej włóknistej - obrąbek stawowy - wał chrząstki włóknistej,np. w stawie barkowym powoduje pogłębienie panewki, chroni główkę przed uderzeniem - krążki stawowe zbudowane z chrząstki włóknistej - łąkotki stawowe - kaletki maziowe
Trzustka (łac. pancreas) - położony w górnej części jamy brzusznej narząd gruczołowy. Składa się z części wewnątrzwydzielniczej (hormonalnej, odpowiedzialnej za wytwarzanie kilku hormonów m.in. insuliny i glukagonu) i zewnątrzwydzielniczej (trawiennej, produkującej zawierający enzymy trawienne sok trzustkowy).Budowa Składa się z: objętej pętlą dwunastnicy kulistej głowy (ze skierowanym w lewo i w dół wyrostkiem haczykowatym), trzonu i ogona odchodzącego w sąsiedztwo śledziony i lewej nerki. Między głową a trzonem wyróżnia się zwężony odcinek nazywany cieśnią (talią). Trzon trzustki ma trzy powierzchnie: przednią, tylną, dolną. Wyróżnia się brzegi trzonu: przedni, górny, dolny. Trzustka jest położona pozaotrzewnowo. W otoczeniu trzustki znajdują się takie struktury anatomiczne jak: odźwiernik żołądka, dwunastnica, poprzecznica, okrężnica, torba sieciowa, nerka lewa i śledziona. Przewody trzustkowe . Drogi wyprowadzające sok trzustkowy, będący produktem zewnątrzwydzielniczej części trzustki, uchodzą jako główny przewód trzustkowy (przewód Wirsunga) na brodawce dwunastniczej większej (brodawka Vatera), najczęściej łącząc się tam z drogami żółciowymi (przewód żółciowy wspólny). Możliwe jest istnienie przewodu trzustkowego dodatkowego (przewód Santoriniego), który albo uchodzi do dwunastnicy na brodawce dwunastniczej mniejszej lub łączy się z przewodem Wirsunga. Budowa histologiczna Komórki wchodzące w skład części wewnątrzwydzielniczej trzustki (części produkującej hormony) są zgromadzone w skupiskach nazywanych wyspami trzustkowymi lub wyspami Langerhansa. Liczbę wysp ocenia się na 1-3 milionów, a stanowią one zaledwie około 2% całkowitej masy tego narządu. Enzymy trawienne wydzielane przez trzustkę to: amylaza trzustkowa, trypsynogen - enzym aktywuje się pod wpływem enzymu enterokinazy jelitowej w pH 5,2-6,0 lub autokatalitycznej aktywacji przy pH 7,9, w dwunastnicy do trypsyny, chymotrypsynogen - enzym aktywuje się pod wpływem trypsyny i pH 8,0 w dwunastnicy do chymotrypsyny, lipaza trzustkowa. Funkcje : czynność zewnątrzwydzielnicza (sok trzustkowy wydzielany do dwunastnicy zawierający przede wszystkim enzymy trawienne), czynność wewnątrzwydzielnicza (hormony, z których najważniejsze to insulina i glukagon).
Drzewo oskrzelowe jest silnie rozgałęzionym układem przewodzącym powietrze. Po odejściu od oskrzela głównego wyróżnia się kolejno oskrzela płatowe, segmentowe, podsegmentowe ulegające kolejnym podziałom aż do oskrzelików końcowych. Przy podziale przekrój i długość zmniejsza się. Od oskrzelików końcowych odchodzą oskrzeliki oddechowe tworzące przewodziki pęcherzykowe zakończone pęcherzykami płucnymi, w których zachodzi wymiana gazowa między powietrzem oddechowym a krwią.
NERKAJest otoczona torebką włóknistą [wł. kolagenowe posiadają sieci sprężyste (w.zew.) i (w.wew.)kom. łącznotk., kom. mięśniowe gł. i wł. kratkowe]
Od torebki do miąższu wnikają tylko nieliczne wł. kolagenowe. Ze zdrowej nerki da się łatwo ściągnąć (przewlekłe stany zapalne, z nerek podbruzdkowanych oraz złożonych- nie) Na zew. Torebki włóknistej znajduje się tk. tłuszczowa (torebka tłuszczowa). Chroni nerkę przed zimnem i łączy ją z otoczeniem.
Nerka dzieli się na:Korę nerki, Rdzeń nerki
Część kory przylegająca do rdzenia w postaci wielkiego pasa nazywamy warstwą podkorową. W rdzeniu nerki rozróżnia się strefę zew., graniczącą z korą nerki oraz strefę wew. Zwróconą do miedniczki nerkowej.
Rdzeń nerki zbudowany jest z piramid nerkowych zwróconych podst. Do kory nerki i wierzchołkiem do miedniczki nerkowej.
Wierzchołek piramidy= brodawka nerkowa otoczona kielichem nerkowym uchodzącym do miedniczki nerkowej. Między piramidy wciska się kora nerki, tworząc słupy nerkowe, które stanowią granice zarodkowych nereczek. Od podstawy piramid wnikają do kory nerki pasmowate wypustki zwane promieniami rdzennymi. Tworzą one część promienistą kory nerki. Pozostała część kory nerki, znajdująca się pod torebką włóknistą oraz między promieniami rdzennymi, nosi nazwę części skłębionej.
