Protozoa- pierwotniaki
Apicommplexa- sporowce: Plasmodium sp., Gregarina sp.,
Ciliata- rzęski: Paramecium sp., Entodinomorpha- orzęski ze żwacza
Apikompleksy (Apicomplexa) – organizmy wyłącznie pasożytnicze, wyróżniające się obecnością tzw. kompleksu apikalnego ułatwiającego im wnikanie do komórek żywiciela.
Cechą odróżniającą apikompleksy od większości protistów zwierzęcych jest niezdolność do fagocytozy.
Posiadają charakterystyczny podział komórki tzw. schizogonia, polegający na podziale jądra komórkowego, a dopiero później na podziale cytoplazmy, wynikiem czego, jest powstanie wielu komórek.
Apikompleksy są organizmami haploidalnymi, faza diploidalna jest bardzo krótka – pojawia się tylko w stadium zygoty, po którym od razu następuje mejoza i mitoza, w wyniku których powstają haploidalne formy inwazyjne.
Cechą charakterystyczna jest obecność tzw. kompleksu apikalnego, znajdującego się w przedniej części komórki. Jego budowa jest bardzo złożona. Ustalono również, że organellum to ma związek z wytwarzaniem enzymów ułatwiających pasożytom wnikanie do komórek.
Cztery gatunki atakujące człowieka i wywołujące różne postacie malarii:
Plasmodium falciparum (zarodziec sierpowy)
Jest przenoszony poprzez ślinę komara widliszka kiedy pobiera on krew. Występuje głównie w Czarnej Afryce.
Ma gametocyty o charakterystycznym kształcie półksiężyca, występuje mnogie zakażenie krwinek.
Zarodziec sierpowy wywołuje najcięższą postać malarii u ludzi, w przebiegu której najczęściej dochodzi do powikłań i zgonów. Powoduje 15% zakażeń malarią i 90% zgonów w wyniku tej choroby
Plasmodium vivax (zarodziec ruchliwy)
Pokolenie bezpłciowe rozmnaża się w organizmie człowieka na drodze schizogoni, natomiast pokolenie płciowe rozmnaża się w organizmie samicy komara widliczka.
Samica wraz z ukłuciem wprowadza do krwi człowieka sporozoity, sporozoity wnikają do wątroby, śledziony, szpiku kostnego i przewodów limfatycznych. sporozoit przekształca się w schizont (jest to forma pierścieniowa), a ten dojrzewa i rozpada się na merozioty. Z merozoitów powstają makrogametocyty i mikrogametocyty. Gdy komar ponownie zaatakuje człowieka do jego jelita dostaną się makrogametocyty i mikrogametocyty. Mikrogametocyt przekształca się w 4-6 ruchliwych mikrogamet, natomiast makrogametocyt w jedną nieruchliwa makrogametę. Mikro i makrogameta łącza się i tworzą ruchliwą ookinę. Ookina wnika pod nabłonek przedniej części jelita owada i przekształca się w oocystę. Oocysta po podziałach przekształca się w sporocystę, a ta w Sporozoit.
Lekiem z wyboru w leczeniu malarii wywołanej przez Plasmodium vivax jest chlorochina. Na obszarach gdzie spotykane są szczepy P. vivax oporne na chlorochinę, lekiem pierwszego rzutu jestartesunat albo meflochina.
Plasmodium ovale (zarodziec owalny)
pierwotniak należący do rodzaju Plasmodium, jeden z kilku gatunków, które wywołują malarię u ludzi.Plasmodium ovale wywołuje malarię trzeciaczkę. Jest mniej groźny od Plasmodium falciparum. P. ovale ma bardzo ograniczony zasięg występowania; endemicznie występuje w Zachodniej Afryce, na Filipinach, we wschodniej Indonezji i wPapui Nowej Gwinei. Standardem leczenia infekcji Plasmodium ovale jest skojarzona terapia chlorochiną i prymachiną. Kombinacja atowakwon-proguanil (Malarone) może być zastosowana u tych pacjentów, u których leczenie chlorochiną jest nieskuteczne lub nie mogą jej przyjmować z innych powodów.
Plasmodium malariae (zarodziec malaryczny, zarodziec pasmowy)
gatunek pierwotniaka zaliczany do gromady krwinkowców (Haemosporidia), pasożytujący w czerwonych krwinkach człowieka.
Zarodziec pasmowy jest jednym z gatunków Plasmodium, które wywołują u ludzi chorobę zwaną malarią. Choroba roznosi się poprzez ślinękomarów z rodzaju Anopheles np. (komara widliszka). P. malariae wywołuje odmianę malarii nazywaną zimnicą czterodniową[2] lub czwartaczką(Malaria quartana)[2], ze względu na pojawianie się napadów gorączki co 72 godziny (czyli co czwarty dzień).
