1. Proces transformacji ustrojowej w Polsce
kwiecień 1989 – obrady Okrągłego Stołu – nowelizacja Konstytucji PRL:
- przywrócenie Senatu jako izby wyższej i stanowiska prezydenta wybieranego przez Zgromadzenie Narodowe (gwarant zachowania ustroju RP, prawo rozwiązania parlamentu);
czerwiec 1989 – rząd Tadeusza Mazowieckiego – Jaruzelski ograniczony;
grudzień 1989 – PZPR nie pełni już kierowniczej roli, koniec przyjaźni ze ZSRR, przywrócenie nazwy Rzeczpospolita Polska;
1990r. – prezydenta wybierają obywatele, nie zaś Zgromadzenie Narodowe;
1991r. – pierwsze w pełni demokratyczne wybory;
1992r. – uchwalenie małej konstytucji (uporządkowanie kompetencji władz, możliwość wydawania dekretów z mocą ustawy przez rząd, ograniczenie kompetencji prezydenta, procedura pięciu kroków przy powołaniu rządu);
02.04.1997 – uchwalenie Konstytucji III RP (główne projekty: Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego, „Solidarności”).
5. Cechy szczególne konstytucji
zasada suwerenności narodu – źródłem władzy jest naród, ogól wszystkich obywateli RP,
zasada demokratycznego państwa prawa – najważniejsze decyzje podejmowane za pomocą demokratycznych procedur,
zasada pomocniczości (w preambule) – ograniczenie państwa do pomocy obywatelom i ich zrzeszeniom mającym największe kompetencje wtedy, kiedy nie mogą sprostać zadaniom,
zasada prymatu konstytucji – żaden akt prawny nie może być sprzeczny z konstytucją,
zasada sprawiedliwości społecznej – zobowiązania opiekuńcze państwa wobec obywateli,
zasada podziału władz – ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza mają odrębne kompetencje,
zasada pluralizmu politycznego – swoboda zakładania i działania partii politycznych,
zasada samorządności – decentralizacja władzy, istotne kompetencje na szczeblu terytorialnym,
zasada społeczeństwa obywatelskiego – wolność tworzenia i działania zrzeszeń obywatelskich oraz prasy i innych środków przekazu,
zasada społecznej gospodarki rynkowej – własność prywatna, wolność gospodarowania, państwo ma łagodzić skutki społeczne wolnego rynku,
zasada godności człowieka – przyrodzona i nienaruszalna godność jest źródłem wolności i praw jednostki
6. Uchwalenie Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r.
2 kwietnia 1997r. konstytucja została przyjęta przez zgromadzenie ludowe. 25 maja 1997r. odbyło sie referendym w kórym naród większością głowsów opowiedział sie za przyjęciem konstytucji. 16 lipca Aleksander Kwaśniewski podpisał tekst konstytucji i zarządzi ł jej opublikowanie w dzienniku ustaw 17 października 1998 roku Konstytucja weszła w życie.
7. Tryb zmiany konstytucji
Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej.
Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez Senat.
Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż trzydziestego dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy.
Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż sześćdziesiątego dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy.
Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, podmioty określone w ust. 1 mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących.
Po zakończeniu postępowania określonego w ust. 4 i 6 Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej uchwaloną ustawę do podpisu. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.
8. Kontrola zgodności z Konstytucją ustawy o zmianie Konstytucji
Ze względu na charakter ustawy o zmianie Konstytucji nie jest mozliwa ocena zgodnosci treści ustawy z Konstyticją w klasycznym znaczeniu tego pojęcia. Zmiana konstytucji jest z natury rzeczy zmianą aktualnych postanowień ustawy zasadniczej. Możliwe jest natomiast zbadanie czy ustawa spełnia szereg wymogów formalnych które umożliwiają jej wprowadzenie oraz czy zmieniany przepis jest zgodny z innymi artykułami konstytucji.
9. Charakterystyka Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r.
Preambuła- odwołanie do Boga
Rozdział I (art 1-29) Rzeczpospolita
Rozdział II Wolności prawa i obowiązki człowieka i obywatela
Rozdział III źródła prawa
Rozdział IV Sejm i senat
Rozdział V prezydent rzeczpospolitej polskiej
Rozdział VI Rada ministrów i administracja rzadowa
Rozdział VII SAMORZĄD TERYTORIALNY
Rozdział VIII SĄDY I TRYBUNAŁY
Rozdział IX ORGANY KONTROLI PAŃSTWOWEJ I OCHRONY PRAWA
Rozdział X FINANSE PUBLICZNE
Rozdział XI STANY NADZWYCZAJNE
Rozdział XII ZMIANA KONSTYTUCJI
Rozdział XIII PRZEPISY PRZEJŚCIOWE I KOŃCOWE
10. System źródeł prawa według obowiązującej Konstytucji
System źródeł prawa – jako całość złożony jest z poszczególnych grup np. akty prawa międzynarodowego i wewnętrznego, akty prawa miejscowego i prawa obowiązującego na terytorium całego państwa, akty powszechnie obowiązujące i akty wewnętrznie obowiązujące. Zróżnicowany charakter poszczególnych kategorii źródeł prawa, zróżnicowana moc prawna, stwarza więzi między tymi aktami i buduje ich hierarchię. Zasada państwa prawnego wyrażona w art. 2 Konstytucji wymaga, aby w systemie źródeł prawa panowała jasność co do podmiotów wydających poszczególne akty prawne, co do warunków i procedur ich stanowienia, co do mocy prawnej, oraz aby system prawa był wewnętrznie zintegrowany (niesprzeczny). Ogromne znaczenie ma jawność i powszechność dostępu (art. 88 Konst. wprowadza wymóg ogłaszania aktów prawnych, traktując to jako niezbędny warunek ich wejścia w życie).