RDZEŃ nerki jest unaczyniony przez tętniczki proste, wśród których rozróżnia się tętniczki proste prawdziwe, odchodzące od tętnic łukowatych, oraz tętniczki proste rzekome, będące przedłużeniem naczyń odprowadzających ciałek nerkowych, położonych pobliżu rdzenia nerki. Oba rodzaje tętniczek prostych rozdzielają się na naczynia włosowate odżywiające rdzeń nerki. Łączą się one w naczynia żylne zwane żyłkami prostymi, które wpadają do żył łukowatych. Odżywianie kory nerki odbywa się na poziomie naczyń włosowatych, na które rozdzieliły się naczynia odprowadzające oraz tętnice międzypłacikowe.
W nerce rozróżnia się: Część wydzielniczą, Drogi wyprowadzające.
Część wydzielnicza składa się z bardzo dużej liczby odcinków wydzielniczych zwanych nefronami.
W obrębie nefronu rozróżnia się :Ciałko nerkowe , Kanalik główny (proksymalny), w którego skład wchodzi:a) część kręta- kanalik I rzędu oraz b) część prosta, |Pętlę nefronu i Wstawkę- kanalik kręty II rzędu (dystalny)
Do dróg wyprowadzających należą: Kanaliki proste, Kanaliki zbiorcze i Przewody brodawkowe.
NEFRON Ciałka nerkowe- występują w dużej liczbie w obrębie części skłębionej kory. Od każdego ciałka odchodzi kanalik główny tworzy szereg skrętów (część kręta). Przedłużenie jego stanowi część prosta, która opuszcza część skłębioną i wnika do promienia rdzennego, gdzie przechodzi w pętle nefronu.
TYPY NEREK
Nerka pobrużdżona wielobrodawkowa. Różni się tym od wielopłatowej, że poszczególne płaty są zrośnięte swoimi częściami ośrodkowymi. Na powierzchni zew. Takiej nerki są wyraźnie widoczne poszczególne płaty rozdzielone bruzdami, a na przekroju widnieją liczne piramidy nerkowe zakończone brodawkami. Taką budowę mają nerki bydła [18-22 piramid, u bydła miedniczka nerkowa nie występuje, nerka prawa 12-13 żebra do 2-3 kręgu lędźwiowego osiąga wątrobę, brzeg wklęsły, koniec szerszy i grubszy,nerka lewa układa się tylnie za prawą na wys. 2(3) do 5 k. l. wędrująca, może nieznacznie przemieszczać się w prawo].
Nerka gładka wielobrodawkowa. Charakteryzuje ją pełne zespolenie kory nerki, dzięki czemu jest z zew. Gładka, ale na przekroju widać piramidy nerkowe. Fakt ten wskazuje na to, że nerka tego typu składa się z licznych płatów nerkowych. Każda piramida kończy się tu brodawką, którą otacza kielich nerkowy. Kielichy nerkowe otwierają się do wspólnej miedniczki nerkowej, z której wychodzi moczowód. Tak zbudowane są nerki świni[dł. I spłaszczone grzbietobrzusznie przez ucisk stożka okrężnicy, 1-4 kręg lędźwiowy, nerka prawa nie styka się z wątrobą, mogą mieć krótkie krezki-wędrujące] i człowieka.
Nerka gładka jedrobrodawkowa. Powstaje w skutek całkowitego zespolenia się nie tylko kory nerki ale i rdzenia; występuje w niej tylko jedna wspólna brodawka, zagłebiająca się w miedniczkę nerkową. Nerki jednobrodawkowe spotyka się często (koń[prawa sercowata ucisk jelita ślepego, a lewa fasolowata,w miedniczce nerkowej występuję zachyłki miedniczki które ciągną się w kierunku przedniego i tylnego końca nerki, prawa 15-14 żebra ostatnie żebro w jej połowie oraz do wcisku na wątrobie,lewa 18k.p do 3 k.l.], małe przeżuwacze[grube,10-16piramid, wędrujące, nerka prawa styka się z wątrobą, nerka lewa tylnie do prawej na wys. Od 4 do6 k.l.],
MOCZOWÓD:
W ścianie moczowodu rozróżnia się:Błonę śluzową, Tkankę podśluzową, Błonę mięśniową, Przydankę
Błona śluzowa tworzy podłużne fałdy, w związku z czym światło moczowodu wykazuje kształt gwiazdkowaty. Ma ona nabłonek przejściowy, którego komórki blaszkowate zawierają glikogen oraz fostazy. Blaszka właściwa błony śluzowej jest w początkowym odcinku moczowodu gruczoły śluzowe. Ponieważ w moczowodzie nie występuje blaszka mięśniowa błony śluzowej, blaszka właściwa błony śluzowej przechodzi bez wyraźnej granicy w tkankę podśluzową utworzoną z tkanki łącznej luźnej.
