Farmakologia wykład 9 – 19.02.2011

Leki przeciwwirusowe:

Wyróżnia się 2 rodzaje wirusów :
I – wirusy RNA – materiał genetyczny zapisany na nici RNA – np.: HIV (retrowirus), grypa
II – DNA wirusy – materiał genetyczny zapisany na DNA – np.: wirusy ospy, odry, różyczki, świnki,
opryszczka, WZW.

Budowa wirusów:
Podwójna lub pojedyncza nić z materiałem genetycznym zamknięta jest w białkowej otoczce
(otoczka to tzw. kapsyd), nie posiadają własnej maszynerii metabolicznej – do życia i namnażania
się potrzebują żywej komórki (gospodarza).
Wirus używa enzymów gospodarza do tworzenia własnych kopii.
Objawy chorobowe występują po rozmnożeniu się wirusa i wysiewie do ustroju lub zainfekowania
tkanki.
Trudne leczenie – leki hamujące replikacje wirusów wpływają hamująco na funkcje komórki
gospodarza.

Mechanizm działania leków przeciwwirusowych - 2 grupy:
- 1 – Leki są antymetabolitami (fałszywe metabolity) – lek nie zabija komórki ale hamuje jej podział
i całą maszynerię enzymatyczną przez co hamują kopiowanie wirusa.
- 2 – Leki które są inhibitorami wirusowej proteazy – hamują powstawanie kapsydu – działają
synergistycznie z 1 grupą leków.

I - Leki na retrowirusa HIV

– działają na limfocyty T4 gdyż wirus ten atakuje właśnie te

komórki przez co jest nie możliwy do zwalczenia bo są to główne komórki naszego systemu
odpornościowego.

Antymetabolity :
1 – Zidowudyna – AZT – najstarszy lek, wprowadzony do użytku w 1987 roku, hamuje namnażanie
kolejnych wirusów, ale bardzo toksyczny i upośledza funkcje krwi dlatego konieczne są ciągłe
transfuzje (przetaczanie krwi)
2 – Lamiwudyna – preparat Epivir
3 – Stawudyna – preparat Zerit

Inhibitory:
1 – Indinavir – Crixivan

Jest on dostępny w postaci białych kapsułek zawierających 100, 200, 333 lub 400 mg indynawiru.
Stosuje się go w skojarzeniu z innymi lekami przeciwwirusowymi w leczeniu osób dorosłych, młodzieży i dzieci w
wieku powyżej 4 lat . Preparat CRIXIVAN, podawany w skojarzeniu z innymi lekami przeciwwirusowymi, obniża liczbę
kopii wirusa HIV we krwi i utrzymuje ją na niskim poziomie. CRIXIVAN nie leczy zakażenia HIV ani AIDS, lecz może
on opóźniać wystąpienie zaburzeń w układzie odpornościowym oraz rozwój zakażeń i chorób związanych z AIDS.
Preparatu nie należy stosować u pacjentów, którzy przyjmują którykolwiek spośród następujących leków:
ryfampicyna (stosowana w leczeniu gruźlicy),dziurawiec (preparat ziołowy stosowany w leczeniu depresji).

2 – Saquinavir – Invirase

Preparat jest dostępny pod postacią brązowych i zielonych kapsułek (200 mg) oraz pomarańczowych owalnych tabletek
(500 mg).

Wirusy DNA:

Herpeswirusy - pasożytują na zwierzętach i wyodrębniono ponad 100 ich gatunków.
Spośród nich 8 przypadków to wirusy wywołujące choroby u człowieka. W przyjętej obecnie
taksonomii oznaczone są one symbolami HHV-1 do HHV-8
Rodzaj: Simplexvirus (wirusy opryszczki pospolitej)
HHV-1, ludzki herpeswirus typu 1, zwyczajowo Herpes simplex virus 1 (HSV-1) - wirus opryszczki
pospolitej typu 1,
HHV-2, ludzki herpeswirus typu 2, zwyczajowo Herpes simplex virus 2 (HSV-2) - wirus opryszczki
pospolitej typu 2,
HHV-3, ludzki herpeswirus typu 3, zwyczajowo Varicella-zoster virus (VZV) - wirus ospy
wietrznej-półpaśca
HHV-4, ludzki herpesvirus typu 4, zwyczajowo wirus Epsteina-Barr (EBV)
HHV-5, ludzki herpesvirus typu 5, zwyczajowo wirus cytomegalii, (CMV)
HHV-6: rumień nagły (gorączka trzydniowa), limfadenopatia
HHV-7: nie udowodniono jego związku z żadną chorobą, być może działa wspólnie z HHV-6
HHV-8: czynnik etiologiczny mięsaka Kaposiego oraz białaczek wywodzących się z linii
limfocytów B

I - wirus opryszczki pospolitej typu 1 i 2,
Wyróżnia się dwa gatunki wirusów opryszczki pospolitej:
HHV-1 (dawniej HSV-1, herpes labialis - opryszczka wargowa)
HHV-2 (dawniej HSV-2, herpes genitalis - opryszczka narządów płciowych)

Leczenie miejscowe i wewnętrzne.

Wirus opryszczki może przetrwać w komórkach nerwowych zakażonego organizmu –
zakończeniach nerwów czuciowych (tzw. latencja wirusów).
Aktywacja wirusa może nastąpić pod wpływem czynników zewnętrznych (stres, przeziębienie,
miesiączka, osłabienie organizmu itd.), rzadziej spontanicznie.

II -

HHV-5, ludzki herpesvirus typu 5, zwyczajowo wirus cytomegalii, (CMV)

Po zakażeniu może nie być objawów lub objawy grypopodobne,
droga zakażenia – droga kropelkowa – wziewna, transfuzje krwi, z matki na płód.
Cytomegalowirus może się rozprzestrzeniać w płynach ciała każdej poprzednio zakażone osoby i
stąd można go znaleźć w moczu, ślinie, spermie, łzach, krwi i mleku kobiecym.

Niebezpieczny jest dla ludzi o obniżonej odporności (AIDS, po przeszczepach, chorych na
nowotwory) oraz dla kobiet w ciąży (deficyty nerwowe u płodu : niedosłuch, niedowidzenie,
zaburzona koordynacja itp.)
Uaktywniony może wywoływać ciężkie powikłane zapalenia płuc, zapalenia oka, przewodu
pokarmowego, atakuje gruczoły ślinowe.

III - HHV-4, ludzki herpesvirus typu 4, zwyczajowo wirus Epsteina-Barr (EBV)
- choroba mononukleoza zakaźna.
Jest to jeden z najpowszechniej występujących u ludzi wirusów. Większość ludzi przechodzi
zakażenie bezobjawowo. Wirus Epsteina-Barr może wywołać mononukleozę zakaźną.
Zakażenie następuje przez ślinę (dlatego potocznie zwana jest często "chorobą pocałunków"), ale
może nastąpić także innymi drogami (np. drogą kropelkową). Występuje ona, gdy pierwszy kontakt
z wirusem nastąpi w okresie dojrzewania lub później,
Przebiega z gorączką, stanem zapalnym jamy nosowo-gardłowej i migdałków, wysypką.
Nieleczona prowadzi do zapalenia płuc oskrzeli i nerwów. W obrazie morfologii krwi widoczne
wyraźne zmienione (zainfekowane) limfocyty – wirocyty.

IV – wirus ZPZ – Zespół Przewlekłego Zmęczenia
Opisany w 1984, diagnozuje się go przez:
- występowanie ciągłego (minimum 6 miesięcy) zmęczenia nie ustępującego po odpoczynku,
- zmniejszenie aktywności fizycznej o 50%
- wykluczenie wszystkich innych obciążeń
- z morfologii krwi – zmieniony obraz (kształt) limfocytów.