11. Pojęcie zamkniętego systemu źródeł prawa
Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. zawiera zamknięty katalog źródeł prawa.
Oznacza to, że nie może być innych źródeł prawa stanowionego w Polsce, jak tylko te wymienione w
Konstytucji.
Zamknięcie katalogu źródeł prawa powszechnie obowiązującego ma charakter
przedmiotowy i podmiotowy.
Zamknięcie katalogu źródeł prawa pod względem przedmiotowym oznacza, iż w Konstytucji zostały wyczerpująco wymienione wszystkie rodzaje aktów stanowienia prawa, którymi są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia (art. 87 ust. 1), rozporządzenia z mocą ustawy wydawane przez Prezydenta w czasie stanu wojennego(art. 234 ust. 1), a także akty prawa miejscowego (art. 87 ust. 2).
Zamknięcie źródeł prawa pod względem podmiotowym oznacza, iż Konstytucja wyczerpująco wymienia organy władzy publicznej, które są upoważnione do stanowienia prawa, a zatem do przyjmowania wyżej wymienionych aktów prawnych.
12. Prawo powszechnie obowiązujące
„Do źródeł prawa powszechnie obowiązującego zaliczyć trzeba akty zawierające generalne i abstrakcyjne normy, które tworzą, zmieniają lub uchylają prawa i obowiązki obywateli i osób prawnych”. Zawierają ogólnie obowiązujące uregulowania. Adresaci norm prawnych, które zawierają te źródła, są różni, dlatego należy zaliczyć te normy do źródeł prawa powszechnie obowiązującego.
Na źródła prawa powszechnie obowiązującego w myśl art. 87 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 1997 roku składają się następujące akty:
1) Konstytucja,
2) ustawy,
3) ratyfikowane umowy międzynarodowe,
4) rozporządzenia,
5) akty prawa miejscowego.
13. Akty prawa wewnętrznego – pojęcie, charakter, rodzaje
Akty prawa miejscowego obowiązują na obszarze, odpowiednio: województw, powiatów, gmin. Wojewoda może wydawać też rozporządzenia porządkowe w sprawach nieuregulowanych w ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących, jeżeli jest to niezbędne do ochrony życia, zdrowia lub mienia oraz zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego.Przepisy porządkowe ogłasza się w obwieszczeniach oraz w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie lub w ośrodkach masowego przekazu, niezależnie od ogłoszenia przepisów porządkowych w wojewódzkim dzienniku urzędowym.Akty rady powiatu i gminy są przyjmowane w formie uchwał, ogłaszanych w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Przepisy porządkowe muszą być ponadto opublikowane w środkach masowego przekazu i w obwieszczeniach albo w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie.
14. Konstytucja a prawo Unii Europejskiej (prawo pierwotne i wtórne)
Prawo pierwotne- na prawo pierwotne składają sie traktaty państw członkowskich z prawnego punktu widzenia są to zwyczajne umowy międzynarodowe
Prawo wtórne- jest to tworzone przez instytucje Unii na podstawie prawa pierwotnego składające sie z ogromnej liczby aktów o różnorodnej postaci
15. Miejsce umów międzynarodowych w systemie źródeł prawa RP
Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażona w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą jeżeli ustawy tej nie da sie pogodzić z umową. Jeżeli Polska stanie się członkiem organizacji, która ma kompetencje do stanowienia prawa, prawo to będzie miało pierwszeństwo nad ustawodawstwem polskim. normy zwyczajowe i umowy międzynarodowe niepodlegające ratyfikacji nie mają pierwszeństwa przed ustawami polskimi.
16. Ustawa jako źródło prawa
przepis uchwalania ustawy jest regulowany przepisami konstytucyjnymi przez sejm i senat oraz praktykę konstytucyjną. Inicjatywę posiadają: Posłowie, Senat, Prezydent, Rada Ministrów, grupa 100tyś obywateli. Do uchwalenia ustawy o normalnym trybie prowadzi system trzech czytań. akt prawny uchwalany wyłącznie przez parlament stanowiący władzę ustawodawczą; ma drugie miejsce po konstytucji, uregulowania prawne w ustawie muszą być zgodne z konstytucją, po uchwaleniu i opublikowaniu ustawa staje się prawem.
17. Prawo inicjatywy ustawodawczej – pojęcie i podmioty tego prawa.
Inicjatywa ustawodawcza – uprawnienie do przedkładania władzy ustawodawczej projektów aktów normatywnych. Z reguły krąg podmiotów uprawnionych do wniesienia projektu określany jest w konstytucji, rzadziej w ustawach zwykłych. Niektóre aspekty prawa inicjatywy ustawodawczej mogą być określane także w regulaminach parlamentarnych lub wynikać ze zwyczaju. W Polsce, na mocy art. 118 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje:
Senatowi (jako całej izbie)
Prezydentowi RP
Radzie Ministrów (rządowi)
posłom, przy czym Regulamin Sejmu wymaga, by projekt był zgłoszony przez grupę 15 posłów lub poselską komisję sejmową
grupie co najmniej 100 tysięcy obywateli – obywatelska inicjatywa ustawodawcza.
18,19,20 = 3 kroki wprowadzania ustawy
Pierwszy etap procesu legislacyjnego rozpoczyna się od wniesienia inicjatywy ustawodawczej, czyli projektu ustawy zgłaszanego przez uprawnione do tego organy, instytucje i grupy: prezydenta, Radę Ministrów, Senat, co najmniej 15 posłów, komisję sejmową (niezależnie od liczebności) lub co najmniej 100 tysięcy obywateli.
Prezydium Sejmu przesyła projekt ustawy do odpowiedniej komisji.
Komisja sejmowa przesyła sprawozdanie, w którym oceniany jest projekt ustawy, pod plenarne obrady Sejmu.