Błona mięśniowa jest zbudowana z komórek mięśniowych gładkich, które tworzą dwie warstwy: 1. Wew., podłużną i 2. Zew., okrężną. W dowolnym odcinku moczowodu styka się trzecią warstwę mięśni o przebiegu podłużnym. Od zew. Moczowód otacza przydanka, której tkanka łączna luźna łączy do z otoczeniem.
PĘCHERZ MOCZOWY:
Ściana pęcherza moczowego składa się z: Błony śluzowej, Tkanki podśluzowej, Błony mięśniowej, Przydanki lub błony surowiczej. Błona śluzowa w pęcherzu opróżnionym z moczu układa się w liczne fałdy przebiegające w różnych kierunkach. W obrębie trójkąta pęcherza moczowego błona śluzowa jest gładka z uwagi na to,że w tym miejscu nie występuje tkanka podśluzowa. Błonę śluzową wyściela nabłonek przejściowy, którego komórki zawierają kwas hialuronowy. Pod nim leży blaszka właściwa błony śluzowej, która bez wyraźnej granicy przechodzi w tkankę podśluzową, przy czym obie zbudowane są z tkanki łącznej luźnej zawierającej liczne naczynia krwionośne i limfatyczne.
Błona mięśniowa jest dobrze rozwinięta i składa się z trzech warstw niewyraźnie odgraniczonych od siebie, utworzonych z komórek mięśniowych gładkich:1.wew.podłużnej, 2. Środkowej, okrężnej, 3. Zew., podłużnej. Warstwa środkowa jest najgrubsza. Przedłużenie jej stanowi mięsień zwieracz pęcherza moczowego. Pęcherz moczowy otoczony jest od zew. Przydanką, a miejscami (wierzchołek, trzon) błoną surowiczą. W ścianie pęcherza moczowego dochodzą nerwy współczulne i przywspółczulne oraz nerwy rdzeniowe i wł. Nerwowe czuciowe.
CEWKA MOCZOWA- u obu płci cewka moczowa stanowi nieparzysty przewód wychodzący z pęcherza moczowego.
Męska- rozpoczyna się cz. miednicową do której uchodzą w okolicy wzgórka nasiennego nasieniowody. Od tego miejsca cewka moczowa stanowi również przewód wyprowadzający nasienie i jest odpowiednikiem zatoki moczowo-płciowej. Część miednicowa ma błonę śluzową zbudowaną z tk. łącznej luźnej jest pozbawiona gruczołów i zawiera mało naczyń krwionośnych. Pod błoną śluzową leży warstwa naczyniowa, czyli jamista, w której znajdują się liczne sploty naczyń żylnych o przebiegu okrężnym oraz beleczki łącznotkankowe z dużą liczbą komórek mięśniowych gładkich. Do warstwy naczyniowej przylega warstwa gruczołowa, wykształcona w rozmaitym stopniu u różnych gatunków, którą łączy dobrze rozwinięta błona mięśniowa (wew.- podłużna, zew.-okrężna). Przy wyjściu z miednicy część miednicowa cewki moczowej przechodzi w obrębie prącia w część jamistą, której światło jest silnie pofałdowane. Błona mięśniowa stopniowo zanika, naczynia żylne tworzą zaś zatoki łączące ze sobą w labirynt o charakterze ciała jamistego, które na obwodzie łączy się z błoną białawą prącia. Przy ujściu zew. Cewki moczowej występuje nabłonek wielowarstwowy płaski.
Cewka moczowa żeńska ma błonę śluzową wysłaną początkowo nabłonkiem przejściowym, a następnie wielowarstwowym płaskim, który wytwarza u konia, bydła, świni i człowieka szereg zagłębień. W blaszce właściwej błony śluzowej występują u człowieka i bydła pojedyncze gruczoły cewkowe rozgałęzione cewki moczowej, niekiedy grudki chłonne oraz sieć szerokich naczyń żylnych o charakterze ciała jamistego. Bł. Mięśniową cewki tworzą dwie warstwy komórek mięśniowych gładkich: wew.- okrężna. I zew. – podłużna, przy czym u konia i psa występuje jeszcze jedna warstwa podłużna, która leży najbardziej wew. Ściana cewki moczowej zawiera sploty i zwoje nerwowe.
JAJNIK KLACZY jajniki u klaczy maja kształt elipsoidy, ale tylko u młodych zwierząt, natomiast u dorosłych przybierają formę ziarna bobu.
Na brzegu wolnym jajnika znajduje się dół jajnika, zwany tez dołem owulacyjnym. Cały jajnik z wyjątkiem tego dołu okryty jest błona surowicza i w związku z tym jajeczkowanie może zachodzi tylko we wspomnianym dole jajnika.