Leki przeciwwirusowe DNA wirusy:

1. Acyklovir –
opryszczka, półpasiec, cytomegalia.
Mechanizm działania – antymetabolit – w zakażonych komórkach ulega fosforylacji – powstaje
substancja czynna - trifosforan acyklowiru – jako fałszywy metabolit podstawia się za guazynę w
łańcuchu DNA wirusa.
Acyklovir w iniekcjach ma niskie indeksy terapeutyczne, może być stosowany przez krótki czas i z
częstą kontrolą morfologii krwi.
W dużych dawkach :
- hepatotoksyczność
- uszkadzają szpik kostny
- powodują powstawanie zakrzepów w żyłach
Preparaty:
do stosowania zewnętrznie :
1 – Acyklowir – maść oczna, tabl. 200,400,800, iniekcje 250,500
2 – Antivir – krem 5%
3 – Hascovir – krem 5%
4 – Lovir – maść
5 – Virolex – maść oczna, krem
6 – Zovirax – maść, tabletki, iniekcje
7 – Hevirav – do ustnie
8 – Acix – iniekcje

2 – Gancyklovir – preparat Cymevan w tabletkach i iniekcje
Pochodna acyklowiru - na wirusa cytomegalii, opryszczka 1 i 2, Epsteina Barr’a, WZW B, przy
AIDS, po przeszczepach, oparzeniach, ale terapia bardzo droga stosowane więc w stanach
zagrożenia życia.

3 – Famicyklovir – preparat Famvir
Wskazania jak wyżej, dodatkowo przy ospie i odrze. Terapia droga.

4 – Valacyklovir – Valtrex tabletki

5 – Inozyna –
Wykazuje słabe działanie przeciwwirusowe, ma natomiast bardzo silne działanie
immunostymulujące na limfocyty T oraz makrofagi. Pomocniczo przy zakażeniach bakteryjnych,
skracają czas choroby (grypa, ospa, odra)
- Izoprinozina
- Groprinozin

6 – Amantadyna –
Profilaktycznie i leczeniu grypy, a w bardzo dużych dawkach na wirusa różyczki, lek stosowany
chorobie Parkinsona – zmniejsza dolegliwości związane z niedoborem dopaminy.
1 – Amantix
2 – Viregyd K

7 – Tromantadyna –
1- Viru-MERZ – do stosowania zewnętrznie na opryszczki: wargową, płciową i rogową (oka)

8 – Denotyvir -
1 – Vratizolin (Polvir) – do stosowania tylko zewnętrznie, opryszczka, półpasiec, przeciwświądowo
przy ospie.

Przy infekcjach wirusowych dodatkowo:
- maść cynkowa
- wapno

łagodząco, przeciwświądowo, miejscowo znieczulająco

- pudry z anestezyną
- witaminy z grupy B

(głównie B

6

)

- preparaty podnoszące odporność : żeń-szeń, jeżówka, czosnek.

Wirusy typu HPV – Brodawczaki ludzkie

Ludzkie wirusy – opisano ok 50 typów w tym – łagodne brodawczaki skóry i błon śluzowych, oraz 4
typy onkogenne (6,11,16,18) – wywołują grupę schorzeń - kłykciny kolczyste (brodawki
weneryczne) – może doprowadzać do rozwoju nowotworu
Lek :
Imiquimod - preparat – Aldara - 5% krem w saszetkach 250 mg.

Jest stosowany miejscowo w leczeniu brodawek kończystych okolicy narządów płciowych i odbytu,
niektórych postaci raka skóry, m.in.: raka podstawnokomórkowego, choroby Bowena, raka
kolczystokomórkowego skóry i rogowacenia słonecznego.
Działania niepożądane:
w miejscu podania – duża drażliwość, fotouczulenia, obrzęki, zaczerwienienia, łuszczenia i nadżerki
skóry, stosowanie kremu pod napletkiem może prowadzić do powstania swędzących ognisk
zapalnych z pęcherzykami wypełnionymi płynem wysiękowym, które mogą ustępować z
pozostawieniem blizny.
Objawy ogólne występują bardzo rzadko grypopodobne,( bóle głowy, mięśniowe i stawowe
gorączka, dreszcze).