Następnie przedstawiony projekt ustawy rozpatrywany jest w trzech czytaniach (z wyjątkiem projektów ustaw pilnych, które rozpatrywane są w dwóch), podczas których projekt ustawy może zostać uchwalony. W przypadku, gdy projekt ustawy zostaje odrzucony w obu czytaniach, nie wraca już pod obrady Sejmu.
Pierwsze czytanie przeprowadza się na posiedzeniu właściwej przedmiotowo komisji sejmowej, z wyjątkiem projektów ustaw dotyczących m.in. konstytucji, praw i wolności obywatelskich, prawa wyborczego, ustaw budżetowych i podatkowych pociągających za sobą istotne skutki finansowe, organów państwa i samorządu terytorialnego, których czytanie odbywa się na plenarnym posiedzeniu Sejmu.
Po dyskusji i wprowadzeniu poprawek przez komisję, następuje drugie czytanie. Obejmuje ono przedstawienie Sejmowi sprawozdania Komisji o projekcie ustawy, debatę oraz zgłaszanie poprawek i wniosków.
Podczas trzeciego czytania, komisja przedstawia (jeżeli projekt nie został przez Sejm skierowany ponownie do Komisji) dodatkowe sprawozdania, poprawki i wnioski, po których odbywa się głosowanie.
Ustawę uchwaloną przez Sejm rozpatruje następnie Senat, który może wnieść do niej poprawki, przyjąć bez zmian lub odrzucić w całości. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni (20 dla ustawy budżetowej i 14 dla ustawy w trybie pilnym) nie podejmuje stosownej uchwały, ustawę uznaje się za przyjętą.
Jeśli Senat odrzuci ustawę lub zaproponuje w niej poprawki, Sejm może ich nie przyjąć bezwzględną większością głosów przy obecności połowy ustawowej liczby posłów lub je zaakceptować. Jeśli zostaną zaakceptowane, proces legislacyjny ulega powtórzeniu.
Kolejnym etapem jest przedstawienie uchwalonej ustawy do podpisu prezydenta RP, który w ciągu 21 dni zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP.
Prezydentowi przysługują jednak dodatkowe kompetencje. Może on przed podpisaniem ustawy wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z Konstytucją (jeżeli jest zgodna musi ją podpisać). Jeżeli ustawa jest niezgodna, odmawia jej podpisania. Gdy niezgodne są tylko jej części, prezydent podpisuje ją z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją albo zwraca Sejmowi w celu ich poprawy.
Prezydent może też odmówić podpisania ustawy (weto) i z umotywowanym wnioskiem w ciągu miesiąca przekazać ją do Sejmu w celu ponownego rozpatrzenia.
Jeśli Sejm większością 3/5 głosów przy obecności połowy ustawowej liczby posłów ponownie uchwali ustawę, prezydent ma obowiązek podpisać ją w ciągu 7 dni, po czym Prezes Rady Ministrów zarządza jej publikację w Dzienniku Ustaw.
Publikacja w Dzienniku Ustaw RP oznacza wejście ustawy w życie, chyba że w treści ustawy zapisano inny termin rozpoczęcia jej obowiązywania.
21. Promulgacja
Ogłoszenie aktu normatywnego. Aby prawo mogło obowiązywać musi zostać uchwalone zgodnie z właściwą procedurą, a następnie należycie ogłoszone (czyli promulgowane). Do ogłoszenia aktów normatywnych służą tzw. organy promulgacyjne. W Polsce to Dziennik Ustaw Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski".W świetle tej przesłanki podpisanie ustawy przez prezydenta ma charakter wykonawczy, nie stanowi formy jego udziału w procesie ustawodawczym.Podpisanie ustawy przez prezydenta oznacza iż została ona uchwalona przez odpowiednie organy (Sejm i Senat) w konstytucyjnie określonym trybie i w brzmieniu przedstawionym Prezydentowi przez Marszałka Sejmu, wszystko opiera się na kontroli przeprowadzonej przej Prezydenta.Prezydent podpisując ustawę poświadcza swym podpisem, zgodność brzmienia ustawy z uchwalonym przez Sejm i Senat tekstem oryginału.
22. Uprawnienia Prezydenta w stosunku do ustawy zaaprobowanej przez Parlament
Prezydentowi przysługuj bowiem dwa ważne uprawnienia: 1) prawo wystąpienia z
wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją
oraz 2) prawo przekazania ustawy Sejmowi w celu ponownego jej rozpatrzenia1. Fakt
wyposażenia głowy państwa w dodatkowe kompetencje związane z zakończeniem
procedury legislacyjnej upoważnia do użycia stosowanego w doktrynie prawa pojęcia
„promulgacji”2. Zakres treściowy „promulgacji ustawy” jest szerszy niż jej
„podpisanie”, oznacza bowiem nie tylko prawo do stwierdzenie czy ustawa o danej
treści została uchwalona przez parlament zgodnie z konstytucją i nadaniu jej mocy
wiążącej, lecz również kompetencję do odmowy i zwrotu do parlamentu.
23. Weto prezydenckie według Konstytucji
Regulacja konstytucyjna weta obejmuje następujące elementy:
1) określenie, iż uprawnienia prezydenta dotyczyć będą ustawy przyjętej przez Sejm i Senat w konstytucyjnym trybie;
2) termin na złożenie wniosku o ponowne rozpatrzenie ustawy;
3) obowiązek jego umotywowania, oraz
4) podstawowe zasady procedury obalenia weta.