U zarodźca malarii występuje złożona przemiana pokoleń, w której człowiek jest żywicielem pośrednim, a komar - ostatecznym. Samica komara, wprowadza do krwi człowieka sporozoity. Te przedostają się do hepatocytów i węzłów chłonnych, gdzie przekształcają się w schizonty i podczasschizogonii wytwarzają merozoity. Merozoity z kolei atakują erytrocyty, w których znów osiągają stadium schizontów i produkują kolejną porcję merozoitów, doprowadzając w końcu do lizy komórki. Po kilku takich cyklach schizogonii, niektóre merozoity osiągają stadium gametocytów. Te zostają wessane razem z krwią przez kolejnego komara, gdzie przekształcają się w mikrogamety, które po gamii tworzą ruchliwą ookinetę. Ookineta w końcu przekształca się w oocystę, która daje życie kolejnym sporozoitom, które w krwi człowieka ponownie rozpoczną cykl.
Gregaryny (hurmaczki, Gregarinasina) , hurmaczki (Gregarinida), dość duże (do 1 mm) pierwotniaki pasożytnicze należące do typu → Apicomplexa; o nikłej szkodliwości, żyją w jelicie bezkręgowców, gdzie odżywiają się osmotycznie.
Gregarina blattarum – należy do grupy gregaryn. Osiąga 1,1 mm długości. Żyje w jelicie karaczanów, jest pasożytem wewnętrznym.
G r e g a r y n y (hurmaczki), (Gregarinida) pasorzytują przeważnie w jelicie robaków i stawonogów. Ciało składa się z dwóch do trzech odcinków, często z urządzeniem czepnem.
Dochodzą do 1 mm dług.
Poruszają się powoli. Tu należą:
Monocystis Stein. w pęcherzykach nasiennych dżdżownicy,
Actinocephalus dujardini A. Schn. w drewniaku,
Gregarina (Clepsidrina) polymorpha w mączniku;
b) K o k c y d j a (Coccidia) są pasorzytami wewnątrzkomórkowemi kręgowców i bezkręgowych. Kształt kulisty lub robakowaty, występują w jelicie, wątrobie, nerkach i t. d.
Masowe wystąpienie może wywołać chorobę (coccidiosis). Eimeria Stiedae Lindemann w przewodach żółciowych królika, E. Zürni Rivolta w jelicie bydła, E. tenella Raill. w jelicie kury. Także znany u człowieka. Niektóre pasorzytują w ciałkach krwi (Lankesterella minima Cham) ; c) H a e m o s p o r i d i a , pasorzytują w ciałkach krwi kręgowców. Część rozwoju odbywają u przejściowego gospodarza, np. komara. Przez jego ukłucie dostają się do kręgowca. Tu należą zarazki malarji (ob.) ludzkiej, małpiej i ptasiej i piroplazmozy zwierząt domowych
Orzęski (Ciliata), dawniej wymoczki - typ organizmów z królestwa Protista, tradycyjnie zaliczany do protistów zwierzęcych. W nowszych systemach włączane wraz z niektórymi innymi pierwotniakami i glonami do supergrupyChromalveolata.[1]
Nazwa grupy pochodzi od obecności bardzo licznych rzęsek, ułożonych wzdłuż ciała w charakterystyczne szeregi.Pelikula orzęsków ma bardzo złożoną strukturę i z tego powodu wodniczki nie mogą się tworzyć ani opróżniać w dowolnym miejscu. Orzęski mają więc "komórkowy otwór gębowy" (cytostom) i "komórkowy odbyt" (cytopyge). Są to obszary błony komórkowej, gdzie nie występują rzęski.
Wiele spośród orzęsków ma wyróżniony przód i tył ciała, wiele także strony brzuszną i grzbietową.
Rzęski służą do przemieszczania się lub napędzania pokarmu. U niektórych gatunków pęki ciasno ułożonychrzęsek tworzą silne i ruchome szczecinki, na których kroczą, np. małżynek, czyli stylonychia.
Budowa wewnętrzna
Każdy orzęsek obdarzony jest dwoma jądrami: mikronukleusem (Min) i makronukleusem (Man). Mikronukleus jest jądrem diploidalnym, zwykle kulistym. Jest odpowiednikiem jądra komórkowego innych eukariontów. Zawiera całość informacji genetycznej komórki, nie zachodzi w nim jednaktranskrypcja. Makronukleus zawiera w sobie wiele kopii niektórych genów komórki i jest transkrypcyjnie czynny. Zawiera w sobie 60-1500 razy więcej materiału genetycznego niż mikronukleus.