Szczepionki na HPV typ 6,11,16,18 – Silgard.

Wirusy grypy A,B,C –

są to wirusy RNA!!!

Wirus typu A -

ludzie, świnie, ptaki, konie, norki, wieloryby, znaczna zmienność genetyczna

(częste mutacje), rezerwuar – ptactwo wodne, obecnie najczęstszy podtyp H1N1

Wirus typu B – tylko ludzki
Wirus typu C –

u ludzi i świń. Powoduje tylko lekkie infekcje, np. zapalenie spojówek i nie

powoduje występowania epidemii.

1 – Oseltamivir – preparat Tamiflu – tabletki,
Obciąża nerki, nie wskazany dla dzieci.

Szczepionki:

1 – Silgard – na HPV
2 – Rotarix – rotawirusy
3 – Imovax-polio – wirus polio, choroba

Heinego-Medina

4 – Pneumovax – pneumokoki
5 – M-M-R 2 – żywe szczep.- świnka, różyczka
6 – Rouvax – odra
7 – Engerix B, Euvax B, Hepavax B – WZW B
8 – Influvac, vaxigrip – grypa
9 – Encepur FSME-imun - wirusowe od kleszczowe zapalenie opon mózgowych

Leki przeciwpierwotniakowe:

Pierwotniaki chorobotwórcze:

- wiciowce (rzęsistek pochwowy, lamblia

)

- Toxoplasma gondi – toksoplazmoza
- zarodziec (plasmodium sp) – Malaria
- pełzak ameby czerwonki – pełzakowica

1. Trichomonas vaginalis – rzęsistkowica:

Choroba dróg moczowo-płciowych,
objawy:
- pieczenie, ból w cewce moczowej
- pojawianie się cuchnących, pienistych, żółto-zielonkawych upławów
- częstomocz
- schorzenie może czasem przebiegać bez objawów lub ze skąpymi objawami
Drogi zakażenia:
- drogą płciową
- wspólna z chorym pościel, bielizna, ręczniki, sauna.

Leki:
1- Metronidazol
- Metronidazol 1% - tabletki, globulki, krem dopochwowy
- Rosex - żel 0,75%
- (Metronidazol + chlorchinaldin) – Gynalgin

2- Natamycyna
- Pimafucin – globulki

3 – Polikrezulen
- Vagothyl – płyn do miejscowego użytku

2. Lamblia intestinalis - Lamblioza

Choroba pasożytnicza jelita cienkiego – ,,brudnych rąk’’
Objawy :
- bóle brzucha, nudności, brak apetytu
- stan podgorączkowy
- wodnista biegunka u dzieci

Leki (z wyboru):
1 – Furazolidon – zawiesina (barwi mocz na ciemny kolor)

pochodne 5 nitro-furanu

Pomocniczo :
- Nifuroksazyd - Endix , Nifuroksazyd (tabl. Syrop)

- Cotrimoksazol - Biseptol
- Metronidazol.

3. Toxoplasma gondi - toksoplazmoza

Choroba odzwierzęca – kocie odchody
Szczególnie niebezpieczna dla kobiet w ciąży, które zaraziły się w czasie ciąży, im młodsza ciąża
tym groźniejsze powikłania dla płodu.
Raz przebyta pozostawia przeciwciała.
Leki:
antybiotyki – Makrolidy:
- stara generacja – Spiramycyna – Rovamycyna
- nowa generacja – Azitromycyna – gł. Sumamed