Konstytucja stanowi, iż Prezydent podpisuje ustawę (oraz zarządza jej ogłoszenie
Dzienniku Ustaw) w terminie 21 dni19, licząc od dnia przedstawienia jej przez
Marszałka Sejmu. W terminie tym Prezydent może jednak skorzystać z przysługujących
mu uprawnień tj. skierować wniosek do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie
zgodności przyjętej ustawy z konstytucją lub też skorzystać z prawa weta
zawieszającego i przekazać ustawę (wraz z umotywowanym wnioskiem) ponownie do
Sejmu. Regulacja ta różni się znacznie od poprzedniego stanu prawnego. Zgodnie z art.
18 ust. 3 Małej konstytucji z 1992 r. skorzystanie przez Prezydenta z prawa weta
zawieszającego nie pozbawiało go możliwości przesłania ustawy ponownie przyjętej
przez Sejm do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie jej
konstytucyjności.
Prezydentowi nie przysługuje prawo zwrócenia Sejmowi do ponownego
rozpoznania ustawy budżetowej oraz ustawy o prowizorium budżetowym (oraz ustawy
o zmianie konstytucji)
24. Pilny projekt ustawy
Rada Ministrów może uznać uchwalony przez siebie projekt ustawy za pilny, z wyjątkiem projektów ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów.Regulamin Sejmu oraz regulamin Senatu określają odrębności w postępowaniu ustawodawczym w sprawie projektu pilnego.W postępowaniu w sprawie ustawy, której projekt został uznany za pilny, termin jej rozpatrzenia przez Senat wynosi 14 dni, a termin podpisania ustawy przez Prezydenta Rzeczypospolitej wynosi 7 dni.
28. Rozporządzenie wykonawcze
Delegacja ustawowa - przeniesienie przez pewien organ władzy państwowej, prawa do wykonywania części jego kompetencji na inny organ.Zgodnie z art. 92 Konstytucji RP, delegację ustawową może uzyskać wyłącznie organ wskazany w konstytucji, zalicza się do nich:
Prezydent, Rada Ministrów,Prezes Rady Ministrów, Minister kierujący działem administracji rządowej,
Przewodniczący komitetu wchodzącego w skład Rady Ministrów, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.
29. Wyjaśnij pojęcie aktów prawa miejscowego i wskaż konstytucyjne warunki ich wydawania oraz podmioty do tego uprawnione
Specyficzny rodzaj aktu powszechnie obowiązującego. Posiada wszystkie cechy tych aktów, ale obowiązuje tylko na obszarze działania organu, który go wydał. Zgodnie z konstytucyjną zasadą hierarchicznej struktury systemu źródeł prawa, akty prawa miejscowego muszą być zgodne ze wszystkimi aktami powszechnie obowiązującymi. Wydawane są w formie uchwał przez organy uchwałodawcze samorządu terytorialnego: radę gminy, radę powiatu, sejmik województwa. Z kolei akty wykonawcze prawa miejscowego są wydawane w formie zarządzeń organów wykonawczych odpowiednich szczebli: na szczeblu gminy – wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, a na pozostałych szczeblach odpowiednio: zarządu powiatu (nie starosty – chociaż w wyjątkowych sytuacjach także on) i zarządu województwa. Akty prawa miejscowego wydają także terenowe organy administracji rządowej Zgodnie z konstytucyjną zasadą praworządności, akty prawa miejscowego wydawane są na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie. Zakres ich obowiązywania jest powszechny, ale tylko na terenie działania właściwego organu. Publikowane są w wojewódzkich dziennikach urzędowych prowadzonych przez wojewodę.
30. Rozporządzenie z mocą ustawy
W Polsce mają charakter prawa powszechnie obowiązującego (art. 234 ust. 2 Konstytucji RP). Prawo do ich wydawania ma od 17 października 1997 roku jedynie Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Rady Ministrów, tylko w czasie trwania stanu wojennego, jeżeli Sejm nie może zebrać się na posiedzenie.De iure moc wiążąca takich rozporządzeń w tym czasie jest ograniczona, ze względu na fakt, iż podlegają one zatwierdzeniu na najbliższym posiedzeniu Sejmu. De facto jednak, do tego czasu moc rozporządzeń z mocą ustawy jest równa ustawom. Rozporządzenia te nie mogą dotyczyć według art. 228 ust 3-5 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej:zasad działania organów władzy publicznej podczas trwania stanu wojennego,zakresu w jakim mogą zostać ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela w trakcie trwania stanu wojennego,zakresu, trybu i podstaw wyrównywania strat majątkowych wynikających z tych ograniczeń.Przy wydawaniu rozporządzeń z mocą ustawy należy wziąć pod uwagę stopień zagrożenia. Powinny one zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa.Rozporządzenie z mocą ustawy jest jedyną znaną polskiemu systemowi prawa formą aktów prawnych zrównaną z ustawami. Jest to odstępstwo od fundamentalnej dla hierarchii źródeł prawa zasady reguły nadrzędności i wyłączności ustawy
49. Organy Sejmu – wymień i wskaż ich zasadnicze kompetencje oraz skład
SEJM:
- marszałek (Sejmu: II osoba w państwie) i wicemarszałkowie – na czele Sejmu:
wybierani przez izby, tworzą prezydia, by w nich być odpowiedzialnymi za bieżące prace,
zwoływanie i prowadzenie obrad, decydowanie o olejności prezentacji ustaw,
reprezentacja parlamentu na zewnątrz,
zasięganie opinii Konwentu Seniorów (przewodniczący klubów i kół poselskich + wicemarszałkowie) przez marszałka,
- działają komisje stałe (większość prac), np. komisje budżetowe, administracji, spraw zagranicznych,
- powoływanie komisji nadzwyczajnych (badanie konkretnych spraw) oraz śledczych (prowadzenie śledztw w danej sprawie politycznej – wgląd do tajnych materiałów),
- skład komisji odzwierciedla układ polityczny w parlamencie,
- istnienie kół parlamentarnych (małe grupy parlamentarzystów, co najmniej 3 członków) i klubów parlamentarnych (przedłużenie partii polit., własna polityka projektami ustaw, co najmniej 13 posłów lub 7 senatorów).