Rozmnażanie
Orzęski rozmnażają się wyłącznie bezpłciowo, przez poprzeczny podział komórkowy. Podczas podziału mikronukleus ulega mitozie, a makronukleus przewęża się i jest dzielony pomiędzy komórki potomne, mniej więcej po połowie. Ich odrębność od innych protistów polega na tym że one jako jedyne przeprowadzają proces koniugacji z udziałem aparatu jądrowego.
U orzęsków występuje proces wymiany materiału genetycznego, zwany koniugacją, przy czym brak podziału organizmów na męskie i żeńskie. Przebieg koniugacji orzęsków:
Dwa organizmy tego samego gatunku spotykają się. Dochodzi do częściowego (brzeżnego) zlania cytoplazm.
Oba mikronukleusy ulegają mejozie. W każdej komórce trzy jądra potomne ulegają degeneracji.
Pozostałe jądra haploidalne ulegają mitozie.
Każda komórka przekazuje drugiej jedno ze świeżo powstałych, haploidalnych jąder.
Następują zapłodnienia i powstają dwa mikronukleusy.
Orzęski się rozdzielają.
W każdym z nich zachodzi mitoza mikronukleusa i degeneracja makronukleusa.
W każdej komórce jedno z jąder powstałych na drodze mitozy zostaje przekształcone w makronukleus. Podczas tego procesu wybrane geny są wielokrotnie kopiowane z mikronukleusa na makronukleus.
.
Pantofelek (Paramecium caudatum), pantofelek ogoniasty[1] – "protist zwierzęcy" (pierwotniak) należący do typu orzęsków (Ciliata) z podgromady równorzęsych.
Pantofelek ma wykrócone ciało o charakterystycznym kształcie (stąd nazwa), osiąga długość od 50 μm do 350 μm. Z zewnątrz pokryte jest rzędami rzęsek oraz wyposażone w tzw. trichocysty - specyficzne struktury wyrzucane na zewnątrz w przypadku podrażnienia. Rzęski pokrywające ciało służą mu do poruszania się i zdobywania pokarmu. Każda rzęska zakończona jest u swojej podstawy kinetosomem czyli ciałkiem podstawowym. Pantofelek porusza się bardzo szybko, nawet do 2,5 mm/sek[2]. Nie ma ściany komórkowej. Jego ciało otacza żywa osłona zwanapellikulą. Posiada dwa różne jądra komórkowe - mikronukleus i makronukleus. Pantofelek nie ma w sobie ciałek zieleni, w których jest chlorofil (zielony barwnik). To właśnie on decyduje, czy organizm jest samożywny.
Pantofelek pobiera pokarm przez cytostom, położony w zagłębieniu zwanym perystomem, znajdującym się z boku ciała i otoczonym długimi rzęskami służącymi do pobierania pokarmu i pływania w wodzie. Pokarm wchłonięty przez cytostom tworzy przemieszczające się w cytoplazmie wodniczki pokarmowe, zaś po zakończeniu trawienia niestrawione resztki są wydalane na zewnątrz komórki przez cytopyge. Jest drapieżnikiem, odżywia się bakteriami.
Pantofelek posiada dwie, umieszczone w biegunach komórki, wodniczki tętniące, które kurcząc się wydalają na zewnątrz nadmiar wody (osmoregulacja).
Rozmnaża się bezpłciowo przez poprzeczny podział komórki. W procesie tym makronukleus dzieli się przez amitozę, a mikronukleus przez mitozę. Pantofelki przeprowadzają również proces płciowy (koniugację) w celu rekombinacji materiału genetycznego. Koniugacja nie jest metodą rozmnażania, ponieważ w jej wyniku nie powstają nowe osobniki.
Pantofelek występuje pospolicie we wszystkich słodkowodnych zbiornikach wodnych na Ziemi. Występuje w strefie przybrzeżnej i otwartej toni wodnej.
Entodinium - orzęsek ten należy do żwaczowych, czyli żyje w symbiozie ze zwierzętami żwaczowymi. Trawi celulozę i występuje w żwaczu iczepcu bydła. Komórka entodinium ma kształt zaokrąglonego kwadratu z małym wyrostkiem cytoplazmatycznym w jednym z rogów, w okolicach którego znajduje się cytopyge. Perystom z cytostomem znajdują się naprzeciwko wyrostka po drugiej stronie komórki. Komórka posiada dużymakronukleus ciągnący się przez całą jej długość.