MACICA jest jamowym narządem błoniasto mięśniowym, w którym odbywa się rozwój zarodka i z którego dojrzały do życia pozapłodowego płód wypierany jest na zewnątrz przez drogi rodne. Z tymi czynnościami macicy związana jest jej budowa. U większości ssaków domowych występuje macica dwurożna. Rozróżnia się w niej prawy i lewy róg macicy, trzon macicy i szyjkę macicy. W rogach i trzonie mieści się jama macicy, która przez ujście wewnętrzne macicy łączy się z kanałem szyjki macicy. Kanał ten otwiera się do pochwy ujściem zewnętrznym macicy. Rogi macicy zwężają się ku przodowi i przechodzi bez wyraźnej granicy w jajowody, ku Tylowi natomiast w trzon macicy. Błona śluzowa macicy wyściela nabłonek cylindryczny, który w pewnych okresach czynnościowych bywa zaopatrzony w migawki. W błonie śluzowej występuje cewkowe gruczoły maciczne, brak ich tylko w okolicy szyjki macicy. Wytwarza podłużne lub poprzeczne fałdy. Błona mięśniowa zbudowana z dwóch wart włókien mięśniowych gładkich zew. Podłużnej i wew. Okrężnej. Włókna okrężne są szczególnie dobrze rozwinięte w okolicy szyjki, gdzie tworzą zwieracz. Błona surowicza albo omacicze przechodzi z bocznych powierzchni macicy w krezkę macicy, będąca największym fragmentem więzadła szerokiego macicy. Ku przodowi więzadło szerokie macicy stanowi krezka jajowodu i jajnika.
SWINIA w związku z duża liczba płodów rogi macicy są u lochy bardzo długie, przypominają one pętle jelit. Trzon jest krotki, natomiast szyjka – 3x dłuższa od trzonu i z zewnątrz stanowi najbardziej zwężona cześć macicy. Na błonie śluzowej szyjki widnieją charakterystyczne boczne wypuklenia zwane poduszkami szyjkowymi.
KLACZ rogi macicy maja tepo zaokrąglone Konce, do których uchodza jajowody. Dl. Rogow nieznacznie przewyzsza dl. Trzonu: sa one podwieszone na wiezadle szerokim macicy i maja kształt lagodnie wygiętych lukow z wypukłymi krawędziami dolnymi. Szyjka macicy jest gruboscienna, kształtu cylindrycznego i wystaje do swiatla pochwy tworząc czesc pochwowa. Ujscie zew. Macicy otaczaja w kształcie wienca podłużne faldy bl. Sluz.Sciana trzonu macicy przechodzi stopniowo w szyjke, ale ujscie wew. Macicy wyodrebnia się wyraznie, ponieważ w scianach kanalu szyjki występują cienkie podłużne faldy bl. Sluzowej.
Oogeneza
W okresie mnożenia kom. Macierzyste kom. Jajowych o diploidalnej liczbie chromosomów dzielą się wielokrotnie dając liczne pokolenie mnożąc się wytwarzają w obu jajnikach do kilku tyś. Kom. Przy czym ich ostatnie pokolenie traci zdolność podziału. Oogonie wchodzą w okres wzrostu. W tym okresie kom. Powiększają się znacznie, gromadzą białkowe lub dentoplazmatyczne w postaci żółtka. Z oogoni powstaje oocyt I rzędu mający 2n. Oocyt I rzędu wchodzi w okres dojrzewania, następują 2 podziały, redukcyjny (mejotyczny) i ekwacyjny kom. Potomne nie są równe co do wielkości. W czasie podziału, wrzeciono mitotyczne przerzuca się na obwód kom. Na jej powierzchni powstaje uwypuklenie do którego przesuwa się część wrzeciona wraz z połową chromosomów. 2 oocytu I rz. Powstaje kom. Oocyt II rz. Oraz jedna mała kom.- pierwsze ciałko kierunkowe. Oocyt II rz. Ma 1n. Oocyt II rz. Przystępuje do podziału ekwacyjnedo, przy czym podczas metafazy zostaje on wydalony z jajnika-jajeczkowanie. Dalszy rozwój po wniknięciu do niej plemnika. Gdy to nie nastąpi oocyt II rz. Ginie. Gdy plemnik wniknie do oocytu II rz. Podział zostaje ukończony, powstaje ootyda i mała kom. Zwana drugim ciałkiem kierunkowym. W tym czasie następuje podział pierwotnego ciałka kierunkowego. W ten sposób z jednego oocytu I rz. Otrzymujemy dojrzałą kom. Rozrodczą żeńską zdolną do zapłodnienia oraz ciałka kierunkowe.