KOMPETENCJE SEJMU:
ustrojodawcze:
- uchwalanie zmian w konstytucji razem z Senatem; za zgodą 2/3 głosów
Sejmu i bezwzględnej większości głosów Senatu,
prawotwórcze:
- uchwalanie ustaw (i budżetu),
- ratyfikacja umów międzynarodowych,
- przyjmowanie uchwał,
kreacyjno-kontrolne:
- po- i odwoływanie ministrów (wotum nieufności),
- pociąganie ministrów, członków KRRIT i prezydenta (z Senatem) do odpowiedzialności konstytucyjnej,
- zgłaszanie interpelacji poselskich,
- wybór komisji, prezesa NBP, członków Trybunału Konstytucyjnego i Stanu, części składu RPP i KRRIT (i udział w odwołaniu),
- udział w powoływaniu prezesa NIP i Rzecznika Praw Obywatelskich,
- zgoda na uchylenie immunitetu poselskiego,
- zatwierdzenie wprowadzenia stanu wojennego lub wyjątkowego (i zgoda na jego przedłużenie o 60 dni).
50. Funkcje i rodzaje komisji sejmowych
Komisje sejmowe są organami Sejmu:
powołanymi do rozpatrywania i przygotowywania spraw stanowiących przedmiot prac Sejmu, wyrażania opinii w sprawach przekazanych pod ich obrady przez Sejm, Marszałka Sejmu lub Prezydium Sejmu kontroli sejmowej w zakresie określonym Konstytucją i ustawą:
Zgodnie z Art.110 Konstytucji można wyróżnić dwa rodzaje komisji sejmowych: komisje stałe i komisje nadzwyczajne - czyli takie, które są powoływane przez Sejm i mają dokładnie określone: cel, zasady i tryb działania. Specjalnym rodzajem komisji nadzwyczajnej jest komisja śledcza.
Skład osobowy poszczególnych komisji jest wybierany przez Sejm na wniosek Prezydium Sejmu po zasięgniętej uprzednio opinii Konwentu Seniorów.
Pierwsze posiedzenie komisji zwołuje i prowadzi Marszałek Sejmu - na posiedzeniu tym komisja wybiera ze swego grona prezydium komisji w składzie: przewodniczący oraz zastępcy przewodniczącego. Członkowie prezydium są powoływani i odwoływani przez komisję w głosowaniu jawnym, zwykłą większością głosów.
Bieżącą obsługę administracyjną komisji zapewnia Biuro Komisji Sejmowych, a w przypadku Komisji do Spraw Unii Europejskiej - Biuro Spraw Międzynarodowych Kancelarii Sejmu
51. Komisja śledcza – charakter prawny oraz kompetencje i zakres działania
w polskim prawie konstytucyjnym komisja sejmowa powołana do zbadania określonej sprawy. Została ustanowiona ustawą z 21 stycznia 1999, stała się nową, nieznaną wcześniej w polskiej praktyce parlamentarnej instytucją. Sejm nadał komisji śledczej uprawnienia prokuratorskie, a członkowie komisji uzyskali w ten sposób prawo do przesłuchiwania świadków zgodnie z zasadami kodeksu postępowania karnego. Zakończeniem pracy komisji sejmowej jest sprawozdanie, które może skutkować pociągnięciem wskazanych w nim osób do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu.Posiedzenia sejmowej komisji śledczej odbywają się, co do zasady, w Sali Kolumnowej w Sejmie.Instytucja sejmowej komisji specjalnej w porządku konstytucyjnym Rzeczypospolitej Polskiej istnieje od 8 kwietnia 1989 na skutek wprowadzenia nowelą kwietniową art. 23 ust. 5 w brzmieniu Sejm może powołać komisję do zbadania określonej sprawy. Uprawnienia i tryb działania komisji ustala Sejm. Sejmowa komisja śledcza związana jest zakresem przedmiotowym określonym w uchwale o jej powołaniu. Komisja powinna korzystać ze swoich uprawnień jedynie w zakresie niezbędnym do wyjaśnienia meritum sprawy, tak aby nie naruszać dóbr osobistych osób trzecich. Pracami komisji kieruje jej prezydium, na zewnątrz reprezentuje ją i działa w jej imieniu przewodniczący komisji lub z jego upoważnienia zastępca przewodniczącego. Każda osoba, która jest wezwana przez komisję śledczą ma obowiązek stawić się przed nią i złożyć zeznanie. Osoba ta może ustanowić pełnomocnika. W zakresie przesłuchania świadka komisja powinna kierować się przepisami Kodeksu postępowania karnego dotyczącego wzywania i przesłuchiwania świadków oraz ustanawiania pełnomocnika. Komisja po zakończeniu swej działalności przekazuje Marszałkowi Sejmu sprawozdanie ze swej działalności. Marszałek Sejmu zarządza drukowanie i doręczenie posłom sprawozdania; jeżeli sprawozdanie zawiera wiadomości o charakterze tajemnicy państwowej, określa on tryb udostępnienia oraz sposób rozpatrywania sprawozdania przez Sejm.
52. Mandat imperatywny a mandat wolny
Mandat wolny – parlamentarzysta nie jest związany żadnymi instrukcjami swoich wyborców, a w swej pracy powinien kierować sie interesami całego narodu. Z posiadaniem mandatu wolnego wiąże się także niemożność odwołania parlamentarzysty przed upływem kadencji przez niezadowolonych wyborców.
Mandat imperatywny – parlamentarzysta jest wyłącznie reprezentantem swojego okręgu, a nie całego narodu, jest zobowiązany do wykonywania zaleceń swoich wyborców i może zostać przez nich odwołany przed upływem kadencji.