4. Pełzak czerwonki – pełzakowica

Głównie rejon basenu Morza Śródziemnego.
Do Polski tylko sporadycznie przywożona, pasożytnicza choroba przewodu pokarmowego.
Może występować jako choroba przewlekła, z przebiegiem bezobjawowym lub ostra, z nawrotami i
remisjami. Nieleczona może prowadzić do śmierci przez wycieńczenie.
W przebiegu przewlekłym – ameba tworzy cystę lub ropień przerzutowy z jelita grubego. Może
wystąpić mimo braku wcześniejszych objawów jelitowych.
Najczęściej tworzy się w wątrobie, opłucnej, osierdziu, wszczepić się w uszkodzoną skórę brzucha
lub krocza. Objawy to ból lub uczucie ucisku w okolicy ropnia, gorączka, dreszcze, osłabienie i
utrata masy ciała.
W przebiegu ostrym – bardzo silne, krwawe biegunki.
Leki:
1 – Metronidazol
2 – Emetyna – korzeń wymiotnicy lekarskiej w nalewce z korzenia ipekakuany.
- działania niepożądane:
kardiotoksyczność, nefrotoksyczność, zaburzenia na płytce mięśniowo - ruchowej.

5.Zarodziec malarii ( Plasmodium sp) - malaria (zimnica):

Malaria jest wywoływana przez 4 rodzaje zarodźca inaczej plasmodium.
Wektorem malarii przenoszącym ją między osobami chorymi i zdrowymi są samice komarów z
rodzaju Anopheles.
Człowiek jest żywicielem pośrednim, pierwotniaki dostają się do krwioobiegu i wnikają do
erytrocytów gdzie się namnażają i rosną – kiedy merozoidy wydostają się z rozrywanych
erytrocytów – napad gorączki.
Przebieg choroby zależy od tego jakiego rodzaju zarodziec zaatakował:
- P. falciparum 7–30 dni– choroba Malaria tropikalna ataki gorączki Brak regularności
- P. malariae 16–50 dni - Czwartaczka co 72 h (4 dni)
- P. ovale 12–18 dni, - Trzeciaczka 48 h i P. vivax 12–18 dni, - Trzeciaczka 48 h

Leki:
1. najstarszym lekiem jest czysta chinina – 1820 z kory drzewa chinowego
- kardiotoksyczna, oraz wywołuje silne omamy wzrokowe i słuchowe
2. Chlorochinina – prep. Arechin
- stosowana przy reumatoidalnym zapaleniu stawów, oraz profilaktycznie przed i w leczeniu malarii
3. Malarone – preparat złożony (Atovakwon + proguanil)
- działanie synergistyczne, zapobiega i leczy P. falciparum
- działania niepożądane : jadłowstręt, ból brzucha, nefrotoksyczny.

6. leiszmanioza – np. Leishmania donovani

grupa chorób pasożytniczych, wywoływanych przez wiciowce z rodzaju Leishmania. Przenoszona
poprzez muchówki (moskity).
Typ trzewny – (kala-azar, czarna febra, gorączka dum-dum) - gorączka (z okresami nasilenia),
obfite pocenie się, nudności, obrzęki, uczucie rozbicia, obecność płynu w jamie otrzewnej, spadek
masy ciała, anemia i szary odcień skóry.
Charakterystyczne jest też duże zwiększenie objętości śledziony. Skóra przybiera szare zabarwienie
(stąd nazwa czarna febra).
O przypadku leiszmaniozy trzewnej świadczy w szczególności gorączka trwająca dłużej niż dwa
tygodnie i brak poprawy po zastosowaniu leków przeciwmalarycznych.
Typ skórny – (biały trąd)

-

owrzodzenia skóry, martwica tkanek pozostawiająca blizny po dłuższym

czasie, trudno gojące się rany. Zmiany chorobowe obejmują najczęściej twarz, szyję, kończyny
(generalnie odkryte części ciała)

Typ skórno-śluzówkowy (pendynka) – zniekształcenia twarzy, uszkodzenia tkanek miękkich,
chrząstek i kości nosa.

Leczenie:
Nieleczona leiszmanioza powoduje śmierć. Stosuje się kurację antybiotykową i leczenie związkami
antymonu, (związki antymonu ze względu na toksyczność są coraz rzadziej stosowane).
W przypadku leiszmaniozy skórnej podaje się jeszcze ketokonazol.