Układ rozrodczy męski
Jądro jest samczym parzystym gruczołem płciowym, w którym powstają plemniki, równocześnie jest ono gruczołem dokrewnym. Samo jądro jest kształtu elipsoidalnego; z nim zespala się ściśle najądrze. Mieszczą się one w mosznie, podwieszone na powrózku nasiennym. W jądrze rozróżnia się dwa końce, czyli bieguny- głowowy i ogonowy, dwa brzegi – nadjądrowy i wolny, oraz dwie powierzchnie – boczną i przyśrodkową. Na końcu głowowym znajduje się głowa najądrza, która może być mniej lub bardziej spłaszczona; z reguły jest ona jak ogon najądrza. Do końca głowowego jądra wnikają naczynia i nerwy uczestniczące w formowaniu powrózka nasiennego. Na przeciwległym końcu ogonowym jądra leży zgrubiały ogon najądrza, z którego wychodzi nasieniowód. Na brzegu najądrowym przyczepia się krezka jadra i układa się różnej szerokości trzon na jadrze, zespalający się z jadrem. Ułożenie jader w jamach moszny jest u poszczególnych gatunków różne: poziome, pionowe lub skośne od zewnątrz jadro pokryte jest surowicza blaszka trzewna osłonki pochwowej, która przechodzi na najądrze, a z niego w krezkę jadra. Za pośrednictwem krezki jadro przyczepia się do blaszki ściennej osłonki pochwowej. Blaszka trzewna łączy się ściśle z lezącą pod nią gruba łącznotkankowa błona biaława. Od strony końca głowowego wciska się ona pasmem do wnętrza jadra i układając się wzdłuż jego osi długiej tworzy wśród jadrze. Śród jądrze wysyła liczne przegródki jadra dzielące jadro na wiele Komor. Błona biaława jadra, śród jądrze oraz przegródki jadra tworzą zrąb jadra, w którym przebiegają naczynia i nerwy. Wewnątrz Komor utworzonych przez rąb, wśród delikatnej tkanki łącznej leży miąższ jadra podzielony na płaciki składające się z cewek nasiennych krętych oraz Komorek śródmiąższowych, które tworzą gruczoł śródmiąższowy jadra. Cewki nasienne kręte wysłane nabłonkiem plemnikotwórczym Są grube długie i liczne. Cewki kręte przedłużają się w cewki nasienne proste, które przenikając przez śród jądrze tworzą w nim siec jadra gruczoł śródmiąższowy jadra jest obficie zaopatrzony w naczynia krwionośne; wydziela on hormony płciowe męskie androgeny. Zaliczany jest do gruczołów dokrewnych.PIES jadra sa stosunkowo nieduze, kształtu kulisto-elipsoidalnego. Najadrze jest silnie rozwiniete, a jego Glowa i ogon sa jednakowo grube. Zatoka najądrza slabo wyksztalcona, srodjadrze- dobrze rozwiniete. Ulozenie:koniec glowowy kieruje się przednio-dolnie, a brzeg najad rowy – przednio-gornie.BUHAJ jadra duze, kształt wydłużonej elipsoidy, szerokie. Trzon najądrza szeroki, a Glowa plaska. Pokrywa 1/3 brzegu wolnego jadra. Ogon najądrza jest gruby, wydłużony i zrośnięty z jadrem. Zatoka jadra zaznacza się bardzo slabo. Miąższ jadra zolty. Ulozenie: koniec glowowy ustawiony ku gorze, a brzeg najad rowy- ku Tylowi.
W najądrzu rozróżnia się: Głowę, Trzon, Ogon
Głowa najądrza składa się z początkowego odcinka przewodu najądrza wraz z wpadającymi do niego kanalikami odprowadzającymi, które wychodzą z sieci jadra. Kanaliki odprowadzające- ściana ich jest zbudowana z ułożonych na przemian skupień Komorek walcowatych i sześciennych leżących na błonie podstawnej. Światło kanalików jest nierówne i pofałdowane. Komórki walcowate maja na powierzchni migawki które poruszają się w stronę przewodu najądrza i przyczyniają się do przesuwania plemników. W Komorkach sześciennych nie obserwuje się obecności migawek, ich cytoplazma zawiera natomiast ziarna wydzieliny która odgrywa role w dojrzewaniu plemników. Na zewnątrz błony podstawnej znajduje się tkanka łączna luźna z włóknami sprężystymi i pojedynczymi Komorkami mięśniowymi gładkimi. Przewód najądrza- ma ścianę zbudowana z nabłonka dwurzędowego rozróżnia się w nim komórki wysokie walcowate i niskie podstawowe. Pod nabłonkiem, który leży na błonie podstawnej, występuje cienka warstwa tkanki łącznej luźnej z naczyniami krwionośnymi oraz komórkami mięśniowymi gładkimi, układającymi się w ciągłą warstwę o przebiegu okrężnym. Zewnątrz na jadrze otacza łącznotkankowa błona biaława zawierająca u konia komórki mięśniowe gładkie, która jest pokryta od zewnątrz błona surowicza,. Od strony błony białawej wnikają do narządu pasma łącznotkankowe, z naczyniami krwionośnymi i szczególnie licznymi naczyniami chłonnymi wypełniające przestrzenie miedzy kanalikami odprowadzającymi oraz pętlami poskręcanego przewodu na jadrze.