53. Nabycie i utrata mandatu przez posła
Nabycie i utrata mandatu posła i senatora.
Mandat parlamentarny ma trzy znaczenia:
jako wynikające z wyborów pełnomocnictwo udzielone członkowi parlamentu przez wyborców;
jako całokształt praw i obowiązków parlamentarzysty;
jako określenie funkcji członka parlamentu.
mandat poseł zyskuje w dniu ogłoszenia wyników (art. 105 ust. 2), ale pełnię praw uzyskuje w dniu pierwszego posiedzenia, po złożeniu ślubowania;
mandat trwa przez całą kadencję, a wyjątkowo może wygasną wcześniej, gdy poseł:
odmówi złożenia ślubowania;
utraci prawo wybieralności;
zrzecze się mandatu;
umrze;
obejmie jedno ze stanowisk wymienionych w art. 103;
zostanie uznany za winnego złożenia fałszywego oświadczenia lustracyjnego;
utraci mandat w wyniku wyroku TS za naruszenie nakazu z art. 107
54. Immunitet materialny deputowanego w prawie polskim
Oznacza on niemożność pociągnięcia przedstawiciela do odpowiedzialności cywilnej lub karnej za działanie na forum organu przedstawicieskiego. Immunitet ten przysługuje również po zakończeniu kadencji parlamentu. Zawsze w przypadku immunitetu nieodpowiedzialnosci chodzi o to aby parlamentarztsta nie odpowiadał za czyny karalne, których dopuściłby sie podczas głosowania i przemówień w parlamencie. Niektóre kraje wprowadzają to pewne ograniczenia.
55. Immunitet formalny deputowanego w prawie polskim
Powstał w okresie rewolucji francuskiej. Oznacza że przedstawiciel nie może być pociągnięty do odpowiedzialnosci karnej bez zgody parlamentu lub innego upoważnionego podmiotu. Nie jest przy tym ważne gdzie reprezentant dokonał czynu zagrożonego karą ani też czy ten miał związek z wypełnianiem przez niego funkcji przedstawicielskich. 2 główne elementy:
1)immunitet procesowy tzn. zakaz pociągnięcia do odpowiedzialności karnej bez zgody parlamentu
2)przywilej nietykalności tzn. zakaz ograniczenia wolności przez aresztowanie itp. bez zgody parlamentu
obecnie immunitet ten podlega krytyce ponieważ:
1) Zwraca sie uwagę ze we współczesnym państwie demokratycznym brak jest realnych zagrożeń dla swobód parlamentarzystów
2) podnosi sie ze immunitet przecząc zasadzie równosć stwarza dodatkowe przywileje wukorzystywane i nadużywane nieraz dla celów nie mających nic wspólnego z wypełnianą przez nich funkcja przedstawicielską.
56. Immunitet materialny a immunitet formalny w prawie polskim
. IMMUNITET – narzędzie obrony niezależności parlamentarzystów przed szykanami innych władz; ma zapewnić swobodne wykonywanie funkcji:
materialny – zakaz pociągania do odpowiedzialności za działania związane ze sprawowaniem mandatu (bezwzględny – nie można go uchylić; trwały – trwa po zakończeniu kadencji),
formalny – zakaz pociągania do odpowiedzialności karnej bez zgody Sejmu lub Senatu (względy – można go uchylić; nietrwały – wygasa po zakończeniu kadencji).
57. Tryb postępowania w sprawach o uchylenie immunitetu parlamentarnego
Postanowienie o uchyleniu immunitetu posła składa sie z kilku etapów.
1) Złożenie do Marszałka sejmu wniosku w tej sprawie
2) Marszałek sejmu w tzw. fazie kontroli wstępnej bada, czy wniosek o uchylenie immunitetu został prawidłowo sporządzony. Jeśli przy tym uzna, że czyn, którego popełnienie zarzuca sie posłowi nie jest objęty immunitetem parlamentarnym zwraca wniosek jego autorom. W takich sytuacjach nie jest konieczne uchylenie immunitetu, ponieważ dany czyn nie jest im objęty.
3) Kolejny etap procedury uchylenia immunitetu poselskiego boejmuje sporządzenie opini o wniosku rpzez komisję Regulaminową i Spraw Poselskich. W trakcie swoich prac komisja moze zażądać udostępnienia akt postępowanie przez organ który je prowadzi. swoje wyjaśnienia i wnioski może też skłądać posełw ktorego sprawie toczy sie postępowanie. Komisja jedynie sporząda opinie o wniosku nie jest sądem wiec nie przesądza czy dany popełnił zarzucane w nim przesępstwo
4) ostani etap postępowani obejmuje prezentacje stanowiska komisji na posedzeniu sejmu ewentualnie wyspąpienia posła którego wniosek dotyczy a następnie głosoawnie nad wnioskiem. Sejm wyraża zgode na pocziągnięcie posła do odpowiedzialności sądowej bezwzględną większością głosów ustawowej liczby posłów.
58. Zasada incompatibilitas
Zasada niepołączności należy rozpatrywać w 2 aspektach:
- formalny (jak zakaz łączenia mandatu z innymi funkcjami lub stanowiskami państwowymi) art. 103
* niepołączność formalna – niemożność piastowania innego urzędu czy pełnienia innej funkcji a ordynacja ustala termin 14 dni na rezygnację z zajmowanego stanowiska, inaczej mandat wygasa
art.103 ust.1 zakaz łączenia posła/senatora z : prezesem NBP, NIK, RPO, RPD i ich zastępcami; członkiem RPP i KRRiTV, ambasadorem,zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Senatu, Prezydenta lub adm.rzad. nie dotyczy członków RM i sekretarzy stanu w adm. rzad.