Leki przeciwrobacze:

Do głównych robaków pasożytujących i wywołujących robaczyce u człowieka należą:
- płazińce – tasiemce i przywry
- nicienie – owsiki, glista ludzka, tęgoryjec dwunastnicy, włosień kręty, węgorek jelitowy.

Zespół objawów towarzyszących wszystkim robaczycą:
- objawy ze strony przewodu pokarmowego – zaburzenia łaknienia i pragnienia (u dzieci preferencje
potraw słonych, słodkich lub kwaśnych), nudności.
- objawy ogólne – bladość, sińce pod oczami, osłabienie
- objawy nerwicowe – zaburzenia snu, zgrzytanie zębami, nadpobudliwość
- objawy uczuleniowe – świąd skóry
- objawy w obrazie morfologii krwi – zwiększona liczba leukocytów.

Leki na nicienie:
- wszystkie leki mają wspólny mechanizm – hamują receptor cholinergicznych w mięśniach
pasożytów – powodując blokadę i paraliż mięśniowo – nerwowy. Pierwotniak zostaje wydalony z
kałem.

Leki:
1 – Pyrantelum - Pyrantel – tabletki i zawiesina
- na pasożyty przewodu pokarmowego (owsiki, glisty, tęgoryjec)
- przeciwwskazania:

- z niewydolnością wątroby, ponieważ może wzrosnąć stężenie AspAT podczas terapii lekiem;
- niedożywionych lub z niedokrwistością
- dzieci poniżej 2 roku
Dawkowanie indywidualnie do wagi ciała: 10mg / kg masy ciała

2. Mebendazol – prep. Vermox tabletki
- oprócz porażenia mięśni pasożyta, hamuje wchłanianie przez niego glukozy.
Wskazania jak wyżej plus tasiemiec i włosogłówka
Przeciwwskazania – dzieci do 2 r.ż.

- upośledzona czynność wątroby

Działania niepożądane:
- dolegliwości dyspeptyczne,
- biegunka,
- reakcja disulfiramopodobna

3. Albendazol – prep. Zentel
Działa na to samo i tak samo jak Vermox oraz dodatkowo niszczy jaja i larwy pasożytów.

- płazińce – tasiemce i przywry:
Tasiemiec uzbrojony – Taenia solium – od świni
Tasiemiec nieuzbrojony – Taenia saginata – od bydła
Tasiemiec karłowaty - Hymenolepis nana – od gryzoni

Tasiemiec bąblowcowy - Echinococcus granulosus – u psowatych człowiek jest żywicielem
przypadkowym.

- Przywra – Motylica wątrobowa - Forma dojrzała pasożytuje w przewodach żółciowych wątroby
roślinożerców (gł. bydła, owiec, kóz oraz niekiedy człowieka).
Żywicielami pośrednimi są ślimaki i ryby.

Leki z wyboru :
1. Niklozamid – prep. Yomesan – tabletki
- hamuje dopływ energii, działa na formy dorosłe

2. Prazikwantel – prep. Cesol tabletki

3. Lewamizol – prep. Decaris
- na robaczyce oraz jako lek silnie immunostymulujący

Leki przeciwświerzbowe:

Świerzbowiec jest to – roztocz, samica drąży w skórze tuneliki i składa w nich jaja,
Choroba bardzo zakaźna.
Objawy: uporczywe swędzenie, różowawe ślady na skórze, często wtórne infekcje bakteryjne.
Leczenie : dezynfekcja wszystkiego i wszystkich którzy mieli kontakt z chorym,
Leki przeciwświerzbowe:
- muszą mieć właściwości keratolityczne : maść cynkowa, dziegć (smoła z roślin iglastych),
1. Polytar – szampon
2. Novoscabin –Cetriscabin- emulsje, płyny na skórę (benzoesan benzylu), polecany też przy
swędzeniu skóry u osób starszych.
3.Krotamiton – 10% maść i 10% płyn
Również na wszy,
4. Artemizol – na świerzb i wszy
5 Delacet – szampon na wszy
6. Pipi – szampon na wszy