Nasieniowód ma gruba ścianę oraz Male światło o kształcie początkowo okrągłym a następnie podobnym do liścia koniczyny ściana nasieniowodu składa się z błony śluzowej, błony mięśniowej i przydanki. Błona śluzowa tworzy mniejsze lub większe fałdy podłużne. Ma ona początkowo nabłonek dwurzędowy zaopatrzony w stereocilia które przechodzi następnie w nabłonek jednowarstwowy walcowaty. Pod nabłonkiem znajduje się blaszka właściwa błony śluzowej. Błona mięśniowa jest dobrze rozwinięta i składa się u zwierząt z warstwy wewnętrznej o przebiegu okrężnym i zewnętrznej o przebiegu podłużnym. Przydanka łączy nasieniowód z otoczeniem. Gdy nasieniowód znajdzie się w obrębie zostaje otoczony błona surowicza. W końcowym odcinku nasieniowód rozszerza się tworząc bańkę w której obrębie błona śluzowa tworzy rozgałęzione fałdy pierwszego, drugiego trzeciego rzędu. U zwierząt w błonie śluzowej banki nasieniowodu występują liczne, rozgałęzione gruczoły cewkowe, których odcinki wydzielnicze SA utworzone z nabłonka jednowarstwowego walcowatego. Kwaśna wydzielina tych gruczołów wchodzi w skład nasienia. Występujący u człowieka przewód wytryskowy ma pofałdowana błonę śluzowa pokryta nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym w którym, znajdują się ziarenka barwnika. W ścianie dróg wyprowadzających nasienie znajduje się splot nerwowy którego rozmiary wiążą się ze stopniem wykształcenia błony mięśniowej w danym odcinku jest on utworzony z włókien nerwowych rdzennych i bez rdzennych oraz z licznych małych zwojów nerwowych.
Dodatkowe gruczoły płciowe
Wszystkie one otwierają się przewodami do części miednicznej cewki moczowej samczej.Gruczoł pęcherzykowy, Gruczoł, Krokowy- stercz – prostata. Część skupiona. Część rozsiana gruczołu. Gruczoł opuszkowo-cewkowy.
Prącie
Ciało jamiste. W okolicy łuku kulszowego przyczepia się do kości kulszowych prawą i lewą odnogą prącia. Każdą odnogę okrywa mocny mięsień kulszowo-jamisty. Odnogi łącząc się biorą udział w utworzeniu nieparzystego trzonu prącia wew. Którego występuje mniej lub bardziej wyraźna podłużna przegroda prącia. Przedni koniec ciała jamistego zwęża się i tworzy wierzchołek trzonu tj. wierzchołek ciała jamistego. Prącie, na którym leży żołądź prącia. Ciało jamiste prącia zbud. jest z bł. Białawej, odchodzących od niej przegród, czyli beleczek oraz jamek.
Błona biaława ciał jamistych, jest zwarta, zbudowana z wł. Kolagenowych z niewielką ilością wł. Sprężystych. Beleczki ciał jamistych, zawierają również wł. Mięśniowe gł. Przy czym splatając się z sobą tworzą sieć na podobieństwo gąbki. Jamki występujące pomiędzy beleczkami wysłane są śródbłonkiem i stanowią zmodyfikowane koryto naczyniowe. W czasie pobudzenia pł. prącie ulega wzwodowi, to znaczy wydłuża się, grubieje i staje się sztywne, ponieważ opisane jamki wypełniają się krwią. Krew do prącia napływa z tętnic głębokich prącia. Odpływająca z ciała jamistego i gąbczastego krew kieruje się do żył sromowych wew.
Nasada, trzon i żołądź prącia
W prąciu rozróżnia się nasadę, trzon i żołądź. Nasadę prącia stanowią odnogi ciała jamistego i opuszka prącia. Żołądź prącia leży przednio od trzonu, okryta jest napletkiem. Jest różnie zbud. u różnych gat. Podstawę jej stanowi wierzchołek ciała jamistego prącia a dolnie do tego wierzchołka przylega koniec cewki moczowej, wystający u zwierząt wielu gat. Ku przodowi jako wyrostek cewki. Ciała gąbczaste prącia w większym lub mniejszym stopniu rozwrzeszczenia się na wierzchołku ciała jamistego prącia tworząc ciało gąbczaste żołędzi.
Napletek. Nasada i trzon prącia są ukryte w skórze prącia. Pokrywa ona także żołądź prącia, tworząc przy tym fałd zwanym napletkiem. Budowa: blaszka zew. Napletka ma bud. Podobną do skóry, blaszka wew. Natomiast pozbawiona jest owłosienia.. PRZEŻUWACZE U buhaja prącie ma kształt walcowaty przy czym tylnie od moszny widnieje zgięcie esowate prącia. Cewka moczowa układa się w prąciu w bruździe cewkowej. Cieńsza część tylna żołędzi nosi nazwę szyjki. Mięsień cofacz prącia przyczepia się do tylniej części zgięcia esowatego. W blaszcze wew. Napletka spotyka się rozrzucone gruczoły napletkowe i jest zgrubiały i przybiera postać korony żołędzia. Napletek cechuje bardziej niż u innych gatunków zwierząt skomplikowana bud. Składa się on z 2 fałdów skórnych, z których zew. Odpowiada napletkowi innych zwierząt domowych, a wew. Jest swoisty dla konia i utworzony jest przez zdwojenie blaszki wew. Napletka. Taka bud. Napletka dzieli jamę napletkową u ogiera na 2 cz.-zew. I wew. A wejście do tej ostatniej ogranicza pierścień napletkowy.