art. 103 ust. 2 zakaz łączenia posła/ senatora z pracą jako sędzia, prokurator, urzędnik S.C., funkcjonariusz policji i służb ochrony państwa, czynny żołnierz
-materialny ( zakaz podejmowania lub wykonywania określonych rodzajów działalności zawodowej w okresie pełnienia mandatu dot. Działalności z osiąganiem korzyści z SP lub samorządu i nabywanie ich majątku, zagrożone sankcją pozbawienia mandatu przez TS)
65. Odpowiedzialność Prezydenta RP
Zgodnie z polską konstytucją prezydent ponosi za swoje działania odpowiedzialność konstytucyjną. Za podejmowane przez siebie decyzje może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu za naruszenie konstytucji lub ustaw. Przed Trybunałem Stanu może prezydenta postawić Zgromadzenie Narodowe uchwałą 2/3 głosów ustawowej liczby członków. Prezydent ponosi także odpowiedzialność karną za popełnienie przestępstwa.Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem. Prowadzona przez niego polityka nie jest więc przedmiotem obrad obu izb. Nie może też być pozbawiony sprawowanego urzędu z politycznych przyczyn. Istnienie wymogu kontrasygnaty daje pewną możliwość Radzie Ministrów do oddziaływania na politykę prowadzoną przez prezydenta.
66. Odpowiedzialność konstytucyjna według Konstytucji RP
Jest to rodzaj odpowiedzialności prawnej dotyczący osób, które są najwyższymi urzędnikami państwowymi, ponoszonej za łamanie obowiązującego prawa (tj. Konstytucji lub ustaw), w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania. Należy przy tym podkreślić, że chodzi o naruszenie Konstytucji lub ustaw w sposób zawiniony.
Odpowiedzialność konstytucyjna odnosi się przede wszystkim do organów władzy wykonawczej, ponieważ jest związana z realizowaniem przez parlament jego funkcji kontrolnej. Nie może dotyczyć czynów mieszczących się w granicach prawa. Oznacza to, że nawet jeśli pod kątem ekonomicznym działania określonego polityka są oceniane bardzo krytycznie, ale nie łamie on przepisów Konstytucji lub ustaw, to nie można pociągnąć go do odpowiedzialności konstytucyjnej.
W Polsce organem orzekającym o odpowiedzialności konstytucyjnej jest Trybunał Stanu. Ponoszą ją: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji oraz osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych, a także w ograniczonym zakresie posłowie i senatorowie
.
67. Zakres działania Trybunału Stanu
specjalny organ władzy sądowniczej, poza systemem sądów powszechnych, powołany w 1982r., działalność rozpoczął w 1986r., zmodyfikowany w 1997r., bada zgodność aktów prawnych i umów międzynarodowych z konstytucją,
TK orzeka w sprawach:
w/w,
zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi,
zgodności przepisów prawa wydanych przez centralne organy państwowe (m.in. rozporządzeń) z konstytucją, umowami międzynarodowymi i ustawami,
skargi konstytucyjnej,
sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi organami władzy,
zgodności celów lub działania partii politycznych z konstytucją.
68. Pojęcie i gwarancje niezawisłości sędziów
Niezawisłość sędziowska to nie tylko uprawnienia sędziego, ale także- jego podstawowy obowiązek.
Sędzia podlega tylko Konstytucji RP i ustawom:
Aspekt pozytywny- sędzia wydaje orzeczenia zgodnie ze swoim sumieniem:
Aspekt negatywny- sędzia wolny od wszelkich nacisków
Personalne gwarancje niezawisłości:
Obiektywne kryteria nominacji sędziego
Immunitet sędziowski
Nieusuwalność i nieprzenoszalność sędziego z jego urzędu
Niepołączalność stanowisk
Powołanie na czas nieoznaczony
Bezpartyjność sędziów
Status materialny
Zakaz podejmowania innego zatrudnienia
Formalne gwarancje niezawisłości:
Separacja organizacyjna sądów od innych władz państwowych
Zakaz ingerencji innych władz w działalność orzeczniczą
Dopuszczalne jedynie związanie wskazówkami sądu wyższej instancji
Samodzielna kontrola konstytucyjności przepisów prawa wykonana przez sędziów podczas orzekania: a)akt ustawowy (sędzia powinien wystąpić z pytaniem prawnym do TK) b)akt podustawowy (sędzia może odmówić zastosowania takiego aktu)
69. Wskaż konstytucyjne elementy statusu sędziego
Art.178 (sędziowie są niezawiśli i podlegają konstytucji oraz ustawom; warunki pracy oraz wynagrodzenie godne sprawowanemu urzędowi; nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej)
Art.179 (powoływani przez Prezydenta RP na czas nieokreślony)
Art.180 (sędziowie są nieusuwalni)
Art.181 (immunitet sędziowski)
70. Rodzaje sądów w Polsce.
Sąd Najwyższy – najważniejszy organ sądowy; nadzór nad sądami, zapewnia prawidłowość oraz jednolitość wykładni prawa i praktyki sądowej (tłumaczenie, jak rozumieć prawo, wydawanie ustaw mających znaczenie precedensowe); rozpatruje kasacje od wyroków powszechnych,
sądy powszechne – (rejonowe, okręgowe, apelacyjne); rozstrzyganie spraw z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego, opiekuńczego, pracy i ubezpieczeń społecznych,
zasada dwuinstancyjności – możliwość odwołania się do sądu wyższej instancji (apelacja; w przypadku SN – kasacja),
wydziały grodzkie w sądach rejonowych (rozpatrywanie niektórych przestępstw z oskarżenia prywatnego oraz wybrane cywilne).
sądy szczególne – administracyjne, wojskowe (przestępstwa popełnione przez żołnierzy).