Żołądek jednokomorowy leży bezpośrednio za przepona. Na lewym koncu zoladka znajduje sie lejkowata cz. wpustowa na prawym zas cz. odzwiernikowa z ujsciem odzwiermikowym prowadzacym do dwunastnicy. Powierzchnia scienna zoladka przylega do watroby i przepony, natomiast powierzchnia trzewna do petli jelitowych. Obie powierzchnie stykaja sie ze soba w krzywiznie wiekszej i krzywiznie mniejszej zoladka. Środkowa cz. zoladka nosi nazwe trzonu zoladka. Na podtawie chce budowy bl. sluzowej rozroznia sie zoladki jednokomorowe typu prostego czyli jelitowego i typu mieszanego, czyli przelykowo jelitowego (swiniai kon). W zoladku typu jelitowego cala bl. sluzowa zawiera gruczoly i pokryta jest nabl. jednowarstwowym walcowatym. w zoladkach typu przelykowa jelitowego bl. sluz. czesciowo jest pozbawiona gruczolow, a przy tym gruba jak w przelyku i wyposarzona w nabl. wielow. plaski - jest to cz. bezgruczolowa, czesciowo zas ma taka budowe jak w zoladku prostym, a wiec zawiera gruczoly i nosi nazwe czesci gruczolowej. Z kolei zaleznie od rodzaju i funkcji gruczolow w bl. sluz. czesci gruczolowej rozroznia sie: strefe gr. wpustowycz, strefe gr. zoladkowych wl. i strefe gr. odzwiernikowych. Bl. sluz. strefy wlasciwych gr. zoladkowych rozni sie w sposob wyrazny od sasiadujacych z nia. jest ona bowiem grubsza, pulchniejsza i ciemniejsza (czerwone zabarwienie) niz w pozostalych strefach, a jej pow. uslana bruzdami i doleczkami zoladkowymi, w ktorych otwieraja sie gr. zoladkowe. bl. sluz. strefy gr. odzwiernikowych pokryta doleczkami (jasniejsza barwa, zoltawa). bl. sluz. strefy gr. wpustowych jest jeszcze jasniejsza. wpustem zoladku bl. sluz. tworzy faldy zoladkowe. Bl. sluz. zdud. jest z wl. miesmiowycz gladkich (podluzne, okrezne i skosne).
Swinia stosunkowo obszerny zoladek typu mieszanego. w obrebie krzywizny wiekszej w poblizu cz. wpustowej tworzy sie charakterystyczny uchylek zoladka. od jamy zoladka oddziela go fald bl. sluz. odzwiernik sklada sie z walu odzwiernikowego, lezacego na krzywiznie mniejszej, ze zgrubienia miesniowki.
kon zoladek typu mieszanego o char. ksztalcie i niewielkiej pojemnosci. lewy koniec zoladka tworzy worek slepy, przelyk do zoladka uchodzi skosnie. bl. sluz. wyscielajaca worek slepy i siegajaca az do faldu katowego pokryta jest zrogowacialym nabl. wielow. plaskim. strefe gr. zoladkowych charakt. ciemnobrazowe zabarwienie oraz obecnosc doleczkow zoladkowych. st. gr. odzwiernikowych ma kolor zolto szary. waska strefa gr. wpustowych ciagnie sie wzdluz brzegu strzepiastego.
Zoladek wielokomorowy przezuwaczy
skl. sie z przedzoladka tj.-zwacz, czepiec i ksiegi- oraz trawienca pokrytego bl. sluzowa typu jelitowego.
zwacz najwieksza z komor zoladka. skl. sie z droch workow: grzbietowego i brzusznego oddzielonych od siebie z przodu i z tylu glebokimi bruzdami- przednia i tylna. bruzda tym na pow. wew. zwacza odpowiadaja: grzebien przedni i tylny. Na koncu tylnym zwacza znajduja sie dwa worki slepe :tylno-grzb. i tylno-brzuszny. Granice tych workow na pow. zew. zwacza wykreslaja bruzdy wiencowe- grzbietowa i brzuszna. Przelyk uchodzi do przedniej, odgraniczonej niewyraznie bruzda wiencowa grzbietowa czesc worka grzbietowego. blona sluzowa zwacza jest ciemna, pozbawiona gruczolow i pokryta zrogowacialym nablonkiem wielowarstowowym plaskim. tworzy ona roznego ksztaltu i wielkosci wynioslosci zwane brodawkami zwacza. blona surowicza zwacza w obrebie bruzd podluznych przechodzi w blaszki sieci wiekszej.
czepiec ma ksztalt kulisty, u bydla jest mniejszy od ksiag, stanowi niejako przedluzenie przedsionka zwacza. lezy przednio od zwacza od ktorego oddzielony jest bruzda. ze zwaczem laczy sie szerokim ujsciem zwaczowo-czepcowym. drobne szczelinowate ujscie czepcowo-ksiegowe prowadzi do ksiag. na scianie czepca biegnie rynienka czepcowa. rynienka nie przebiega w lini prostej lecz skereca sie spiralnie. blona sluzowa czepca nie zawiera gruczolow i pokryta jest zrogowacialym nablonkiem wielowarstwowym plaskim. tworzy ona listewki czepca ktore nie ulegaja wygladzeniu i zaopatrzone sa w wlokna miesniowe. listewki te laczac sie ze soba tworza komorki czepca (plaster miodu).
ksiegimaja kulisty ksztalt. leza miedzy czepcem a trawiencem. lacza sie z czepcem za posrednictwem ujscia czepcowo-ksiegowego z trawiencem-ujsciem ksiegowo-trawiencowym. miedzy obu ujsciami rozciaga sie rynienka ksiag bedaca jak gdyby przelduzeniem rynienki czepcowej. bez gruczolowa blona sluzowa ksiag tworzy charakterystyczne faldy zwane blaszkami ksiag. blaszki rozpoczynaja sie w poblizu ujscia czepcowo-ksiegowego na odcinkach poczatkowych blaszek przy wejsciu do ksiag wystepuja brodawki pazurowate.
trawieniec jest to wlasciwy zoladek gruczolowy ma ksztalt gruszkowaty. rozszerzony koniec trawienca zwany jest jego dnem, zwezona zas czesc odzwiernikowa. zwieracz odzwiernika ma postac zgrubienia blony miesniowej. blona sluzowa trawienca tworzy faldy spiralne, jest miekka aksamitna jasnorozowa pokrywa ja nablonek jednowarstwowy walcowaty. trzy strefy gruczolow:wpustowe (lezacy tuz kolo ksiag), zoladkowe (najwieksza powierzchnia trawienca), trzon trawienca. strefa gruczolow odzwiernikowych tworzy drobne nieregularne faldy.
Zęby Świniawystepuja zeby krotkokoronowe, tylko kly naleza do dlugokoronowych. siekacze stale maja ksztalt stozkow w luku gornym sa one pooddzielane. najwieksze sa cegi. sredniaki sa mniejsze od cegow i zwracaja sie ku przodowi i do srodka. okrajki sa najmniejsze wsrod siekaczy. w luku dolnym cegi i sredniaki leza ciasniej, korony ich sa dluzsze, pyzmatyczne, a powierzchnia jezykowa pokryta jes tbruzdami. okrajki - saloborozwiniete. kly mleczne sa slabo rozwiniete. kly stale u samic sa niewielkie u samcow w skutek ciaglego wzrostu osiagaja potezne rozmiary. maja one trojgraniasty ksztalt i ostre krawedzie. kiel gorny zagiety jest na zewnatrz i ku gorze a dolny jest silniejszy i wygina sie na zewnatrz ku tylowi . przedtrzonowce i trzonowce sa zebami wielguzkowymi dwa pierwsze przedtrzonowce sa jeszcze splaszczone bocznie najwiekszym zebem jest trzeci trzonowiec, najmniejszym zas pierwszy przedtrzonowiec czyli zab wilczy (nie ma mlecznego) korzenie zebow sa niewielkie i wystepuje w liczbie od 3-4. uklad lukow zebowych - izognatyczny.
bydlosiekacze sa zebami krotkokoronowymi ibrakich w luku gornym w rzuchwie wystepuja po 4 siekacze z kazdej strony 4 jest przeksztalconym klem. korony stalych zebow siecznych maja ksztalt wygietych lopatek o zaostrzonych krawedziach. zeby przedtrzonowe i trzonowe naleza do typu dlugokoronowych polksiezycowatych. w luku gornym sa mocniejsze niz w dolnym. rozmiary zebow wzrastaja stopniowo idac ku tylowi w miate scierania sie zeba guzki te przeksztalcaja sie w polksiezycowate grzebienie szkliwa. gorne zeby przedtrzonowe i trzonowe maja po trzy korzenie, dolne po dwa. uklad lukow zebowych - anizognatyczne.
konu klaczy kly nie wystepuja badz sa bardzo male wszystkie zeby konia naleza do dlugokoronowych, przy czym przedtrzonowce i trzonowce rowniez do listewkowatych. mlode siekacze maja poprzecznie owalny ksztalt powierzchni zgryzu: z biegiem czasu nastepuje stopniowe przeksztalcenie jej na okragla potem na trojkatna a w koncu na podloznie owalna. zmiana ksztaltu powierzchni zgryzu zachodzi w ciagu 6 lat. z wiekiem zmienia sie ksztalt profilu zebow siecznych obydwu lukow z regularnego na klinowaty.na bokach grzebienie tre lacza sie ograniczajac lejek zwany tu rejestrem jest on wypelniony kostniwem po calkowitym starci rejestru pozostaje po nim slad zwany perelka, od ktorej ku przodowi polozona jest ciemna zabarwiona plamka czyli gwiazda zebowa. powstaje ona w wyniku wypelnienia sie komory zeba nowym rodzajem zebiny. po zaniku perelki utrzymuje sie tylko gwiazda zebowazeby przedtrzonowe i trzonowe gorne sa krotsze od dolnych ale masywniejsze od nich. na przekroju poprzecznym maja ksztalt czworokatu tylko pierwszy przedtrzonowiec i ostatni trzonowiec sa trojkatne zab wilczy jest to szczatkowy zab staly wystepujacy niekiedy przed pierwszym przedtrzonowcem w luku gornym.