71. Krajowa Rada Sadownictwa:
Skład:
1) czterech posłów i dwóch senatorów, wybieranych przez izby na okres czterech lat,
2) Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego,
3) piętnastu członków wybranych spośród sędziów: Sądu Najwyższego (2), Naczelnego Sądu Administracyjnego (1), sądów apelacyjnych (2)
sądów okręgowych (9), i sądów wojskowych (1); wyboru na czteroletnią kadencję dokonują zgromadzenia ogólne lub zebrania
przedstawicieli zgromadzeń ogólnych odpowiednich sądów,
4) Ministra Sprawiedliwości
5) osoby powołanej przez Prezydenta RP
Uprawnienia:
-rada przedstawia Prezydentowi RP wnioski w sprawie powołania sędziów, rozstrzyga o przeniesieniu sędziego na inne
miejsce służbowe ze względu na powagę stanowiska sędziowskiego
i podejmuje szereg innych decyzji dotyczących sytuacji sędziego,
- wyraża opinie co do propozycji zmian ustroju sądow oraz wynagrodzeń sędziowskich, jest więc m.in. włączona w proces
ustawodawczy, a pominięcie zasięgnięcia KRS powoduje proceduralną niekonstytucyjność ustawy,
- rada wypowiada się rowniez w sprawach etyki zawodowej sędziów, wysłuchuje i omawia rozne informacje o działalności
sądów i problemach sądownictwa.
75. Zakres kompetencji Trybunału Konstytucyjnego
Polski Trybunał realizuje szereg funkcji, o ujęciu typowym dla współczesnego sądu konstytucyjnego.
Wymienić należy:
1) kontrolę norm, tzn. orzekanie o zgodności aktów normatywnych(zawartych w nich norm) z aktami (normami) wyższego rzędu,
2) orzekanie o skargach konstytucyjnych,
3) rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa,
4) orzekanie o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,
5) rozstrzyganie o zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP
76. Prewencyjna a następcza kontrola konstytucyjności prawa w Polsce:
Kontrola norm ma charakter następczy, tzn może dotyczyć tylko aktów normatywnych (zawartych w nim norm), ktore już
zostały ustanowione i albo już nabrały mocy obowiązującej, albo znajdują się jeszcze w okresie vacatio legis.
Konstytucyjność aktu prawnego może zakwestionować niemal każdy organ konstytucyjny państwa,
jest to tzw. inicjatywa powszechna, pozwala kwestionować tylko takie akty normatywne, których treść dotyczy
zakresu działania wnioskodawcy.
Tylko wyjątkowo kontrola norm może przybrać charakter prewencyjny (uprzedni), a jedynym podmotem uprawnionym
do jej inicjowania jest Prezydent RP. Po pierwsze, dotyczy to ustaw już uchwalonych przez Izby i przedstawionych
Preydentowi do podpisania. Po drugie, kontrola o charakterze prewencyjnym dotyczy umów międzynarodowych przestawionych
prezydentowi do ratyfikacji, niezależnie od tego czy dana umowa wymaga akceptacji parlamentarnej, czy też dochodzi
do skutku bez udziału parlamentu. Jest to procedura pozwalająca na niedopuszczenie do wejścia niekonstytucyjnej
normy do systemu prawa.
80. Pytanie prawne do TK:
Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją,
ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy roztrzygnięcie
sprawy toczącej się przed sądem.
81. Sktuki prawne orzeczenia TK o niekonstytucyjności aktu normatywnego:
Skutki prawne orzeczeń Trybunału musza być rozpatrzone na dwóch podstawowych płaszczyznach:
skutku orzeczenia dla dalszego losu skontrolowanego aktu normatywnego lub zawartej w nim normy (skutki makro)
oraz skutku orzeczenia dla decyzji, orzeczeń i rozstrzygnięć podjętych w przeszłości na podstawie
takiego aktu bądź normy. (skutki mikro)
Wszelkie orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Oznacza to, że nie istnieje żadna droga
odwołania się od orzeczenia, a orzeczenie jest wiążące dla wszystkich adreatów. Orzeczenia dotyczące kontroli norm
zapadają w formie wyroków i podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w ktorym był ogłoszony dany akt.Jeżeli natomiast treścią orzeczenia jest uznanie niezgodności danego aktu lub normy, to powoduje ono utratę mocy prawnej(uchylenie) takiego aktu czy normy. W polskim systemie kontroli konstytucyjności przyjmuje się bowiem, że konsekwencją niezgodności aktu (normy) nie jest jego nieważność ale tlko ,,wadliwość'' (wzruszalność), konieczne jest więc wskazanie moomentu, od którego akt taki przestanie obowiązywać. Zasadą jest, że następuje to z dniem ogłoszenia orzeczenia TK w odpowiednim organie urzędowym, ale Trybunał może okreslic inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekraczać 18 miesięcy, gdy chodzi o ustawę,a 12 miesięcy gdy chodzi o inny akt normatywny.
82. Rzecznik Praw Obywatelskich
Działa na podstawie przepisów Konstytucji RP i na podstawie ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich. Stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji RP oraz w innych aktach normatywnych Ustawa zasadnicza gwarantuje każdemu dostęp do ochrony przez Rzecznika.
Zadania:
- występowanie z wnioskiem do Sejmu o odpowiednią kontrolę przez NIK; do TK o zgodność ustaw z konst.
- stanie na straży praw i wolności obywatela,
- badanie, czy nie nastąpiło naruszenie zasad współżycia i sprawiedliwości społ.,
- ocenianie, apelowanie, alarmowanie, żądanie informacji,
- wszczynanie postępowania w sprawach cywilnych,
- żądanie wszczęcia dochodzenia w sprawach karnych,- wnoszenie rewizji nadzwyczajnej,
Nie może: wydawać i uchylać wyroków, występować z aktem oskarżenia, wypłacać odszkodować, powołany w 1987; niezawisły powołuje go sejm za zgodą senatu na 5 lat